Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ —
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1940/1984. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
37. (1) Ñ ãèáåëüþ âîéñêà, êàçàëîñü, óòðà÷åíà è âñÿ Èñïàíèÿ, íî âñå ñïàñ îäèí ÷åëîâåê132. (2)  âîéñêå ñëóæèë íåêèé Ëóöèé Ìàðöèé, ñûí Ñåïòèìèÿ, ðèìñêèé âñàäíèê, ìîëîäîé ÷åëîâåê, ýíåðãè÷íûé, ìóæåñòâîì è äàðîâàíèåì âîçâûñèâøèéñÿ íàä òåì ñîñëîâèåì, â êîòîðîì îí ðîäèëñÿ. (3) Ê òîìó æå îí ïîëó÷èë õîðîøóþ âûó÷êó â âîéñêå Ãíåÿ Ñöèïèîíà, ïîä íà÷àëîì êîòîðîãî îí ïðîñëóæèë ìíîãî ëåò è ó êîòîðîãî íàó÷èëñÿ âîèíñêîìó èñêóññòâó. (4) Ìàðöèé, ñîáðàâ ðàçáåæàâøèõñÿ áûëî âîèíîâ è êàêèõ-òî ëþäåé èç ãîðîäñêèõ ãàðíèçîíîâ, ñîñòàâèë âíóøèòåëüíîå âîéñêî, ñ êîòîðûì è ïðèñîåäèíèëñÿ ê âîéñêó Òèáåðèÿ Ôîíòåÿ, Ïóáëèåâà ëåãàòà. (5) Íî ñðåäè ñîëäàò ïðîñòîé ðèìñêèé âñàäíèê ïîëüçîâàëñÿ áîëüøèì âëèÿíèåì è óâàæåíèåì. Êîãäà îíè óêðåïèëè ëàãåðü ïî ñþ ñòîðîíó Èáåðà, îíè çàõîòåëè íà âîèíñêîì ñîáðàíèè èçáðàòü ñåáå ïðåäâîäèòåëÿ133, (6) òî âñå ñîëäàòû, ÷åðåäóÿñü ìåæäó ñîáîé è â îõðàíå âàëà è â êàðàóëàõ, åäèíîãëàñíî âûáðàëè Ëóöèÿ Ìàðöèÿ. (7) Òåïåðü âñå âðåìÿ — à åãî áûëî ìàëî — îí çàíÿò áûë óêðåïëåíèåì ëàãåðÿ è ïîäâîçîì ñ.222 ïðèïàñîâ: âîèíû âûïîëíÿëè âñå ïðèêàçàíèÿ áîäðî, íå ïàäàÿ äóõîì. (8) Ïðèøëî èçâåñòèå î ïðèáëèæåíèè Ãàçäðóáàëà, ñûíà Ãèñãîíà, êîòîðûé ïåðåøåë Èáåð, ÷òîáû ïîêîí÷èòü ñ âîéíîé. Êîãäà ðèìñêèå ñîëäàòû óâèäåëè çíàê ê áèòâå, âûñòàâëåííûé èõ íîâûì ïðåäâîäèòåëåì, (9) îíè âñïîìíèëè, êàêèå ïîëêîâîäöû åùå íåäàâíî âîäèëè èõ â áîé è ñ êàêèìè ñèëàìè âûõîäèëè îíè íà ïîëå áèòâû. Âñå âäðóã ðàçðûäàëèñü: ñòàëè áèòüñÿ ãîëîâîé îçåìü, îäíè, âîçäåâ ðóêè ê íåáó, êîðèëè áîãîâ, äðóãèå, ðàñïðîñòåðøèñü íà çåìëå, âçûâàëè, íàçûâàÿ ïî èìåíàì, êàæäûé ê ñâîåìó ïîëêîâîäöó. (10) Íåâîçìîæíî áûëî îñòàíîâèòü ýòîò ïîòîê æàëîá, õîòÿ öåíòóðèîíû è óñïîêàèâàëè ñâîèõ âîèíîâ, è ñàì Ìàðöèé è óòåøàë, è æóðèë èõ: îíè óìåþò òîëüêî, êàê æåíùèíû, áåç òîëêó ïëàêàòü, à ñëåäîâàëî áû âîñïðÿíóòü äóõîì, çàùèòèòü ñåáÿ è ãîñóäàðñòâî, îòîìñòèòü çà ñâîèõ óáèòûõ âîæäåé. (11) Âíåçàïíî óñëûøàëè êðèêè è çâóê òðóáû: íåïðèÿòåëü îêàçàëñÿ ïî÷òè ó ñàìîãî âàëà — âíåçàïíî ñêîðáü ïåðåïëàâèëàñü â ãíåâ, âîèíû ðàñõâàòàëè îðóæèå è â íåèñòîâñòâå, íå ïîìíÿ ñåáÿ, êèíóëèñü ê âîðîòàì è íàáðîñèëèñü íà áåñïå÷íî è íåñòðîéíî ïîäõîäèâøèõ ïóíèéöåâ. (12) Îíè, òàêîãî íå îæèäàÿ, îòîðîïåëè îò ñòðàõà è îò óäèâëåíèÿ — îòêóäà âäðóã ñòîëüêî âðàãîâ, âåäü âñå âîéñêî áûëî ïî÷òè óíè÷òîæåíî; îòêóäà òàêàÿ äåðçîñòü, òàêàÿ óâåðåííîñòü â ñåáå ó ðàçáèòûõ è îáðàùåííûõ â áåãñòâî; ÷òî ýòî çà íîâûé âîæäü îáúÿâèëñÿ — âåäü îáà Ñöèïèîíà óáèòû; êòî ðàñïîðÿæàåòñÿ ëàãåðåì; êòî ïîäàë ñèãíàë ê áèòâå? (13) Íåâîçìîæíî áûëî ýòî ïðåäâèäåòü, è êàðôàãåíÿíå, íåäîóìåâàþùèå, ïîòðÿñåííûå, îòñòóïèëè, à çàòåì, îòáðîøåííûå ñèëüíûì óäàðîì, ïîâåðíóëè âñïÿòü è ïîáåæàëè. (14) Ïðîèçîøëî áû èëè ñòðàøíîå èçáèåíèå îáðàòèâøèõñÿ â áåãñòâî èëè áåññìûñëåííàÿ, îïàñíàÿ ïîãîíÿ, íî Ìàðöèé ïîñïåøíî äàë çíàê ê îòñòóïëåíèþ, îí ïðåãðàäèë ïóòü ïåðåäîâûì, êîå-êîãî óäåðæàë ñàì è îñòàíîâèë è âåðíóë â ëàãåðü âîçáóæäåííûõ ñîëäàò, âñå åùå æàæäàâøèõ êðîâè è óáèéñòâà. (15) Êàðôàãåíÿíå ñíà÷àëà â ñòðàõå êèíóëèñü ïðî÷ü îò âàëà, íî, âèäÿ, ÷òî èõ íèêòî íå ïðåñëåäóåò, ñî÷ëè, ÷òî ýòî îò ñòðàõà. Òîãäà îíè ñ ïðåæíåé ïðåçðèòåëüíîñòüþ ìåäëåííûì øàãîì âåðíóëèñü â ëàãåðü. (16) Ñòîëü æå íåáðåæíî ëàãåðü è îõðàíÿëñÿ: âðàã áûë ðÿäîì, íî ïðåäñòàâëÿëîñü, ÷òî ýòî — æàëêèå îñòàòêè äâóõ àðìèé, óíè÷òîæåííûõ íåñêîëüêî äíåé íàçàä. (17) Ïîýòîìó ïóíèéöû âî âñåì áûëè îäèíàêîâî íåáðåæíû. Ìàðöèé ýòî ðàçâåäàë, è ó íåãî ñîçðåë çàìûñåë, ñ ïåðâîãî âçãëÿäà ñêîðåå äåðçêèé, ÷åì îòâàæíûé: (18) íàïàñòü íà âðàæåñêèé ëàãåðü. Îí ðåøèë, ÷òî ëåã÷å âçÿòü ëàãåðü îäíîãî Ãàçäðóáàëà, ÷åì çàùèòèòü ñâîé îò òðåõ àðìèé è òðîèõ âîæäåé, áóäå îíè ñíîâà ñîåäèíÿòñÿ. (19)  ñëó÷àå óñïåõà îí ïîïðàâèò áåäñòâåííîå ïîëîæåíèå ðèìëÿí, à åñëè åãî îäîëåþò, òî ïî êðàéíåé ìåðå ïåðåñòàíóò ïðåçèðàòü òîãî, êòî ïåðâûé âçÿëñÿ çà îðóæèå. |
37. Cum deleti exercitus amissaeque Hispaniae viderentur, vir unus res perditas restituit. [2] Erat in exercitu L. Marcius Septimi filius, eques Romanus, impiger iuvenis animique et ingenii aliquanto quam pro fortuna in qua erat natus maioris. [3] Ad summam indolem accesserat Cn. Scipionis disciplina, sub qua per tot annos omnis militiae artis edoctus fuerat. [4] Is et ex fuga collectis militibus et quibusdam de praesidiis deductis haud contemnendum exercitum fecerat iunxeratque cum Ti. Fonteio, P. Scipionis legato. [5] Sed tantum praestitit eques Romanus auctoritate inter milites atque honore ut, castris citra Hiberum communitis, cum ducem exercitus comitiis militaribus creari placuisset, [6] subeuntes alii aliis in custodiam valli stationesque, donec per omnis suffragium iret, ad L. Marcium cuncti summam imperii detulerint. [7] Omne inde tempus — exiguum id fuit — muniendis castris convehendisque commeatibus consumpsit, et omnia imperia milites cum inpigre, tum haudquaquam abiecto animo exequebantur. [8] Ceterum postquam Hasdrubalem Gisgonis venientem ad reliquias belli delendas transisse Hiberum et adpropinquare adlatum est, signumque pugnae propositum ab novo duce milites viderunt, [9] recordati quos paulo ante imperatores habuissent quibusque et ducibus et copiis freti prodire in pugnam soliti essent, flere omnes repente et offensare capita et alii manus ad caelum tendere deos incusantes, alii strati humi suum quisque nominatim ducem implorare. [10] Neque sedari lamentatio poterat excitantibus centurionibus manipulares et ipso mulcente et increpante Marcio, quod in muliebris et inutiles se proiecissent fletus potius quam ad tutandos semet ipsos et rem publicam secum acuerent animos, et ne inultos imperatores suos iacere sinerent, [11] cum subito clamor tubarumque sonus — iam enim prope vallum hostes erant — exauditur. Inde verso repente in iram luctu discurrunt ad arma ac velut accensi rabie discurrunt ad portas et in hostem neglegenter atque incomposite venientem incurrunt. [12] Extemplo inprovisa res pavorem incutit Poenis, mirabundique unde tot hostes subito exorti prope deleto exercitu forent, unde tanta audacia, tanta fiducia sui victis ac fugatis, quis imperator duobus Scipionibus caesis exstitisset, quis castris praeesset, quis signum dedisset pugnae — [13] ad haec tot tam necopinata primo omnium incerti stupentesque referunt pedem, dein valida inpressione pulsi terga vertunt. [14] Et aut fugientium caedes foeda fuisset aut temerarius periculosusque sequentium impetus, ni Marcius propere receptui dedisset signum obsistensque ad prima signa et quosdam ipse retinens concitatam repressisset aciem. Inde in castra avidos adhuc caedisque et sanguinis reduxit. [15] Carthaginienses trepide primo ab hostium vallo acti, postquam neminem insequi viderunt, metu substitisse rati, contemptim rursus et sedato gradu in castra abeunt. [16] Par neglegentia in castris custodiendis fuit; nam etsi propinquus hostis erat, tamen reliquias eum esse duorum exercituum ante paucos dies deletorum succurrebat. [17] Ob hoc cum omnia neglecta apud hostis essent, exploratis iis Marcius ad consilium prima specie temerarium magis quam audax animum adiecit, ut ultro castra hostium oppugnaret, [18] facilius esse ratus unius Hasdrubalis expugnari castra quam, si se rursus tres exercitus ac tres duces iunxissent, sua defendi; [19] simul aut, si successisset coeptis, erecturum se adflictas res aut, si pulsus esset, tamen ultro inferendo arma contemptum sui dempturum. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß