История Рима от основания города

Книга XXIX, гл. 34

34. Car­tha­gi­nien­ses ala equi­tum cum prae­fec­to amis­sa, alio equi­ta­tu per no­vum di­lec­tum com­pa­ra­to, Han­no­nem Ha­mil­ca­ris fi­lium prae­fi­ciunt. [2] Hasdru­ba­lem su­bin­de ac Sypha­cem per lit­te­ras nun­tios­que, postre­mo etiam per le­ga­tos ar­ces­sunt; Hasdru­ba­lem opem fer­re pro­pe cir­cum­ses­sae pat­riae iubent; Sypha­cem orant ut Car­tha­gi­ni, ut uni­ver­sae Af­ri­cae sub­ve­niat. [3] Ad Uti­cam tum castra Sci­pio mil­le fer­me pas­sus ab ur­be ha­be­bat, transla­ta a ma­ri, ubi pau­cos dies sta­ti­va co­niuncta clas­si fue­rant. [4] Han­no ne­qua­quam sa­tis va­li­do non mo­do ad la­ces­sen­dum hos­tem, sed ne ad tuen­dos qui­dem a po­pu­la­tio­ni­bus ag­ros equi­ta­tu ac­cep­to, id om­nium pri­mum egit ut per con­qui­si­tio­nem nu­me­rum equi­tum auge­ret; [5] nec alia­rum gen­tium as­per­na­tus, ma­xi­me ta­men Nu­mi­das — id lon­ge pri­mum equi­tum in Af­ri­ca est ge­nus — con­du­cit. [6] Iam ad quat­tuor mi­lia equi­tum ha­be­bat, cum Sa­lae­cam no­mi­ne ur­bem oc­cu­pa­vit quin­de­cim fer­me mi­lia ab Ro­ma­nis castris. [7] Quod ubi Sci­pio­ni re­la­tum est, «Aes­ti­va sub tec­tis equi­ta­tus!» in­quit. «Sint vel plu­res, dum ta­lem du­cem ha­beant». [8] Eo mi­nus si­bi ces­san­dum ra­tus, quo il­li seg­nius rem age­rent, Ma­si­nis­sam cum equi­ta­tu prae­mis­sum por­tis obe­qui­ta­re at­que hos­tem ad pug­nam eli­ce­re iubet; ubi om­nis mul­ti­tu­do se ef­fu­dis­set gra­vior­que iam in cer­ta­mi­ne es­set quam ut fa­ci­le sus­ti­ne­ri pos­set, ce­de­ret pau­la­tim; se in tem­po­re pug­nae ob­ven­tu­rum. [9] Tan­tum mo­ra­tus quan­tum sa­tis tem­po­ris praeg­res­so vi­sum ad eli­cien­dos hos­tes, cum Ro­ma­no equi­ta­tu se­cu­tus, te­gen­ti­bus tu­mu­lis, qui pe­rop­por­tu­ne cir­ca viae fle­xus op­po­si­ti erant, oc­cul­tus pro­ces­sit.

[10] Ma­si­nis­sa ex com­po­si­to nunc ter­ren­tis, nunc ti­men­tis mo­do aut ip­sis obe­qui­ta­bat por­tis aut ce­den­do, cum ti­mo­ris si­mu­la­tio auda­ciam hos­ti fa­ce­ret, ad in­se­quen­dum te­me­re eli­cie­bat. [11] Non­dum om­nes eg­res­si erant, va­rie­que dux fa­ti­ga­ba­tur alios vi­no et som­no gra­ves ar­ma ca­pe­re et fre­na­re equos co­gen­do, aliis, ne spar­si et in­con­di­ti si­ne or­di­ne, si­ne sig­nis om­ni­bus por­tis ex­cur­re­rent, ob­sis­ten­do. [12] Pri­mo in­cau­te se in­ve­hen­tes Ma­si­nis­sa ex­ci­pie­bat; mox plu­res si­mul con­fer­ti por­ta ef­fu­si aequa­ve­rant cer­ta­men; postre­mo iam om­nis equi­ta­tus proe­lio cum ades­set, sus­ti­ne­ri ultra ne­quie­re. [13] Non ta­men ef­fu­sa fu­ga Ma­si­nis­sa, sed ce­den­do sen­sim im­pe­tus eorum ex­ci­pie­bat, do­nec ad tu­mu­los te­gen­tes Ro­ma­num equi­ta­tum pertra­xit. [14] In­de exor­ti equi­tes et ip­si in­teg­ris vi­ri­bus et re­cen­ti­bus equis Han­no­ni Af­ris­que pug­nan­do ac se­quen­do fes­sis se cir­cum­fu­de­re; et Ma­si­nis­sa fle­xis su­bi­to equis in pug­nam re­diit. [15] Mil­le fe­re qui pri­mi ag­mi­nis fue­rant, qui­bus haud fa­ci­lis re­cep­tus fuit, cum ip­so du­ce Han­no­ne in­terclu­si at­que in­ter­fec­ti sunt; [16] ce­te­ros, du­cis prae­ci­pue ter­ri­tos cae­de, ef­fu­se fu­gien­tes per tri­gin­ta mi­lia pas­suum vic­to­res se­cu­ti ad duo prae­te­rea mi­lia equi­tum aut ce­pe­runt aut oc­ci­de­runt. [17] In­ter eos sa­tis consta­bat non mi­nus du­cen­tos Car­tha­gi­nien­sium equi­tes fuis­se, et di­vi­tiis quos­dam et ge­ne­re in­lustres.