Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXVIII, ãë. 15

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì Ì., «Íàóêà», 1991.
Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ — Â. Ì. Ñìèðèí.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1949/1995.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

15. (1) Áèò­âà ñòà­íî­âè­ëàñü íåðàâ­íîé — òåì áîëåå ÷òî ïðî­òèâ­íè­êîì ðèì­ñêèõ âîè­íîâ è ëàòè­íîâ îêà­çà­ëàñü òîë­ïà áàëå­àð­öåâ è èñïàí­ñêèõ íîâî­áðàí­öåâ. (2) À äåíü âñå äëèë­ñÿ — ñîë­äà­òû Ãàç­ä­ðó­áà­ëà íà÷à­ëè óñòà­âàòü; óòðåí­íèé ïåðå­ïî­ëîõ íå äàë èì ñîáðàòü­ñÿ ñ ñèëà­ìè: ñòðî­èòü­ñÿ ïðè­øëîñü íå ïîåâ­øè, íàñïåõ. (3) Ñöè­ïè­îí ñòà­ðà­òåëü­íî çàìåä­ëÿë õîä ñðà­æå­íèÿ: ïåõîòà íà ôëàí­ãàõ áðî­ñè­ëàñü íà âðà­ãà òîëü­êî â ñåäü­ìîì ÷àñó, (4) à äî ñåðåäè­íû ñòðîÿ äåëî äîøëî ïîç­æå: ïîëó­äåí­íûé çíîé, áåç­äåé­ñò­âèå â ñòðîþ ïîä îðó­æè­åì, ãîëîä è æàæ­äà èñòî­ìè­ëè âðà­æå­ñêèõ ñîë­äàò åùå äî áîÿ. Òàê îíè è ñòî­ÿ­ëè, îïåð­øèñü î ùèòû. (5) À òóò åùå ñëî­íû, èñïó­ãàí­íûå áåñ­ïî­ðÿäî÷­íûì ñðà­æå­íè­åì êîí­íè­öû, êîïåé­ùè­êîâ è ëåã­êî­âî­îðó­æåí­íûõ, óáå­æà­ëè ñ ôëàí­ãîâ â ñåðåä­êó. (6) Âðà­ãè, óñòàâ­øèå äóõîì è òåëîì, ñòà­ëè îòñòó­ïàòü, ñîõðà­íÿÿ, îäíà­êî, ñòðîé, — òàê îòõî­äèò ïî ïðè­êà­çó âîæäÿ íè÷óòü íå ïîñòðà­äàâ­øåå âîé­ñêî. (7) Îäíà­êî êîãäà ïîáåäè­òå­ëè, ïîíÿâ, ÷òî ñðà­æå­íèå âûèã­ðà­íî, ñòà­ëè íàïà­äàòü ñî âñåõ ñòî­ðîí, îòñòó­ïàþ­ùèå, óæå íå â ñèëàõ ñäåð­æàòü ýòîò íàïîð, áðî­ñè­ëèñü âðàñ­ñûï­íóþ. (8) Íàïðàñ­íî Ãàç­ä­ðó­áàë, ïðå­ãðàæ­äàÿ èì ïóòü, êðè­÷àë: ïóñòü îïîì­íÿò­ñÿ, çà ñïè­íîé ó íèõ õîë­ìû è îíè ñïî­êîé­íî çà íèìè óêðî­þò­ñÿ. (9) Òå, ÷òî îêà­çû­âà­ëèñü áëè­æå ê ðèì­ëÿ­íàì, ïàäà­ëè îäèí çà äðó­ãèì, è ñòðàõ ñ.335 ïåðå­ñè­ëèë âñå îñòàëü­íîå. (10) Çíà­ìå­íîñ­öû îñòà­íî­âè­ëèñü áûëî ó ïîä­íî­æèÿ õîë­ìîâ è ñòà­ëè çâàòü âîè­íîâ â ñòðîé, òàê êàê ðèì­ëÿíå ìåä­ëè­ëè ïîä­íÿòü­ñÿ íà õîëì; íî ïîòîì, óâèäåâ áûñò­ðî âçáè­ðàâ­øèõ­ñÿ ðèì­ëÿí, âðà­ãè âîç­îá­íî­âè­ëè áåã­ñòâî è â ñòðà­õå çàáè­ëèñü â ëàãåðü.

(11) Ðèì­ëÿíå áûëè íåäà­ëå­êî îò âàëà è âçÿ­ëè áû ëàãåðü ñ õîäó, åñëè áû ïîñëå ñèëü­íî­ãî çíîÿ, êàêîé áûâà­åò, êîãäà ñîëí­öå ïå÷åò ïîñðåäè òÿæå­ëûõ äîæ­äå­âûõ òó÷, íå õëû­íóë òàêîé ëèâåíü, ÷òî ïîáåäè­òå­ëè åäâà óñïå­ëè óêðûòü­ñÿ ó ñåáÿ â ëàãå­ðå. Íåêî­òî­ðûå, ñòðà­øàñü áîãîâ, ïîëà­ãà­ëè, ÷òî â ýòîò äåíü íåëü­çÿ áîëü­øå íè÷å­ãî ïðåä­ïðè­íè­ìàòü. (12) Êàð­ôà­ãå­íÿí, óñòà­ëûõ, îáåñ­ñè­ëåí­íûõ ðàíà­ìè, äîæä­ëè­âàÿ íî÷ü çâà­ëà îòäîõ­íóòü è ïîñïàòü, (13) íî ñòðàõ ïåðåä îïàñ­íî­ñòüþ íå äàâàë ïåðå­äûø­êè: îíè îæè­äà­ëè âðà­æå­ñêî­ãî ïðè­ñòó­ïà íà ðàñ­ñâå­òå è íàâà­ëè­âà­ëè íà âàë êàì­íè, íàáðàí­íûå ïî ñîñåä­íèì äîëè­íàì, íå ïîëà­ãà­ÿñü óæå íà îðó­æèå è ðàñ­ñ÷è­òû­âàÿ îòñèäåòü­ñÿ â ëàãå­ðå. (14) Èçìå­íà ñîþç­íè­êîâ çàñòà­âè­ëà èõ ïðåä­ïî­÷åñòü áåã­ñòâî. Ïåð­âûì ïåðå­êè­íóë­ñÿ ê ðèì­ëÿ­íàì âìå­ñòå ñ áîëü­øèì îòðÿäîì åäè­íî­ìûø­ëåí­íè­êîâ òóð­äå­òàí­ñêèé71 öàðåê Àòòåí; (15) çàòåì íà÷àëü­íè­êó äâóõ ãîðî­äîâ ñäà­ëè è óêðåï­ëå­íèÿ è ãàð­íè­çî­íû. (16) È ÷òîáû íà÷àâ­øà­ÿ­ñÿ èçìå­íà íå ðàñ­ïðî­ñòðà­íÿ­ëàñü äàëü­øå, Ãàç­ä­ðó­áàë ñíÿë­ñÿ ñ ëàãå­ðÿ â òèøè ñëå­äóþ­ùåé íî÷è.

15. Et cum ab om­ni par­te haud­qua­quam par pug­na erat, tum quod tur­ba Ba­lia­rium ti­ro­num­que His­pa­no­rum Ro­ma­no La­ti­no­que mi­li­ti obiec­ta erat. [2] Et pro­ce­den­te iam die vi­res etiam de­fi­ce­re Hasdru­ba­lis exer­ci­tum coe­pe­rant, oppres­sos ma­tu­ti­no tu­mul­tu coac­tos­que pri­us­quam ci­bo cor­po­ra fir­ma­rent, rap­tim in aciem exi­re. [3] Et ad id se­du­lo diem extra­xe­rat Sci­pio ut se­ra pug­na es­set; nam ab sep­ti­ma de­mum ho­ra pe­di­tum sig­na cor­ni­bus in­cu­cur­re­runt; [4] ad me­dias acies ali­quan­to se­rius per­ve­nit pug­na, ita ut pri­us aes­tus a me­ri­dia­no so­le la­bor­que stan­di sub ar­mis et si­mul fa­mes si­tis­que cor­po­ra ad­fi­ce­rent quam ma­nus cum hos­te con­se­re­rent. [5] Ita­que ste­te­runt scu­tis in­ni­xi. Iam su­per ce­te­ra ele­phan­ti etiam, tu­mul­tuo­so ge­ne­re pug­nae equi­tum ve­li­tum­que et le­vis ar­ma­tu­rae conster­na­ti, e cor­ni­bus in me­diam aciem se­se in­tu­le­rant. [6] Fes­si igi­tur cor­po­ri­bus ani­mis­que ret­tu­le­re pe­dem, or­di­nes ta­men ser­van­tes, haud se­cus quam si im­pe­rio du­cis ce­de­ret in­teg­ra acies.

[7] Sed cum eo ip­so ac­rius, ubi incli­na­tam sen­se­re rem, vic­to­res se un­di­que in­ve­he­rent, nec fa­ci­le im­pe­tus sus­ti­ne­ri pos­set, [8] quam­quam re­ti­ne­bat ob­sis­te­bat­que ce­den­ti­bus Hasdru­bal, ab ter­go es­se col­les tu­tum­que re­cep­tum, si mo­di­ce se re­ci­pe­rent, cla­mi­tans, [9] ta­men vin­cen­te me­tu ve­re­cun­diam, cum pro­xi­mus quis­que hos­tem ca­de­ret, ter­ga ex­templo da­ta, at­que in fu­gam se­se om­nes ef­fu­de­runt. [10] Ac pri­mo con­sis­te­re sig­na in ra­di­ci­bus col­lium ac re­vo­ca­re in or­di­nes mi­li­tem coe­pe­rant cunctan­ti­bus in ad­ver­sum col­lem eri­ge­re aciem Ro­ma­nis; dein­de, ut in­fer­ri in­pig­re sig­na vi­de­runt, in­teg­ra­ta fu­ga in castra pa­vi­di com­pel­lun­tur. [11] Nec pro­cul val­lo Ro­ma­nus abe­rat, ce­pis­set­que tan­to im­pe­tu castra, ni­si ex ve­he­men­ti so­le, qua­lis in­ter gra­ves imbre nu­bes ef­ful­get, tan­ta vis aquae deiec­ta es­set ut vix in castra sua re­ce­pe­rint se vic­to­res, quos­dam etiam re­li­gio ce­pe­rit ul­te­rius quic­quam eo die co­nan­di. [12] Car­tha­gi­nien­ses, quam­quam fes­sos la­bo­re ac vol­ne­ri­bus nox im­ber­que ad ne­ces­sa­riam quie­tem vo­ca­bat, [13] ta­men, quia me­tus et pe­ri­cu­lum ces­san­di non da­bat tem­pus, pri­ma lu­ce op­pug­na­tu­ris hos­ti­bus castra, sa­xis un­di­que cir­ca ex pro­pin­quis val­li­bus con­ges­tis augent val­lum, mu­ni­men­to se­se, quan­do in ar­mis pa­rum prae­si­dii fo­ret, de­fen­su­ri. [14] Sed tran­si­tio so­cio­rum fu­ga ut tu­tior mo­ra vi­de­re­tur fe­cit. Prin­ci­pium de­fec­tio­nis ab At­te­ne re­gu­lo Tur­de­ta­no­rum fac­tum est; [15] is cum mag­na po­pu­la­rium ma­nu transfu­git; in­de duo mu­ni­ta op­pi­da cum prae­si­diis tra­di­ta a prae­fec­tis Ro­ma­no. [16] Et ne la­tius incli­na­tis se­mel ad de­fec­tio­nem ani­mis ser­pe­ret res, si­len­tio pro­xi­mae noc­tis Hasdru­bal castra mo­vet.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 71Ñì. ïðè­ìå÷. 30 ê êí. XXI.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364002816 1364002817 1364002818