Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ —
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1949/1995. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
33. (1) Êîãîðòû îí âûñòðîèë íå â îäíó ñïëîøíóþ ëèíèþ, íî òàê, ÷òîáû ìåæäó ìàíèïóëàìè îñòàâàëèñü øèðîêèå ïðîìåæóòêè, ïî êîòîðûì íåïðèÿòåëüñêèå ñëîíû ìîãëè áû ïðîéòè, íå ðàññòðàèâàÿ áîåâîãî ïîðÿäêà: (2) Ëåëèÿ, ñâîåãî áûâøåãî ëåãàòà, à â ýòîì ãîäó êâåñòîðà (ïî ñåíàòñêîìó ïîñòàíîâëåíèþ äàæå áåç æåðåáüåâêè), îí ïîìåñòèë ñ èòàëèéñêîé êîííèöåé íà ëåâîì ôëàíãå; íà ïðàâîì âðàãó ïðîòèâîñòîÿëè Ìàñèíèññà è íóìèäèéöû. (3)  ïðîõîäàõ ìåæäó ìàíèïóëàìè îí ïîñòàâèë êîïåéùèêîâ (òîãäàøíèõ ëåãêîâîîðóæåííûõ), ïðèêàçàâ èì ïðè íàïàäåíèè ñëîíîâ ëèáî óêðûòüñÿ çà âûñòðîåííûìè ðÿäàìè ñîëäàò, ëèáî ñ.428 ðàçáåæàòüñÿ íàïðàâî-íàëåâî, îñòàâèâ ñëîíàì îòêðûòîé äîðîãó, ãäå îíè ïîïàäóò ïîä äðîòèêè ñ äâóõ ñòîðîí. (4) Ãàííèáàë, ðàññ÷èòûâàÿ âíóøèòü ñòðàõ, âïåðåäè ïîñòàâèë ñëîíîâ: áûëî èõ âîñåìüäåñÿò — ðàíüøå îí ñòîëüêî íèêîãäà íå âûâîäèë â áîé; (5) çà íèìè ïîñòàâëåíû áûëè âñïîìîãàòåëüíûå îòðÿäû ëèãóðèéöåâ è ãàëëîâ âìåñòå ñ áàëåàðöàìè è ìàâðàìè; âî âòîðîì ðÿäó ñòîÿëè êàðôàãåíÿíå, àôðèêàíöû è ëåãèîí ìàêåäîíÿí95. (6) ×åðåç íåáîëüøîé ïðîìåæóòîê âûñòðîèëñÿ ðåçåðâ: ñîëäàòû-èòàëèéöû, ïðåèìóùåñòâåííî áðóòòèè, êîòîðûõ Ãàííèáàë, óõîäÿ èç Èòàëèè, ñèëîé çàñòàâèë ñëåäîâàòü çà íèì. (7) Ôëàíãè îí óñèëèë êîííèöåé: ïðàâûé — êàðôàãåíñêîé, ëåâûé — íóìèäèéñêîé. (8) Ïî-ðàçíîìó íàäî áûëî ãîâîðèòü ñ ýòèì ìíîæåñòâîì ñîëäàò, ðàçíîãî îáëè÷üÿ, ðàçíîÿçû÷íûõ è ðàçíîïëåìåííûõ, ïî-ðàçíîìó îäåòûõ è âîîðóæåííûõ, îæèäàâøèõ îò âîéíû ðàçíîãî. (9) Íàåìíèêàì îáåùàëè äàòü íàäáàâêó óæå ñåé÷àñ è óâåëè÷èòü ïëàòó, íàñêîëüêî ïîçâîëèò äîáû÷à; â ãàëëàõ ðàçæèãàëè èõ âðîæäåííóþ íåíàâèñòü ê ðèìëÿíàì; ëèãóðèéöåâ îáåùàëè ñâåñòè ñ ñóðîâûõ ãîð íà ïëîäîðîäíûå äîëèíû Èòàëèè; (10) ìàâðîâ è íóìèäèéöåâ ïóãàëè Ìàñèíèññîé, êîòîðûé áóäåò ïðàâèòåëåì âçáàëìîøíûì è íåîáóçäàííûì — âåäü ó âñåõ áûëè ñâîè íàäåæäû è ñâîè îïàñåíèÿ. (11) Êàðôàãåíÿíàì íàïîìèíàëè î ñòåíàõ ðîäíîãî ãîðîäà, î äîìàøíåì î÷àãå, î ìîãèëàõ ïðåäêîâ, î äåòÿõ, ðîäèòåëÿõ è òðåïåùóùèõ æåíàõ; î ãèáåëè è ðàáñòâå èëè âëàñòè íàä ìèðîì — äðóãîãî âûáîðà íåò. (12) Ãàííèáàë äåðæàë ðå÷ü ïåðåä êàðôàãåíÿíàìè, âîæäè ðàçíûõ ïëåìåí îáðàùàëèñü ê ñâîèì çåìëÿêàì è ê èíîïëåìåííûì âîèíàì — ìíîãîå ãîâîðèëîñü ÷åðåç ïåðåâîä÷èêîâ. Âäðóã îò ðèìëÿí ðàçäàëèñü çâóêè òðóá è ðîãîâ. (13) Òóò ïîäíÿëñÿ òàêîé êðèê, ÷òî ñëîíû ïîâåðíóëè íà ñâîèõ — íà ìàâðîâ è íóìèäèéöåâ, ñòîÿâøèõ íà ëåâîì ôëàíãå. Îíè íå óñòîÿëè, è Ìàñèíèññà, äîáàâèâ èì ñòðàõó, ëèøèë ýòîò âðàæåñêèé ôëàíã ïîääåðæêè êîííèêîâ. (14) Íåñêîëüêèõ ñëîíîâ óäàëîñü ïîãíàòü íà âðàãà. Èäÿ ñêâîçü ðÿäû êîïåéùèêîâ, èçðàíåííûå, îíè êðóøèëè âñå âîêðóã. (15) Êîïåéùèêè îòñêî÷èëè ê ìàíèïóëàì, ÷òîáû íå áûòü ðàñòîïòàííûìè, äàëè äîðîãó ñëîíàì è ñ îáåèõ ñòîðîí êèäàëè â íèõ ñâîè êîïüÿ ñ ïåðåäîâîé, ñîëäàòû, íå ïåðåñòàâàÿ, ìåòàëè â ñëîíîâ äðîòèêè, (16) ïîêà æèâîòíûå íàêîíåö íå áûëè ïðîãíàíû ðèìëÿíàìè, ïîâåðíóëè íà ñâîèõ è íå îáðàòèëè â áåãñòâî êàðôàãåíñêèõ âñàäíèêîâ, ñòîÿâøèõ íà ïðàâîì ôëàíãå. Ëåëèé, âèäÿ, ÷òî âðàã äðîãíóë, äîáàâèë åìó åùå ñòðàõó. |
33. Non confertas autem cohortes ante sua quamque signa instruebat, sed manipulos aliquantum inter se distantes, ut esset spatium qua elephanti hostium acti nihil ordines turbarent. [2] Laelium, cuius ante legati, eo anno quaestoris extra sortem ex senatus consulto opera utebatur, cum Italico equitatu ab sinistro cornu, Masinissam Numidasque ab dextro opposuit. [3] Vias patentes inter manipulos antesignanorum velitibus — ea tunc levis armatura erat — complevit, dato praecepto ut ad impetum elephantorum aut post directos refugerent ordines aut in dextram laevamque discursu applicantes se antesignanis viam qua inruerent in ancipitia tela beluis darent. [4] Hannibal ad terrorem primos elephantos — octoginta autem erant, quot nulla umquam in acie ante habuerat — [5] instruxit, deinde auxilia Ligurum Gallorumque Baliaribus Maurisque admixtis; in secunda acie Carthaginienses Afrosque et Macedonum legionem; [6] modico deinde intervallo relicto subsidiariam aciem Italicorum militum — Bruttii plerique erant, vi ac necessitate plures quam sua voluntate decedentem ex Italia secuti — instruxit. [7] Equitatum et ipse circumdedit cornibus; dextrum Carthaginienses, sinistrum Numidae tenuerunt. [8] Varia adhortatio erat in exercitu inter tot homines, quibus non lingua, non mos, non lex, non arma, non vestitus habitusque, non causa militandi eadem esset. [9] Auxiliaribus et praesens et multiplicata ex praeda merces ostentatur; Galli proprio atque insito in Romanos odio accenduntur; Liguribus campi uberes Italiae deductis ex asperrimis montibus in spem victoriae ostentantur; [10] Mauros Numidasque Masinissae inpotenti futuro dominatu terret; aliis aliae spes ac metus iactantur. [11] Carthaginiensibus moenia patriae, di penates, sepulcra maiorum, liberi cum parentibus coniugesque pavidae, aut excidium servitiumque aut imperium orbis terrarum, nihil aut in metum aut in spem medium, ostentatur. [12] Cum maxime haec imperator apud Carthaginienses, duces suarum gentium inter populares, pleraque per interpretes inter immixtos alienigenis agerent, tubae cornuaque ab Romanis cecinerunt, [13] tantusque clamor ortus ut elephanti in suos, sinistrum maxime cornu, verterentur, Mauros ac Numidas. Addidit facile Masinissa perculsis terrorem nudavitque ab ea parte aciem equestri auxilio. [14] Paucae tamen bestiarum intrepidae in hostem actae inter velitum ordines cum multis suis volneribus ingentem stragem edebant. [15] Resilientes enim ad manipulos velites, cum viam elephantis, ne obtererentur, fecissent, in ancipites ad ictum utrimque coniciebant hastas, nec pila ab antesignanis cessabant, [16] donec undique incidentibus telis exacti ex Romana acie hi quoque in suos dextrum cornu, ipsos Carthaginienses equites, in fugam verterunt. Laelius ut turbatos vidit hostes addidit perculsis terrorem. |