История Рима от основания города

Книга XXIX, гл. 28

28. Ex­po­si­tis co­piis Ro­ma­ni castra in pro­xi­mis tu­mu­lis me­tan­tur. [2] Iam non in ma­ri­ti­mos mo­do ag­ros conspec­tu pri­mum clas­sis, dein tu­mul­tu eg­re­dien­tium in ter­ram pa­vor ter­ror­que per­ve­ne­rat, sed in ip­sas ur­bes. [3] Ne­que enim ho­mi­num mo­do tur­ba, mu­lie­rum pue­ro­rum­que ag­mi­ni­bus im­mix­ta, om­nes pas­sim comple­ve­rat vias, sed pe­co­ra quo­que prae se ag­res­tes age­bant, ut re­lin­qui su­bi­to Af­ri­cam di­ce­res. [4] Ur­bi­bus ve­ro ip­sis maio­rem quam quem se­cum at­tu­le­rant ter­ro­rem in­fe­re­bant; prae­ci­pue Car­tha­gi­ni pro­pe ut cap­tae tu­mul­tus fuit. [5] Nam post M. Ati­lium Re­gu­lum et L. Man­lium con­su­les, an­nis pro­pe quin­qua­gin­ta, nul­lum Ro­ma­num exer­ci­tum vi­de­rant prae­ter prae­da­to­rias clas­ses, qui­bus es­cen­sio­nes in ag­ros ma­ri­ti­mos fac­tae erant, [6] rap­tis­que quae ob­via fors fe­ce­rat pri­us re­cur­sum sem­per ad na­ves quam cla­mor ag­res­tes con­ci­ret fue­rat. [7] Eo maior tum fu­ga pa­vor­que in ur­be fuit. Et her­cu­le ne­que exer­ci­tus do­mi va­li­dus ne­que dux quem op­po­ne­rent erat. Hasdru­bal Gis­go­nis fi­lius ge­ne­re, fa­ma, di­vi­tiis, re­gia tum etiam ad­fi­ni­ta­te lon­ge pri­mus ci­vi­ta­tis erat; [8] sed eum ab ip­so il­lo Sci­pio­ne ali­quot proe­liis fu­sum pul­sum­que in His­pa­nia me­mi­ne­rant, nec ma­gis du­cem du­ci pa­rem quam tu­mul­tua­rium exer­ci­tum suum Ro­ma­no exer­ci­tui es­se. [9] Ita­que, ve­lut si ur­bem ex­templo adgres­su­rus Sci­pio fo­ret, ita concla­ma­tum ad ar­ma est, por­tae­que rap­tim clau­sae et ar­ma­ti in mu­ris vi­gi­liaeque et sta­tio­nes dis­po­si­tae, ac noc­te in­se­quen­ti vi­gi­la­tum est. [10] Pos­te­ro die quin­gen­ti equi­tes, spe­cu­la­tum ad ma­re tur­ban­dos­que eg­re­dien­tes ex na­vi­bus mis­si, in sta­tio­nes Ro­ma­no­rum in­ci­de­runt. [11] Iam enim Sci­pio, clas­se Uti­cam mis­sa, ip­se haud ita mul­tum prog­res­sus a ma­ri tu­mu­los pro­xi­mos ce­pe­rat; equi­tes et in sta­tio­ni­bus lo­cis ido­neis po­sue­rat et per ag­ros mi­se­rat prae­da­tum.