Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXX, ãë. 34

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì: Ì., «Íàóêà», 1991.
Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ — Â. Ì. Ñìèðèí.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1949/1995.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

34. (1) Ó ïóíèé­öåâ íà îáî­èõ ôëàí­ãàõ óæå íå áûëî êîí­íè­öû, êîãäà âñòó­ïè­ëà â áîé èõ ïåõîòà, óæå íå ðàâ­íàÿ ðèì­ñêîé ñèëà­ìè è óïàâ­øàÿ äóõîì. Ê ýòî­ìó äîáà­âèì åùå íåêî­òî­ðûå, êàçà­ëîñü áû, ìåëî­÷è, íåçíà­÷è­òåëü­íûå äëÿ ïîâåñò­âî­âà­íèÿ, íî î÷åíü âàæ­íûå íà ïîëå áîÿ: ó ðèì­ëÿí êðèê åäè­íî­ãëàñ­íûé è ïîòî­ìó áîëåå ãðîì­êèé è ñòðàø­íûé — ó âðà­ãîâ ðàç­íî­ãî­ëî­ñûå âîñ­êëè­öà­íèÿ ìíî­æå­ñòâà ñ.429 ðàç­íî­ÿçû÷­íûõ ïëå­ìåí; (2) ðèì­ëÿíå â áèò­âå ìàëî­ïî­äâèæ­íû, îíè îáðó­øè­âà­þò­ñÿ íà âðà­ãà âñåé òÿæå­ñòüþ ñâî­åãî òåëà è ñâî­åãî îðó­æèÿ — èõ ïðî­òèâ­íèê áîëü­øå ïîëà­ãàë­ñÿ íà áûñò­ðûå ïåðå­áåæ­êè. (3) Ñ ïåð­âî­ãî æå íàòèñ­êà ðèì­ëÿíå ñäâè­íó­ëè âðà­æå­ñêèé ñòðîé, çàòåì, ïðîòàë­êè­âà­ÿñü ïëå­÷îì è ùèòîì, íàñòó­ïàÿ íà òåñ­íè­ìî­ãî èìè ïðî­òèâ­íè­êà, ïðî­äâè­íó­ëèñü äàëå­êî âïå­ðåä, ñëîâ­íî íèêòî èì è íå ñîïðî­òèâ­ëÿë­ñÿ; (4) çàä­íèå ðÿäû, ïî÷óâ­ñò­âî­âàâ íàêî­íåö, ÷òî âðàã ñëîì­ëåí, ñòà­ëè äàâèòü íà ïåðå­ä­íèå, óñè­ëè­âàÿ òåì ñàìûì íàïîð.

(5) Àôðè­êàí­öû è êàð­ôà­ãå­íÿíå, çàíè­ìàâ­øèå âòî­ðóþ ëèíèþ, íå ïîìî­ãà­ëè ñâî­èì îòñòó­ïàâ­øèì ñîþç­íè­êàì, áîëåå òîãî, è ñàìè íà÷à­ëè îòõî­äèòü, èñïó­ãàâ­øèñü, êàê áû ðèì­ëÿíå, ïåðå­áèâ íà ïåðå­äî­âîé óïîð­íî ñîïðî­òèâ­ëÿâ­øèõ­ñÿ, íå äîáðà­ëèñü äî íèõ. (6) Òîãäà ñðà­æàâ­øè­å­ñÿ íà ïåð­âîé ëèíèè âäðóã ïîâåð­íó­ëèñü ëèöîì ê ñâî­èì: îäíè ïûòà­ëèñü íàé­òè ïðè­áå­æè­ùå âî âòî­ðîé ëèíèè, à äðó­ãèå, ïîíÿâ, ÷òî èõ ñíà­÷à­ëà îñòà­âè­ëè áåç ïîìî­ùè, à òåïåðü îòãî­íÿ­þò, ñòà­ëè èçáè­âàòü ñâî­èõ, íå ïðè­íè­ìàâ­øèõ èõ ê ñåáå. (7) Øëè êàê áû äâà ïåðå­ìå­øàí­íûõ ìåæ­äó ñîáîé ñðà­æå­íèÿ: êàð­ôà­ãå­íÿ­íàì ïðè­õî­äè­ëîñü áèòü­ñÿ îäíî­âðå­ìåí­íî ñ íåïðè­ÿ­òå­ëåì è ñî ñâî­è­ìè. (8) Òåì íå ìåíåå îíè íå ïóñòè­ëè â ñâîé ñòðîé ëþäåé ïåðå­ïó­ãàí­íûõ è ðàç­ãíå­âàí­íûõ, íî, ñîìêíóâ ðÿäû, îòáðî­ñè­ëè èõ íà ôëàí­ãè è âîîá­ùå ïîäàëü­øå îò áèò­âû, ÷òîáû ñîë­äà­òû ðàñ­òå­ðÿâ­øè­å­ñÿ, ðàíå­íûå è áåæàâ­øèå íå ïðè­âå­ëè â çàìå­øà­òåëü­ñòâî åùå íåâðåäè­ìûé ñòðîé.

(9) Ìåñòî, ãäå òîëü­êî ÷òî ñòî­ÿ­ëè âñïî­ìî­ãà­òåëü­íûå ñèëû, áûëî òàê çàâà­ëå­íî òðó­ïà­ìè è îðó­æè­åì, ÷òî ïðîé­òè òóò áûëî, ïîæà­ëóé, òðóä­íåé, ÷åì ñêâîçü ñîìêíó­òûå ðÿäû íåïðè­ÿ­òå­ëÿ. (10) Ãàñòà­òû â ñòðîþ øëè ïåð­âû­ìè, ïðå­ñëå­äóÿ âðà­ãà, ïðî­áè­ðà­ÿñü, êòî êàê ìîã, ÷åðåç ãîðû òåë è îðó­æèÿ, ÷åðåç ëóæè êðî­âè — ðÿäû èõ ðàñ­ñòðî­è­ëèñü, ñîåäè­íå­íèÿ ïåðå­ìå­øà­ëèñü. Çàêî­ëå­áà­ëèñü è ðÿäû ïðèí­öè­ïîâ, âåäü âïå­ðå­äè ñåáÿ îíè âèäå­ëè ðàñ­ñû­ïàâ­øèé­ñÿ ñòðîé. (11) Ñöè­ïè­îí, çàìå­òèâ ýòî, âåëåë òóò æå ïîäàòü òðó­áîé ñèã­íàë ãàñòà­òàì: ïóñòü îòîé­äóò íàçàä. Ðàíå­íûõ îòïðà­âè­ëè â òûë, ïðèí­öè­ïîâ è òðè­à­ðè­åâ ðàç­âå­ëè ïî ôëàí­ãàì, ÷òîáû íàäåæ­íåå çàùè­òèòü è óêðå­ïèòü ñåðåäè­íó ñòðîÿ, ãäå ñòà­ëè ãàñòà­òû. (12) Òóò-òî è íà÷à­ëîñü ñîâñåì íîâîå ñðà­æå­íèå: òåïåðü áèëèñü ìåæ­äó ñîáîé ïðî­òèâ­íè­êè íàñòî­ÿ­ùèå, ðàâ­íûå äðóã äðó­ãó è ðîäîì îðó­æèÿ, è âîåí­íûì îïû­òîì, è ñëà­âîé ñâî­èõ ïîäâè­ãîâ; èõ âîîäó­øåâ­ëÿ­ëè îäè­íà­êî­âûå íàäåæ­äû, èì ãðî­çè­ëà îäè­íà­êî­âàÿ îïàñ­íîñòü. (13) Íî ðèì­ëÿíå ïðå­âîñ­õî­äè­ëè âðà­ãà è ÷èñ­ëåí­íî­ñòüþ, è óâå­ðåí­íî­ñòüþ â ñåáå: îíè óæå îáðà­òè­ëè â áåã­ñòâî êîí­íè­öó è ñëî­íîâ, îòòåñ­íè­ëè ïåðå­äî­âóþ ëèíèþ è ñðà­æà­ëèñü óæå íà âòî­ðîé.

34. Ut­rim­que nu­da­ta equi­te erat Pu­ni­ca acies cum pe­des con­cur­rit, nec spe nec vi­ri­bus iam par. Ad hoc dic­tu par­va sed mag­na eadem in re ge­ren­da mo­men­ta: congruens cla­mor ab Ro­ma­nis eoque maior et ter­ri­bi­lior, dis­so­nae il­lis, ut gen­tium mul­ta­rum discre­pan­ti­bus lin­guis, vo­ces; [2] pug­na Ro­ma­na sta­bi­lis et suo et ar­mo­rum pon­de­re in­cum­ben­tium in hos­tem, con­cur­sa­tio et ve­lo­ci­tas il­linc maior quam vis. [3] Igi­tur pri­mo im­pe­tu ex­templo mo­ve­re lo­co hos­tium aciem Ro­ma­ni. Ala dein­de et um­bo­ni­bus pul­san­tes, in sum­mo­tos gra­du in­la­to, ali­quan­tum spa­tii ve­lut nul­lo re­sis­ten­te in­ces­se­re, [4] ur­gen­ti­bus et no­vis­si­mis pri­mos ut se­mel mo­tam aciem sen­se­re, quod ip­sum vim mag­nam ad pel­len­dum hos­tem ad­de­bat. [5] Apud hos­tes auxi­lia­res ce­den­tes se­cun­da acies, Af­ri et Car­tha­gi­nien­ses, adeo non sus­ti­ne­bant ut contra etiam, ne re­sis­ten­tes per­ti­na­ci­ter pri­mos cae­den­do ad se per­ve­ni­ret hos­tis, pe­dem re­fer­rent. [6] Igi­tur auxi­lia­res ter­ga dant re­pen­te, et in suos ver­si par­tim re­fu­ge­re in se­cun­dam aciem, par­tim non re­ci­pien­tes cae­de­re, ut et pau­lo an­te non adiu­ti et tunc exclu­si. [7] Et pro­pe duo iam per­mix­ta proe­lia erant, cum Car­tha­gi­nien­ses si­mul cum hos­ti­bus, si­mul cum suis co­ge­ren­tur ma­nus con­se­re­re. [8] Non ta­men ita per­cul­sos ira­tos­que in aciem ac­ce­pe­re, sed den­sa­tis or­di­ni­bus in cor­nua va­cuum­que cir­ca cam­pum extra proe­lium eie­ce­re, ne pa­vi­do fu­ga vol­ne­ri­bus­que mi­li­te sin­ce­ram et in­teg­ram aciem mis­ce­rent.

[9] Ce­te­rum tan­ta stra­ges ho­mi­num ar­mo­rum­que lo­cum in quo ste­te­rant pau­lo an­te auxi­lia­res comple­ve­rat ut pro­pe dif­fi­ci­lior tran­si­tus es­set quam per con­fer­tos hos­tes fue­rat. [10] Ita­que qui pri­mi erant, has­ta­ti, per cu­mu­los cor­po­rum ar­mo­rum­que et ta­bem san­gui­nis, qua quis­que po­te­rat, se­quen­tes hos­tem et sig­na et or­di­nes con­fu­de­runt. Prin­ci­pum quo­que sig­na fluc­tua­ri coe­pe­rant va­gam an­te se cer­nen­do aciem. [11] Quod Sci­pio ubi vi­dit, re­cep­tui pro­pe­re ca­ne­re has­ta­tis ius­sit et sau­ciis in postre­mam aciem sub­duc­tis prin­ci­pes tria­rios­que in cor­nua in­du­cit, quo tu­tior fir­mior­que me­dia has­ta­to­rum acies es­set. [12] Ita no­vum de in­teg­ro proe­lium or­tum est; quip­pe ad ve­ros hos­tes per­ven­tum erat, et ar­mo­rum ge­ne­re et usu mi­li­tiae et fa­ma re­rum ges­ta­rum et mag­ni­tu­di­ne vel spei vel pe­ri­cu­li pa­res. [13] Sed et nu­me­ro su­pe­rior Ro­ma­nus erat et ani­mo, quod iam equi­tes, iam ele­phan­tos fu­de­rat, iam pri­ma acie pul­sa in se­cun­dam pug­na­bat.

ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
1260010226 1327007032 1327008059 1364003035 1364003036 1364003037