История Рима от основания города

Книга XXVI, гл. 49

49. Tum ob­si­des ci­vi­ta­tium His­pa­niae vo­ca­ri ius­sit; quo­rum quan­tus nu­me­rus fue­rit pi­get scri­be­re, quip­pe cum ali­bi tre­cen­tos fer­me, ali­bi tria mi­lia sep­tin­gen­tos vi­gin­ti quat­tuor fuis­se in­ve­niam. Aeque et alia in­ter auc­to­res discre­pant. [2] Prae­si­dium Pu­ni­cum ali­us de­cem, ali­us sep­tem, ali­us haud plus quam duum mi­lium fuis­se scri­bit. Cap­ta ali­bi de­cem mi­lia ca­pi­tum, ali­bi sup­ra quin­que et vi­gin­ti in­ve­nio. [3] Scor­pio­nes maio­res mi­no­res­que ad se­xa­gin­ta cap­tos scrip­se­rim, si auc­to­rem Grae­cum se­quar Si­le­num; si Va­le­rium An­tia­tem, maio­rum scor­pio­num sex mi­lia, mi­no­rum tre­de­cim mi­lia; adeo nul­lus men­tien­di mo­dus est. [4] Ne de du­ci­bus qui­dem con­ve­nit. Ple­ri­que Lae­lium prae­fuis­se clas­si, sunt qui M. Iuni­um Si­la­num di­cant; [5] Ari­nen prae­fuis­se Pu­ni­co prae­si­dio de­di­tum­que Ro­ma­nis An­tias Va­le­rius, Ma­go­nem alii scrip­to­res tra­dunt. [6] Non de nu­me­ro na­vium cap­ta­rum, non de pon­de­re auri at­que ar­gen­ti et re­dac­tae pe­cu­niae con­ve­nit. Si ali­quis ad­sen­ti­ri ne­ces­se est, me­dia si­mil­li­ma ve­ri sunt. [7] Ce­te­rum vo­ca­tis ob­si­di­bus pri­mum uni­ver­sos bo­num ani­mum ha­be­re ius­sit: [8] ve­nis­se enim eos in po­pu­li Ro­ma­ni po­tes­ta­tem, qui be­ne­fi­cio quam me­tu ob­li­ga­re ho­mi­nes ma­lit ex­te­ras­que gen­tis fi­de ac so­cie­ta­te iunctas ha­be­re quam tris­ti su­biec­tas ser­vi­tio. [9] Dein­de ac­cep­tis no­mi­ni­bus ci­vi­ta­tium re­cen­suit cap­ti­vos, quot cui­us­que po­pu­li es­sent, et nun­tios do­mum mi­sit ut ad suos quis­que re­ci­pien­dos ve­ni­ret. [10] Si qua­rum for­te ci­vi­ta­tium le­ga­ti ade­rant, eis prae­sen­ti­bus suos res­ti­tuit; ce­te­ro­rum cu­ram be­nig­ne tuen­do­rum C. Fla­mi­nio quaes­to­ri attri­buit.

[11] In­ter haec e me­dia tur­ba ob­si­dum mu­lier mag­no na­tu, Man­do­nii uxor, qui fra­ter In­di­bi­lis Iler­ge­tum re­gu­li erat, flens ad pe­des im­pe­ra­to­ris pro­cu­buit ob­tes­ta­ri­que coe­pit ut cu­ram cul­tum­que fe­mi­na­rum im­pen­sius cus­to­di­bus com­men­da­ret. [12] Cum Sci­pio ni­hil de­fu­tu­rum iis pro­fec­to di­ce­ret, tum rur­sus mu­lier «Haud mag­ni is­ta fa­ci­mus» in­quit; «quid enim huic for­tu­nae non sa­tis est? Alia me cu­ra aeta­tem ha­rum in­tuen­tem — nam ip­sa iam extra pe­ri­cu­lum iniu­riae mu­lieb­ris sum — sti­mu­lat». [13] Et aeta­te et for­ma flo­ren­tes cir­ca eam In­di­bi­lis fi­liae erant aliae­que no­bi­li­ta­te pa­ri, quae om­nes eam pro pa­ren­te co­le­bant. [14] Tum Sci­pio «Meae po­pu­li­que Ro­ma­ni dis­cip­li­nae cau­sa fa­ce­rem» in­quit «ne quid quod sanctum us­quam es­set apud nos vio­la­re­tur; [15] nunc ut id cu­rem in­pen­sius vestra quo­que vir­tus dig­ni­tas­que fa­cit, quae ne in ma­lis qui­dem ob­li­tae de­co­ris mat­ro­na­lis es­tis». [16] Spec­ta­tae dein­de in­teg­ri­ta­tis vi­ro tra­di­dit eas, tue­ri­que haud se­cus ve­re­cun­de ac mo­des­te quam hos­pi­tum co­niu­ges ac mat­res ius­sit.