История Рима от основания города

Книга XXVIII, гл. 21

21. Mar­cius in­de in bar­ba­ros, si qui non­dum per­do­mi­ti erant, sub ius di­cio­nem­que re­di­gen­dos mis­sus. Sci­pio Car­tha­gi­nem ad vo­ta sol­ven­da deis mu­nus­que gla­dia­to­rium, quod mor­tis cau­sa pat­ris pat­rui­que pa­ra­ve­rat, eden­dum re­diit. [2] Gla­dia­to­rum spec­ta­cu­lum fuit non ex eo ge­ne­re ho­mi­num ex quo la­nis­tis com­pa­ra­re mos est, ser­vo­rum de ca­tas­ta ac li­be­ro­rum qui ve­na­lem san­gui­nem ha­bent: vo­lun­ta­ria om­nis et gra­tui­ta ope­ra pug­nan­tium fuit. [3] Nam alii mis­si ab re­gu­lis sunt ad spe­ci­men in­si­tae gen­ti vir­tu­tis os­ten­den­dum, [4] alii ip­si pro­fes­si se pug­na­tu­ros in gra­tiam du­cis, alios aemu­la­tio et cer­ta­men, ut pro­vo­ca­rent pro­vo­ca­ti­ve haud ab­nue­rent tra­xit; [5] qui­dam quas dis­cep­tan­do contro­ver­sias fi­ni­re ne­quie­rant aut no­lue­rant, pac­to in­ter se ut vic­to­rem res se­que­re­tur, fer­ro dec­re­ve­runt. [6] Ne­que obscu­ri ge­ne­ris ho­mi­nes sed cla­ri in­lustres­que, Cor­bis et Or­sua, pat­rue­les frat­res, de prin­ci­pa­tu ci­vi­ta­tis quam Ibem vo­ca­bant am­bi­gen­tes, fer­ro se cer­ta­tu­ros pro­fes­si sunt. [7] Cor­bis maior erat aeta­te; Or­suae pa­ter prin­ceps pro­xi­me fue­rat, a frat­re maio­re post mor­tem eius prin­ci­pa­tu ac­cep­to. [8] Cum ver­bis dis­cep­ta­re Sci­pio vel­let ac se­da­re iras, ne­ga­tum id am­bo di­ce­re cog­na­tis com­mu­ni­bus, nec ali­um deo­rum ho­mi­num­ve quam Mar­tem se iudi­cem ha­bi­tu­ros es­se. [9] Ro­bo­re maior, mi­nor flo­re aeta­tis fe­rox, mor­tem in cer­ta­mi­ne quam ut al­ter al­te­rius im­pe­rio su­bi­ce­re­tur praeop­tan­tes, cum di­ri­mi ab tan­ta ra­bie ne­qui­rent, in­sig­ne spec­ta­cu­lum exer­ci­tui prae­bue­re do­cu­men­tum­que quan­tum cu­pi­di­tas im­pe­rii ma­lum in­ter mor­ta­les es­set. [10] Maior usu ar­mo­rum et as­tu fa­ci­le sto­li­das vi­res mi­no­ris su­pe­ra­vit. Huic gla­dia­to­rum spec­ta­cu­lo lu­di fu­neb­res ad­di­ti pro co­pia pro­vin­cia­li et castren­si ap­pa­ra­tu.