Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XLIV, ãë. 36

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì III. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì: Ì., «Íàóêà», 1994.
Ïåðåâîä Î. Ë. Ëåâèíñêîé.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì, Â. Ì. Ñìèðèíûì.
Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, A. C. Schlesinger, 1951/1989.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

36. (1) Øëà âòî­ðàÿ ïîëî­âè­íà ëåòà109; äåíü áëè­çèë­ñÿ ê ïîëî­âèíå. Âåñü ïóòü áûë ïðîé­äåí â ïûëè è çíîå; (2) âîé­ñêî óñòà­ëî, ìó÷è­ëîñü æàæ­äîé, à ê ïîëó­äíþ æàð îáå­ùàë ëèøü óñè­ëèòü­ñÿ, è êîí­ñóë ðåøèë íå âåñòè èçìó­÷åí­íûõ ëþäåé íà ñâå­æå­ãî è ïîë­íî­ãî ñèë âðà­ãà. (3) Íî âîè­íû òàê ðâà­ëèñü â áîé, ÷òî êîí­ñó­ëó ïîíà­äî­áè­ëîñü íå ìåíü­øå óëî­âîê, ÷òîáû ïåðå­õèò­ðèòü ñâî­èõ, ÷åì âðà­ãà. (4) Ïîêà øëî ñ.513 ïîñòðî­å­íèå, êîí­ñóë òîðî­ïèë âîé­ñêî­âûõ òðè­áó­íîâ, ñàì îáõî­äèë ðÿäû, çàæè­ãàÿ áîé­öîâ âîèí­ñò­âåí­íû­ìè ðå÷à­ìè. (5) Îêðû­ëåí­íûå, îíè òîëü­êî è æäà­ëè çíà­êà ê áîþ. Íî âðå­ìÿ øëî, æàð ñòà­íî­âèë­ñÿ íåñòåð­ïè­ìåé, è ïîíå­ìíî­ãó ãàñ­ëè ëèöà, ñòè­õà­ëè ãîëî­ñà; êòî-òî óæå íàâà­ëèë­ñÿ íà ùèò, êòî-òî îïåð­ñÿ íà êîïüå. (6) Òîãäà êîí­ñóë ïðÿ­ìî ïðè­êà­çàë ñòàð­øèì öåí­òó­ðè­î­íàì íàìå­òèòü ïåðå­ä­íþþ ãðà­íè­öó ëàãå­ðÿ è ñëî­æèòü òþêè110. (7) Êîãäà âîè­íû ïîíÿ­ëè, ÷òî ïðî­èñ­õî­äèò, èíûå ñòà­ëè ðàäî­âàòü­ñÿ â îòêðû­òóþ: òåïåðü, ìîë, íå ïîãî­íÿò èõ ñðà­æàòü­ñÿ ïîñëå òÿæ­êîé äîðî­ãè ïîä ïàëÿ­ùèì ñîëí­öåì.

(8) Ïîë­êî­âî­ä­öà îêðó­æà­ëè åãî ëåãà­òû è ïðåä­âî­äè­òå­ëè ÷óæå­çåì­íûõ âîéñê, ñðå­äè íèõ áûë è Àòòàë. Âñå îíè äðóæ­íî îäîá­ðÿ­ëè äåé­ñò­âèÿ êîí­ñó­ëà, ïîêà âåðè­ëè, ÷òî îí íàìå­ðåí ñðà­æàòü­ñÿ (èáî äàæå èì êîí­ñóë íå ïîêà­çàë, ÷òî ìåä­ëèò), (9) íî òåïåðü, óâèäàâ âíå­çàï­íóþ ïåðå­ìå­íó, îíè ìîë­÷à­ëè, è ëèøü îäèí Íàçè­êà îñìå­ëèë­ñÿ íàñòàâ­ëÿòü êîí­ñó­ëà: íå ñòî­èò, ìîë, âûïóñ­êàòü èç ðóê Ïåð­ñåÿ, êîòî­ðûé âñå­ãäà óìåë óéòè îò ñðà­æå­íèÿ, îñòàâ­ëÿÿ â äóðà­êàõ ïðåæ­íèõ ïîë­êî­âîä­öåâ; (10) êàê áû îí è òåïåðü íå óøåë ïîä ïîêðî­âîì íî÷è — âåäü òîãäà ïðè­äåò­ñÿ èäòè çà íèì â ãëóáü Ìàêåäî­íèè, ÷òî ìó÷è­òåëü­íî è îïàñ­íî; è êàê áû âñå ëåòî íå ïðî­øëî â áëóæ­äà­íè­ÿõ ïî òðî­ïàì è óùå­ëüÿì Ìàêåäîí­ñêèõ ãîð, êàê ýòî ñëó­÷è­ëîñü ñ ïðåæ­íè­ìè ïîë­êî­âî­ä­öà­ìè111; (11) è îí, Íàçè­êà, íàñòî­ÿ­òåëü­íî ñîâå­òó­åò êîí­ñó­ëó äâè­íóòü­ñÿ íà âðà­ãà, ïîêà òîò ñòî­èò â ÷èñòîì ïîëå, è íå óïóñ­êàòü âîç­ìîæ­íîé ïîáåäû. (12) Ñâî­áîä­íûå ðå÷è ñëàâ­íî­ãî þíî­øè íè÷óòü íå çàäå­ëè êîí­ñó­ëà.

«Â òåáå, Íàçè­êà, — ñêà­çàë îí, — ÿ âèæó ñåáÿ ïðåæ­íå­ãî, à òû ñòà­íåøü ïîõîæ íà ìåíÿ íûíåø­íå­ãî. (13) Ïî îïû­òó ìíî­ãèõ âîéí ÿ çíàþ, êîãäà ñðà­æàòü­ñÿ, êîãäà âûæèäàòü. Òåïåðü íåäî­ñóã ìíå òåáÿ, ñòî­ÿ­ùå­ãî çäåñü â ñòðîþ, íàñòàâ­ëÿòü, ðàñ­òîë­êî­âû­âàÿ, îò÷å­ãî íûí­÷å ïîëåç­íåé ïåðå­äîõ­íóòü. Îáú­ÿñ­íå­íèé ïðî­ñè â äðó­ãîé ðàç, à ñåé­÷àñ õâà­òèò ñ òåáÿ è òîãî, ÷òî òàê äóìà­åò ñòà­ðûé ïîë­êî­âî­äåö». (14) Þíî­øà ñìîëê. «Íåò ñîìíå­íèÿ, — äóìàë îí, — êîí­ñóë âèäèò êàêèå-òî ïðå­ïÿò­ñò­âèÿ ê áèò­âå, ìíå íåâå­äî­ìûå».

36. Tem­pus an­ni post cir­cu­mac­tum solsti­tium erat; ho­ra diei iam ad me­ri­diem ver­ge­bat; iter mul­to pul­ve­re et in­ca­les­cen­te so­le fac­tum erat. [2] Las­si­tu­do et si­tis iam sen­tie­ba­tur et me­ri­diem aes­tum ma­gis ac­cen­su­rum cum mox ap­pa­re­ret, sta­tuit sic ad­fec­tos re­cen­ti at­que in­teg­ro hos­ti non obi­ce­re; [3] sed tan­tus ar­dor in ani­mis ad di­mi­can­dum ut­cum­que erat, ut con­su­li non mi­no­re ar­te ad suos elu­den­dos quam ad hos­tes opus es­set. [4] Non­dum om­ni­bus instruc­tis insta­bat tri­bu­nis mi­li­tum, ut ma­tu­ra­rent instrue­re; cir­cu­mi­bat ip­se or­di­nes; ani­mos mi­li­tum hor­tan­do in pug­nam ac­cen­de­bat. [5] Ibi pri­mo alac­res sig­num pos­ce­bant; dein­de, quan­tum incres­ce­ret aes­tus, et vol­tus mi­nus vi­gen­tes et vo­ces seg­nio­res erant, et qui­dam in­cum­ben­tes scu­tis ni­xi­que pi­lis sta­bant. [6] Tum iam aper­te pri­mis or­di­ni­bus im­pe­rat, me­ta­ren­tur fron­tem castro­rum et im­pe­di­men­ta consti­tue­rent. [7] Quod ubi fie­ri mi­li­tes sen­se­re, alii gau­de­re pa­lam quod fes­sos viae la­bo­re flag­ran­tis­si­mo aes­tu non coe­gis­set pug­na­re; [8] le­ga­ti cir­ca im­pe­ra­to­rem du­ces­que ex­ter­ni erant, in­ter quos et At­ta­lus, om­nes appro­ban­tes, dum pug­na­tu­rum con­su­lem cre­de­bant — ne­que enim ne his qui­dem cuncta­tio­nem ape­rue­rat suam; — [9] tunc mu­ta­tio­ne con­si­lii su­bi­ta cum alii si­le­rent, Na­si­ca unus ex om­ni­bus ausus est mo­ne­re con­su­lem ne hos­tem lu­di­fi­ca­tum prio­res im­pe­ra­to­res fu­gien­do cer­ta­men ma­ni­bus emit­te­ret: [10] ve­re­ri ne, si noc­te abeat, se­quen­dus ma­xi­mo la­bo­re ac pe­ri­cu­lo in in­ti­ma Ma­ce­do­niae sit, aes­tas­que, si­cut prio­ri­bus du­ci­bus, per cal­les sal­tus­que Ma­ce­do­ni­co­rum mon­tium va­gan­do cir­cu­ma­ga­tur. [11] Se mag­no­pe­re sua­de­re, dum in cam­po pa­ten­ti hos­tem ha­beat, adgre­dia­tur, nec ob­la­tam oc­ca­sio­nem vin­cen­di amit­tat. [12] Con­sul ni­hil of­fen­sus li­be­ra ad­mo­ni­tio­ne tam cla­ri adu­les­cen­tis:

«Et ego» in­quit «ani­mum is­tum ha­bui, Na­si­ca, quem tu nunc ha­bes, et quem ego nunc ha­beo, tu ha­be­bis. [13] Mul­tis bel­li ca­si­bus di­di­ci, quan­do pug­nan­dum, quan­do absti­nen­dum pug­na sit. Non ope­rae sit stan­ti nunc in acie do­ce­re, qui­bus de cau­sis ho­die quies­se me­lius sit. Ra­tio­nes alias re­pos­ci­to; nunc auc­to­ri­ta­te ve­te­ris im­pe­ra­to­ris con­ten­tus eris».

[14] Con­ti­cuit adu­les­cens: haud du­bie vi­de­re ali­qua im­pe­di­men­ta pug­nae con­su­lem, quae si­bi non ap­pa­re­rent.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 109Ñîáñòâ. ëåòî ïåðå­âà­ëè­ëî çà ñîëí­öå­ñòî­ÿ­íèå. Ðåä­êîå ñîâ­ìå­ùå­íèå àñò­ðî­íî­ìè­÷å­ñêèõ äàòè­ðî­âîê — çäåñü ïî ëåò­íå­ìó ñîëí­öå­ñòî­ÿ­íèþ (ñ îøèá­êîé íà 2—3 äíÿ) è â ñëå­äóþ­ùåé ãëà­âå (37, 5—8) ïî ëóí­íî­ìó çàòìå­íèþ (â ñîïðî­âîæ­äå­íèè äàòû ïî îôè­öè­àëü­íî­ìó êàëåí­äà­ðþ — ñð. ïðè­ìå÷. 114).
  • 110Èõ ñêëà­äû­âà­ëè ó ëàãåð­íîé ñòå­íû.
  • 111Åäèí­ñò­âåí­íûé ïðè­ìåð òàêî­ãî ðîäà ñì. âûøå, ãë. 6—10.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1364004412 1364004413 1364004421 1364004437 1364004438 1364004439