История Рима от основания города

Книга XLIV, гл. 36

36. Tem­pus an­ni post cir­cu­mac­tum solsti­tium erat; ho­ra diei iam ad me­ri­diem ver­ge­bat; iter mul­to pul­ve­re et in­ca­les­cen­te so­le fac­tum erat. [2] Las­si­tu­do et si­tis iam sen­tie­ba­tur et me­ri­diem aes­tum ma­gis ac­cen­su­rum cum mox ap­pa­re­ret, sta­tuit sic ad­fec­tos re­cen­ti at­que in­teg­ro hos­ti non obi­ce­re; [3] sed tan­tus ar­dor in ani­mis ad di­mi­can­dum ut­cum­que erat, ut con­su­li non mi­no­re ar­te ad suos elu­den­dos quam ad hos­tes opus es­set. [4] Non­dum om­ni­bus instruc­tis insta­bat tri­bu­nis mi­li­tum, ut ma­tu­ra­rent instrue­re; cir­cu­mi­bat ip­se or­di­nes; ani­mos mi­li­tum hor­tan­do in pug­nam ac­cen­de­bat. [5] Ibi pri­mo alac­res sig­num pos­ce­bant; dein­de, quan­tum incres­ce­ret aes­tus, et vol­tus mi­nus vi­gen­tes et vo­ces seg­nio­res erant, et qui­dam in­cum­ben­tes scu­tis ni­xi­que pi­lis sta­bant. [6] Tum iam aper­te pri­mis or­di­ni­bus im­pe­rat, me­ta­ren­tur fron­tem castro­rum et im­pe­di­men­ta consti­tue­rent. [7] Quod ubi fie­ri mi­li­tes sen­se­re, alii gau­de­re pa­lam quod fes­sos viae la­bo­re flag­ran­tis­si­mo aes­tu non coe­gis­set pug­na­re; [8] le­ga­ti cir­ca im­pe­ra­to­rem du­ces­que ex­ter­ni erant, in­ter quos et At­ta­lus, om­nes appro­ban­tes, dum pug­na­tu­rum con­su­lem cre­de­bant — ne­que enim ne his qui­dem cuncta­tio­nem ape­rue­rat suam; — [9] tunc mu­ta­tio­ne con­si­lii su­bi­ta cum alii si­le­rent, Na­si­ca unus ex om­ni­bus ausus est mo­ne­re con­su­lem ne hos­tem lu­di­fi­ca­tum prio­res im­pe­ra­to­res fu­gien­do cer­ta­men ma­ni­bus emit­te­ret: [10] ve­re­ri ne, si noc­te abeat, se­quen­dus ma­xi­mo la­bo­re ac pe­ri­cu­lo in in­ti­ma Ma­ce­do­niae sit, aes­tas­que, si­cut prio­ri­bus du­ci­bus, per cal­les sal­tus­que Ma­ce­do­ni­co­rum mon­tium va­gan­do cir­cu­ma­ga­tur. [11] Se mag­no­pe­re sua­de­re, dum in cam­po pa­ten­ti hos­tem ha­beat, adgre­dia­tur, nec ob­la­tam oc­ca­sio­nem vin­cen­di amit­tat. [12] Con­sul ni­hil of­fen­sus li­be­ra ad­mo­ni­tio­ne tam cla­ri adu­les­cen­tis:

«Et ego» in­quit «ani­mum is­tum ha­bui, Na­si­ca, quem tu nunc ha­bes, et quem ego nunc ha­beo, tu ha­be­bis. [13] Mul­tis bel­li ca­si­bus di­di­ci, quan­do pug­nan­dum, quan­do absti­nen­dum pug­na sit. Non ope­rae sit stan­ti nunc in acie do­ce­re, qui­bus de cau­sis ho­die quies­se me­lius sit. Ra­tio­nes alias re­pos­ci­to; nunc auc­to­ri­ta­te ve­te­ris im­pe­ra­to­ris con­ten­tus eris».

[14] Con­ti­cuit adu­les­cens: haud du­bie vi­de­re ali­qua im­pe­di­men­ta pug­nae con­su­lem, quae si­bi non ap­pa­re­rent.