Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ —
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1949/1995. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
15. (1) Áèòâà ñòàíîâèëàñü íåðàâíîé — òåì áîëåå ÷òî ïðîòèâíèêîì ðèìñêèõ âîèíîâ è ëàòèíîâ îêàçàëàñü òîëïà áàëåàðöåâ è èñïàíñêèõ íîâîáðàíöåâ. (2) À äåíü âñå äëèëñÿ — ñîëäàòû Ãàçäðóáàëà íà÷àëè óñòàâàòü; óòðåííèé ïåðåïîëîõ íå äàë èì ñîáðàòüñÿ ñ ñèëàìè: ñòðîèòüñÿ ïðèøëîñü íå ïîåâøè, íàñïåõ. (3) Ñöèïèîí ñòàðàòåëüíî çàìåäëÿë õîä ñðàæåíèÿ: ïåõîòà íà ôëàíãàõ áðîñèëàñü íà âðàãà òîëüêî â ñåäüìîì ÷àñó, (4) à äî ñåðåäèíû ñòðîÿ äåëî äîøëî ïîçæå: ïîëóäåííûé çíîé, áåçäåéñòâèå â ñòðîþ ïîä îðóæèåì, ãîëîä è æàæäà èñòîìèëè âðàæåñêèõ ñîëäàò åùå äî áîÿ. Òàê îíè è ñòîÿëè, îïåðøèñü î ùèòû. (5) À òóò åùå ñëîíû, èñïóãàííûå áåñïîðÿäî÷íûì ñðàæåíèåì êîííèöû, êîïåéùèêîâ è ëåãêîâîîðóæåííûõ, óáåæàëè ñ ôëàíãîâ â ñåðåäêó. (6) Âðàãè, óñòàâøèå äóõîì è òåëîì, ñòàëè îòñòóïàòü, ñîõðàíÿÿ, îäíàêî, ñòðîé, — òàê îòõîäèò ïî ïðèêàçó âîæäÿ íè÷óòü íå ïîñòðàäàâøåå âîéñêî. (7) Îäíàêî êîãäà ïîáåäèòåëè, ïîíÿâ, ÷òî ñðàæåíèå âûèãðàíî, ñòàëè íàïàäàòü ñî âñåõ ñòîðîí, îòñòóïàþùèå, óæå íå â ñèëàõ ñäåðæàòü ýòîò íàïîð, áðîñèëèñü âðàññûïíóþ. (8) Íàïðàñíî Ãàçäðóáàë, ïðåãðàæäàÿ èì ïóòü, êðè÷àë: ïóñòü îïîìíÿòñÿ, çà ñïèíîé ó íèõ õîëìû è îíè ñïîêîéíî çà íèìè óêðîþòñÿ. (9) Òå, ÷òî îêàçûâàëèñü áëèæå ê ðèìëÿíàì, ïàäàëè îäèí çà äðóãèì, è ñòðàõ ñ.335 ïåðåñèëèë âñå îñòàëüíîå. (10) Çíàìåíîñöû îñòàíîâèëèñü áûëî ó ïîäíîæèÿ õîëìîâ è ñòàëè çâàòü âîèíîâ â ñòðîé, òàê êàê ðèìëÿíå ìåäëèëè ïîäíÿòüñÿ íà õîëì; íî ïîòîì, óâèäåâ áûñòðî âçáèðàâøèõñÿ ðèìëÿí, âðàãè âîçîáíîâèëè áåãñòâî è â ñòðàõå çàáèëèñü â ëàãåðü. (11) Ðèìëÿíå áûëè íåäàëåêî îò âàëà è âçÿëè áû ëàãåðü ñ õîäó, åñëè áû ïîñëå ñèëüíîãî çíîÿ, êàêîé áûâàåò, êîãäà ñîëíöå ïå÷åò ïîñðåäè òÿæåëûõ äîæäåâûõ òó÷, íå õëûíóë òàêîé ëèâåíü, ÷òî ïîáåäèòåëè åäâà óñïåëè óêðûòüñÿ ó ñåáÿ â ëàãåðå. Íåêîòîðûå, ñòðàøàñü áîãîâ, ïîëàãàëè, ÷òî â ýòîò äåíü íåëüçÿ áîëüøå íè÷åãî ïðåäïðèíèìàòü. (12) Êàðôàãåíÿí, óñòàëûõ, îáåññèëåííûõ ðàíàìè, äîæäëèâàÿ íî÷ü çâàëà îòäîõíóòü è ïîñïàòü, (13) íî ñòðàõ ïåðåä îïàñíîñòüþ íå äàâàë ïåðåäûøêè: îíè îæèäàëè âðàæåñêîãî ïðèñòóïà íà ðàññâåòå è íàâàëèâàëè íà âàë êàìíè, íàáðàííûå ïî ñîñåäíèì äîëèíàì, íå ïîëàãàÿñü óæå íà îðóæèå è ðàññ÷èòûâàÿ îòñèäåòüñÿ â ëàãåðå. (14) Èçìåíà ñîþçíèêîâ çàñòàâèëà èõ ïðåäïî÷åñòü áåãñòâî. Ïåðâûì ïåðåêèíóëñÿ ê ðèìëÿíàì âìåñòå ñ áîëüøèì îòðÿäîì åäèíîìûøëåííèêîâ òóðäåòàíñêèé71 öàðåê Àòòåí; (15) çàòåì íà÷àëüíèêó äâóõ ãîðîäîâ ñäàëè è óêðåïëåíèÿ è ãàðíèçîíû. (16) È ÷òîáû íà÷àâøàÿñÿ èçìåíà íå ðàñïðîñòðàíÿëàñü äàëüøå, Ãàçäðóáàë ñíÿëñÿ ñ ëàãåðÿ â òèøè ñëåäóþùåé íî÷è. |
15. Et cum ab omni parte haudquaquam par pugna erat, tum quod turba Baliarium tironumque Hispanorum Romano Latinoque militi obiecta erat. [2] Et procedente iam die vires etiam deficere Hasdrubalis exercitum coeperant, oppressos matutino tumultu coactosque priusquam cibo corpora firmarent, raptim in aciem exire. [3] Et ad id sedulo diem extraxerat Scipio ut sera pugna esset; nam ab septima demum hora peditum signa cornibus incucurrerunt; [4] ad medias acies aliquanto serius pervenit pugna, ita ut prius aestus a meridiano sole laborque standi sub armis et simul fames sitisque corpora adficerent quam manus cum hoste consererent. [5] Itaque steterunt scutis innixi. Iam super cetera elephanti etiam, tumultuoso genere pugnae equitum velitumque et levis armaturae consternati, e cornibus in mediam aciem sese intulerant. [6] Fessi igitur corporibus animisque rettulere pedem, ordines tamen servantes, haud secus quam si imperio ducis cederet integra acies. [7] Sed cum eo ipso acrius, ubi inclinatam sensere rem, victores se undique inveherent, nec facile impetus sustineri posset, [8] quamquam retinebat obsistebatque cedentibus Hasdrubal, ab tergo esse colles tutumque receptum, si modice se reciperent, clamitans, [9] tamen vincente metu verecundiam, cum proximus quisque hostem caderet, terga extemplo data, atque in fugam sese omnes effuderunt. [10] Ac primo consistere signa in radicibus collium ac revocare in ordines militem coeperant cunctantibus in adversum collem erigere aciem Romanis; deinde, ut inferri inpigre signa viderunt, integrata fuga in castra pavidi compelluntur. [11] Nec procul vallo Romanus aberat, cepissetque tanto impetu castra, nisi ex vehementi sole, qualis inter graves imbre nubes effulget, tanta vis aquae deiecta esset ut vix in castra sua receperint se victores, quosdam etiam religio ceperit ulterius quicquam eo die conandi. [12] Carthaginienses, quamquam fessos labore ac volneribus nox imberque ad necessariam quietem vocabat, [13] tamen, quia metus et periculum cessandi non dabat tempus, prima luce oppugnaturis hostibus castra, saxis undique circa ex propinquis vallibus congestis augent vallum, munimento sese, quando in armis parum praesidii foret, defensuri. [14] Sed transitio sociorum fuga ut tutior mora videretur fecit. Principium defectionis ab Attene regulo Turdetanorum factum est; [15] is cum magna popularium manu transfugit; inde duo munita oppida cum praesidiis tradita a praefectis Romano. [16] Et ne latius inclinatis semel ad defectionem animis serperet res, silentio proximae noctis Hasdrubal castra movet. |