История Рима от основания города

Книга XLIV, гл. 34

34. Haec cum ita fie­ri pla­ce­re con­tio­ne ad­vo­ca­ta pro­nun­tias­set, adie­cit ur­ba­nae con­tio­ni con­ve­nien­tem ora­tio­nem:

[2] Unum im­pe­ra­to­rem in exer­ci­tu pro­vi­de­re et con­su­le­re quid agen­dum sit de­be­re, nunc per se, nunc cum iis quos ad­vo­ca­ve­rit in con­si­lium; qui non sint ad­vo­ca­ti, eos nec pa­lam nec sec­re­to iac­ta­re con­si­lia sua. [3] Mi­li­tem haec tria cu­ra­re de­be­re, cor­pus ut quam va­li­dis­si­mum et per­ni­cis­si­mum ha­beat, ar­ma ap­ta, ci­bum pa­ra­tum ad su­bi­ta im­pe­ria; [4] ce­te­ra sci­re de se dis im­mor­ta­li­bus et im­pe­ra­to­ri suo cu­rae es­se. In quo exer­ci­tu mi­li­tes con­sul­tent, im­pe­ra­tor ru­mo­ri­bus vul­gi cir­cu­ma­ga­tur, ibi ni­hil sa­lu­ta­re es­se. [5] Se quod sit of­fi­cium im­pe­ra­to­ris pro­vi­su­rum ut be­ne ge­ren­dae rei oc­ca­sio­nem iis prae­bat: il­los ni­hil quid fu­tu­rum sit quae­re­re, ubi da­tum sig­num sit, tum mi­li­ta­rem na­va­re ope­ram de­be­re.

[6] Ab his prae­cep­tis con­tio­nem di­mi­sit, vol­go etiam ve­te­ra­nis fa­ten­ti­bus se il­lo pri­mum die, tam­quam ti­ro­nes, quid agen­dum es­set in re mi­li­ta­ri di­di­cis­se. [7] Non ser­mo­ni­bus tan­tum his cum quan­to ad­sen­su audis­sent ver­ba con­su­lis os­ten­de­runt, sed re­rum prae­sens ef­fec­tus erat. [8] Ne­mi­nem to­tis mox castris quie­tum vi­de­res: acue­re alii gla­dios, alii ga­leas buc­cu­las­que, scu­ta alii lo­ri­cas­que ter­ge­re, alii ap­ta­re cor­po­ri ar­ma ex­pe­ri­ri­que sub his membro­rum agi­li­ta­tem, qua­te­re alii pi­la, alii mi­ca­re gla­diis muc­ro­nem­que in­tue­ri, [9] ut fa­ci­le quis cer­ne­ret, ubi pri­mum con­se­ren­di ma­num cum hos­te da­ta oc­ca­sio es­set, aut vic­to­ria eg­re­gia aut mor­te me­mo­ra­bi­li fi­ni­tu­ros bel­lum.

[10] Per­seus quo­que, cum ad­ven­tu con­su­lis si­mul et ve­ris prin­ci­pio stre­pe­re om­nia mo­ve­ri­que apud hos­tes ve­lut no­vo bel­lo cer­ne­ret, mo­ta a Phi­la castra in ad­ver­sa ri­pa po­si­ta, nunc ad con­templan­da ope­ra sua cir­cu­mi­re du­cem haud du­bie tran­si­tus spe­cu­lan­tem, nunc . . . . Ro­ma­no­rum es­se.