История Рима от основания города

Книга XXIV, гл. 48

48. Eodem an­no P. et Cn. Cor­ne­lii, cum in His­pa­nia res pros­pe­rae es­sent mul­tos­que et ve­te­res re­ci­pe­rent so­cios et no­vos adi­ce­rent, in Af­ri­cam quo­que spem ex­ten­de­runt. [2] Syphax erat rex Nu­mi­da­rum su­bi­to Car­tha­gi­nien­si­bus hos­tis fac­tus; [3] ad eum cen­tu­rio­nes tres le­ga­tos mi­se­runt qui cum eo ami­ci­tiam so­cie­ta­tem­que fa­ce­rent et pol­li­ce­ren­tur, si per­se­ve­ra­ret ur­gue­re bel­lo Car­tha­gi­nien­ses, gra­tam eam rem fo­re se­na­tui po­pu­lo­que Ro­ma­no et ad­ni­su­ros ut in tem­po­re et be­ne cu­mu­la­tam gra­tiam re­fe­rant. [4] Gra­ta ea le­ga­tio bar­ba­ro fuit; con­lo­cu­tus­que cum le­ga­tis de ra­tio­ne bel­li ge­run­di, ut ve­te­rum mi­li­tum ver­ba audi­vit, quam mul­ta­rum re­rum ip­se ig­na­rus es­set, ex con­pa­ra­tio­ne tam or­di­na­tae dis­cip­li­nae ani­mum ad­ver­tit. [5] Tum id pri­mum ut pro bo­nis ac fi­de­li­bus so­ciis fa­ce­rent ora­vit, ut duo le­ga­tio­nem re­fer­rent ad im­pe­ra­to­res suos, unus apud se­se ma­gis­ter rei mi­li­ta­ris re­ma­ne­ret: ru­dem ad pe­destria bel­la Nu­mi­da­rum gen­tem es­se, equis tan­tum ha­bi­lem; [6] ita iam in­de a prin­ci­piis gen­tis maio­res suos bel­la ges­sis­se, ita se a pue­ris in­sue­tos. Sed ha­be­re hos­tem pe­destri fi­den­tem Mar­te, cui si aequa­ri ro­bo­re vi­rium ve­lit, et si­bi pe­di­tes com­pa­ran­dos es­se. [7] Et ad id mul­ti­tu­di­ne ho­mi­num reg­num abun­da­re, sed ar­man­di or­nan­di­que et instruen­di eos ar­tem ig­no­ra­re. Om­nia, ve­lut for­te congre­ga­ta tur­ba, vas­ta ac te­me­ra­ria es­se. [8] Fac­tu­ros se in prae­sen­tia quod vel­let le­ga­ti res­pon­dent, fi­de ac­cep­ta ut re­mit­te­ret ex­templo eum, si im­pe­ra­to­res sui non compro­bas­sent fac­tum. [9] Q. Sta­to­rio no­men fuit, qui ad re­gem re­man­sit. Cum duo­bus Ro­ma­nis rex tres a Nu­mi­dis le­ga­tos in His­pa­niam mi­sit ad ac­ci­pien­dam fi­dem ab im­pe­ra­to­ri­bus Ro­ma­nis. [10] Is­dem man­da­vit ut pro­ti­nus Nu­mi­das qui intra prae­si­dia Car­tha­gi­nien­sium auxi­lia­res es­sent ad tran­si­tio­nem per­li­ce­rent. [11] Et Sta­to­rius ex mul­ta iuven­tu­te re­gi pe­di­tes conscrip­sit or­di­na­tos­que pro­xi­me mo­rem Ro­ma­num instruen­do et de­cur­ren­do sig­na se­qui et ser­va­re or­di­nes do­cuit, [12] et ope­ri aliis­que ius­tis mi­li­ta­ri­bus ita ad­sue­fe­cit ut bre­vi rex non equi­ti ma­gis fi­de­ret quam pe­di­ti con­la­tis­que aequo cam­po sig­nis ius­to proe­lio Car­tha­gi­nien­sem hos­tem su­pe­ra­ret. [13] Ro­ma­nis quo­que in His­pa­nia le­ga­to­rum re­gis ad­ven­tus mag­no emo­lu­men­to fuit; nam­que ad fa­mam eorum tran­si­tio­nes creb­rae ab Nu­mi­dis coep­tae fie­ri.

Ita cum Sypha­ce Ro­ma­nis coep­ta ami­ci­tia est. Quod ubi Car­tha­gi­nien­ses ac­ce­pe­runt, ex­templo ad Ga­lam in par­te al­te­ra Nu­mi­diae — Mae­su­li ea gens vo­ca­tur — reg­nan­tem le­ga­tos mit­tunt.