Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ —
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1949/1995. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
34. (1) Ó ïóíèéöåâ íà îáîèõ ôëàíãàõ óæå íå áûëî êîííèöû, êîãäà âñòóïèëà â áîé èõ ïåõîòà, óæå íå ðàâíàÿ ðèìñêîé ñèëàìè è óïàâøàÿ äóõîì. Ê ýòîìó äîáàâèì åùå íåêîòîðûå, êàçàëîñü áû, ìåëî÷è, íåçíà÷èòåëüíûå äëÿ ïîâåñòâîâàíèÿ, íî î÷åíü âàæíûå íà ïîëå áîÿ: ó ðèìëÿí êðèê åäèíîãëàñíûé è ïîòîìó áîëåå ãðîìêèé è ñòðàøíûé — ó âðàãîâ ðàçíîãîëîñûå âîñêëèöàíèÿ ìíîæåñòâà ñ.429 ðàçíîÿçû÷íûõ ïëåìåí; (2) ðèìëÿíå â áèòâå ìàëîïîäâèæíû, îíè îáðóøèâàþòñÿ íà âðàãà âñåé òÿæåñòüþ ñâîåãî òåëà è ñâîåãî îðóæèÿ — èõ ïðîòèâíèê áîëüøå ïîëàãàëñÿ íà áûñòðûå ïåðåáåæêè. (3) Ñ ïåðâîãî æå íàòèñêà ðèìëÿíå ñäâèíóëè âðàæåñêèé ñòðîé, çàòåì, ïðîòàëêèâàÿñü ïëå÷îì è ùèòîì, íàñòóïàÿ íà òåñíèìîãî èìè ïðîòèâíèêà, ïðîäâèíóëèñü äàëåêî âïåðåä, ñëîâíî íèêòî èì è íå ñîïðîòèâëÿëñÿ; (4) çàäíèå ðÿäû, ïî÷óâñòâîâàâ íàêîíåö, ÷òî âðàã ñëîìëåí, ñòàëè äàâèòü íà ïåðåäíèå, óñèëèâàÿ òåì ñàìûì íàïîð. (5) Àôðèêàíöû è êàðôàãåíÿíå, çàíèìàâøèå âòîðóþ ëèíèþ, íå ïîìîãàëè ñâîèì îòñòóïàâøèì ñîþçíèêàì, áîëåå òîãî, è ñàìè íà÷àëè îòõîäèòü, èñïóãàâøèñü, êàê áû ðèìëÿíå, ïåðåáèâ íà ïåðåäîâîé óïîðíî ñîïðîòèâëÿâøèõñÿ, íå äîáðàëèñü äî íèõ. (6) Òîãäà ñðàæàâøèåñÿ íà ïåðâîé ëèíèè âäðóã ïîâåðíóëèñü ëèöîì ê ñâîèì: îäíè ïûòàëèñü íàéòè ïðèáåæèùå âî âòîðîé ëèíèè, à äðóãèå, ïîíÿâ, ÷òî èõ ñíà÷àëà îñòàâèëè áåç ïîìîùè, à òåïåðü îòãîíÿþò, ñòàëè èçáèâàòü ñâîèõ, íå ïðèíèìàâøèõ èõ ê ñåáå. (7) Øëè êàê áû äâà ïåðåìåøàííûõ ìåæäó ñîáîé ñðàæåíèÿ: êàðôàãåíÿíàì ïðèõîäèëîñü áèòüñÿ îäíîâðåìåííî ñ íåïðèÿòåëåì è ñî ñâîèìè. (8) Òåì íå ìåíåå îíè íå ïóñòèëè â ñâîé ñòðîé ëþäåé ïåðåïóãàííûõ è ðàçãíåâàííûõ, íî, ñîìêíóâ ðÿäû, îòáðîñèëè èõ íà ôëàíãè è âîîáùå ïîäàëüøå îò áèòâû, ÷òîáû ñîëäàòû ðàñòåðÿâøèåñÿ, ðàíåíûå è áåæàâøèå íå ïðèâåëè â çàìåøàòåëüñòâî åùå íåâðåäèìûé ñòðîé. (9) Ìåñòî, ãäå òîëüêî ÷òî ñòîÿëè âñïîìîãàòåëüíûå ñèëû, áûëî òàê çàâàëåíî òðóïàìè è îðóæèåì, ÷òî ïðîéòè òóò áûëî, ïîæàëóé, òðóäíåé, ÷åì ñêâîçü ñîìêíóòûå ðÿäû íåïðèÿòåëÿ. (10) Ãàñòàòû â ñòðîþ øëè ïåðâûìè, ïðåñëåäóÿ âðàãà, ïðîáèðàÿñü, êòî êàê ìîã, ÷åðåç ãîðû òåë è îðóæèÿ, ÷åðåç ëóæè êðîâè — ðÿäû èõ ðàññòðîèëèñü, ñîåäèíåíèÿ ïåðåìåøàëèñü. Çàêîëåáàëèñü è ðÿäû ïðèíöèïîâ, âåäü âïåðåäè ñåáÿ îíè âèäåëè ðàññûïàâøèéñÿ ñòðîé. (11) Ñöèïèîí, çàìåòèâ ýòî, âåëåë òóò æå ïîäàòü òðóáîé ñèãíàë ãàñòàòàì: ïóñòü îòîéäóò íàçàä. Ðàíåíûõ îòïðàâèëè â òûë, ïðèíöèïîâ è òðèàðèåâ ðàçâåëè ïî ôëàíãàì, ÷òîáû íàäåæíåå çàùèòèòü è óêðåïèòü ñåðåäèíó ñòðîÿ, ãäå ñòàëè ãàñòàòû. (12) Òóò-òî è íà÷àëîñü ñîâñåì íîâîå ñðàæåíèå: òåïåðü áèëèñü ìåæäó ñîáîé ïðîòèâíèêè íàñòîÿùèå, ðàâíûå äðóã äðóãó è ðîäîì îðóæèÿ, è âîåííûì îïûòîì, è ñëàâîé ñâîèõ ïîäâèãîâ; èõ âîîäóøåâëÿëè îäèíàêîâûå íàäåæäû, èì ãðîçèëà îäèíàêîâàÿ îïàñíîñòü. (13) Íî ðèìëÿíå ïðåâîñõîäèëè âðàãà è ÷èñëåííîñòüþ, è óâåðåííîñòüþ â ñåáå: îíè óæå îáðàòèëè â áåãñòâî êîííèöó è ñëîíîâ, îòòåñíèëè ïåðåäîâóþ ëèíèþ è ñðàæàëèñü óæå íà âòîðîé. |
34. Utrimque nudata equite erat Punica acies cum pedes concurrit, nec spe nec viribus iam par. Ad hoc dictu parva sed magna eadem in re gerenda momenta: congruens clamor ab Romanis eoque maior et terribilior, dissonae illis, ut gentium multarum discrepantibus linguis, voces; [2] pugna Romana stabilis et suo et armorum pondere incumbentium in hostem, concursatio et velocitas illinc maior quam vis. [3] Igitur primo impetu extemplo movere loco hostium aciem Romani. Ala deinde et umbonibus pulsantes, in summotos gradu inlato, aliquantum spatii velut nullo resistente incessere, [4] urgentibus et novissimis primos ut semel motam aciem sensere, quod ipsum vim magnam ad pellendum hostem addebat. [5] Apud hostes auxiliares cedentes secunda acies, Afri et Carthaginienses, adeo non sustinebant ut contra etiam, ne resistentes pertinaciter primos caedendo ad se perveniret hostis, pedem referrent. [6] Igitur auxiliares terga dant repente, et in suos versi partim refugere in secundam aciem, partim non recipientes caedere, ut et paulo ante non adiuti et tunc exclusi. [7] Et prope duo iam permixta proelia erant, cum Carthaginienses simul cum hostibus, simul cum suis cogerentur manus conserere. [8] Non tamen ita perculsos iratosque in aciem accepere, sed densatis ordinibus in cornua vacuumque circa campum extra proelium eiecere, ne pavido fuga volneribusque milite sinceram et integram aciem miscerent. [9] Ceterum tanta strages hominum armorumque locum in quo steterant paulo ante auxiliares compleverat ut prope difficilior transitus esset quam per confertos hostes fuerat. [10] Itaque qui primi erant, hastati, per cumulos corporum armorumque et tabem sanguinis, qua quisque poterat, sequentes hostem et signa et ordines confuderunt. Principum quoque signa fluctuari coeperant vagam ante se cernendo aciem. [11] Quod Scipio ubi vidit, receptui propere canere hastatis iussit et sauciis in postremam aciem subductis principes triariosque in cornua inducit, quo tutior firmiorque media hastatorum acies esset. [12] Ita novum de integro proelium ortum est; quippe ad veros hostes perventum erat, et armorum genere et usu militiae et fama rerum gestarum et magnitudine vel spei vel periculi pares. [13] Sed et numero superior Romanus erat et animo, quod iam equites, iam elephantos fuderat, iam prima acie pulsa in secundam pugnabat. |