История Рима от основания города

Книга XLIV, гл. 5

5. Ine­nar­ra­bi­lis la­bor des­cen­den­ti­bus cum rui­na iumen­to­rum sar­ci­na­rum­que. Prog­res­sis vix­dum quat­tuor mi­lia pas­suum ni­hil op­ta­bi­lius es­se quam re­di­re, qua ve­ne­rant, si pos­sent. [2] Hos­ti­lem pro­pe tu­mul­tum ag­mi­ni ele­phan­ti prae­be­bant, qui, ubi ad in­via ve­ne­rant, deiec­tis rec­to­ri­bus cum hor­ren­do stri­do­re pa­vo­rem in­gen­tem, equis ma­xi­me, in­cu­tie­bant, do­nec tra­du­cen­di eos ra­tio ini­ta est. [3] Per proc­li­ve sumpto fas­ti­gio lon­gi duo va­li­di as­se­res ex in­fe­rio­re par­te in ter­ra de­fi­ge­ban­tur, dis­tan­tes in­ter se pau­lo plus quam quan­ta be­luae la­ti­tu­do est; [4] in eos transver­so in­cum­ben­te tig­no as­ses tri­ce­nos lon­gi pe­des, ut pons es­set, iniun­ge­ban­tur hu­mus­que in­su­per ini­cie­ba­tur. [5] Mo­di­co dein­de infra in­ter­val­lo si­mi­lis al­ter pons, dein ter­tius et plu­res ex or­di­ne, qua ru­pes absci­sae erant, fie­bant. [6] So­li­do pro­ce­de­bat ele­phan­tus in pon­tem; cui­us pri­us­quam in extre­mum pro­ce­de­ret, suc­ci­sis as­se­ri­bus con­lap­sus pons us­que ad al­te­rius ini­tium pon­tis pro­la­bi eum le­ni­ter co­ge­bat. [7] Alii ele­phan­ti pe­di­bus in­sis­ten­tes, alii clu­ni­bus sub­si­den­tes pro­la­be­ban­tur. Ubi pla­ni­ties al­te­ra pon­tis ex­ce­pis­set eos, rur­sus si­mi­li rui­na in­fe­rio­ris pon­tis de­fe­re­ban­tur, do­nec ad aequio­rem val­lem per­ven­tum est.

[8] Pau­lo plus sep­tem mi­lia eo die Ro­ma­ni pro­ces­se­runt; mi­ni­mum pe­di­bus iti­ne­ris con­fec­tum. Ple­rum­que pro­vol­ven­tes se si­mul cum ar­mis aliis­que one­ri­bus cum om­ni ge­ne­re ve­xa­tio­nis pro­ces­se­runt, adeo ut ne dux qui­dem et auc­tor iti­ne­ris in­fi­tia­re­tur par­va ma­nu de­le­ri om­nem exer­ci­tum po­tuis­se. [9] Noc­te ad mo­di­cam pla­ni­tiem per­ve­ne­runt; nec quam in­fes­tus is lo­cus es­set saep­tus un­di­que cir­cumspi­cien­di spa­tium fuit vix tan­dem ex inspe­ra­to sta­bi­lem ad in­sis­ten­dum nanctis lo­cum. [10] Pos­te­ro quo­que die in tam ca­va val­le op­pe­ri­ri Po­pi­lium ac re­lic­tas cum eo co­pias ne­ces­se fuit; quos et ip­sos, cum ab nul­la par­te hos­tis ter­ruis­set, lo­co­rum as­pe­ri­tas hos­ti­li­ter ve­xa­vit. [11] Ter­tio die co­niunctis co­piis eunt per sal­tum, quem in­co­lae Cal­li­peu­cen ap­pel­lant. [12] Quar­to in­de die per aeque in­via, sed ad­sue­tu­di­ne pe­ri­tius et me­lio­re cum spe, quod nec hos­tis us­quam ap­pa­re­bat et ma­ri adpro­pin­qua­bant, deg­res­si in cam­pos in­ter He­rac­leum et Li­beth­rum po­sue­runt castra quo­rum pars maior tu­mu­los te­ne­bat. [13] Ibi pe­des ten­de­bat. Val­lo cam­pi quo­que par­tem, ubi eques ten­de­ret, amplec­te­ban­tur.