Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ —
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1949/1995. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
14. (1) Ïðîòèâíèêè ïðîâåðèëè íà ýòèõ ëåãêèõ ñòû÷êàõ ñâîè ñèëû; Ãàçäðóáàë ïåðâûé âûâåë ñâîå âîéñêî â áîåâîì ñòðîþ, çà íèì âûøëè è ðèìëÿíå. (2) Êàæäîå âîéñêî ñòîÿëî â ïîëíîé áîåâîé ãîòîâíîñòè ïåðåä ñâîèì ëàãåðåì; íèêòî íå íà÷èíàë ñðàæåíèÿ; äåíü êëîíèëñÿ ê âå÷åðó; ïóíèéöû ïåðâûìè, à çà íèìè è ðèìëÿíå óâåëè ñâîå âîéñêî â ëàãåðü. (3) Ýòî ïîâòîðÿëîñü íåñêîëüêî äíåé; âñåãäà Êàðôàãåíÿíèí ïåðâûì âûâîäèë èç ëàãåðÿ âîéñêî, ïåðâûì óâîäèë âîèíîâ, óñòàâøèõ ñòîÿòü; íèêòî íè èç îäíîãî ëàãåðÿ íå âûåçæàë âïåðåä, íè èç îäíîãî ëàãåðÿ íå ìåòíóëè äðîòèêà, íå ïîäàëè ãîëîñà. (4) Öåíòð ó Ñöèïèîíà çàíèìàëè ðèìëÿíå, íà îáîèõ ôëàíãàõ ñòîÿëè èñïàíöû; ó Ãàçäðóáàëà — â öåíòðå êàðôàãåíÿíå âïåðåìåøêó ñ àôðèêàíöàìè; ïåðåä ñòðîåì, ïðèêðûâàÿ ôëàíãè, ñòîÿëè ñëîíû, èçäàëè êàçàâøèåñÿ óêðåïëåíèÿìè. (5)  îáîèõ ëàãåðÿõ ãîâîðèëè: â áîé ïîéäóò â òîì æå ïîðÿäêå, â êàêîì ïîñòðîèëèñü ñåé÷àñ â ëàãåðå; öåíòð ðèìñêîé àðìèè ñòîëêíåòñÿ ñ öåíòðîì êàðôàãåíñêîé — îäèíàêîâû è ìóæåñòâî, è îðóæèå ó îáåèõ ñòîðîí. (6) Ñöèïèîí, óçíàâ ïðî ýòî îáùåå òâåðäîå óáåæäåíèå, íàðî÷íî íà äåíü ñðàæåíèÿ âñå èçìåíèë. (7) Âå÷åðîì îí ðàñïîðÿäèëñÿ ïî ëàãåðþ: ëþäÿì åùå äî ðàññâåòà ïîåñòü, çàäàòü êîíÿì êîðì, âîîðóæèòüñÿ ñàìèì, îñåäëàòü è âçíóçäàòü êîíåé. (8) Òîëüêî ðàññâåëî, êàê îí áðîñèë âñþ êîííèöó è ëåãêîâîîðóæåííûõ íà êàðôàãåíñêèå ïîñòû è ñðàçó âñëåä çà íèìè âûñòóïèë ñî ñâîèìè òÿæåëûìè ëåãèîíàìè. (9) Âîïðåêè îæèäàíèÿì — ñâîèì è âðàãîâ — ðèìëÿíå îêàçàëèñü íà ôëàíãàõ, à â ñåðåäèíå ñòðîÿ — ñîþçíèêè. (10) Ãàçäðóáàëà ðàçáóäèëè êðèêè êîííèêîâ; âûñêî÷èâ èç ïàëàòêè, îí óâèäåë ñâîèõ ñîëäàò, â ñòðàõå ìå÷óùèõñÿ îêîëî ëàãåðÿ, ñâåðêàþùèå çíàìåíà ëåãèîíîâ âäàëè, íåïðèÿòåëÿ ïî âñåé ðàâíèíå; îí òîò÷àñ æå áðîñèë ñâîþ êîííèöó íà âðàæåñêóþ, (11) à ñàì ñ îòðÿäîì ïåõîòèíöåâ âûñòóïèë èç ëàãåðÿ, íèñêîëüêî íå èçìåíèâ îáû÷íîãî ñòðîÿ. ñ.334 (12) Êîííàÿ áèòâà äîëãî øëà ñ ïåðåìåííûì óñïåõîì, äà èíà÷å è íå ìîãëî áûòü: êîííèêè, òåñíèìûå íåïðèÿòåëåì, — òî ðèìëÿíå, òî êàðôàãåíÿíå — îòõîäèëè ïîä çàùèòó ïåõîòû. (13) Êîãäà ðàññòîÿíèå ìåæäó äâóìÿ âîéñêàìè áûëî íå áîëüøå ïÿòèñîò øàãîâ, ïîäàí áûë çíàê îòáîÿ: ðÿäû ëåãèîíåðîâ ðàññòóïèëèñü, îòêðûâ ïðîõîä, — âñÿ êîííèöà è ëåãêîâîîðóæåííûå îòîøëè ïîä ïðèêðûòèå, èõ Ñöèïèîí ïîñòàâèë, ðàçäåëèâ íà äâå ÷àñòè, çà îáîèìè ôëàíãàìè êàê ïîäêðåïëåíèå. (14) Ïðèøëî âðåìÿ íà÷èíàòü ñðàæåíèå; îí âåëåë èñïàíöàì, ñîñòàâëÿâøèì ñåðåäèíó ñòðîÿ, èäòè íà âðàãà çàìåäëåííûì øàãîì, (15) à ñàì ñ ïðàâîãî ôëàíãà, êîòîðûì êîìàíäîâàë, ïîñëàë ãîíöà ê Ñèëàíó è Ìàðöèþ ñ ïðèêàçàíèåì ðàñòÿíóòü èõ ôëàíã âëåâî, êàê ñàì îí ðàñòÿãèâàåò ñâîé âïðàâî, (16) è ââåñòè â áîé ëåãêîâîîðóæåííûõ ïåõîòèíöåâ è âñàäíèêîâ ðàíüøå, ÷åì ïðîèçîéäåò ñòîëêíîâåíèå â öåíòðå. (17) Ðàñòÿíóâ òàêèì îáðàçîì ôëàíãè, èõ êîìàíäèðû áûñòðî äâèíóëèñü íà âðàãà — êàæäûé âî ãëàâå òðåõ ïåõîòíûõ êîãîðò, òðåõ îòðÿäîâ êîííèöû è — âäîáàâîê — êîïåéùèêîâ; îñòàëüíîå âîéñêî ñëåäîâàëî çà íèìè ïî êîñîé. (18)  ñåðåäèíå ñòðîÿ îáðàçîâàëñÿ ïðîãèá — òàì ìåäëåííî ïðîäâèãàëèñü îòðÿäû èñïàíöåâ. (19) Íà ôëàíãàõ óæå áèëèñü, à öâåò íåïðèÿòåëüñêîé àðìèè — êàðôàãåíñêèå âåòåðàíû è àôðèêàíöû íå ïîäîøëè åùå íà ïåðåëåò äðîòèêà è íå ðåøàëèñü êèíóòüñÿ íà ïîìîùü òåì, êòî ñðàæàëñÿ íà ôëàíãàõ, ÷òîáû íå îòêðûòü âðàãó, èäóùåìó ïðÿìî íà íèõ, ïóòü ÷åðåç ñåðåäèíó ñòðîÿ. (20) Ôëàíãàì âðàãà ïðèõîäèëîñü íåëåãêî: âñàäíèêè, ëåãêîâîîðóæåííûå è êîïåéùèêè íàïàäàëè ñ áîêîâ, êîãîðòû — ëîáîâûì óäàðîì, ÷òîáû îòðåçàòü ôëàíãè îò îñòàëüíîãî âîéñêà. |
14. Ubi satis temptatae per haec levia certamina vires sunt, prior Hasdrubal in aciem copias eduxit, deinde et Romani processere. [2] Sed utraque acies pro vallo stetit instructa, et cum ab neutris pugna coepta esset, iam die ad occasum inclinante a Poeno prius, deinde ab Romano in castra copiae reductae. Hoc idem per dies aliquot factum. [3] Prior semper Poenus copias castris educebat, prior fessis stando signum receptui dabat; ab neutra parte procursum telumve missum aut vox ulla orta. [4] Mediam aciem hinc Romani illinc Carthaginienses mixti Afris, cornua socii tenebant — erant autem utrisque Hispani; — pro cornibus ante Punicam aciem elephanti castellorum procul speciem praebebant. [5] Iam hoc in utrisque castris sermonis erat, ita ut instructi stetissent pugnaturos; medias acies, Romanum Poenumque, quos inter belli causa esset, pari robore animorum armorumque concursuros. [6] Scipio ubi hoc obstinate credi animadvertit, omnia de industria in eum diem quo pugnaturus erat mutavit. [7] Tesseram vesperi per castra dedit ut ante lucem viri equique curati et pransi essent, armatus eques frenatos instratosque teneret equos. [8] Vixdum satis certa luce equitatum omnem cum levi armatura in stationes Punicas immisit; inde confestim ipse cum gravi agmine legionum procedit, [9] praeter opinionem destinatam suorum hostiumque Romano milite cornibus firmatis, sociis in mediam aciem acceptis. [10] Hasdrubal clamore equitum excitatus ut ex tabernaculo prosiluit tumultumque ante vallum et trepidationem suorum et procul signa legionum fulgentia plenosque hostium campos vidit, equitatum omnem extemplo in equites emittit; [11] ipse cum peditum agmine castris egreditur, nec ex ordine solito quicquam acie instruenda mutat. [12] Equitum iam diu anceps pugna erat nec ipsa per se decerni poterat, quia pulsis, quod prope in vicem fiebat, in aciem peditum tutus receptus erat; [13] sed ubi iam haud plus quingentos passus acies inter sese aberant, signo receptui dato Scipio patefactisque ordinibus equitatum omnem levemque armaturam, in medium acceptam divisamque in partes duas, in subsidiis post cornua locat. [14] Inde, ubi incipiendae iam pugnae tempus erat, Hispanos — ea media acies fuit — presso gradu incedere iubet; [15] ipse e dextro cornu — ibi namque praeerat — nuntium ad Silanum et Marcium mittit ut cornu extenderent in sinistram partem, quem ad modum se tendentem ad dextram vidissent, [16] et cum expeditis peditum equitumque prius pugnam consererent cum hoste quam coire inter se mediae acies possent. [17] Ita diductis cornibus cum ternis peditum cohortibus ternisque equitum turmis, ad hoc velitibus, citato gradu in hostem ducebant, sequentibus in obliquum aliis. [18] Sinus in medio erat, qua segnius Hispanorum signa incedebant. [19] Et iam conflixerant cornua, cum quod roboris in hostium acie erat, Poeni veterani Afrique, nondum ad teli coniectum venissent, neque in cornua, ut adiuvarent pugnantes, discurrere auderent, ne aperirent mediam aciem venienti ex adverso hosti. [20] Cornua ancipiti proelio urgebantur: eques levisque armatura ac velites circumductis alis in latera incurrebant; cohortes a fronte urgebant, ut abrumperent cornua a cetera acie. |