История Рима от основания города

Книга XXVIII, гл. 24

24. Sci­pio ip­se gra­vi mor­bo impli­ci­tus, gra­vio­re ta­men fa­ma, cum ad id quis­que quod audie­rat in­si­ta ho­mi­ni­bus li­bi­di­ne alen­di de in­dustria ru­mo­res adi­ce­ret ali­quid, pro­vin­ciam om­nem ac ma­xi­me lon­gin­qua eius tur­ba­vit; [2] ap­pa­ruit­que quan­tam ex­ci­ta­tu­ra mo­lem ve­ra fuis­set cla­des, cum va­nus ru­mor tan­tas pro­cel­las ex­ci­vis­set. Non so­cii in fi­de, non exer­ci­tus in of­fi­cio man­sit. [3] Man­do­nius et In­di­bi­lis, qui­bus, quia reg­num si­bi His­pa­niae pul­sis in­de Car­tha­gi­nien­si­bus des­ti­na­rant ani­mis, ni­hil pro spe con­ti­ge­rat, [4] con­ci­ta­tis po­pu­la­ri­bus — La­ce­ta­ni autem erant — et iuven­tu­te Cel­ti­be­ro­rum ex­ci­ta ag­rum Sues­se­ta­num Se­de­ta­num­que so­cio­rum po­pu­li Ro­ma­ni hos­ti­li­ter de­po­pu­la­ti sunt.

[5] Ci­vi­lis ali­us fu­ror in castris ad Suc­ro­nem or­tus. Oc­to ibi mi­lia mi­li­tum erant, prae­si­dium gen­ti­bus quae cis Hi­be­rum in­co­lunt in­po­si­tum. [6] Mo­tae autem eorum men­tes sunt non tum pri­mum cum de vi­ta im­pe­ra­to­ris du­bii ru­mo­res al­la­ti sunt, sed iam an­te li­cen­tia ex diu­ti­no, ut fit, otio con­lec­ta, et non ni­hil quod in hos­ti­co la­xius rap­to sue­tis vi­ve­re ar­tio­res in pa­ce res erant. [7] Ac pri­mo ser­mo­nes tan­tum oc­cul­ti se­re­ban­tur: si bel­lum in pro­vin­cia es­set, quid se­se in­ter pa­ca­tos fa­ce­re? si de­bel­la­tum iam et con­fec­ta pro­vin­cia es­set, cur in Ita­liam non re­ve­hi? [8] Fla­gi­ta­tum quo­que sti­pen­dium pro­ca­cius quam ex mo­re et mo­des­tia mi­li­ta­ri erat, et ab cus­to­di­bus prob­ra in cir­cu­meun­tes vi­gi­lias tri­bu­nos iac­ta, et noc­tu qui­dam prae­da­tum in ag­rum cir­ca pa­ca­tum ierant; postre­mo in­ter­diu ac pro­pa­lam si­ne com­mea­tu ab sig­nis abi­bant. [9] Om­nia li­bi­di­ne ac li­cen­tia mi­li­tum, ni­hil insti­tu­to ac dis­cip­li­na mi­li­tiae aut im­pe­rio eorum qui praee­rant ge­re­ba­tur. [10] For­ma ta­men Ro­ma­no­rum castro­rum consta­bat una ea re quod tri­bu­nos, ex con­ta­gio­ne fu­ro­ris haud ex­per­tes se­di­tio­nis de­fec­tio­nis­que ra­ti fo­re, et iura red­de­re in prin­ci­piis si­ne­bant et sig­num ab eis pe­te­bant et in sta­tio­nes ac vi­gi­lias or­di­ne ibant; [11] et ut vim im­pe­rii abstu­le­rant, ita spe­ciem dic­to pa­ren­tium ultro ip­si im­pe­ran­tes ser­va­bant.

[12] Eru­pit dein­de se­di­tio, postquam rep­re­hen­de­re at­que inpro­ba­re tri­bu­nos ea quae fie­rent et co­na­ri ob­viam ire et pro­pa­lam ab­nue­re fu­ro­ris eorum se fu­tu­ros so­cios sen­se­runt. [13] Fu­ga­tis ita­que e prin­ci­piis ac post pau­lo e castris tri­bu­nis, ad prin­ci­pes se­di­tio­nis, gre­ga­rios mi­li­tes, C. Al­bium Ca­le­num et C. At­rium Umbrum, de­la­tum om­nium con­sen­su im­pe­rium est. [14] Qui ne­qua­quam tri­bu­ni­ciis con­ten­ti or­namen­tis, in­sig­nia etiam sum­mi im­pe­rii, fas­ces se­cu­res­que, attrec­ta­re ausi; ne­que eis ve­nit in men­tem suis ter­gis suis cer­vi­ci­bus vir­gas il­las se­cu­res­que im­mi­ne­re quas ad me­tum alio­rum prae­fer­rent. [15] Mors Sci­pio­nis fal­so cre­di­ta ob­cae­ca­bat ani­mos, sub cui­us vol­ga­tam mox fa­mam non du­bi­ta­bant to­tam His­pa­niam ar­su­ram bel­lo; [16] in eo tu­mul­tu et so­ciis pe­cu­nias im­pe­ra­ri et di­ri­pi pro­pin­quas ur­bes pos­se; et tur­ba­tis re­bus, cum om­nia om­nes aude­rent, mi­nus in­sig­nia fo­re quae ip­si fe­cis­sent.