История Рима от основания города

Книга XLIV, гл. 33

33. . . . con­fer­re, postre­mo se­qui se ut­ra­rios ad ma­re, quod mi­nus tre­cen­tos pas­sus abe­rat, ius­sit et in li­to­re alios ali­bi mo­di­cis in­ter­val­lis fo­de­re. [2] Mon­tes in­gen­tis al­ti­tu­di­nis spem fa­cie­bant, eo ma­gis quia nul­los aper­tos emer­ge­rent ri­vos, oc­cul­tos con­ti­ne­ri la­ti­ces, quo­rum ve­nae in ma­re per­ma­nan­tes un­dae mis­ce­ren­tur. [3] Vix di­duc­ta sum­ma ha­re­na erat, cum sca­tu­ri­gi­nes tur­bi­dae pri­mo et te­nues emi­ca­re, dein li­qui­dam mul­tam­que fun­de­re aquam ve­lut deum do­no coe­pe­runt. [4] Ali­quan­tum ea quo­que res du­ci fa­mae et auc­to­ri­ta­tis apud mi­li­tes adi­cit. Ius­sis dein­de mi­li­ti­bus ex­pe­di­re ar­ma ip­se cum tri­bu­nis pri­mis­que or­di­ni­bus ad con­templan­dos tran­si­tus pro­ces­sit, qua des­cen­sus fa­ci­lis ar­ma­tis, qua in ul­te­rio­rem ri­pam mi­ni­me ini­quus as­cen­sus es­set. [5] His sa­tis explo­ra­tis alia quo­que no­va­vit, pri­mum, ut or­di­ne ac si­ne tu­mul­tu om­nia in ag­mi­ne ad nu­tum im­pe­rium­que du­cis fie­rent, pro­vi­dit: [6] ubi om­ni­bus si­mul pro­nun­tia­re­tur quid fie­ret ne­que om­nes exau­di­rent, in­cer­to im­pe­rio ac­cep­to alios ab se adi­cien­tes plus eo quod im­pe­ra­tum sit alios mi­nus fa­ce­re; cla­mo­res dein­de dis­so­nos ori­ri om­ni­bus lo­cis, et pri­us hos­tes quam ip­sos quid pa­re­tur sci­re. [7] Pla­ce­re igi­tur tri­bu­num mi­li­tum pri­mo pi­lo le­gio­nis sec­re­tum ede­re im­pe­rium, il­lum et dein sin­gu­los pro­xi­mo cui­que in or­di­ne cen­tu­rio­ni di­ce­re quod opus fac­to sit si­ve a pri­mis sig­nis ad no­vis­si­mum ag­men, si­ve ab extre­mis ad pri­mos per­fe­ren­dum im­pe­rium sit. [8] Vi­gi­les etiam no­vo mo­re scu­tum in vi­gi­liam fer­re ve­tuit: non enim in pug­nam vi­gi­lem ire ut ar­mis uta­tur sed ad vi­gi­lan­dum ut, cum sen­se­rit hos­tium ad­ven­tum, re­ci­piat se ex­ci­tet­que ad ar­ma alios. [9] Scu­to prae se erec­to sta­re ga­lea­tos; dein­de ubi fes­si sint, in­ni­xos pi­lo, ca­pi­te su­per mar­gi­nem scu­ti po­si­to, so­pi­tos sta­re, ut ful­gen­ti­bus ar­mis pro­cul conspi­ci ab hos­te pos­sint, ip­si ni­hil pro­vi­deant. [10] Sta­tio­num quo­que mo­rem mu­ta­vit. Ar­ma­ti om­nes, et fre­na­tis equis equi­tes, diem to­tum persta­bant; id cum aes­ti­vis die­bus uren­te ad­si­duo so­le fie­ret, tot ho­ra­rum aes­tu et lan­guo­re ip­sos equos­que fes­sos in­teg­ri sae­pe ador­ti hos­tes vel pau­ci plu­res ve­xa­bant. [11] Ita­que ex ma­tu­ti­na sta­tio­ne ad me­ri­diem de­ce­di et in postme­ri­dia­nam suc­ce­de­re alios ius­sit; ita num­quam fa­ti­ga­tos re­cens hos­tis adgre­di po­te­rat.