История Рима от основания города

Книга XXV, гл. 36

36. Ce­te­rum nunc agen­do, nunc sus­ti­nen­do ag­men cum ali­quam­diu haud mul­tum pro­ce­de­re­tur et nox iam insta­ret, [2] re­vo­cat e proe­lio suos Sci­pio et con­lec­tos in tu­mu­lum quen­dam non qui­dem sa­tis tu­tum, prae­ser­tim ag­mi­ni per­cul­so, edi­tio­rem ta­men quam ce­te­ra cir­ca erant, sub­du­cit. [3] Ibi pri­mo im­pe­di­men­tis et equi­ta­tu in me­dium re­cep­tis cir­cum­da­ti pe­di­tes haud dif­fi­cul­ter im­pe­tus in­cur­san­tium Nu­mi­da­rum ar­ce­bant; [4] dein, postquam to­to ag­mi­ne tres im­pe­ra­to­res cum tri­bus ius­tis exer­ci­ti­bus ade­rant ap­pa­re­bat­que pa­rum ar­mis ad tuen­dum lo­cum si­ne mu­ni­men­to va­li­tu­ros es­se, [5] cir­cumspec­ta­re at­que agi­ta­re dux coe­pit, si quo mo­do pos­set val­lum cir­cu­mi­ce­re. Sed erat adeo nu­dus tu­mu­lus et as­pe­ri so­li ut nec vir­gul­ta val­lo cae­den­do nec ter­ra caes­pi­ti fa­cien­do aut du­cen­dae fos­sae alii­ve ul­li ope­ri ap­ta in­ve­ni­ri pos­set; [6] nec na­tu­ra quic­quam sa­tis ar­duum aut absci­sum erat quod hos­ti adi­tum as­cen­sum­ve dif­fi­ci­lem prae­be­ret; om­nia fas­ti­gio le­ni sub­ve­xa. [7] Ut ta­men ali­quam ima­gi­nem val­li obi­ce­rent, cli­tel­las in­li­ga­tas one­ri­bus ve­lut struen­tes ad al­ti­tu­di­nem so­li­tam cir­cum­da­bant, cu­mu­lo sar­ci­na­rum om­nis ge­ne­ris obiec­to, ubi ad mo­lien­dum cli­tel­lae de­fue­rant.

[8] Pu­ni­ci exer­ci­tus postquam ad­ve­ne­re, in tu­mu­lum qui­dem per­fa­ci­le ag­men ere­xe­re; mu­ni­tio­nis fa­cies no­va pri­mo eos ve­lut mi­ra­cu­lo quo­dam te­nuit, [9] cum du­ces un­di­que vo­ci­fe­ra­ren­tur quid sta­rent et non lu­dib­rium il­lud, vix fe­mi­nis pue­ris­ve mo­ran­dis sa­tis va­li­dum, distra­he­rent di­ri­pe­rentque? Cap­tum hos­tem te­ne­ri, la­ten­tem post sar­ci­nas. [10] Haec con­temptim du­ces incre­pa­bant; ce­te­rum ne­que tran­si­li­re nec mo­li­ri one­ra obiec­ta nec cae­de­re sti­pa­tas cli­tel­las ip­sis­que ob­ru­tas sar­ci­nis fa­ci­le erat. [11] At tru­di­bus cum amo­li­ti obiec­ta one­ra ar­ma­tis de­dis­sent viam plu­ri­bus­que idem par­ti­bus fie­ret, cap­ta iam un­di­que castra erant. [12] Pau­ci a mul­tis per­cul­si­que a vic­to­ri­bus pas­sim cae­de­ban­tur; mag­na pars ta­men mi­li­tum, cum in pro­pin­quas re­fu­gis­set sil­vas, in castra P. Sci­pio­nis, qui­bus Ti. Fon­tei­us le­ga­tus praee­rat, per­fu­ge­runt. [13] Cn. Sci­pio­nem alii in tu­mu­lo pri­mo im­pe­tu hos­tium cae­sum tra­dunt, alii cum pau­cis in pro­pin­quam castris tur­rim per­fu­gis­se; hanc ig­ni cir­cum­da­tam at­que ita exus­tis fo­ri­bus, quas nul­la mo­li­ri po­tue­rant vi, cap­tam om­nis­que in­tus cum ip­so im­pe­ra­to­re oc­ci­sos.

[14] An­no oc­ta­vo postquam in His­pa­niam ve­ne­rat Cn. Sci­pio, un­det­ri­cen­si­mo die post frat­ris mor­tem, est in­ter­fec­tus. Luc­tus ex mor­te eorum non Ro­mae maior quam per to­tam His­pa­niam fuit; [15] quin apud ci­vis par­tem do­lo­ris et exer­ci­tus amis­si et alie­na­ta pro­vin­cia et pub­li­ca tra­he­bat cla­des; [16] His­pa­niae ip­sos lu­ge­bant de­si­de­ra­bantque du­ces, Gnae­um ma­gis, quod diu­tius prae­fue­rat iis prior­que et fa­vo­rem oc­cu­pa­ve­rat et spe­ci­men ius­ti­tiae tem­pe­ran­tiae­que Ro­ma­nae pri­mus de­de­rat.