Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXV, ãë. 26

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì Ì., «Íàóêà», 1991.
Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ — Â. Ì. Ñìèðèí.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1940/1984.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

26. (1) Âçÿâ Åâðè­àë è ïîñòà­âèâ òàì ãàð­íè­çîí, Ìàð­öåëë èçáà­âèë­ñÿ îò îäíîé òðå­âî­ãè: ìíî­ãî­÷èñ­ëåí­íîå íåïðè­ÿ­òåëü­ñêîå âîé­ñêî, âïó­ùåí­íîå ñ òûëà â êðå­ïîñòü, íå ñìî­æåò ðèíóòü­ñÿ íà åãî âîè­íîâ, ñèäÿ­ùèõ âçà­ïåð­òè â ãîðîä­ñêèõ ñòå­íàõ. (2) Îí ðàñ­ïî­ëî­æèë âîêðóã Àõðà­äè­íû â ïîä­õî­äÿ­ùèõ ìåñòàõ òðè ñòî­ÿí­êè, ðàñ­ñ÷è­òû­âàÿ, ÷òî ãîëîä çàñòà­âèò îñà­æäåí­íûõ ñäàòü­ñÿ. (3) Íåñêîëü­êî äíåé íà ïåðå­äî­âûõ ïîñòàõ îáå­èõ ñòî­ðîí ñòî­ÿ­ëî çàòè­øüå, êàê âäðóã ïðè­áû­ëè Ãèï­ïî­êðàò è Ãèìèëü­êîí, ñîáè­ðàâ­øè­å­ñÿ ñî âñåõ ñòî­ðîí íàïàñòü íà ðèì­ëÿí. (4) Ãèï­ïî­êðàò óêðå­ïèë ñâîé ëàãåðü îêî­ëî áîëü­øîé ãàâà­íè105 è äàë çíàê ñèäåâ­øèì â Àõðà­äèíå — íàïàë íà ñòà­ðûé ðèì­ñêèé ëàãåðü, êîòî­ðûì êîìàí­äî­âàë Êðè­ñïèí106. Ýïè­êèä íàïàë íà ñòî­ÿí­êè Ìàð­öåë­ëà, à êàð­ôà­ãåí­ñêèé ôëîò ïðè­ñòàë ê áåðå­ãó ìåæ­äó ãîðî­äîì è ðèì­ñêèì ëàãå­ðåì: Ìàð­öåëë íå ñìî­æåò ïîäàòü ïîìîùü Êðè­ñïè­íó. (5) Äåé­ñò­âè­òåëü­íîé îïàñ­íî­ñòè áûëî ìåíü­øå, ñ.213 ÷åì òðå­âî­ãè: Êðè­ñïèí íå òîëü­êî îòáðî­ñèë Ãèï­ïî­êðà­òà îò óêðåï­ëå­íèé, íî çàñòà­âèë åãî áåæàòü ñëî­ìÿ ãîëî­âó, à Ìàð­öåëë ïðî­ãíàë Ýïè­êèäà â ãîðîä. (6) Ïðè­íÿ­ëè íà áóäó­ùåå âñå ìåðû, ÷òîáû îáåç­îïà­ñèòü ñåáÿ îò íåîæè­äàí­íî­ãî íàïà­äå­íèÿ. (7) À òóò íà îáà âîé­ñêà ïðè­øëà íîâàÿ áåäà: ÷óìà, — ñòà­ëî íå äî âîé­íû. Îñåí­íÿÿ íåïî­ãî­äà, íåçäî­ðî­âàÿ ìåñò­íîñòü, æàðà, çà ãîðî­äîì åùå áîëåå íåñòåð­ïè­ìàÿ, ÷åì â ãîðî­äå, èñòî­ìè­ëà ïî÷òè âñåõ â îáî­èõ ëàãå­ðÿõ. (8) Ïåð­âî­íà­÷àëü­íî íåçäî­ðî­âîå ìåñòî è íåïî­ãî­äà âûçû­âà­ëè áîëåçíü è ñìåðòü; ïîòîì ñàìî ëå÷å­íèå è ñîïðè­êîñ­íî­âå­íèå ñ áîëü­íû­ìè ðàç­íåñ­ëî çàðà­çó107. Çàáîëåâ­øèå èëè óìè­ðà­ëè, çàáðî­øåí­íûå è ïîêè­íó­òûå, èëè æå óíî­ñè­ëè ñ ñîáîþ òåõ, êòî èõ ëå÷èë è çà íèìè óõà­æè­âàë, ïîðà­æåí­íûå òîþ æå ñòðàø­íîé áîëåç­íüþ. (9) Êàæ­äûé äåíü ïîõî­ðî­íû è ñìåðòü, äíåì è íî÷üþ ïîâñþäó ðûäà­íèÿ. (10)  êîí­öå êîí­öîâ ëþäè äî òîãî ïðè­âûê­ëè ê ýòî­ìó áåä­ñò­âèþ, ÷òî íå òîëü­êî íå ïðî­âî­æà­ëè óìåð­øèõ, êàê ïîäî­áà­åò, ñëå­çà­ìè è âîï­ëÿ­ìè, íî íå âûíî­ñè­ëè òðó­ïîâ è íå õîðî­íè­ëè èõ: áåç­äû­õàí­íûå òåëà âàëÿ­ëèñü ïåðåä ãëà­çà­ìè îæè­äàâ­øèõ òîé æå ó÷à­ñòè. (11) Ìåðò­âûå óìåðù­âëÿ­ëè áîëü­íûõ, áîëü­íûå çäî­ðî­âûõ — ñòðà­õîì, çàðà­çîé, òëå­òâîð­íûì çàïà­õîì. Áûâà­ëî, ïðåä­ïî­÷è­òà­ëè ñìåðòü îò ìå÷à: ïîîäè­íî÷­êå âðû­âà­ëèñü âî âðà­æå­ñêèå ñòî­ÿí­êè. (12) Áîëåçíü ïîðà­æà­ëà áîëü­øå êàð­ôà­ãå­íÿí, ÷åì ðèì­ëÿí: ðèì­ëÿíå, äîë­ãî îñà­æäàÿ Ñèðà­êó­çû, ïðè­âûê­ëè ê çäåø­íåé âîäå è êëè­ìà­òó. (13) Ñèöè­ëèé­öû, íàõî­äèâ­øè­å­ñÿ â íåïðè­ÿ­òåëü­ñêîì âîé­ñêå, óâèäåâ, ÷òî çàðà­çà ðàñ­ïðî­ñòðà­íÿ­åò­ñÿ (ìåñò­íîñòü áûëà íåçäî­ðî­âîé), ðàç­áðå­ëèñü ïî ñâî­èì ãîðî­äàì, êîòî­ðûå áûëè ïîáëè­æå. (14) Êàð­ôà­ãå­íÿ­íàì ïðè­þ­òà íèãäå íå áûëî: ïîãèá­ëè âñå äî åäè­íî­ãî, ïîãèá­ëè è Ãèìèëü­êîí ñ Ãèï­ïî­êðà­òîì. (15) Ìàð­öåëë, âèäÿ, ñ êàêîé ñèëîé îáðó­øè­âà­åò­ñÿ áîëåçíü, óâåë â ãîðîä ñâîå îáåñ­ñèëåâ­øåå âîé­ñêî è äàë åìó ïåðå­äîõ­íóòü è ïîæèòü â äîìàõ. Ìíî­ãî, îäíà­êî, ðèì­ñêèõ ñîë­äàò îò ÷óìû ïîãèá­ëî.

26. Mar­cel­lus Eurya­lo re­cep­to prae­si­dio­que ad­di­to una cu­ra erat li­ber, ne qua ab ter­go vis hos­tium in ar­cem ac­cep­ta inclu­sos im­pe­di­tos­que moe­ni­bus suos tur­ba­ret. [2] Ach­ra­di­nam in­de tri­nis castris per ido­nea dis­po­si­tis lo­ca spe ad ino­piam om­nium re­rum inclu­sos re­dac­tu­rum, cir­cum­se­dit. [3] Cum per ali­quot dies quie­tae sta­tio­nes ut­rim­que fuis­sent, re­pen­te ad­ven­tus Hip­poc­ra­tis et Hi­mil­co­nis ut ultro un­di­que op­pug­na­ren­tur Ro­ma­ni fe­cit. [4] Nam et Hip­poc­ra­tes castris ad mag­num por­tum com­mu­ni­tis sig­no­que iis da­to qui Ach­ra­di­nam te­ne­bant castra ve­te­ra Ro­ma­no­rum ador­tus est, qui­bus Cris­pi­nus praee­rat, et Epi­cy­des erup­tio­nem in sta­tio­nes Mar­cel­li fe­cit, et clas­sis Pu­ni­ca li­to­ri quod in­ter ur­bem et castra Ro­ma­na erat ad­pul­sa est, ne quid prae­si­dii Cris­pi­no sub­mit­ti a Mar­cel­lo pos­set. [5] Tu­mul­tum ta­men maio­rem hos­tes prae­bue­runt quam cer­ta­men; nam et Cris­pi­nus Hip­poc­ra­ten non rep­pu­lit tan­tum mu­ni­men­tis, sed in­se­cu­tus etiam est tre­pi­de fu­gien­tem, et Epi­cy­den Mar­cel­lus in ur­bem com­pu­lit; [6] sa­tis­que iam etiam in pos­te­rum vi­de­ba­tur pro­vi­sum ne quid ab re­pen­ti­nis eorum ex­cur­sio­ni­bus pe­ri­cu­li fo­ret. [7] Ac­ces­sit et ab pes­ti­len­tia com­mu­ne ma­lum quod fa­ci­le ut­ro­rum­que ani­mos aver­te­ret a bel­li con­si­liis. Nam tem­po­re autum­ni et lo­cis na­tu­ra gra­vi­bus, mul­to ta­men ma­gis extra ur­bem quam in ur­be, in­to­le­ran­da vis aes­tus per ut­ra­que castra om­nium fer­me cor­po­ra mo­vit. [8] Ac pri­mo tem­po­ris ac lo­ci vi­tio et aeg­ri erant et mo­rie­ban­tur; pos­tea cu­ra­tio ip­sa et con­tac­tus aeg­ro­rum vol­ga­bat mor­bos, ut aut neg­lec­ti de­ser­ti­que qui in­ci­dis­sent mo­re­ren­tur, aut ad­si­den­tis cu­ran­tis­que eadem vi mor­bi rep­le­tos se­cum tra­he­rent, [9] co­ti­dia­na­que fu­ne­ra et mors ob ocu­los es­set et un­di­que dies noc­tes­que plo­ra­tus audi­ren­tur. [10] Postre­mo ita ad­sue­tu­di­ne ma­li ef­fe­ra­ve­rant ani­mos ut non mo­do lac­ri­mis ius­to­que conplo­ra­tu pro­se­que­ren­tur mor­tuos, sed ne ef­fer­rent qui­dem aut se­pe­li­rent, iace­rentque stra­ta exa­ni­ma cor­po­ra in conspec­tu si­mi­lem mor­tem ex­pec­tan­tium, [11] mor­tui­que aeg­ros, aeg­ri va­li­dos cum me­tu, tum ta­be ac pes­ti­fe­ro odo­re cor­po­rum con­fi­ce­rent; et ut fer­ro po­tius mo­re­ren­tur, qui­dam in­va­de­bant so­li hos­tium sta­tio­nes. [12] Mul­to ta­men vis maior pes­tis Poe­no­rum castra quam Ro­ma­na in­va­se­rat; nam Ro­ma­ni diu cir­cum­se­den­do Sy­ra­cu­sas cae­lo aquis­que ad­sue­rant ma­gis. [13] Ex hos­tium exer­ci­tu Si­cu­li, ut pri­mum vi­de­re ex gra­vi­ta­te lo­ci vol­ga­ri mor­bos, in suas quis­que pro­pin­quas ur­bes di­lap­si sunt; [14] et Car­tha­gi­nien­ses, qui­bus nus­quam re­cep­tus erat, cum ip­sis du­ci­bus Hip­poc­ra­te at­que Hi­mil­co­ne ad in­ter­ne­cio­nem om­nes pe­rie­runt. [15] Mar­cel­lus, ut tan­ta vis ingrue­bat ma­li, tra­du­xe­rat in ur­bem suos in­fir­ma­que cor­po­ra tec­ta et umbrae rec­rea­ve­rant; mul­ti ta­men ex Ro­ma­no exer­ci­tu eadem pes­te ab­sumpti sunt.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 105Ñì. ïðè­ìå÷. 88 ê êí. XXIV.
  • 106Î íåì ñì.: XXIV, 33, 3; 39, 12; î ñòî­ÿí­êàõ (çàñòà­âàõ çà ïðå­äå­ëà­ìè ëàãå­ðÿ) Ìàð­öåë­ëà ñì. âûøå, â § 2; ìåñòî, ãäå ïðè­ñòàë êàð­ôà­ãåí­ñêèé ôëîò «ìåæ­äó ãîðî­äîì è ðèì­ñêèì ëàãå­ðåì» (ò. å. ëàãå­ðåì ó Ëüâà: öåëüþ áûëî çàãðà­äèòü ïóòü êîðàá­ëÿì Ìàð­öåë­ëà), íå íàçâà­íî, íî ìîæ­íî äóìàòü, ÷òî ýòî áûëà Òðî­ãèëü­ñêàÿ ãàâàíü (ñð. âûøå, ãë. 23, 10).
  • 107Ëèâèé, áåç ñîìíå­íèÿ, èñïîëü­çó­åò çäåñü îïè­ñà­íèå ÷óìû â Àôè­íàõ, äàí­íîå Ôóêèäèäîì (II, 50—53).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007032 1327008059 1327009004 1364002527 1364002528 1364002529