Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ —
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1949/1995. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
35. (1) Ëåëèé è Ìàñèíèññà äàëåêî îòîãíàëè âñàäíèêîâ, à çàòåì âåðíóëèñü è íàëåòåëè íà âðàæåñêèé ñòðîé ñ òûëà. Ýòî íàïàäåíèå äîâåðøèëî ðàçãðîì âðàãà. (2) Ìíîãèõ îêðóæèëè è óáèëè â áîþ; áåñïîðÿäî÷íî óáåãàâøèõ ïî îòêðûòîé ðàâíèíå ïåðåáèëè îâëàäåâøèå åþ âñàäíèêè. (3)  ýòîò äåíü áûëî óáèòî áîëüøå ñ.430 äâàäöàòè òûñÿ÷ êàðôàãåíÿí è èõ ñîþçíèêîâ, ïî÷òè ñòîëüêî æå âçÿòî â ïëåí; ñ íèìè çàõâà÷åíî ñòî òðèäöàòü äâà çíàìåíè è îäèííàäöàòü ñëîíîâ. Ïîáåäèòåëåé ïîãèáëî îêîëî ïîëóòîðà òûñÿ÷. (4) Ãàííèáàë, âûáðàâøèñü ñ íåñêîëüêèìè âñàäíèêàìè èç ýòîé ñâàëêè, óêðûëñÿ â Ãàäðóìåòå; îí ïîêèíóë ïîëå ñðàæåíèÿ ëèøü ïîñëå òîãî, êàê âñå âîçìîæíîå áûëî èñïûòàíî è äî áîÿ, è ïîñëå áîÿ. (5) È ñàì Ñöèïèîí, è âñå çíàòîêè âîåííîãî äåëà âîçäàëè åìó äîëæíîå çà èñêëþ÷èòåëüíîå óìåíèå, ñ êàêèì îí â òîò äåíü ïîñòðîèë ñâîå âîéñêî: (6) âïåðåäè îí ïîñòàâèë ñëîíîâ, ÷òîáû âíåçàïíîå íàïàäåíèå ýòèõ íåîäîëèìî ñèëüíûõ æèâîòíûõ ðàññòðîèëî áîåâîé ïîðÿäîê ðèìñêîé àðìèè, íà êîòîðûé áîëüøå âñåãî è ðàññ÷èòûâàëè ðèìëÿíå; (7) âñïîìîãàòåëüíûå îòðÿäû îí ïîñòàâèë âïåðåäè êàðôàãåíÿí, ÷òîáû ýòîò ðàçíîïëåìåííûé ñáðîä, ýòè íàåìíèêè, íå çíàþùèå âåðíîñòè, óäåðæèâàåìûå òîëüêî êîðûñòüþ, ëèøåíû áûëè âîçìîæíîñòè áåæàòü; (8) îíè äîëæíû áûëè ïðèíÿòü íà ñåáÿ ïåðâûé íåèñòîâûé íàòèñê ðèìëÿí, óòîìèòü èõ è õîòÿ áû ïðèòóïèòü èõ îðóæèå î ñâîè òåëà; (9) äàëüøå ïîñòàâëåíû áûëè êàðôàãåíÿíå è àôðèêàíöû — íà íèõ Ãàííèáàë âîçëàãàë âñþ íàäåæäó: âñòóïèâ ñî ñâåæèìè ñèëàìè â áîé, îíè ìîãëè îäåðæàòü âåðõ íàä ïðîòèâíèêîì, ðàâíûì ïî ñèëå, íî óæå óñòàëûì è èçðàíåííûì; çà íèìè íà íåêîòîðîì ðàññòîÿíèè ñòîÿëè èòàëèéöû, îòîäâèíóòûå Ãàííèáàëîì êàê ìîæíî äàëüøå — íåèçâåñòíî áûëî, äðóçüÿ îíè èëè âðàãè. (10) Òàêîâ áûë ïîñëåäíèé îáðàçåö âîèíñêîãî èñêóññòâà Ãàííèáàëà. Èç Ãàäðóìåòà Ãàííèáàë óäàëèëñÿ, åãî âûçâàëè â Êàðôàãåí, è îí ïîñëå òðèäöàòèøåñòèëåòíåãî îòñóòñòâèÿ âîçâðàòèëñÿ â ãîðîä, êîòîðûé ïîêèíóë åùå îòðîêîì. (11)  ñåíàòå îí ñêàçàë, ÷òî ïðîèãðàë íå ñðàæåíèå, à âñþ âîéíó. Îñòàåòñÿ îäíî — äîáèâàòüñÿ ìèðà, äðóãîé íàäåæäû íà ñïàñåíèå íåò. |
35. In tempore Laelius ac Masinissa pulsos per aliquantum spatii secuti equites, revertentes in aversam hostium aciem incurrere. Is demum equitum impetus perculit hostem. [2] Multi circumventi in acie caesi; multi per patentem circa campum fuga sparsi tenente omnia equitatu passim interierunt. [3] Carthaginiensium sociorumque caesa eo die supra viginti milia; par ferme numerus captus cum signis militaribus centum triginta duobus, elephantis undecim; victores ad mille et quingenti cecidere. [4] Hannibal cum paucis equitibus inter tumultum elapsus Hadrumetum perfugit, omnia et ante aciem et in proelio, priusquam excederet pugna, expertus, [5] et confessione etiam Scipionis omniumque peritorum militiae illam laudem adeptus, singulari arte aciem eo die instruxisse: [6] elephantos in prima fronte, quorum fortuitus impetus atque intolerabilis vis signa sequi et servare ordines, in quo plurimum spei ponerent, Romanos prohiberent; [7] deinde auxiliares ante Carthaginiensium aciem, ne homines mixti ex conluvione omnium gentium, quos non fides teneret, sed merces, [8] liberum receptum fugae haberent, simul primum ardorem atque impetum hostium excipientes fatigarent ac, si nihil aliud, volneribus suis ferrum hostile hebetarent; [9] tum, ubi omnis spes esset, milites Carthaginienses Afrosque, ut, omnibus rebus aliis pares, eo quod integri cum fessis ac sauciis pugnarent superiores essent; Italicos intervallo quoque diremptos, incertos socii an hostes essent, in postremam aciem summotos. [10] Hoc edito velut ultimo virtutis opere, Hannibal cum Hadrumetum refugisset, accitusque inde Carthaginem sexto ac tricesimo post anno quam puer inde profectus erat redisset, [11] fassus in curia est non proelio modo se sed bello victum, nec spem salutis alibi quam in pace impetranda esse. |