Ïåðåâîä Ý. Ã. Þíöà.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, E. T. Sage, 1936/1983. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
31. (1) Èñïàíöû, óâèäÿ íà ñâîåì áåðåãó ðåêè äâå ðèìñêèõ êîëîííû, ðåøèëè âîâëå÷ü èõ â ñðàæåíèå, ïðåæäå ÷åì òå óñïåþò âûñòðîèòüñÿ åäèíûì ôðîíòîì, à ïîòîìó òîëïîé âûñûïàëè èç ëàãåðÿ è áåãîì óñòðåìèëèñü â áèòâó. (2) Áèòâà ñíà÷àëà øëà ñ áîëüøèì ïûëîì, ïîòîìó ÷òî è èñïàíöû áûëè âîîäóøåâëåíû íåäàâíåé ïîáåäîé, è â ðèìëÿíàõ áûëà ñâåæà ïàìÿòü î íåïðèâû÷íîì äëÿ íèõ ïîçîðå. (3) Îñîáåííî ÿðîñòíî â ñåðåäèíå ðèìñêîãî ñòðîÿ áèëèñü äâà ñàìûõ äîáëåñòíûõ ëåãèîíà, è âðàãè, íå âèäÿ èíîãî ñïîñîáà ñäâèíóòü èõ ñ ìåñòà, ïîñòðîèëèñü ïëîòíî ñîìêíóòûì êëèíîì è ïðåâîñõîäÿùèìè ñèëàìè íà÷àëè èõ òåñíèòü. (4) Ïîíèìàÿ, ÷òî ëåãèîíû äåðæàòñÿ èç ïîñëåäíèõ ñèë, ïðåòîð Êàëüïóðíèé, ÷òîáû èõ ïîääåðæàòü è îáîäðèòü, ïîñëàë ê íèì ñâîèõ ëåãàòîâ, ïî îäíîìó íà êàæäûé èç ëåãèîíîâ, Òèòà Êâèíêòèëèÿ Âàðà è Ëóöèÿ Þâåíöèÿ Òàëüíó. (5) Îí âåëåë îáúÿâèòü ñîëäàòàì, ÷òî òîëüêî èõ õðàáðîñòü ïîìîæåò âûèãðàòü áèòâó è ñîõðàíèòü çà Ðèìîì Èñïàíèþ, à åñëè îíè ïîêèíóò ñâîþ ïîçèöèþ, òî íè îäèí âîèí íå óâèäèò äàæå äðóãîãî áåðåãà Òàãà, íå ãîâîðÿ î âîçâðàòå â Èòàëèþ. (6) Ñàì æå îí, ñ êîííèöåé äâóõ ëåãèîíîâ, ñäåëàë îáõîäíîå äâèæåíèå è óäàðèë âî ôëàíã íåïðèÿòåëüñêîìó êëèíó, òåñíèâøåìó ðèìñêèé öåíòð. (7) Êâèíêöèé, ñ ñîþçíè÷åñêîé êàâàëåðèåé, àòàêîâàë äðóãîé ôëàíã. Íî ãîðàçäî õðàáðåå ñðàæàëèñü êàâàëåðèñòû Êàëüïóðíèÿ è, â ïåðâóþ î÷åðåäü, âîçãëàâëÿâøèé èõ ïðåòîð. (8) Îí ïåðâûì âðåçàëñÿ â ãóùó âðàãîâ, è òàê äàëåêî â íåå óãëóáèëñÿ, ÷òî òðóäíî áûëî ðàçëè÷èòü, íà ÷üåé ñòîðîíå îí ñðàæàåòñÿ. (9) Âûäàþùàÿñÿ îòâàãà ïðåòîðà âîñïëàìåíèëà âñàäíèêîâ, à îò íèõ âîîäóøåâëåíèå ïåðåäàëîñü ïåõîòå. Ñòàðøèå öåíòóðèîíû, âèäÿ ïðåòîðà ñðåäè âðàæåñêîãî îðóæèÿ, óñòûäèëèñü. Êàæäûé îò ñåáÿ ëè÷íî ñòàë ïîäáîäðÿòü çíàìåíîñöåâ, ïðèêàçûâàë èì íåñòè çíàìÿ âïåðåä, à âîèíîâ — íåîòñòóïíî ñëåäîâàòü çà çíàìåíàìè. (10) Ðèìëÿíå ñíîâà èçäàëè áîåâîé êëè÷ è áðîñèëèñü â íàñòóïëåíèå, ñëîâíî ñ âûñîêîãî ìåñòà ïîä ãîðó. Ñëîâíî áóðíûé ïîòîê îíè ñìÿëè è îïðîêèíóëè îðîáåâøåãî íåïðèÿòåëÿ: òåïåðü íè÷òî íå ìîãëî èõ îñòàíîâèòü, îõâà÷åííûõ ïûëîì àòàêè. (11) Êîííèöà ãíàëà áåãóùèõ äî ñàìîãî ëàãåðÿ è, ñìåøàâøèñü ñ òîëïîé âðàãîâ, ïðîðâàëàñü âíóòðü óêðåïëåíèé, íî îõðàíÿâøèå ëàãåðü èñïàíöû äðàëèñü òàê îò÷àÿííî, ÷òî ðèìñêèì êîííèêàì ïðèøëîñü ñïåøèòüñÿ è áèòüñÿ â êà÷åñòâå ïåõîòèíöåâ. (12) Îíè ïðîäîëæàëè äðàòüñÿ, êîãäà ïÿòûé ëåãèîí ïîäîñïåë ê íèì íà ïîìîùü, à çàòåì, êàê òîëüêî ñìîãëè, è îñòàëüíûå âîéñêà. (13) Èñïàíöåâ èçáèâàëè íà âñåì ïðîñòðàíñòâå èõ ëàãåðÿ. Ñïàñëîñü áåãñòâîì íå áîëåå ÷åòûðåõ òûñÿ÷ ëþäåé. Èç íèõ òðè òûñÿ÷è, ñîõðàíèâøèõ îðóæèå, çàíÿëè áëèçëåæàùóþ âûñîòó. Îñòàëüíûå, íàïîëîâèíó âîîðóæåííûå, ðàññåÿëèñü ïî îêðåñòíîñòÿì. (14) Èñïàíöåâ íàñ÷èòûâàëîñü áîëüøå òðèäöàòè ïÿòè òûñÿ÷, èç êîòîðûõ òîëüêî ýòà íåáîëüøàÿ ÷àñòü ïåðåæèëà áèòâó. Çàõâà÷åíî áûëî ñòî òðèäöàòü äâà çíàìåíè. (15) Èç ÷èñëà ðèìëÿí è èõ ñîþçíèêîâ ïàëî ÷óòü áîëåå øåñòèñîò ÷åëîâåê, è îêîëî ñòà ïÿòèäåñÿòè ïîãèáëî èç âñïîìîãàòåëüíûõ èñïàíñêèõ ÷àñòåé. (16) Åñëè áû íå ïîòåðÿ ïÿòè âîåííûõ òðèáóíîâ è íåñêîëüêèõ ðèìñêèõ êîííèêîâ, ïîáåäà äëÿ ðèìëÿí îêàçàëàñü áû âîâñå áåñêðîâíîé. Ïîáåäèòåëè, íå èìåÿ ìåñòà äëÿ ïîñòðîéêè ñâîèõ óêðåïëåíèé, ðàñïîëîæèëèñü íà ïðèâàë â íåïðèÿòåëüñêîì ëàãåðå. (17) Íà äðóãîé äåíü, ïåðåä òîðæåñòâåííûì ñòðîåì, Ãàé Êàëüïóðíèé ïîáëàãîäàðèë âñàäíèêîâ è íàãðàäèë èõ ôàëåðàìè91, ñêàçàâ, ÷òî òîëüêî áëàãîäàðÿ èõ ìóæåñòâó âðàã áûë ðàçáèò, à âðàæåñêèé ëàãåðü çàõâà÷åí. (18) Äðóãîé ïðåòîð, Êâèíêöèé, íàãðàäèë ñâîèõ âñàäíèêîâ ïðÿæêàìè è öåïî÷êàìè. Ïîëó÷èëè íàãðàäû è öåíòóðèîíû â îáåèõ àðìèÿõ, îñîáåííî òå, êòî áûë ïîñòàâëåí ñðàæàòüñÿ â öåíòðå. |
31. Hispani postquam in citeriore ripa duo Romanorum agmina conspexerunt, ut, priusquam se iungere atque instruere possent, occuparent eos, castris repente effusi cursu ad pugnam tendunt. [2] Atrox in principio proelium fuit, et Hispanis recenti victoria inflatis et insueta ignominia milite Romano accenso. [3] Acerrime media acies, duae fortissimae legiones, dimicabant. Quas cum aliter moveri loco non posse hostis cerneret, cuneo institit pugnare; et usque plures confertioresque medios urgebant. [4] Ibi postquam laborare aciem Calpurnius praetor vidit, T. Quinctilium Varum et L. Iuventium Talnam legatos ad singulas legiones adhortandas propere mittit; [5] docere et monere iubet in illis spem omnem vincendi et retinendae Hispaniae esse: si illi loco cedant, neminem eius exercitus non modo Italiam, sed ne Tagi quidem ulteriorem ripam umquam visurum. [6] Ipse cum equitibus duarum legionum paulum circumvectus in cuneum hostium, qui mediam urgebat aciem, ab latere incurrit. [7] Quinctius cum sociis equitibus alterum hostium latus invadit. Sed longe acrius Calpurniani equites pugnabant, et praetor ante alios: [8] nam et primus hostem percussit et ita se immiscuit mediis ut vix utrius partis esset nosci posset; [9] et equites praetoris eximia virtute et equitum pedites accensi sunt. Pudor movit primos centuriones, qui inter tela hostium praetorem conspexerunt. Itaque urgere signiferos pro se quisque, iubere inferre signa et confestim militem sequi. [10] Renovatur ab omnibus clamor: impetus fit velut ex superiore loco. Haud secus ergo quam torrentis modo fundunt sternuntque perculsos, nec sustineri alii super alios inferentes sese possunt. [11] Fugientes in castra equites persecuti sunt, et permixti turbae hostium intra vallum penetraverunt; ubi ab relictis in praesidio castrorum proelium instauratum, coactique sunt Romani equites descendere ex equis. [12] Dimicantibus iis legio quinta supervenit; deinde ut quaeque potuerant, copiae adfluebant. [13] Caeduntur passim Hispani per tota castra; nec plus quam quattuor milia hominum effugerunt. Inde tria milia fere qui arma retinuerant montem propinquum ceperunt; mille semiermes maxime per agros palati sunt. [14] Supra triginta quinque milia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnae superfuit. Signa capta centum triginta tria. [15] Romani sociique paulo plus sescenti et provincialium auxiliorum centum quinquaginta ferme ceciderunt. [16] Tribuni militum quinque amissi et pauci equites Romani cruentae maxime victoriae speciem fecerunt. In castris hostium, quia ipsis spatium sua communiendi non fuerat, manserunt. [17] Pro contione postero die laudati donatique a C. Calpurnio equites phaleris, pronuntiavitque eorum maxime opera hostes fusos, castra capta et expugnata esse. [18] Quinctius alter praetor suos equites catellis ac fibulis donavit. Donati et centuriones ex utriusque exercitu permulti, maxime qui mediam aciem tenuerant. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß