Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXVIII, ãë. 14

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì Ì., «Íàóêà», 1991.
Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ — Â. Ì. Ñìèðèí.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1949/1995.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

14. (1) Ïðî­òèâ­íè­êè ïðî­âå­ðè­ëè íà ýòèõ ëåã­êèõ ñòû÷­êàõ ñâîè ñèëû; Ãàç­ä­ðó­áàë ïåð­âûé âûâåë ñâîå âîé­ñêî â áîå­âîì ñòðîþ, çà íèì âûøëè è ðèì­ëÿíå. (2) Êàæ­äîå âîé­ñêî ñòî­ÿ­ëî â ïîë­íîé áîå­âîé ãîòîâ­íî­ñòè ïåðåä ñâî­èì ëàãå­ðåì; íèêòî íå íà÷è­íàë ñðà­æå­íèÿ; äåíü êëî­íèë­ñÿ ê âå÷å­ðó; ïóíèé­öû ïåð­âû­ìè, à çà íèìè è ðèì­ëÿíå óâå­ëè ñâîå âîé­ñêî â ëàãåðü. (3) Ýòî ïîâòî­ðÿ­ëîñü íåñêîëü­êî äíåé; âñå­ãäà Êàð­ôà­ãå­íÿ­íèí ïåð­âûì âûâî­äèë èç ëàãå­ðÿ âîé­ñêî, ïåð­âûì óâî­äèë âîè­íîâ, óñòàâ­øèõ ñòî­ÿòü; íèêòî íè èç îäíî­ãî ëàãå­ðÿ íå âûåç­æàë âïå­ðåä, íè èç îäíî­ãî ëàãå­ðÿ íå ìåò­íó­ëè äðî­òè­êà, íå ïîäà­ëè ãîëî­ñà. (4) Öåíòð ó Ñöè­ïè­î­íà çàíè­ìà­ëè ðèì­ëÿíå, íà îáî­èõ ôëàí­ãàõ ñòî­ÿ­ëè èñïàí­öû; ó Ãàç­ä­ðó­áà­ëà — â öåí­òðå êàð­ôà­ãå­íÿíå âïå­ðå­ìåø­êó ñ àôðè­êàí­öà­ìè; ïåðåä ñòðî­åì, ïðè­êðû­âàÿ ôëàí­ãè, ñòî­ÿ­ëè ñëî­íû, èçäà­ëè êàçàâ­øè­å­ñÿ óêðåï­ëå­íè­ÿ­ìè.

(5)  îáî­èõ ëàãå­ðÿõ ãîâî­ðè­ëè: â áîé ïîé­äóò â òîì æå ïîðÿä­êå, â êàêîì ïîñòðî­è­ëèñü ñåé­÷àñ â ëàãå­ðå; öåíòð ðèì­ñêîé àðìèè ñòîëê­íåò­ñÿ ñ öåí­òðîì êàð­ôà­ãåí­ñêîé — îäè­íà­êî­âû è ìóæå­ñòâî, è îðó­æèå ó îáå­èõ ñòî­ðîí. (6) Ñöè­ïè­îí, óçíàâ ïðî ýòî îáùåå òâåð­äîå óáåæ­äå­íèå, íàðî÷­íî íà äåíü ñðà­æå­íèÿ âñå èçìå­íèë. (7) Âå÷å­ðîì îí ðàñ­ïî­ðÿäèë­ñÿ ïî ëàãå­ðþ: ëþäÿì åùå äî ðàñ­ñâå­òà ïîåñòü, çàäàòü êîíÿì êîðì, âîîðó­æèòü­ñÿ ñàìèì, îñåä­ëàòü è âçíóçäàòü êîíåé. (8) Òîëü­êî ðàñ­ñâå­ëî, êàê îí áðî­ñèë âñþ êîí­íè­öó è ëåã­êî­âî­îðó­æåí­íûõ íà êàð­ôà­ãåí­ñêèå ïîñòû è ñðà­çó âñëåä çà íèìè âûñòó­ïèë ñî ñâî­è­ìè òÿæå­ëû­ìè ëåãè­î­íà­ìè. (9) Âîïðå­êè îæè­äà­íè­ÿì — ñâî­èì è âðà­ãîâ — ðèì­ëÿíå îêà­çà­ëèñü íà ôëàí­ãàõ, à â ñåðåäèíå ñòðîÿ — ñîþç­íè­êè. (10) Ãàç­ä­ðó­áà­ëà ðàç­áóäè­ëè êðè­êè êîí­íè­êîâ; âûñêî­÷èâ èç ïàëàò­êè, îí óâèäåë ñâî­èõ ñîë­äàò, â ñòðà­õå ìå÷ó­ùèõ­ñÿ îêî­ëî ëàãå­ðÿ, ñâåð­êàþ­ùèå çíà­ìå­íà ëåãè­î­íîâ âäà­ëè, íåïðè­ÿ­òå­ëÿ ïî âñåé ðàâ­íèíå; îí òîò­÷àñ æå áðî­ñèë ñâîþ êîí­íè­öó íà âðà­æå­ñêóþ, (11) à ñàì ñ îòðÿäîì ïåõî­òèí­öåâ âûñòó­ïèë èç ëàãå­ðÿ, íèñêîëü­êî íå èçìå­íèâ îáû÷­íî­ãî ñòðîÿ.

ñ.334 (12) Êîí­íàÿ áèò­âà äîë­ãî øëà ñ ïåðå­ìåí­íûì óñïå­õîì, äà èíà­÷å è íå ìîã­ëî áûòü: êîí­íè­êè, òåñ­íè­ìûå íåïðè­ÿ­òå­ëåì, — òî ðèì­ëÿíå, òî êàð­ôà­ãå­íÿíå — îòõî­äè­ëè ïîä çàùè­òó ïåõîòû. (13) Êîãäà ðàñ­ñòî­ÿ­íèå ìåæ­äó äâó­ìÿ âîé­ñêà­ìè áûëî íå áîëü­øå ïÿòè­ñîò øàãîâ, ïîäàí áûë çíàê îòáîÿ: ðÿäû ëåãè­î­íå­ðîâ ðàñ­ñòó­ïè­ëèñü, îòêðûâ ïðî­õîä, — âñÿ êîí­íè­öà è ëåã­êî­âî­îðó­æåí­íûå îòî­øëè ïîä ïðè­êðû­òèå, èõ Ñöè­ïè­îí ïîñòà­âèë, ðàçäå­ëèâ íà äâå ÷àñòè, çà îáî­è­ìè ôëàí­ãà­ìè êàê ïîä­êðåï­ëå­íèå. (14) Ïðè­øëî âðå­ìÿ íà÷è­íàòü ñðà­æå­íèå; îí âåëåë èñïàí­öàì, ñîñòàâ­ëÿâ­øèì ñåðåäè­íó ñòðîÿ, èäòè íà âðà­ãà çàìåä­ëåí­íûì øàãîì, (15) à ñàì ñ ïðà­âî­ãî ôëàí­ãà, êîòî­ðûì êîìàí­äî­âàë, ïîñëàë ãîí­öà ê Ñèëà­íó è Ìàð­öèþ ñ ïðè­êà­çà­íè­åì ðàñ­òÿ­íóòü èõ ôëàíã âëå­âî, êàê ñàì îí ðàñ­òÿ­ãè­âà­åò ñâîé âïðà­âî, (16) è ââå­ñòè â áîé ëåã­êî­âî­îðó­æåí­íûõ ïåõî­òèí­öåâ è âñàä­íè­êîâ ðàíü­øå, ÷åì ïðî­èçîé­äåò ñòîëê­íî­âå­íèå â öåí­òðå. (17) Ðàñ­òÿ­íóâ òàêèì îáðà­çîì ôëàí­ãè, èõ êîìàí­äè­ðû áûñò­ðî äâè­íó­ëèñü íà âðà­ãà — êàæ­äûé âî ãëà­âå òðåõ ïåõîò­íûõ êîãîðò, òðåõ îòðÿäîâ êîí­íè­öû è — âäî­áà­âîê — êîïåé­ùè­êîâ; îñòàëü­íîå âîé­ñêî ñëå­äî­âà­ëî çà íèìè ïî êîñîé. (18)  ñåðåäèíå ñòðîÿ îáðà­çî­âàë­ñÿ ïðî­ãèá — òàì ìåä­ëåí­íî ïðî­äâè­ãà­ëèñü îòðÿäû èñïàí­öåâ. (19) Íà ôëàí­ãàõ óæå áèëèñü, à öâåò íåïðè­ÿ­òåëü­ñêîé àðìèè — êàð­ôà­ãåí­ñêèå âåòå­ðà­íû è àôðè­êàí­öû íå ïîäî­øëè åùå íà ïåðå­ëåò äðî­òè­êà è íå ðåøà­ëèñü êèíóòü­ñÿ íà ïîìîùü òåì, êòî ñðà­æàë­ñÿ íà ôëàí­ãàõ, ÷òîáû íå îòêðûòü âðà­ãó, èäó­ùå­ìó ïðÿ­ìî íà íèõ, ïóòü ÷åðåç ñåðåäè­íó ñòðîÿ. (20) Ôëàí­ãàì âðà­ãà ïðè­õî­äè­ëîñü íåëåã­êî: âñàä­íè­êè, ëåã­êî­âî­îðó­æåí­íûå è êîïåé­ùè­êè íàïà­äà­ëè ñ áîêîâ, êîãîð­òû — ëîáî­âûì óäà­ðîì, ÷òîáû îòðå­çàòü ôëàí­ãè îò îñòàëü­íî­ãî âîé­ñêà.

14. Ubi sa­tis tempta­tae per haec le­via cer­ta­mi­na vi­res sunt, prior Hasdru­bal in aciem co­pias edu­xit, dein­de et Ro­ma­ni pro­ces­se­re. [2] Sed ut­ra­que acies pro val­lo ste­tit instruc­ta, et cum ab neut­ris pug­na coep­ta es­set, iam die ad oc­ca­sum incli­nan­te a Poe­no pri­us, dein­de ab Ro­ma­no in castra co­piae re­duc­tae. Hoc idem per dies ali­quot fac­tum. [3] Prior sem­per Poe­nus co­pias castris edu­ce­bat, prior fes­sis stan­do sig­num re­cep­tui da­bat; ab neut­ra par­te pro­cur­sum te­lum­ve mis­sum aut vox ul­la or­ta. [4] Me­diam aciem hinc Ro­ma­ni il­linc Car­tha­gi­nien­ses mix­ti Af­ris, cor­nua so­cii te­ne­bant — erant autem ut­ris­que His­pa­ni; — pro cor­ni­bus an­te Pu­ni­cam aciem ele­phan­ti cas­tel­lo­rum pro­cul spe­ciem prae­be­bant. [5] Iam hoc in ut­ris­que castris ser­mo­nis erat, ita ut instruc­ti ste­tis­sent pug­na­tu­ros; me­dias acies, Ro­ma­num Poe­num­que, quos in­ter bel­li cau­sa es­set, pa­ri ro­bo­re ani­mo­rum ar­mo­rum­que con­cur­su­ros. [6] Sci­pio ubi hoc obsti­na­te cre­di ani­mad­ver­tit, om­nia de in­dustria in eum diem quo pug­na­tu­rus erat mu­ta­vit. [7] Tes­se­ram ves­pe­ri per castra de­dit ut an­te lu­cem vi­ri equi­que cu­ra­ti et pran­si es­sent, ar­ma­tus eques fre­na­tos instra­tos­que te­ne­ret equos.

[8] Vix­dum sa­tis cer­ta lu­ce equi­ta­tum om­nem cum le­vi ar­ma­tu­ra in sta­tio­nes Pu­ni­cas im­mi­sit; in­de con­fes­tim ip­se cum gra­vi ag­mi­ne le­gio­num pro­ce­dit, [9] prae­ter opi­nio­nem des­ti­na­tam suo­rum hos­tium­que Ro­ma­no mi­li­te cor­ni­bus fir­ma­tis, so­ciis in me­diam aciem ac­cep­tis. [10] Hasdru­bal cla­mo­re equi­tum ex­ci­ta­tus ut ex ta­ber­na­cu­lo pro­si­luit tu­mul­tum­que an­te val­lum et tre­pi­da­tio­nem suo­rum et pro­cul sig­na le­gio­num ful­gen­tia ple­nos­que hos­tium cam­pos vi­dit, equi­ta­tum om­nem ex­templo in equi­tes emit­tit; [11] ip­se cum pe­di­tum ag­mi­ne castris eg­re­di­tur, nec ex or­di­ne so­li­to quic­quam acie instruen­da mu­tat. [12] Equi­tum iam diu an­ceps pug­na erat nec ip­sa per se de­cer­ni po­te­rat, quia pul­sis, quod pro­pe in vi­cem fie­bat, in aciem pe­di­tum tu­tus re­cep­tus erat; [13] sed ubi iam haud plus quin­gen­tos pas­sus acies in­ter se­se abe­rant, sig­no re­cep­tui da­to Sci­pio pa­te­fac­tis­que or­di­ni­bus equi­ta­tum om­nem le­vem­que ar­ma­tu­ram, in me­dium ac­cep­tam di­vi­sam­que in par­tes duas, in sub­si­diis post cor­nua lo­cat. [14] In­de, ubi in­ci­pien­dae iam pug­nae tem­pus erat, His­pa­nos — ea me­dia acies fuit — pres­so gra­du in­ce­de­re iubet; [15] ip­se e dextro cor­nu — ibi nam­que praee­rat — nun­tium ad Si­la­num et Mar­cium mit­tit ut cor­nu ex­ten­de­rent in si­nistram par­tem, quem ad mo­dum se ten­den­tem ad dextram vi­dis­sent, [16] et cum ex­pe­di­tis pe­di­tum equi­tum­que pri­us pug­nam con­se­re­rent cum hos­te quam coi­re in­ter se me­diae acies pos­sent. [17] Ita di­duc­tis cor­ni­bus cum ter­nis pe­di­tum co­hor­ti­bus ter­nis­que equi­tum tur­mis, ad hoc ve­li­ti­bus, ci­ta­to gra­du in hos­tem du­ce­bant, se­quen­ti­bus in ob­li­quum aliis. [18] Si­nus in me­dio erat, qua seg­nius His­pa­no­rum sig­na in­ce­de­bant.

[19] Et iam confli­xe­rant cor­nua, cum quod ro­bo­ris in hos­tium acie erat, Poe­ni ve­te­ra­ni Af­ri­que, non­dum ad te­li co­niec­tum ve­nis­sent, ne­que in cor­nua, ut adiu­va­rent pug­nan­tes, dis­cur­re­re aude­rent, ne ape­ri­rent me­diam aciem ve­nien­ti ex ad­ver­so hos­ti. [20] Cor­nua an­ci­pi­ti proe­lio ur­ge­ban­tur: eques le­vis­que ar­ma­tu­ra ac ve­li­tes cir­cum­duc­tis alis in la­te­ra in­cur­re­bant; co­hor­tes a fron­te ur­ge­bant, ut ab­rum­pe­rent cor­nua a ce­te­ra acie.

ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
1260010226 1327007032 1327008059 1364002815 1364002816 1364002817