Âåðãèëèé. Áóêîëèêè. Ãåîðãèêè. Ýíåèäà. Õóäîæåñòâåííàÿ ëèòåðàòóðà, Ìîñêâà, 1979.
Ïåðåâîä ñ ëàòèíñêîãî Ñ. Â. Øåðâèíñêîãî.
Êîììåíòàðèé Í. À. Ñòàðîñòèíîé.
Ïåðåâîä ñ ëàòèíñêîãî Ñ. Â. Øåðâèíñêîãî.
Êîììåíòàðèé Í. À. Ñòàðîñòèíîé.
 îñíîâó ïåðåâîäà ïîëîæåíî èçäàíèå: P. Vergilii Maronis, Opera… edidit… Albertus Forbiger. Partes I—III, Lipsiae, 1873—1875. Ó÷òåíû òàêæå ñëåäóþùèå èçäàíèÿ: P. Vergilius Maro, Opera omnia, vol. I—III, recensuit O. Ribbeck, Lipsiae, 1859—1868; «Oeuvres de Virgile», texte établi et commenté par Benoist, Paris, 1918; «Vergil’s Gedichte» erklärt von Th. Ladewig, Berlin, zwölfte Auflage, 1902—1907.
Ëàò. òåêñò ïðèâîäèòñÿ ïî èçä.: Virgil. T. I. Eclogues. Georgics. Aeneid I—VI // Loeb Classical Library, 1938 (2-å èñïð. ïåðåèçä. 1916).
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
Ëàò. òåêñò ïðèâîäèòñÿ ïî èçä.: Virgil. T. I. Eclogues. Georgics. Aeneid I—VI // Loeb Classical Library, 1938 (2-å èñïð. ïåðåèçä. 1916).
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
130
140
150
160
170
180
190
200
210
220
230
240
250
260
270
280
290
300
310
320
330
340
350
360
370
380
390
400
410
420
430
440
450
460
470
480
490
500
510
520
530
540
550
560
Íûíå î äàðå áîãîâ, î ìåäå íåáåñíîì ÿ áóäó Ïîâåñòâîâàòü. Êèíü âçîð, Ìåöåíàò, è íà ýòó ðàáîòó! Íà óäèâëåíüå òåáå ðàññêàæó î ïðåäìåòàõ íè÷òîæíûõ, Äîáëåñòíûõ áóäó âîæäåé âîñïåâàòü è âñåãî, ïî ïîðÿäêó, |
||
Protinus aërii mellis caelestia dona exsequar. hanc etiam, Maecenas, aspice partem. admiranda tibi levium spectacula rerum magnanimosque duces totiusque ordine gentis |
||
5 | Ðîäà íðàâû, è òðóä, è åãî ïëåìåíà, è ñðàæåíüÿ. Ìàëîå äåëî, íî ÷åñòü íå ìàëà, — åñëè áóäåò óãîäíî Òî áëàãîñêëîííûì áîãàì è íå òùåòíà ìîëüáà Àïîëëîíó! Ïðåæäå âñåãî, âûáèðàé õîðîøî çàùèùåííîå ìåñòî Äëÿ îáèòàíèÿ ï÷åë (èçâåñòíî, ÷òî âåòåð ìåøàåò |
|
mores et studia et populos et proelia dicam. in tenui labor; at tenuis non gloria, si quem numina laeva sinunt auditque vocatus Apollo. Principio sedes apibus statioque petenda, quo neque sit ventis aditus (nam pabula venti |
||
10 | Âçÿòîê äîìîé äîíîñèòü), ãäå íè îâöû, íè êîçû-áîäóíüè Ñêîêîì öâåòîâ íå ñîìíóò è êîðîâà, áðåäóùàÿ ïîëåì, Óòðîì ðîñû íå ñòðÿõíåò è ïîäíÿâøèõñÿ òðàâ íå ïðèòîï÷åò. Ïåñòðûõ ÿùåðèö ïóñòü ñî ñïèíêîé ïÿòíèñòîé íå áóäåò Âîçëå ï÷åëèíûõ õîðîì, è ïòèö íèêàêèõ: íè ñèíèöû, |
Δ |
ferre domum probibent) neque oves haedique petulci floribus insultent, aut errans bucula campo decutiat rorem et surgentis atterat herbas. absint et picti squalentia terga lacerti pinguibus a stabulis, meropesque aliaeque volucres |
||
15 | Íè îêðîâàâèâøåé ãðóäü ðóêàìè ïðåñòóïíûìè Ïðîêíû. Îïóñòîøàþò îíè âñþ îêðóãó, íåðåäêî õâàòàþò Ï÷åë íà ëåòó, — äëÿ ïòåíöîâ áåçæàëîñòíûõ ñëàäêóþ ïèùó. ×èñòûå ïóñòü ðîäíèêè è ïðóäû ñ çåëåíåþùåé ðÿñêîé Áóäóò áëèç óëüåâ, ðó÷åé â ìóðàâå ïóñòü ëüåòñÿ òèõîíüêî. |
Δ |
et manibus Procne pectus signata cruentis: omnia nam late vastant ipsasque volantis ore ferunt dulcem nidis immitibus escam. at liquidi fontes et stagna virentia musco adsint et tenuis fugiens per gramina rivus, |
||
20 | Ïàëüìîþ âõîä îñåíè́ èëü ðàçâåñèñòîé äèêîé ìàñëèíîé. Òîëüêî ëèøü ðàííåé âåñíîé ó íîâûõ öàðåé çàðîÿòñÿ Ï÷åëû, åäâà ìîëîäåæü, èç êåëèé óì÷àñü, çàèãðàåò, — Ïóñòü îò æàðû îòäîõíóòü ïðèãëàñèò èõ áåðåã ñîñåäíèé, È â áëàãîäàòíóþ òåíü áëèæàéøåå äåðåâî ïðèìåò. |
|
palmaque vestibulum aut ingens oleaster inumbret, ut, cum prima novi ducent examina reges vere suo, ludetque favis emissa iuventus, vicina invitet decedere ripa calori, obviaque hospitiis teneat frondentibus arbos. |
||
25 | Ïîñåðåäèíå — òå÷åò ëè âîäà èëü ñòîèò íåïîäâèæíî — Âåðá íàëîæè ïîïåðåê, íàêèäàé ïîêðóïíåå êàìåíüåâ. ×òîáû ïî÷àùå ìîãëè çàäåðæàòüñÿ è êðûëüÿ ðàñïðàâèòü Ï÷åëû è èõ ïðîñóøèòü íà ñîëíöå, êîãäà çàïîçäàâøèõ Ýâð, íàëåòåâ, ðàçìåòåò èëü êèíåò â Íåïòóíîâó âëàãó. |
|
in medium, seu stabit iners seu profluet umor, transversas salices et grandia conice saxa, pontibus ut crebris possint consistere et alas pandere ad aestivum solem, si forte morantis sparserit aut praeceps Neptuno immerserit Eurus. |
||
30 | Ïóñòü îêðóæàåò èõ äîì çåëåíàÿ êàñèÿ, çàïàõ Ðàñïðîñòðàíÿåò òèìüÿí, äóõîâèòîãî ÷îáðà ïîáîëüøå Ïóñòü ðàñöâåòàåò, è ïüþò ðîäíèêîâóþ âëàãó ôèàëêè. Óëüÿ æå ñàìûå ñòðîé èç äðåâåñíîé êîðû èëü èç ãèáêèõ, Òóãî ïëåòåííûõ ëîçèí; à â êàæäîì óëüå ïðîäåëàé |
|
haec circum casiae virides et olentia late serpulla et graviter spirantis copia thymbrae floreat, inriguumque bibant violaria fontem. ipsa autem, seu corticibus tibi suta cavatis seu lento fuerint alvaria vimine texta, |
||
35 | Óçåíüêèé âõîä, ïîòîìó ÷òî çèìîþ ìîðîçû ñãóùàþò Ìåä, à îò ëåòíåé æàðû ÷åðåñ÷óð îí ñòàíîâèòñÿ æèäîê. Òî è äðóãîå äëÿ ï÷åë îäèíàêîâî ñòðàøíî. Íåäàðîì Êàæäóþ ùåëêó îíè çàëåïëÿþò ñòàðàòåëüíî âîñêîì  äîìå ñâîåì, è ñîêîì öâåòîâ, è óçîé çàïîëíÿþò, |
|
angustos habeant aditus: nam frigore mella cogit hiems, eademque calor liquefacta remittit. utraque vis apibus pariter metuenda; neque illae nequiquam in tectis certatim tenuia cera spiramenta linunt, fucoque et floribus oras |
||
40 | Ñîáðàííîé ñ ïî÷åê âåñíîé è ñ òîþ æå öåëüþ õðàíèìîé, — Êðåï÷å îíà è ñìîëû, äîáûòîé íà Èäå Ôðèãèéñêîé. ×àñòî — êîëü âåðèòü ìîëâå — â ïðîðûòûõ õîäàõ, ïîä çåìëåþ Ñòàâèëè ï÷åëû ñâîé ëàð, èëü èõ íàõîäèëè ãëóáîêî Ñïðÿòàííûõ â ïåìçå, à òî è ïîä ñâîäàìè äóïåë, â äåðåâüÿõ. |
|
explent, collectumque haec ipsa ad munera gluten et visco et Phrygiae servant pice lentius Idae. saepe etiam effossis, si vera est fama, latebris sub terra fovere larem, penitusque repertae pumicibusque cavis exesaeque arboris antro. |
||
45 | Ñàì, çàáîòÿñü î íèõ, â æèëèùàõ ï÷åëèíûõ âñå ùåëè Æèäêîé çàìàçêîé ïðîìàæü äà ïðèñûïü ïîíåìíîæêó ëèñòâîþ. Íå äîïóñêàé, ÷òîáû òèñ ðîñ îêîëî ïàñåêè, ðàêîâ Ðÿäîì íåëüçÿ îïàëÿòü äîêðàñíà; áîëîò îïàñàéñÿ; Ìåñò, ãäå çàïàõ äóðíîé îò âñÿêèõ îòáðîñîâ; ãäå ñêàëû |
|
tu tamen et levi rimosa cubilia limo ungue fovens circum, et raras superinice frondes. neu propius tectis taxum sine, neve rubentis ure foco cancros, altae neu crede paludi, aut ubi odor caeni gravis aut ubi concava pulsu |
||
50 | Ïîëûå ãóëêè è çâóê ãîëîñîâ îòðàæàåòñÿ ýõîì. Ñòàëî áûòü, çèìó åäâà çîëîòîå ïîä çåìëþ çàãîíèò Ñîëíöå è âíîâü íåáåñà ïðèîòêðîåò ñèÿíèåì ëåòíèì, Òîò÷àñ ï÷åëû íà÷íóò îáëåòàòü ëóãîâèíû è ðîùè, — Æàòâó ñ ÿðêèõ öâåòîâ ñîáèðàþò; êàñàÿñü ëåãîíüêî |
|
saxa sonant vocisque offensa resultat imago. Quod superest, ubi pulsam hiemem Sol aureus egit sub terras caelumque aestiva luce reclusit, illae continuo saltus silvasque peragrant purpureosque metunt flores et flumina libant |
||
55 | Ãëàäêîé ïîâåðõíîñòè ðåê, ëåòàþò, ñ÷àñòëèâûå ÷åì-òî, Ðîä ñâîé è ãíåçäà áëþäóò; ïîòîì âîçäâèãàþò èñêóñíî Íîâûå ñîòû è èõ íàëèâàþò ìåäîì òÿãó÷èì. Åñëè æ ïîêèíóâøèé äîì, ê âûñîêîìó íåáó ïëûâóùèé ×åðåç áåçîáëà÷íûé çíîé òû ðîé ï÷åëèíûé ïðèìåòèøü, — |
|
summa leves. hinc nescio qua dulcedine laetae progeniem nidosque fovent, hinc arte recentis excudunt ceras et mella tenacia fingunt. hinc ubi iam emissum caveis ad sidera caeli nare per aestatem liquidam suspexeris agmen |
||
60 | ×åðíîé òó÷å äèâÿñü, óâëåêàåìîé âåòðîì, çà íåþ Ïîíàáëþäàé! ïîëåòÿò íåïðåìåííî ê çåëåíûì æèëèùàì, Ê ïðåñíîé âîäå. Èì â ýòèõ ìåñòàõ àðîìàòîâ ëþáèìûõ — Òåðòîé ìåëèññû íàñûïü è îáû÷íîé òðàâêè-âåùàíêè. ×åì-íèáóäü ãðîìêî çâîíè, ïîòðÿñàé è Ìàòåðè áóáåí, |
|
obscuramque trahi vento mirabere nubem, contemplator: aquas dulcis et frondea semper tecta petunt. huc tu iussos adsperge sapores, trita melisphylla et cerinthae ignobile gramen, tinnitusque cie et Matris quate cymbala circum. |
||
65 | Ñàìè óñÿäóòñÿ âñå íà õîðîìû äóøèñòûå, ñàìè — Ýòî â ïðèâû÷êå ó íèõ — â ãëóáîêèå ñêðîþòñÿ ëþëüêè. Åñëè æå âûéäóò îíè, çàäâèãàâøèñü âäðóã, íà ñðàæåíüå, — Èáî íåðåäêî âðàæäà ìåæ äâóìÿ âîçíèêàåò öàðÿìè, — Òî íàñòðîåíüå òîëïû, âîèíñòâåííûé ïûë îïîë÷åíüÿ |
|
ipsae consident medicatis sedibus, ipsae intima more suo sese in cunabula condent. Sin autem ad pugnam exierint — nam saepe duobus regibus incessit magno discordia motu; continuoque animos volgi et trepidantia bello |
||
70 | Ìîæåøü çàðàíå ïðèçíàòü. Âîçáóæäàåò åùå îòñòàþùèõ Ãðîìêî çâåíÿùàÿ ìåäü, ìåæ òåì êàê ïîäîáíîå çâóêó Òðóá, âîçãëàøàþùèõ áîé, ðàçäàåòñÿ èç óëüÿ æóææàíüå. Âîò òîðîïëèâî ñîøëèñü äðóã ñ äðóãîì, òðåïåùóò êðûëàìè, Õîáîòîì æàëî îñòðÿò è êîíå÷íîñòè ïðèñïîñîáëÿþò. |
|
corda licet longe praesciscere; namque morantis Martius ille aeris rauci canor increpat et vox auditur fractos sonitus imitata tubarum; tum trepidae inter se coeunt pinnisque coruscant spiculaque exacuunt rostris aptantque lacertos |
||
75 | Âîò, îêðóæàÿ öàðÿ è ñòàâêó âîåííóþ, ñáèâøèñü  êó÷ó ãóñòóþ, âðàãà âûçûâàþùèì êðèêîì òîðîïÿò. Òàê ïðè ïåðâîì òåïëå, åäâà ëèøü ïîëÿ îáíàæàòñÿ, Ì÷àòñÿ âîí èç äâåðåé è ñõîäÿòñÿ; â íåáå âûñîêî — Øóì; ñìåøàâøèñü, îíè â îãðîìíûé êîì ãðîìîçäÿòñÿ |
|
et circa regem atque ipsa ad praetoria densae miscentur magnisque vocant clamoribus hostem: ergo ubi ver nactae sudum camposque patentis, erumpunt portis: concurritur, aethere in alto fit sonitus, magnum mixtae glomerantur in orbem |
||
80 | È óïàäàþò ñòðåìãëàâ, — ãðàä ñûïëåòñÿ ñ íåáà íå ãóùå, Æåëóäè ðåæå äîæäåì ñ ñîòðÿñåííîãî ïàäàþò äóáà! Ñàìè æå îáà öàðÿ, â ñòðîþ, êðûëàìè ñâåðêàÿ, Â ìàëåíüêîì ñåðäöå ñâîåì âåëèêóþ äóøó ÿâëÿþò, Íå óñòóïàòü ïîðåøèâ, ïîêà ïîáåäèòåëü óïîðíûé |
|
praecipitesque cadunt; non densior aëre grando, nec de concussa tantum pluit ilice glandis. ipsi per medias acies insignibus alis ingentis animos angusto in pectore versant, usque adeo obnixi non cedere, dum gravis aut hos |
||
85 |  áåãñòâå òûë îáðàòèòü íå ïðèíóäèò òåõ èëè ýòèõ. Íî èõ âîèíñòâåííûé ïûë è ëþáîå òàêîå ñðàæåíüå Ïûëè íè÷òîæíûé áðîñîê ïîäàâëÿåò, è ñíîâà âñå òèõî. Òîëüêî, êîãäà ïðèçîâåøü îáîèõ âîæäåé òû èç áîÿ, Òîò÷àñ òîãî, êòî ñëàáåé, ÷òîá âðåäà íå ïðèíåñ òóíåÿäåö, |
|
aut hos versa fuga victor dare terga subegit. hi motus animorum atque haec certamina tanta pulveris exigui iactu compressa quiescunt. Verum ubi ductores acie revocaveris ambo, deterior qui visus, eum, ne prodigus obsit, |
||
90 | Ñìåðòè ïðåäàé: â ñâîáîäíîì äâîðöå ïóñòü öàðñòâóåò ëó÷øèé. Ñðàçó ïðèçíà́åøü: îäèí, êðàïëåííûé çîëîòîì, áëåùåò — Äâóõ îíè ðàçíûõ ïîðîä, — îòëè÷åí îò âñåõ êðàñîòîþ, Êðûëüåâ ÷åøóéêè áëåñòÿò; äðóãîé, îáëåíèâøèéñÿ, ãàäîê È òÿæåëî âîëî÷èò, áåññëàâíûé, îãðîìíîå áðþõî. |
|
dede neci; melior vacua sine regnet in aula. alter erit maculis auro squalentibus ardens. nam duo sunt genera: hic melior, insignis et ore et rutilis clarus squamis; ille horridus alter desidia latamque trahens inglorius alvum. |
||
95 | Âèä êàêîâ ó öàðåé, òàêîâà è ó ïîääàííûõ âíåøíîñòü. Òå áåçîáðàçíû ñîáîé, êîñìàòû, êàê ïóòíèê, òîìèìûé Æàæäîé, ïëþþùèé çåìëåé, åäâà ëèøü ñ äîðîãè ïðèøåäøèé, Âåñü ïðîïûëåííûé. À òå ñâåðêàþò, èñêðÿòñÿ áëåñêîì, Çîëîòîì ÿðêèì ãîðÿò, è òåëüöå èõ â êðàïèíêàõ ðîâíûõ. |
|
ut binae regum facies, ita corpora plebis. namque aliae turpes horrent, ceu pulvere ab alto cum venit et sicco terram spuit ore viator aridus; elucent aliae et fulgore coruscant ardentes auro et paribus lita corpora guttis. |
||
100 | Ëó÷øèå òå ïëåìåíà. Îò íèõ, êàê âðåìÿ íàñòóïèò, Ñëàäêèé âûæìåøü òû ìåä, è íå òîëüêî ñëàäêèé, íî æèäêèé, — Ìåäîì ñìÿã÷àþò òàêèì âêóñ òåðïêèé âèíà ìîëîäîãî. Åñëè ëåòàþò ðîè, ïðåäàâàÿñü áǻç òîëêó èãðàì, Ñîòû ñâîè ïîçàáûâ, ïîêîè ïðîõëàäíûå áðîñèâ, |
|
haec potior suboles, hinc caeli tempore certo dulcia mella premes, nec tantum dulcia, quantum et liquida et durum Bacchi domitura saporem. At cum incerta volant caeloque examina ludunt contemnuntque favos et frigida tecta relinquunt, |
||
105 | Èõ íåóñòîé÷èâûé äóõ îòâðàòè îò çàáàâ áåñïîëåçíûõ. Ñäåëàòü æå ýòî ëåãêî: ó öàðåé òû êðûëûøêè âûðâè. Ñòîèò ëèøü èõ çàäåðæàòü, è ï÷åëà íè îäíà íå ðåøèòñÿ Ââåðõ êóäà-òî âçëåòåòü èëü èç ëàãåðÿ âûëàçêó ñäåëàòü. Çàïàõîì æåëòûõ öâåòîâ ïóñòü èõ ñàäû ïðèãëàøàþò, |
|
instabilis animos ludo prohibebis inani. nec magnus prohibere labor: tu regibus alas eripe; non illis quisquam cunctantibus altum ire iter aut castris audebit vellere signa. invitent croceis halantes floribus horti |
||
110 | Ïóñòü óñòðàøàÿ âîðîâ è ïåðíàòûõ ñåðïîì äåðåâÿííûì, Ãåëëåñïîíòèéñêèé Ïðèàï áåðåæåò èõ ñâîèì ïîïå÷åíüåì. Ñ ãîðíûõ âûñîò ïðèíåñÿ ÷àáðåöà è ñîñåíîê þíûõ, Ïóñòü èõ âîçëå æèëèù íàñàæàåò õîçÿèí ðàäèâûé; Ñàì ïóñòü ðóêè íàòðåò òÿæåëîé ðàáîòîþ; ñàì ïóñòü |
|
et custos furum atque avium cum falce saligna Hellespontiaci servet tutela Priapi. ipse thymum tinosque ferens de montibus altis tecta serat late circum, cui talia curae; ipse labore manum duro terat, ipse feracis |
||
115 |  çåìëþ âîòêíåò ÷åðåíêè è ïîëüåò èõ äîæäåì áëàãîñêëîííûì. Î, íåñîìíåííî, íå áóäü ïðè ñàìîì êîíöå ÿ ðàáîòû, Íå îòäàâàé ïàðóñîâ, íå ñïåøè óæå ê ïðèñòàíè ïðàâèòü, ß, âåðîÿòíî á, âîñïåë, êàêèì ïðèëåæàíüåì óêðàñèòü Ïûøíûå ìîæíî ñàäû è ðîçàðèè Ïåñòóìà, äâàæäû |
|
figat humo plantas et amicos inriget imbris. Atque equidem, extremo ni iam sub fine laborum vela traham et terris festinem advertere proram, forsitan et, pinguis hortos quae cura colendi ornaret, canerem, biferique rosaria Paesti, |
||
120 |  ãîä öâåòóùèå, êàê âûïèâàåìûì ñòðóÿì öèêîðèé Ðàä è ïåòðóøêà âáëèçè ðó÷åéêîâ; î òîì ðàññêàçàë áû, Êàê, èçâèâàÿñü â òðàâå, ðàçðàñòàåòñÿ â öåëîå áðþõî Òûêâà, ïðî ãèáêèé àêàíô, ïðî íàðöèññ, äî ìîðîçîâ çåëåíûé, Èëè áëåäíåþùèé ïëþù, èëè ìèðò, ñ ïðèáðåæüÿìè äðóæíûé. |
|
quoque modo potis gauderent intiba rivis et virides apio ripae, tortusque per herbam cresceret in ventrem cucumis; nec sera comantem narcissum aut flexi tacuissem vimen acanthi pallentisque hederas et amantis litora myrtos. |
||
125 | Ïðèïîìèíàåòñÿ ìíå: ó âûñîêèõ òâåðäûíü ýáàëèéñêèõ, Òàì, ãäå ÷åðíûé Ãàëåç îìûâàåò ïîëÿ çîëîòûå, ß êîðèêèéñêîãî çíàë ñòàðèêà, âëàäåâøåãî ñàìûì Ñêðîìíûì ó÷àñòêîì çåìëè çàáðîøåííîé, íåïîäõîäÿùåé Äëÿ ïàõîòû, íåïðèãîäíîé äëÿ ñòàä, íåóäîáíîé äëÿ Âàêõà. |
|
namque sub Oebaliae memini me turribus arcis, qua niger umectat flaventia culta Galaesus, Corycium vidisse senem, cui pauca relicti iugera ruris erant, nec fertilis illa iuvencis nec pecori opportuna seges nec commoda Baccho: |
||
130 | Ìàëîñòü âñå æ îâîùåé ìåæ êóñòîâ ðàçâîäèë îí, ñàæàÿ Áåëûå ëèëèè â êðóã ñ âåðáåíîé, ñ ìàêîì ñúåäîáíûì, — È ïîìûøëÿë, ÷òî áîãàò, êàê öàðè! Îí âå÷åðîì ïîçäíî Ñòîë, âîçâðàòÿñü, íàãðóæàë ñâîåþ, íåêóïëåííîé ñíåäüþ. Ïåðâûì îí ðîçó ñðûâàë âåñíîþ, à îñåíüþ ôðóêòû. |
|
hic rarum tamen in dumis olus albaque circum lilia verbenasque premens vescumque papaver regum aequabat opes animis, seraque revertens nocte domum dapibus mensas onerabat inemptis. primus vere rosam atque autumno carpere poma, |
||
135 | À êàê ëèõàÿ çèìà ëîìàòü íà÷èíàëà ìîðîçîì Êàìíè è êîðêîþ ëüäà ïîòîêîâ îáóçäûâàòü ñòðóè, Îí óæ â òî âðåìÿ ñðåçàë ãèàöèíòà íåæíîãî êóäðè È ëèøü âîð÷àë, ÷òî ëåòî íåéäåò, ÷òî ìåäëÿò Çåôèðû. Ðàíåå âñåõ ó íåãî ïðèíîñèëè ïðèïëîä è ðîèëèñü |
|
et cum tristis hiems etiamnum frigore saxa rumperet et glacie cursus frenaret aquarum, ille comam mollis iam tondebat hyacinthi aestatem increpitans seram Zephyrosque morantis. ergo apibus fetis idem atque examine multo |
||
140 | Ï÷åëû; ïåðâûì èç ñîò óñïåâàë îí ïåíèñòûé âûæàòü Ìåä; òàì è ëèïû ðîñëè ó íåãî, è òåíèñòûå ñîñíû. Ñêîëüêî ïðè öâåòå âåñíîé áûâàëî íà äåðåâå ïûøíîì Çàâÿçåé, ñòîëüêî ïëîäîâ ó íåãî ñîçðåâàëî ïîä îñåíü. Èç ëåñó äàæå íîñèë è ðàññàæèâàë âçðîñëûå âÿçû, |
|
primus abundare et spumantia cogere pressis mella favis; illi tiliae atque uberrima tinus, quotque in flore novo pomis se fertilis arbos induerat, totidem autumno matura tenebat. ille etiam seras in versum distulit ulmos |
||
145 | Êðåïêóþ ãðóøó è òåðí, ïîäðîñøèé óæå, íå áåç ÿãîä; Òàêæå ïëàòàí, ÷üÿ óæ òåíü îñåíÿëà ñîøåäøèõñÿ âûïèòü. Ìíîãîå çíàþ åùå, íî, óâû, îãðàíè÷åí îáúåìîì, Îá îñòàëüíîì óìîë÷ó è äðóãèì ðàññêàçàòü ïðåäîñòàâëþ. Íó æå, âïåðåä! Èçëîæó, êàêèå ñâîéñòâà Þïèòåð |
|
eduramque pirum et spinos iam pruna ferentis iamque ministrantem platanum potantibus umbras. verum haec ipse equidem spatiis exclusus iniquis praetereo atque aliis post me memoranda relinquo. Nunc age, naturas apibus quas Iuppiter ipse |
||
150 | Ï÷åëàì ñàì äàðîâàë â íàãðàäó çà òî, ÷òî çà çâîíêèì Øóìîì êóðåòîâ, çà èõ ãðîìêîçâó÷íîé ïîñëåäîâàâ ìåäüþ, Íåáà âëàäûêó îíè âîñêîðìèëè â ïåùåðå Äèêòåéñêîé. Îáùèõ èìåþò äåòåé ëèøü îíè, è äîìà-îáùåæèòüÿ  ãîðîäå; æèçíü èõ èäåò â ïîä÷èíåíèè ñòðîãèì çàêîíàì. |
|
addidit expediam, pro qua mercede canoros Curetum sonitus crepitantiaque aera secutae Dictaeo caeli regem pavere sub antro. solae communis natos, consortia tecta urbis habent, magnisque agitant sub legibus aevum, |
||
155 | Ðîäèíó çíàþò îíè è ñâîèõ ïîñòîÿííûõ ïåíàòîâ. Ïîìíÿ î áëèçêîé çèìå, ðàáîòàþò ï÷åëû óñåðäíî Ëåòîì, â îáùåé êàçíå õðàíÿ, ÷òî òðóäîì ïîñîáðàëè. Î ïðîïèòàíüå îäíè çàáîòÿòñÿ è, ïî ñîãëàñüþ, Äåëàþò äåëî â ïîëÿõ, äðóãèå âíóòðåííîñòü äîìà |
|
et patriam solae et certos novere penatis, venturaeque hiemis memores aestate laborem experiuntur et in medium quaesita reponunt. namque aliae victu invigilant et foedere pacto exercentur agris; pars intra saepta domorum |
||
160 | Ìàæóò íàðöèññà ñëåçîé è êëåéêîé äðåâåñíîé ñìîëîþ, Ýòèì äëÿ ñîò îñíîâàíüÿ êëàäóò, ÷òîá ïîñëå ïðèâåñèòü Êðåïêî äåðæàùèéñÿ âîñê; èíûå ìîëîäåíüêèõ ó÷àò, Óëüÿ íàäåæäó; ìåæ òåì èíûå ñãóùàþò ïðîçðà÷íûé Ìåä è êåëüè ñâîè íàïîëíÿþò íǻêòàðîì æèäêèì. |
|
narcissi lacrimam et lentum de cortice gluten prima favis ponunt fundamina, deinde tenacis suspendunt ceras; aliae spem gentis adultos educunt fetus; aliae purissima mella stipant et liquido distendunt nectare cellas; |
||
165 | Åñòü è òàêèå ìåæ íèõ, ÷åé óäåë áûòü ñòðàæåì ó äâåðè:  î÷åðåäü ýòè ñëåäÿò çà äîæäåì è çà òó÷àìè â íåáå; Îò ïðèëåòàþùèõ ãðóç ïðèíèìàþò; èëü, âîéñêîì ïîñòðîÿñü, Òðóòíåé îò óëüåâ ñâîèõ îòãîíÿþò, — ëåíèâîå ñòàäî. Äåëî êèïèò, ÷àáðåöîì îòçûâàåòñÿ ìåä áëàãîâîííûé. |
|
sunt quibus ad portas cecidit custodia sorti, inque vicem speculantur aquas et nubila caeli, aut onera accipiunt venientum, aut agmine facto ignavum fucos pecus a praesepibus arcent. fervet opus, redolentque thymo fragrantia mella. |
||
170 | Òàê è öèêëîïû: îäíè êóþò èç ïîäàòëèâîé ãëûáû Ìîëíèè, âîçäóõ ìåæ òåì äðóãèå âáèðàþò ìåõàìè È âûäóâàþò îïÿòü; èíûå æå çâîíêóþ â âîäó Ìåäü ïîãðóæàþò, è âñÿ ãóäèò íàêîâàëüíÿìè Ýòíà. Ìîùíûì äâèæåíüåì îíè ïîäíèìàþò â î÷åðåäü ðóêè, |
|
ac veluti lentis Cyclopes fulmina massis cum properant, alii taurinis follibus auras accipiunt redduntque, alii stridentia tingunt aera lacu; gemit impositis incudibus Aetna; illi inter sese magna vi bracchia tollunt |
||
175 | Ïåðåâîðà÷èâàþò ñ áîêà íà́ áîê æåëåçî ùèïöàìè. Òàê è êåêðîïîâûõ ï÷åë, — êîëü âåëèêîå ñðàâíèâàòü ñ ìàëûì, — Âñåõ îáðåêàåò íà òðóä ïðèðîæäåííàÿ ñòðàñòü ê íàêîïëåíüþ, Ðàçíûõ ïî-ðàçíîìó: òåì, êòî ïîñòàðøå, çàáîòà îá óëüå, Îá óêðåïëåíèè ñîò, î ñòðîåíüå äåäàëîâûõ çäàíèé. |
|
in numerum, versantque tenaci forcipe ferrum: non aliter, si parva licet componere magnis, Cecropias innatus apes amor urget habendi munere quamque suo. grandaevis oppida curae et munire favos et daedala fingere tecta. |
||
180 | Òå, ÷òî ìîëîæå, óñòàâ îò òðóäîâ, óæå ïîçäíåþ íî÷üþ ×îáð íà ëàïêàõ íåñóò; áåðóò ñ çåìëÿíè÷íèêà òîæå, Ñ ãîëóáîâàòîé âåòëû, ñ ëàâàíäû è ñàëüâèè êðàñíîé, Ñ ëèïû áîãàòîé áåðóò, ñ ãèàöèíòîâ æåëåçíîãî öâåòà. Îòäûõ îò äåë îäèíàêîâ ó âñåõ, è òðóä îäèíàêîâ. |
|
at fessae multa referunt se nocte minores, crura thymo plenae; pascuntur et arbuta passim et glaucas salices casiamque crocumque rubentem et pinguem tiliam et ferrugineos hyacinthos. omnibus una quies operum, labor omnibus unus: |
||
185 | Óòðîì èç äâåðè âàëÿò, è íåò çàïîçäàâøèõ; à ïîñëå,  ÷àñ, êîãäà Âåñïåð âåëèò íàêîíåö ñ ïîëåé óäàëèòüñÿ, Ñáîð ïðåêðàòèâ, ïðèëåòàþò äîìîé è õîëÿòñÿ â óëüÿõ. Øóì ðàçäàåòñÿ, æóææàò ïî êðàÿì è ïîðîãàì æèëèùà. Ïîñëå æ, ïî ñïàëüíÿì êîãäà ðàñïîëîæàòñÿ, âñå çàìîëêàåò |
|
mane ruunt portis; nusquam mora; rursus easdem Vesper ubi e pastu tandem decedere campis admonuit, tum tecta petunt, tum corpora curant; fit sonitus, mussantque oras et limina circum. post ubi iam thalamis se composuere, siletur |
||
190 | Íà íî÷ü, è íóæíûé èì ñîí îáúåìëåò óñòàëûå ÷ëåíû. Åñëè æå äîæäèê íàâèñ, îíè îò æèëèùà äàëåêî Íå îòëåòàþò; êîëü Ýâð ãðîçèò, íå âåðÿò ïîãîäå, Ðÿäîì, ó ñòåí ãîðîäñêèõ, îñòîðîæíûå, ïî́ âîäó õîäÿò, Ëèøü íà êîðîòêèé ïîëåò ðåøàÿñü; è êàìåøêè ÷àñòî |
|
in noctem, fessosque sopor suus occupat artus. nec vero a stabulis pluvia impendente recedunt longius, aut credunt caelo adventantibus Euris, sed circum tutae sub moenibus urbis aquantur excursusque brevis temptant, et saepe lapillos, |
||
195 | (Òàê ïðè âîëíå íåóñòîé÷èâûé ÷åëí ïåñêîì íàãðóæàþò)  ëàïêàõ íåñóò è, êà÷àÿñü, ëåòÿò ñðåäü áåçäíû ïóñòûííîé. Òû óäèâèøüñÿ, êàê æèçíü ïîäîáíàÿ ïî́ ñåðäöó ï÷åëàì! Ïëîòñêèé ÷óæä èì ñîþç: íå èñòîùàþò ëþáîâüþ Òåë ñâîèõ, íå ðîæàþò äåòåé â óñèëèÿõ òÿæêèõ. |
|
ut cumbae instabiles fluctu iactante saburram, tollunt, his sese per inania nubila librant. Illum adeo placuisse apibus mirabere morem, quod neque concubitu indulgent, nec corpora segnes in Venerem solvunt aut fetus nixibus edunt; |
||
200 | Íîâîðîæä¸ííûõ îíè ñî ñëàäêèõ çëàêîâ è ëèñòüåâ Ðòîì áåðóò, íàçíà÷àþò öàðÿ è ìàëþòîê-êâèðèòîâ, Ñòðîÿò ñûçíîâà äâîð è âñå öàðñòâî ñâîå âîñêîâîå. ×àñòî ñòèðàëè îíè, ïî æåñòêîìó ïîëçàÿ ùåáíþ, Êðûëüÿ, — è äóøó ñâîþ îòäàâàëè îõîòíî ïîä íîøåé. |
|
verum ipsae e foliis natos et suavibus herbis ore legunt, ipsae regem parvosque Quirites sufficiunt, aulasque et cerea regna refingunt. saepe etiam duris errando in cotibus alas attrivere, ultroque animam sub fasce dedere: |
||
205 | Âîò ÷òî çà òÿãà ê öâåòàì, ÷òî çà ÷åñòü ñîáèðàíèå ìåäà! Òàê, õîòü ó íèõ ó ñàìèõ îãðàíè÷åííûé âîçðàñò è âñêîðå Èõ îáðûâàåòñÿ æèçíü (äî ñåäüìîãî íå âûæèòü èì ëåòà), Âñå æ îñòàåòñÿ èõ ðîä áåññìåðòíûì, è ìíîãèå ãîäû Äîì Ôîðòóíà õðàíèò, è ïðåäêè ÷èñëÿòñÿ ïðåäêîâ. |
|
tantus amor florum et generandi gloria mellis. ergo ipsas quamvis angusti terminus aevi excipiat (neque enim plus septima ducitur aestas), at genus immortale manet, multosque per annos stat fortuna domus, et avi numerantur avorum. |
||
210 | Òàê öàðÿ ñâîåãî íè â Åãèïòå íå ÷òóò, íè â îáøèðíîé Ëèäèè, íè ó ïàðôÿí, íè íà äàëüíåì Ãèäàñïå ìèäèéñêîì. Åæåëè öàðü íåâðåäèì, æèâóò âñå â äîáðîì ñîãëàñüå, Íî ëèøü óòðàòÿò åãî, äîãîâîð íàðóøàåòñÿ, ñàìè Ãðàáÿò íàêîïëåííûé ìåä è ñîòîâ ðóøàò âîùèíó. |
|
praeterea regem non sic Aegyptus et ingens Lydia nec populi Parthorum aut Medus Hydaspes observant. rege incolumi mens omnibus una est; amisso rupere fidem, constructaque mella diripuere ipsae et cratis solvere favorum. |
||
215 | Îí — îõðàíèòåëü èõ äåë; åìó âñå äèâÿòñÿ è ñ øóìîì Ãóñòî òåñíÿòñÿ âîêðóã; ñîïóòñòâóþò öåëîé òîëïîþ, Íîñÿò íåðåäêî åãî íà ïëå÷àõ, çàùèùàþò â ñðàæåíüå Òåëîì ñâîèì è îò ðàí ïðåêðàñíóþ ñìåðòü îáðåòàþò. Âèäÿ òàêèå ÷åðòû, íàáëþäàÿ òàêèå ïðèìåðû, |
|
ille operum custos, illum admirantur et omnes circumstant fremitu denso stipantque frequentes, et saepe attollunt umeris et corpora bello obiectant pulchramque petunt per volnera mortem. His quidam signis atque haec exempla secuti |
||
220 | Ìíîãèå äóìàëè: åñòü áîæåñòâåííîé ñóùíîñòè äîëÿ  ï÷åëàõ, äûõàíüå íåáåñ, ïîòîìó ÷òî áîã íàïîëíÿåò Çǻìëè âñå, è ìîðÿ, è ýôèðíóþ âûñü, — îò íåãî-òî È òàáóíû, è ñòàäà, è ëþäè, è âñÿêèå çâåðè, Âñå, ÷òî ðîäèòñÿ, áåðåò òîí÷àéøèå æèçíè ÷àñòèöû |
|
esse apibus partem divinae mentis et haustus aetherios dixere; deum namque ire per omnia, terrasque tractusque maris caelumque profundum; hinc pecudes, armenta, viros, genus omne ferarum, quemque sibi tenuis nascentem arcessere vitas; |
||
225 | È, ðàçëîæèâøèñü, îïÿòü ê ñâîåìó âîçâðàùàåò èñòîêó. Ñìåðòè, ñòàëî áûòü, íåò — âçëåòàþò âå÷íî æèâûå Ê ñîíìó ñèÿþùèõ çâåçä è â ãîðíåì íåáå ñåëÿòñÿ. Åñëè æå òåñíûé èõ äîì ñ êëàäîâûìè, ïîëíûìè ìåäà, Òû ïîæåëàåøü îòêðûòü, âîäû íàáåðè äëÿ íà÷àëà |
|
scilicet huc reddi deinde ac resoluta referri omnia, nec morti esse locum, sed viva volare sideris in numerum atque alto succedere caelo. Si quando sedem augustam servataque mella thesauris relines, prius haustu sparsus aquarum |
||
230 236 237 238 231 |
 ðîò, à ïåðåä ñîáîé íåñè, îò ï÷åë îãðàæäàÿñü, Äûì; ñâûøå ìåðû èõ ãíåâ; îñêîðáëåííûå, ÿä ñâîé âíåäðÿþò ×åðåç óêóñû, âíóòðè îñòàâëÿÿ íåçðèìûå æàëà, Âïèâøèñü â æèëû, è òàê, âðàãà óÿçâèâ, èçäûõàþò. Äâàæäû ãîòîâûé ïðèïàñ âûíèìàé: ïî ïåðâîìó ðàçó, |
|
236 231 |
ora fove, fumosque manu praetende sequacis. illis ira modum supra est, laesaeque venenum morsibus inspirant, et spicula caeca relinquunt adfixae venis, animasque in volnere ponunt. bis gravidos cogunt fetus, duo tempora messis, |
|
232 235 239 |
Òîëüêî ïðåêðàñíûé ñâîé ëèê ïîêàæåò Òàéãåòà Ïëåÿäà Äîëüíåé çåìëå, îêåàí ñòîïîé ïîïèðàÿ ñ ïðåçðåíüåì, È ïî âòîðîìó, êîãäà, óáåãàÿ îò Ðûá âîäÿíèñòûõ, Ãðóñòíàÿ, ñ íåáà, ñîéäÿ, ïîãðóæàåòñÿ â çèìíèå âîäû. Åñëè æ ñóðîâîé çèìû òû áîèøüñÿ, çàðàíå òðåâîæàñü, |
|
232 239 |
Taygete simul os terris ostendit honestum Plias et Oceani spretos pede reppulit amnis, aut eadem sidus fugiens ubi Piscis aquosi tristior hibernas caelo descendit in undas. sin duram metues hiemem parcesque futuro |
|
240 | Åñëè ïîäàâëåííûõ äóø òåáå æàëü è õîðî́ì ðàçîðåííûõ, ×îáðîì îêóðèâàòü èõ è âîñê óäàëÿòü íåïðèãîäíûé Íå ñîìíåâàéñÿ, — çàòåì, ÷òî íåðåäêî ñîòû ñúåäàåò ßùåðèöà: òàðàêàí, îò ñâåòà áåãóùèé, ãíåçäèòñÿ  íèõ è íà êî́ðìå ÷óæîì ñèäÿùèé øìåëü íåðàáî÷èé; |
|
contusosque animos et res miserabere fractas, at suffire thymo cerasque recidere inanis quis dubitet? nam saepe favos ignotus adedit stellio et lucifugis congesta cubilia blattis immunisque sedens aliena ad pabula fucus; |
||
245 | Èëè æå øåðøåíü ëèõîé çàáåðåòñÿ, âîÿêà îòìåííûé; Øà́øàëû, — ìåðçîñòíûé ðîä, — èëü åùå, íåíàâèñòíûé Ìèíåðâå, Ðåäêèå ñåòè ñâîè ïàóê â ñåíÿõ ïîðàçâåñèò. ×åì èõ ñèëüíåé ðàçîðÿò, òåì ñ áî́ëüøèì ðâåíèåì áóäóò Íàíîâî âîññòàíîâëÿòü ðàçâàëèíû ïàäøåãî ðîäà, |
|
aut asper crabro imparibus se immiscuit armis, aut dirum tiniae genus, aut invisa Minervae laxos in foribus suspendit aranea cassis. quo magis exhaustae fuerint, hoc acrius omnes incumbent generis lapsi sarcire ruinas |
||
250 | Ìåä êîïèòü è ñëåïëÿòü öâåòî÷íûì æèòíèöû ñîêîì. Åñëè æå (èáî äàëà çëîêëþ÷åíüÿ ëþäñêèå è ï÷åëàì Æèçíü) èõ òåëî íà÷íåò îò ïðèñêîðáíîé ÷àõíóòü áîëåçíè, Òîò÷àñ îá ýòîì óçíàòü ïî ÿâñòâåííûì ïðèçíàêàì ìîæåøü: Ñðàçó íå òîò óæ öâåò ó áîëüíûõ; õóäîáîþ óæàñíîé |
|
complebuntque foros et floribus horrea texent. Si vero, quoniam casus apibus quoque nostros vita tulit, tristi languebunt corpora morbo — quod iam non dubiis poteris cognoscere signis: continuo est aegris alius color; horrida voltum |
||
255 | Îáåçîáðàæåí èõ âèä; òåëà ïîñòèãíóòûõ ñìåðòüþ Âîí èç æèëèùà íåñóò, â ïðîöåññèè øåñòâóþò ñêîðáíîé. ×àñòî îíè ó äâåðåé, ñöåïèâøèñü ëàïêàìè, âèñíóò Èëè áåç äåëà ñèäÿò â ñâîèõ ñîêðîâåííûõ ïîêîÿõ, Ãîëîäîì èçìîæäåíû, íåïîäâèæíû, ñêîâàíû ñòóæåé. |
|
deformat macies; tum corpora luce carentum exportant tectis et tristia funera ducunt; aut illae pedibus conexae ad limina pendent, aut intus clausis cunctantur in aedibus omnes ignavaeque fame et contracto frigore pigrae. |
||
260 | Ãðîì÷å ãóäåíüå òîãäà ðàçäàåòñÿ, æóææàò íåïðåñòàííî, — Òàê ïîðîé çàøóìèò õîëîäíûé Àâñòð ïî äåðåâüÿì, Òàê, îòëèâàÿ îò ñêàë, áåñïîêîéíîå ìîðå ðîêî÷åò Èëü çà çàñëîíêîé â ïå÷è îãîíü, ðàçãîðåâøèñü, áóøóåò. Ïðåæäå âñåãî ìîé ñîâåò: îêóðÿòü áëàãîâîííûì ãàëüáàíîì, |
|
tum sonus auditur gravior, tractimque susurrant, frigidus ut quondam silvis immurmurat Auster, ut mare sollicitum stridit refluentibus undis, aestuat ut clausis rapidus fornacibus ignis. hic iam galbaneos suadebo incendere odores |
||
265 | Ìåä ïî òðîñòèíêàì â äîìà ïðîâîäèòü — ïîîùðÿòü èçíåìîãøèõ È ñî ñâîåé ñòîðîíû, ìàíÿ èõ ê ïèùå çíàêîìîé.  ìåä õîðîøî ïðèìåøàòü è òåðòûõ ÷åðíèëüíûõ îðåõîâ, Ðîçîâûõ ëèñòüåâ ñóõèõ, âèíà, ñãóùåííîãî âàðêîé, Òàêæå ñ ïèôèéñêîé ëîçû íà ñîëíöå âÿëåííûõ ãðîçäüåâ, |
|
mellaque harundineis inferre canalibus, ultro hortantem et fessas ad pabula nota vocantem. proderit et tunsum gallae admiscere saporem arentisque rosas, aut igni pinguia multo defruta vel psithia passos de vite racemos, |
||
270 | Çîëîòîòûñÿ÷íèêà ñ åãî çàïàõîì êðåïêèì è ÷îáðà. Åñòü âäîáàâîê â ëóãàõ öâåòîê — åìó çåìëåäåëüöû Äàëè íàçâàíüå «àìåëë»; ðàñòåíüå ïðèìåòèòü íåòðóäíî: Öåëóþ ðîùó îíî îò åäèíîãî êîðíÿ ïóñêàåò. Ñàì öâåòîê — çîëîòîé, ëåïåñòêîâ íà âåí÷èêå ìíîãî, |
|
Cecropiumque thymum et grave olentia centaurea. est etiam flos in pratis, cui nomen amello fecere agricolae, facilis quaerentibus herba; namque uno ingentem tollit de caespite silvam, aureus ipse, sed in foliis, quae plurima circum |
||
275 | È îòëèâàþò îíè ëèëîâàòîñòüþ òåìíîé ôèàëêè. ×àñòî ýòèì öâåòêîì áîãîâ àëòàðè óêðàøàþò. Âêóñîì îí òåðïîê. Åãî ïî äîëèíàì, ïîñëå ïîêîñà, Ðâóò ïàñòóõè èëü åùå ïî òå÷åíüþ èçâèëèñòîé Ìåëëû.  áëàãîóõàííîì âèíå òû âûâàðè êîðíè ðàñòåíüÿ |
|
funduntur, violae sublucet purpura nigrae; saepe deum nexis ornatae torquibus arae; asper in ore sapor; tonsis in vallibus illum pastores et curva legunt prope flumina Mellae. huius odorato radices incoque Baccho |
||
280 | È ó îòâåðñòèé âõîäíûõ â íàïîëíåííûõ âûñòàâü êîðçèíàõ. Åñëè æå êòî-íèáóäü âäðóã âåñü ðîä öåëèêîì ïîòåðÿåò, Ï÷åë âçÿòü íåãäå åìó è íîâîå âûâåñòè ïëåìÿ, ß äëÿ íåãî èçëîæó ïàñòóõà-àðêàäèéöà îòêðûòüå Ñëàâíîå, — êàê èç óáèòûõ òåëüöîâ, èç èñïîð÷åííîé êðîâè |
|
pabulaque in foribus plenis appone canistris. Sed si quem proles subito defecerit omnis, nec genus unde novae stirpis revocetur habebit, tempus et Arcadii memoranda inventa magistri pandere, quoque modo caesis iam saepe iuvencis |
||
285 | Ï÷åëû ïðè íåì ðîäèëèñü. Èòàê, ÿ ýòî ïðåäàíüå Ïåðåñêàæó, ïîâòîðèâ îò íà÷àëà åãî, ïî ïîðÿäêó. Òàì, ãäå ñ÷àñòëèâûé íàðîä æèâåò, â Êàíîïå Ïåëëåéñêîì, Îêîëî Íèëà, ÷òî ñòåïü çàòîïëÿåò â ïîðó ðàçëèâà, Òàì, ãäå ñåëÿíå ê ïîëÿì ïîäúåçæàþò â ðàñïèñàííûõ ëîäêàõ, |
|
insincerus apes tulerit cruor. altius omnem expediam prima repetens ab origine famam. nam qua Pellaei gens fortunata Canopi accolit effuso stagnantem flumine Nilum et circum pictis vehitur sua rura phaselis, |
||
290 | Ãäå ïîñòîÿííî ãðîçèò ñòðåëîíîñíîãî ïàðôà ñîñåäñòâî, Òàì, ãäå, ÷åðíûì ïåñêîì óäîáðÿÿ çåëåíûé Åãèïåò, Íà ñåìü äåëÿñü ðóêàâîâ, ìåäëèòåëüíî êàòèòñÿ ê ìîðþ Ìîùíàÿ ýòà ðåêà, ó èíäîâ ñìóãëûõ íà÷àâøèñü, — Ñïîñîá òîò ïðèíÿò âåçäå, è âñåãäà îí ïðèíîñèò óäà÷ó. |
|
quaque pharetratae vicinia Persidis urget et diversa ruens septem discurrit in ora et viridem Aegyptum nigra fecundat harena, usque coloratis amnis devexus ab Indis, omnis in hac certam regio iacit arte salutem. |
||
295 | Ìàëîå ïðåæäå âñåãî, êàê ðàç ïîäõîäÿùåå ê äåëó Ìåñòî íàõîäÿò; åãî îãðàíè÷èâàþò ÷åðåïèöåé Íèçåíüêîé êðîâëè, òåñíÿò ñòåíàìè, â êîòîðûõ ÷åòûðå Ê ñîëíöó íàêëîííûõ îêíà, íà ÷åòûðå ñòîðîíû ñâåòà. Ïîñëå òåëåíêà áåðóò, ÷åé óæ âûãíóëñÿ äâóõãîäîâàëûé |
|
Exiguus primum atque ipsos contractus in usus eligitur locus: hunc angustique imbrice tecti parietibusque premunt artis, et quattuor addunt, quattuor a ventis obliqua luce fenestras. tum vitulus bima curvans iam cornua fronte |
||
300 | Ðîã. Ïðîòèâèòñÿ îí ÷òî åñòü ñèë, íî åìó çàòûêàþò Íîçäðè, ÷òîá îí íå äûøàë. Ïîä óäàðàìè îí èçäûõàåò. Êîæà öåëà, íî âíóòðè çàãíèâàþò îòáèòûå ÷àñòè. Òðóï îñòàâëÿþò, äâåðü çàïåðåâ; ïîä áîêà ïîäñòèëàþò Âñÿêèõ çåëåíûõ âåòâåé, è ÷îáðà, è ñâåæåé ëàâàíäû. |
|
quaeritur: huic geminae nares et spiritus oris multa reluctanti obstruitur, plagisque perempto tunsa per integram solvuntur viscera pellem. sic positum in clauso linquunt, et ramea costis subiciunt fragmenta, thymum casiasque recentis. |
||
305 | Äåëàþò ýòî, åäâà ëèøü Çåôèð çàäâè́ãàåò âîëíû, Ïðåæäå, ÷åì ëóã ìîëîäîé çàïåñòðååò öâåòàìè, è ïðåæäå, Íåæåëè ê áàëêå ãíåçäî ãîâîðóíüÿ ïîäâåñèò êàñàòêà.  æèäêîì ñîñòàâå êîñòåé ðàçìÿã÷åííûõ òåì âðåìåíåì êðåïíåò Æàð, è âäðóã ñóùåñòâà, — èõ âèäåòü îäíî óäèâëåíüå! — |
|
hoc geritur Zephyris primum impellentibus undas, ante novis rubeant quam prata coloribus, ante garrula quam tignis nidum suspendat hirundo. interea teneris tepefactus in ossibus umor aestuat, et visenda modis animalia miris, |
||
310 | Ëàï ñïåðâà ëèøåíû, íî óæ êðûëüÿìè øóì èçäàâàÿ, Êó÷åé êèøàò, ÷òî íè ìèã, òî âîçäóõà áîëüøå âáèðàþò È, íàêîíåö, ñëîâíî äîæäü, èç ëåòíåé ïðîëèâøèéñÿ òó÷è, Âîí âûëåòàþò èëü êàê ñ òåòèâû íàòÿíóòîé ñòðǻëû  ÷àñ, êîãäà íà́ ïîëå áîé çàòåâàþò áûñòðûå ïàðôû. |
|
trunca pedum primo, mox et stridentia pinnis, miscentur, tenuemque magis magis aëra carpunt, donec ut aestivis effusus nubibus imber erupere, aut ut nervo pulsante sagittae, prima leves ineunt si quando proelia Parthi. |
||
315 | Ìóçû, êòî æ èç áîãîâ îòêðûë íàì ýòî èñêóññòâî? Ãäå æå íà÷àëî áåðåò ýòî íîâîå çíàíüå ëþäñêîå? Íåêèé ïàñòóõ Àðèñòåé, ïîêèíóâ äîëèíó Ïåíåÿ, Ï÷åë — ãîâîðÿò — ïîòåðÿë îò áîëåçíè è ãîëîäà. Ñòàë îí Âîçëå ðåêè, ó åå ñâÿùåííûõ èñòîêîâ, è, ãîðüêî |
|
Quis deus hanc, Musae, quis nobis extudit artem? unde nova ingressus hominum experientia cepit? pastor Aristaeus fugiens Peneia Tempe, amissis, ut fama, apibus morboque fameque, tristis ad extremi sacrum caput astitit amnis, |
||
320 | Æàëóÿñü, ê ìàòåðè òàê îáðàòèëñÿ: «Î ìàòü, î Êèðåíà! Íàä ãëóáèíîþ öàðèøü òû îìóòîâ ýòèõ, — îòêðîé ìíå, Êàê ñîâåðøèëîñü, ÷òî òû, îò ñâåòëîé êðîâè áåññìåðòíûõ (Åñëè, êàê òû ãîâîðèøü, Àïîëëîí Òèìáðåéñêèé îòåö ìíå), Ðîêó íåìèëûì ìåíÿ çà÷àëà? Êóäà æå äåâàëàñü |
|
multa querens, atque hac adfatus voce parentem: «mater, Cyrene mater, quae gurgitis huius ima tenes, quid me praeclara stirpe deorum (si modo, quem perhibes, pater est Thymbraeus Apollo) invisum fatis genuisti? aut quo tibi nostri |
||
325 | Ê ñûíó ëþáîâü? Òû çà÷åì óïîâàòü ìíå âåëåëà íà íåáî? Ñìåðòíîé æèçíè ìîåé âñþ ñëàâó, êîòîðîé äîñòèã ÿ Õèòðûì èñêóññòâîì ìîèì, çàáîòÿñü î ñòàäå è õëåáå, Âñå èñïûòàâ, — õîòü òû ìíå è ìàòü, ÿ íûíå òåðÿþ. ×òî æ! Ìàòåðèíñêîé ðóêîé ïëîäîíîñíûå âûðâè äåðåâüÿ, |
|
pulsus amor? quid me caelum sperare iubebas? en etiam hunc ipsum vitae mortalis honorem, quem mihi vix frugum et pecudum custodia sollers omnia temptanti extuderat, te matre relinquo. quin age et ipsa manu felicis erue silvas, |
||
330 | Â ñòîéëà âðàæäåáíûé îãîíü çàíåñè, óíè÷òîæü óðîæàè, Âûæãè ïîñåâ, òîïîðîì íà ëîçû îáðóøüñÿ äâóîñòðûì, Åñëè òðîíóòà òàê ìîåé òû ñëàâû êðóøåíüåì!» Ìàòü óñëûõàëà ìåæ òåì íà äíå ñâîåé ñïàëüíè ãëóáèííîé Ãîëîñ íåêèé, — âîêðóã íåå íèìôû ìèëåòñêóþ ïðÿëè |
|
fer stabulis inimicum ignem atque interfice messis, ure sata et validam in vitis molire bipennem, tanta meae si te ceperunt taedia laudis». At mater sonitum thalamo sub fluminis alti sensit. eam circum Milesia vellera Nymphae |
||
335 | Ïðÿæó îêðàñêè ãóñòîé ñòåêîëüíî-çåëåíîãî öâåòà. Äðèìà áûëà òàì, Êñàíôî́, Ëèãåéÿ áûëà ñ Ôèëîäîêîé, Çîëîòî âëàæíûõ âîëîñ âäîëü øåè ñïóñòèâøèå áåëîé; Òàì è Íèçåÿ áûëà, Ñïèî́, Êèìîäîêà, Òàëè́ÿ; Ðÿäîì ñ Ëèêî́ðèäîé òàì áåëîêóðîé ñèäåëà Êèäèïïà, — |
|
carpebant, hyali saturo fucata colore, Drymoque Xanthoque Ligeaque Phyllodoceque, caesariem effusae nitidam per candida colla, [Nesaee Spioque Thaliaque Cymodoceque,] Cydippeque et flava Lycorias, altera virgo, |
||
340 | Äåâà ïîêàìåñò, à òà âïåðâûå ïîçíàëà Ëóöèíó; Êëèî ñ ñåñòðîé Áåðîý́, Îêåàíîâû äî÷åðè îáå, Ïðè çîëîòûõ ïîÿñàõ è â ïåñòðûõ øêóðàõ çâåðèíûõ; Î́ïèñ, Ýôèðà áûëà è àçèéñêàÿ Äåèîïåÿ, Ñ ðåçâîé, ñâîé íàêîíåö îòëîæèâøåé êîë÷àí Àðåòóçîé. |
|
altera tum primos Lucinae experta labores, Clioque et Beroe soror, Oceanitides ambae, ambae auro, pictis incinctae pellibus ambae, atque Ephyre atque Opis et Asia Deiopea et tandem positis velox Arethusa sagittis. |
||
345 | Íèìôàì Êëèìåíà âåëà ðàññêàç î òîì, êàê íàïðàñíî Ìåðû Âóëêàí ïðèíèìàë, êàê Ìàðñ èñõèùðÿëñÿ âëþáëåííûé; Ñ Õàîñà ïîâåñòü íà÷àâ, èñ÷èñëÿëà áîãîâ ïîõîæäåíüÿ. Ïåñíüþ çàõâà÷åíû òîé, ïîêà ñ âåðåòåí îòâèâàþò Ìÿãêèé óðîê ñâîé, ìàòåðè ñëóõ ïîðàæàåò âòîðè÷íî |
|
inter quas curam Clymene narrabat inanem Volcani Martisque dolos et dulcia furta, aque Chao densos divum numerabat amores. carmine quo captae dum fusis mollia pensa devolvunt, iterum maternas impulit auris |
||
350 | Ñòîí Àðèñòåÿ, — è âñå íà ñâîèõ ñèäåíüÿõ õðóñòàëüíûõ Äèâó äàëèñü; íî èç íèõ ëèøü îäíà Àðåòóçà ðåøèëàñü È, çîëîòîé ãîëîâîé ïîäíÿâøèñü èç âîä, çàêðè÷àëà Èçäàëè: «Î! Íå íàïðàñíî òåáÿ ýòîò ñòîí ðàñòðåâîæèë: Ñàì, Êèðåíà-ñåñòðà, òâîåé âñåé æèçíè çàáîòà, |
|
luctus Aristaei, vitreisque sedilibus omnes obstipuere; sed ante alias Arethusa sorores prospiciens summa flavum caput extulit unda, et procul: «o gemitu non frustra exterrita tanto, Cyrene soror, ipse tibi, tua maxima cura, |
||
355 | Ñêîðáíûé ñòîèò Àðèñòåé íàä îòöîì, ïîòîêîì Ïåíååì, Ñëåçû ãîðþ÷èå ëüåò è òåáÿ íàçûâàåò æåñòîêîé!» Ìàòü, ÷üå ñåðäöå ïðîíçèë íåîæèäàííûé ñòðàõ, îòâå÷àåò: «Ê íàì ïðèâåäè æå åãî, ïðèâåäè! — îí ìîæåò êàñàòüñÿ Áîæüèõ ïîðîãîâ», — è âîò âåëèò ðàññòóïèòüñÿ øèðîêî |
|
tristis Aristaeus Penei genitoris ad undam stat lacrimans, et te crudelem nomine dicit». huic percussa nova mentem formidine mater «duc, age, duc ad nos; fas illi limina divum tangere» ait: simul alta iubet discedere late |
||
360 | Âîäàì, ÷òîá þíîøà ìîã ìåæäó íèìè ïðîéòè. Íàïîäîáüå Ñîãíóòûõ ñêàë ïîäíÿëèñü è çàñòûëè íåäâèæíûå âîëíû, Þíîøå äàëè ïðîõîä è åãî â ãëóáèíó ïðîâîäèëè. Ìàòåðè äîìó äèâÿñü, ëþáóÿñü íà âëàæíîå öàðñòâî, Ñêðûòûå ñâîäîì ïåùåð îç¸ðà è ãóëêèå ðîùè, |
|
flumina, qua iuvenis gressus inferret. at illum curvata in montis faciem circumstetit unda, accepitque sinu vasto misitque sub amnem. iamque domum mirans genetricis et umida regna speluncisque lacus clausos lucosque sonantis |
||
365 | Øåë îí — è áûë ïîðàæåí âîäû ïðåâåëèêèì äâèæåíüåì: Âñå ïîä ãðîìàäîé çåìëè òåêóùèå âèäåë îí ðåêè Ðàçíûõ êðàåâ; ñðåäè íèõ ïðèçíàë îí è Ôà́çèñ, è Ëè́êîñ, Âèäåë èñòî÷íèê, îòêîëü Ýíèïåé âûðûâàåòñÿ áóðíî, Òàêæå îòåö Òèáåðèí; îí è Àíèî âèäåë òå÷åíüå, |
|
ibat, et ingenti motu stupefactus aquarum omnia sub magna labentia flumina terra spectabat diversa locis, Phasimque Lycumque et caput, unde altus primum se erumpit Enipeus unde pater Tiberinus et unde Aniena fluenta |
||
370 | Ñðåäü ãðîìûõàþùèõ ñêàë Ãèïàíèñ ñ Êàèêîì Ìåçèéñêèì, È Ýðèäàí, ÷üè ðîãà çîëîòûå íàä áû÷üåé ëè÷èíîé Áëåùóò — ðåêà íè îäíà ïî çåìëÿì, âîçäåëàííûì ïûøíî, Ñ ìîùüþ òàêîé íå òå÷åò, óñòðåìëÿÿñü ê ïóðïóðíîìó ìîðþ. Ïîñëå òîãî, êàê âîøåë îí ïîä ñâîä ñâèñàâøåãî ïåìçîé |
|
saxosusque sonans Hypanis Mysusque Caicus, et gemina auratus taurino cornua voltu Eridanus, quo non alius per pinguia culta in mare purpureum violentior effluit amnis. postquam est in thalami pendentia pumice tecta |
||
375 | Òåðåìà, òîëüêî ëèøü ïëà÷ óñëûõàëà Êèðåíà ñûíîâíèé, Êàê óæ ïðîçðà÷íîé âîäû êëþ÷åâîé äðóã çà äðóãîì ïîäíîñÿò Íèìôû, äëÿ ðóê ïîäàþò ïîëîòåíöà ñ ïîäñòðèæåííîé øåðñòüþ, Ñíåäüþ îíè çàãðóæàþò ñòîëû è ïîëíûå ñòàâÿò ×àøè, óæå àëòàðè îãíåì ïàíõåéñêèì äûìÿòñÿ. |
|
perventum et nati fletus cognovit inanis Cyrene, manibus liquidos dant ordine fontis germanae, tonsisque ferunt mantelia villis; pars epulis onerant mensas et plena reponunt pocula, Panchaeis adolescunt ignibus arae. |
||
380 | Ìàòü ñêàçàëà: «Âîçüìè âèíà ìåîòèéñêîãî êóáîê È âîçëèÿíüå ñâåðøè Îêåàíó!» Ïîòîì ïîìîëèëàñü È Îêåàíó — îòöó âñåõ âåùåé, è íèìôàì-ñåñòðèöàì, Ñòîëüêî õðàíÿùèì ëåñîâ è ñòîëüêî ïîòîêîâ õðàíÿùèì, Òðèæäû â æàðêèé îãîíü ïðîçðà÷íûé âûëèëà íǻêòàð, |
|
et mater «cape Maeonii carchesia Bacchi: Oceano libemus» ait: simul ipsa precatur Oceanumque patrem rerum Nymphasque sorores, centum quae silvas, centum quae flumina servant. ter liquido ardentem perfundit nectare Vestam, |
||
385 | Òðèæäû ïëàìÿ âçâèëîñü, ïîëûõàÿ, ïîä ñàìûå ñâîäû. Çíàìåíüåì ýòèì ñâîé äóõ óêðåïèâ, ïðèñòóïèëà Êèðåíà: «Â áåçäíå ìîðñêîé ó Êàðïàôà æèâåò òàéíîâèäåö Íåïòóíîâ, Ýòî — ëàçóðíûé Ïðîòåé; íà äâóíîãèõ êîíÿõ, â êîëåñíèöå, Èëè íà ðûáàõ íåñÿñü, ïðîñòîðû îí ìåðÿåò ìîðÿ. |
|
ter flamma ad summum tecti subiecta reluxit. omine quo firmans animum sic incipit ipsa: «Est in Carpathio Neptuni gurgite vates, caeruleus Proteus, magnum qui piscibus aequor et iuncto bipedum curru metitur equorum. |
||
390 | Íûíå îí ïðèáûë îïÿòü â Ãåìàòèéñêèå ãàâàíè, ñíîâà  îò÷åé Ïàëëåíå æèâåò. Ìû, íèìôû, åãî ïî÷èòàåì, Äàæå ñàì ñòàðåö Íåðåé: èçâåñòíî âñå òàéíîâèäöó — Âñå, ÷òî áûëî è åñòü è ÷òî â ãðÿäóùåì ñëó÷èòñÿ. Áëàãîâîëèò ê íåìó è Íåïòóí, ÷åé â ìîðå áåçáðåæíîì |
|
hic nunc Emathiae portus patriamque revisit Pallenen; hunc et Nymphae veneramur et ipse grandaevus Nereus; novit namque omnia vates, quae sint, quae fuerint, quae mox ventura trahantur; quippe ita Neptuno visum est, immania cuius |
||
395 | Ñêîò îí ïàñåò áåç ÷èñëà è îòâðàòíûõ ñ âèäó òþëåíåé. Ïóòàìè, ñûí ìîé, ñïåðâà åãî îïëåòè, ÷òîá íåäóãà Âåùèé ïðè÷èíó ðàñêðûë è áëàãîìó ïîìîã áû èñõîäó. À áåç íàñèëüÿ íå äàñò íèêàêèõ íàñòàâëåíèé; ìîëüáîþ Òû íå ïðèêëîíèøü åãî, — ïðèìåíÿé æå ñèëó è óçû |
|
armenta et turpis pascit sub gurgite phocas. hic tibi, nate, prius vinclis capiendus, ut omnem expediat morbi causam eventusque secundet. nam sine vi non ulla dabit praecepta, neque illum orando flectes; vim duram et vincula capto |
||
400 | Ê ïëåííèêó, — áóäóò òîãäà áåñïîëåçíû åãî óõèùðåíüÿ. ß æå ñàìà, ëèøü çàææåò ñâîé çíîé ïîëóäåííûé ñîëíöå,  ÷àñ, êîãäà æàæäåò òðàâà è ñòàäà́ âçûñêóþò ïðîõëàäû,  òàéíûé ïðèþò ñòàðèêà òåáÿ ïðèâåäó, ãäå óñòàëûé, Âûéäÿ èç âîëí, îí ëåæèò, — ÷òîá ëåãêî òû ñõâàòèë åãî ñïÿùèì. |
|
tende; doli circum haec demum frangentur inanes. ipsa ego te, medios cum sol accenderit aestus, cum sitiunt herbae et pecori iam gratior umbra est, in secreta senis ducam, quo fessus ab undis se recipit, facile ut somno adgrediare iacentem. |
||
405 | Áóäåøü åãî òû äåðæàòü ðóêàìè è ïóòàìè, îí æå Ñòàíåò âûñêàëüçûâàòü, âèä ïðèíèìàÿ ðàçëè÷íûõ æèâîòíûõ, Áóäåò øèïåòü, êàê îãîíü, ïðîíçèòåëüíî è âûðûâàòüñÿ Ñòàíåò ùåòèíèñòûì âäðóã êàáàíîì èëü òèãðîì ñâèðåïûì, Ëüâèöåþ ñ æåëòûì õðåáòîì, ÷åøóé÷àòûì ñòàíåò äðàêîíîì; |
|
verum ubi correptum manibus vinclisque tenebis, tum variae eludent species atque ora ferarum. fiet enim subito sus horridus atraque tigris squamosusque draco et fulva cervice leaena, aut acrem flammae sonitum dabit atque ita vinclis |
||
410 | Âñÿ÷åñêè áóäåò èç ïóò óõîäèòü, â ñòðóå ðàñòâîðèâøèñü. Íî ÷åì îí ïóùå íà÷íåò ê ñâîèì ïðèáåãàòü ïðåâðàùåíüÿì, Òåì òû êðåï÷å, ìîé ñûí, íà ïëåííèêå ñòÿãèâàé ïóòû Âïëîòü äî òîãî, êàê îïÿòü îí ïðèìåò ïåðâîíà÷àëüíûé Âèä, — êàê ïðåäñòàë îí òåáå, çàêðûâàþùèì ñîííûå î÷è». |
|
excidet, aut in aquas tenuis dilapsus abibit. sed quanto ille magis formas se vertet in omnis tam tu, nate, magis contende tenacia vincla, donec talis erit mutato corpore, qualem videris, incepto tegeret cum lumina somno». |
||
415 | Ìîëâèâ, îíà èçëèëà íà ëàäîíü àìâðîñèè äèâíîé È àðîìàòîì åå íàäóøèëà þíîøå òåëî — È îò ïðè÷åñêè åãî áëàãîâîíüåì ïîâåÿëî ñëàäêèì. Ñè́ëåí è ëîâîê îí ñòàë. Îáøèðíîå îçåðî áûëî  ïîëîé ãîðå, ïîñòîÿííî òóäà íàíîñèëî ïðè âåòðå |
|
Haec ait et liquidum ambrosiae diffundit odorem, quo totum nati corpus perduxit; at illi dulcis compositis spiravit crinibus aura atque habilis membris venit vigor. est specus ingens exesi latere in montis, quo plurima vento |
||
420 | Ìíîãî âîäû, íà äâà ðàçäåëÿâøåéñÿ âñòðå÷íûõ òå÷åíüÿ.  áóðþ îíî ìîðÿêàì ñëóæèëî ïðèñòàíèùåì âåðíûì. Òàì óêðûâàëñÿ Ïðîòåé, â ãëóáèíå ïîä ñêàëîþ îãðîìíîé.  ýòîì ìîðñêîì òàéíèêå, ïîñòàâèâ ê ñâåòó ñïèíîþ Ñûíà, îíà îòîøëà è ïîîäàëü â îáëàêå ñêðûëàñü. |
|
cogitur inque sinus scindit sese unda reductos, deprensis olim statio tutissima nautis; intus se vasti Proteus tegit obice saxi. hic iuvenem in latebris aversum a lumine Nympha collocat, ipsa procul nebulis obscura resistit. |
||
425 | Ñèðèóñ çíîéíûé óæå, îïàëÿÿ æàæäóùèõ èíäîâ,  íåáå ïûëàë, è ïóòè ïîëîâèíó ïðîøëî óæå ñîëíöå. Âÿëà òðàâà; îáìåëåâ äî èëà íàäîííîãî, ðåêè, Ðàçãîðÿ÷àñü îò æàðû, êèïåëè, è ñîõëè èñòîêè.  ýòî-òî âðåìÿ Ïðîòåé èç âîëí ê ïåùåðå ïðèâû÷íîé |
|
iam rapidus torrens sitientis Sirius Indos ardebat caelo, et medium sol igneus orbem hauserat; arebant herbae, et cava flumina siccis faucibus ad limum radii tepefacta coquebant, cum Proteus consueta petens e fluctibus antra |
||
430 | Øåë, è âëàæíûé íàðîä áåçìåðíîãî ìîðÿ â âîñòîðãå Ïðûãàë, øèðî́êî âîêðóã ñîëåíîé áðûçãàÿñü âëàãîé. Íà áåðåãó, ðàçáðåäÿñü, óëåãëèñü è äðåìàëè òþëåíè. Ñàì æå Ïðîòåé, — òàê ïàñòóõ, ïàñóùèé ñòàäà ïî íàãîðüÿì  ÷àñ, êîãäà Âåñïåð äîìîé óæå ñ ïàñòáèùà ñòàäî ïðèãîíèò |
|
ibat: eum vasti circum gens umida ponti exsultans rorem late dispergit amarum. sternunt se somno diversae in litore phocae; ipse velut stabuli custos in montibus olim, Vesper ubi e pastu vitulos ad tecta reducit |
||
435 | È ïðèâëåêàþò âîëêîâ ñâîèì áëåÿíüåì îâöû, ñ÷èòàåò, Âñå ëè, — ñåë íà ñêàëó è ñòàë ïðîâåðÿòü ïîãîëîâüå. Òîëüêî åãî îäîëåòü Àðèñòåé ïî÷óÿë âîçìîæíîñòü, Òîëüêî ëèøü äàë ñòàðèêó ïðîñòåðåòü óòîìëåííûå ÷ëåíû, Ãîëîñîì ãðîìêèì âñêðè÷àë — è âìèã çàêëþ÷àåò â îáúÿòüÿ |
|
auditisque lupos acuunt balatibus agni, considit scopulo medius, numerumque recenset. cuius Aristaeo quoniam est oblata facultas, vix defessa senem passus componere membra cum clamore ruit magno, manicisque iacentem |
||
440 | Ñïÿùåãî. Òîò, ñâîåãî íå çàáûâøè, îäíàêî, èñêóññòâà, Ñòàë ïðåâðàùàòüñÿ îïÿòü â ðàçëè÷íûå äèâíûå âåùè:  ñòðàøíîãî çâåðÿ, â îãîíü è â áûñòðîòåêóùóþ ðåêó. Íî, êàê ïîáåãó îáìàí íèêàêîé íå ïîìîã, — ïîáåæäåííûé, Ñòàë îí ñîáîþ îïÿòü è óæå ÷åëîâå÷åñêîé ðå÷üþ: |
|
occupat. ille suae contra non immemor artis omnia transformat sese in miracula rerum, ignemque horribilemque feram fluviumque liquentem. verum ubi nulla fugam reperit fallacia, victus in sese redit atque hominis tandem ore locutus |
||
445 | «Êòî æå äîçâîëèë òåáå, þíåö äåðçíîâåííåéøèé, ê íàøèì Òàéíûì äâîðöàì ïîäîéòè, — ñêàçàë, — ÷òî íóæíî?» Ïàñòóõ æå: «Çíàåøü, ñàì çíàåøü, Ïðîòåé! Òåáÿ âåäü íèêòî íå îáìàíåò. Áðîñü æå îáìàíû è òû. Ñîãëàñíî áîãîâ ïîâåëåíüþ ß ïîïðîñèòü ïðèøåë ïðîðèöàíèÿ â ãîðå ïîñòèãøåì». |
|
«nam quis te, iuvenum confidentissime, nostras iussit adire domos? quidve hinc petis?» inquit. at ille «scis, Proteu, scis ipse; neque est te fallere quicquam; sed tu desine velle. deum praecepta secuti venimus hinc lassis quaesitum oracula rebus». |
||
450 | Òàê îí ñêàçàë. È ïðîðîê, íàêîíåö, ñ íåîáû÷íîþ ñèëîé Ñòàë î÷àìè âðàùàòü, ãîðÿùèìè ñâåòîì ëàçóðíûì, Ñòðàøíî ïðîñêðåæåòàë è óñòà ðàçâåðç, ïðîðèöàÿ: «Íåêîåãî áîæåñòâà òû, âèäíî, ïðåñëåäóåì ãíåâîì. Âàæíîå òû èñêóïàåøü: òåáå Îðôåé íåñ÷àñòëèâåö |
|
tantum effatus. ad haec vates vi denique multa ardentis oculos intorsit lumine glauco, et graviter frendens sic fatis ora resolvit. «Non te nullius exercent numinis irae: magna luis commissa; tibi has miserabilis Orpheus |
||
455 | Áåäû íàñëàë íå â ìåðó âèíû, — ÷åãî áîãè íå òåðïÿò, — Çíà÷èò, ðàçãíåâàí ïåâåö æåñòîêî æåíû ïîõèùåíüåì, Èáî, êîãäà îò òåáÿ óáåãàëà, ÷òîá êèíóòüñÿ â ðåêó, Æåíùèíà ýòà, íà ñìåðòü îáðå÷åííàÿ, íå óâèäàëà  ãóùå òðàâû, âîçëå íîã, îãðîìíîé çìåè ïðèáåðåæíîé. |
|
haudquaquam ad meritum poenas, ni fata resistant, suscitat et rapta graviter pro coniuge saevit. illa quidem, dum te fugeret per flumina praeceps, immanem ante pedes hydrum moritura puella servantem ripas alta non vidit in herba. |
||
460 | Õîðû ñâåðñòíèö äðèàä îãëàñèëè òóò âîïëåì âåðøèíû Ãîð, òîãäà çàëèëèñü òâåðäûíè Ðîäîïû ñëåçàìè, Êðó÷è Ïàíãåéñêèõ âûñîò ñ âîèíñòâåííîé îáëàñòüþ Ðåñà, Ïëàêàëè ãåòû, è Ãåáð, è Îðèôèÿ ñ íèìè àêòåéêà. Ñàì æå îí ãîðå ëþáâè óìåðÿë ÷åðåïàõîâîé ëèðîé, |
|
at chorus aequalis Dryadum clamore supremos implerunt montis; flerunt Rhodopeiae arces altaque Pangaea et Rhesi Mavortia tellus atque Getae atque Hebrus et Actias Orithyia. ipse cava solans aegrum testudine amorem |
||
465 | Ïåë, îòðàäà-æåíà, î òåáå ó âîëíû, îäèíîêèé, Ïåë ïðè ðîæäåíèè äíÿ è ïåë ïðè åãî óãàñàíüå;  Òåíàðà óñòüå âîøåë, â ïðåääâåðüå ãëóáîêîå Äèòà,  ðîùó îòâàæíî ïðîíèê, îìðà÷åííóþ òåìåíüþ æóòêîé, Ê ñîíìó òåíåé ïîäîøåë è ê öàðþ, íàâîäÿùåìó òðåïåò, — |
|
te, dulcis coniunx, te solo in litore secum, te veniente die, te decedente canebat. Taenarias etiam fauces, alta ostia Ditis, et caligantem nigra formidine lucum ingressus, manisque adiit regemque tremendum |
||
470 | Ê æåñòêèì ñåðäöàì, êîòîðûõ ìîëüáû íå ñìÿã÷àþò ëþäñêèå. Òðîíóòû ïåíüåì åãî, èç æèëèù ïîäçåìíûõ Ýðåáà Äóøè áåñïëîòíûå øëè è òåíè ëèøèâøèõñÿ ñâåòà, Ñëîâíî òûñÿ÷è ïòèö, ÷òî â äåðåâüÿõ ñêðûâàþòñÿ, åñëè Âåñïåð ñãîíèò èõ ñ ãîð èëü çèìíèé ëèâåíü ãðîçîâûé. |
|
nesciaque humanis precibus mansuescere corda. at cantu commotae Erebi de sedibus imis umbrae ibant tenues simulacraque luce carentum, quam multa in foliis avium se milia condunt, Vesper ubi aut hibernus agit de montibus imber, |
||
475 | Ìàòåðè øëè è îòöû, ðàçîáùåííûå ñ æèçíüþ ãåðîè Õðàáðûå, îòðîêè øëè è â áðàê íå âñòóïèâøèå äåâû, Äåòè, êîòîðûõ êîñòåð íà ãëàçàõ ó ðîäèòåëåé ïðèíÿë, Âñå, êòî îõâà÷åí êîëüöîì òðîñòíèêîâ áåçîòðàäíûõ Êîöèòà, ×åðíîþ òèíîé åãî, îòâðàòèòåëüíîé òîïüþ áîëîòíîé, |
|
matres atque viri defunctaque corpora vita magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae, impositique rogis iuvenes ante ora parentum; quos circum limus niger et deformis harundo Cocyti tardaque palus inamabilis unda |
||
480 | Òå, êòî íàâå÷íî ïëåíåí äåâÿòüþ îáîðîòàìè Ñòèêñà. Áîëå òîãî, — ïîðàæåí è ÷åðòîã, è Ñìåðòè îáèòåëü, Òà́ðòàð, è ñ êîëüöàìè çìåé ãîëóáûõ íàä ÷åëîì Ýâìåíèäû. Ïàñòü òðîéíóþ ñâîþ óäåðæàë, ðàñêðûâ áûëî, Öåðáåð, Âåòåð âíåçàïíî çàòèõ, êîëåñî Èêñèîíîâî ñòàëî. |
|
alligat et noviens Styx interfusa coercet. quin ipsae stupuere domus atque intima Leti Tartara caeruleosque implexae crinibus anguis Eumenides, tenuitque inhians tria Cerberus ora, atque Ixionii vento rota constitit orbis. |
||
485 | Âîò óæå, âûáðàâøèñü âîí, îí âñåõ èçáåã çëîêëþ÷åíèé, È óæ íà âîçäóõ çåìíîé âîçâðàùåííàÿ øëà Ýâðèäèêà, Ñëåäóÿ ñçàäè (òàêîé èì ïðèêàç äàëà Ïðîçåðïèíà). Òîëüêî áåçóìèåì âäðóã áûë îõâà÷åí áåñïå÷íûé ëþáîâíèê, — Ìîæíî á åãî è ïðîñòèòü — íî íå çíàþò ïðîùåíèÿ ìàíû! — |
|
iamque pedem referens casus evaserat omnis, redditaque Eurydice superas veniebat ad auras, pone sequens (namque hanc dederat Proserpina legem), cum subita incautum dementia cepit amantem, ignoscenda quidem, scirent si ignoscere Manes: |
||
490 | Îñòàíîâèëñÿ è âîò Ýâðèäèêó ñâîþ íà ïîðîãå Ñâåòà, çàáûâøèñü, — óâû! — ïîêîðèâøèñü æåëàíüþ, îêèíóë Âçîðîì, — ïðîïàëè òðóäû, äîãîâîð ñ òèðàíîì íàðóøåí!  ìèã òîò òðè́ ðàçà ãðîì èç ãëóáèí ðàçäàëñÿ Àâåðíà. Òà: “Êòî ñãóáèë è òåáÿ, è ìåíÿ, çëîïîëó÷íóþ? — ìîëâèò, — |
|
restitit, Eurydicenque suam iam luce sub ipsa immemor heu! victusque animi respexit. ibi omnis effusus labor atque immitis rupta tyranni foedera, terque fragor stagnis auditus Avernis. illa “quis et me” inquit “miseram et te perdidit, Orpheu, |
||
495 | ×åé ñòîëü ÿðîñòåí ãíåâ? Æåñòîêèå ñóäüáû îáðàòíî Âíîâü ïðèçûâàþò ìåíÿ, è äðåìà òóìàíèò ìíå î÷è. Íûíå ïðîùàé íàâñåãäà! Óíîøóñü, îêóòàíà íî÷üþ, Ñëàáûå ðóêè, óâû, ê òåáå — íå òâîÿ — ïðîñòèðàþ”. Òîëüêî ñêàçàëà — è âäðóã îò íåãî, êàê äûì, ðàñòâîðåííûé |
|
quis tantus furor? en iterum crudelia retro fata vocant conditque natantia lumina somnus. iamque vale: feror ingenti circumdata nocte invalidasque tibi tendens, heu! non tua, palmas”. dixit et ex oculis subito, ceu fumus in auras |
||
500 |  âîçäóõå òîíêîì, áåæèò, îòâåðíóâøèñü âíåçàïíî, — è äðóãà, Òùåòíî õâàòàâøåãî ìðàê, ñêàçàòü åé æåëàâøåãî ìíîãî, Áîëå ñ òåõ ïîð íå âèäàëà îíà, è ëîäî÷íèê Îðêà Íå äîïóñòèë, ÷òîá Îðôåé ÷åðåç îçåðî âíîâü ïåðååõàë. ×òî áûëî äåëàòü? Êàê áûòü, êîëü ïîõèùåíà äâàæäû ñóïðóãà? |
|
commixtus tenuis, fugit diversa, neque illum prensantem nequiquam umbras et multa volentem dicere praeterea vidit; nec portitor Orci amplius obiectam passus transire paludem. quid faceret? quo se rapta bis coniuge ferret? |
||
505 | Ïëà÷åì êàê ìàíû ñìÿã÷èòü, êàê ïåíüåì òðîíóòü áåññìåðòíûõ? À Ýâðèäèêà ìåæ òåì â ñòèãèéñêîé ëàäüå õîëîäåëà. È, êàê ïðåäàíüå ãëàñèò, ïîäðÿä ñåìü ìåñÿöåâ äîëãèõ Îí ïîä âûñîêîé ñêàëîé, íà ïóñòûííîì ïðèáðåæüå Ñòðèìîíà Ïëàêàë, ïîä ñâîäîì ïåùåð ïðîõëàäíûõ î òîì ïîâåñòâóÿ, — |
|
quo fletu manis, quae numina voce moveret? illa quidem Stygia nabat iam frigida cumba. septem illum totos perhibent ex ordine mensis rupe sub aëria deserti ad Strymonis undam flevisse, et gelidis haec evolvisse sub antris, |
||
510 | Ïåñíÿìè òèãðîâ ñìèðÿë è ñäâèãàë äóáû âåêîâûå. Òàê Ôèëîìåëà, îäíà, â òåíè òîïîëåâîé òîñêóÿ, Ñòîíåò, óòðàòèâ ïòåíöîâ, èç ãíåçäà ñåëÿíèíîì æåñòîêèì Âûíóòûõ âäðóã, áåñïåðûõ åùå; îíà áåçóòåøíî Ïëà÷åò â íî÷è, ìåæ âåòâåé ñâîþ íåñ÷àñòëèâóþ ïåñíþ |
|
mulcentem tigris et agentem carmine quercus; qualis populea maerens philomela sub umbra amissos queritur fetus, quos durus arator observans nido implumis detraxit; at illa flet noctem, ramoque sedens miserabile carmen |
||
515 | Çíàé ïîâòîðÿåò, âîêðóã âñå æàëîáîé ñêîðáíîþ ïîëíÿ. È íå ñêëîíÿëñÿ ñ òåõ ïîð íè ê Âåíåðå îí, íè ê Ãèìåíåþ. Â ãèïåðáîðåéñêèõ ëüäàõ, ïî ñíåæíûì ñòåïÿì Òàíàè́ñà, Òàì, ãäå ðèôåéñêèõ ñòóæ íå èçáûòü, îäèíîêî áëóæäàë îí — Îá Ýâðèäèêå ñêîðáåë, íàïðàñíîì äàðå Àèäà! |
|
integrat, et maestis late loca questibus implet. nulla Venus, non ulli animum flexere hymenaei. solus Hyperboreas glacies Tanaimque nivalem arvaque Rhipaeis numquam viduata pruinis lustrabat, raptam Eurydicen atque inrita Ditis |
||
520 | Ïðåíåáðåæåííûå èì ïî îáåòó, Êèêîíèè æåíû Ìåæäó áîæåñòâåííûõ æåðòâ è îðãèé Âàêõà íî÷íîãî Òàì ðàñòåðçàëè åãî è îñòàíêè â ñòåïè ðàçìåòàëè. Ãîëîâó òîëüêî îäíó, ðàçëó÷åííóþ ñ ìðàìîðíîé øååé, Ì÷àë, â ïó÷èíå ñâîåé âðàùàÿ, Ãåáð Îýàãðîâ. |
|
dona querens; spretae Ciconum quo munere matres inter sacra deum nocturnique orgia Bacchi discerptum latos iuvenem sparsere per agros. tum quoque marmorea caput a cervice revulsum gurgite cum medio portans Oeagrius Hebrus |
||
525 | Íî Ýâðèäèêó åùå óñòà îõëàäåâøèå çâàëè, Çâàëè íåñ÷àñòíóþ — àõ! — Ýâðèäèêó, ñ äóøîé ðàññòàâàÿñü, È áåðåãà äàëåêî ïî ðåêå: “Ýâðèäèêà!” — ãëàñèëè». Òàê Ïðîòåé ïðîâåùàë è íûðíóë â ãëóáîêîå ìîðå, Ãäå æå íûðíóë, êðóãàìè ïîøëà íàä òåìåíåì ïåíà. |
|
volveret, Eurydicen vox ipsa et frigida lingua, a miseram Eurydicen! anima fugiente vocabat, Eurydicen toto referebant flumine ripae». haec Proteus, et se iactu dedit aequor in altum, quaque dedit, spumantem undam sub vertice torsit. |
||
530 | ×òî æ äî Êèðåíû, îíà ê óñòðàøåííîìó òàê îáðàòèëàñü: «Ñûí ìîé, òåïåðü îòëîæèòü äîêó÷íûå ìîæíî çàáîòû! Çíàåì, îòêóäà áîëåçíü: ýòó ïàãóáó çëîñòíóþ íèìôû, Òå, ÷òî âåëè õîðîâîä ñ Ýâðèäèêîé â äóáðàâå äðåìó÷åé, Ï÷åëàì íàñëàëè òâîèì. À òåïåðü äàðû è ìîëåíüÿ, |
|
At non Cyrene; namque ultro adfata timentem: «nate, licet tristis animo deponere curas. haec omnis morbi causa, hinc miserabile Nymphae, cum quibus illa choros lucis agitabat in altis, exitium misere apibus. tu munera supplex |
||
535 | Ìèðà ïðîñÿ, ïðèíåñåøü — ïî÷òèøü íàïåé íåçëîáèâûõ. Èáî óñëûøàò îíè è ïðîñòÿò, è ãíåâ èõ óòèõíåò. Êàê æå èõ íàäî ìîëèòü, òåáÿ íàó÷ó ïî ïîðÿäêó; Ñàìûõ ðîñêîøíûõ áûêîâ ÷åòûðåõ, îòìåííåéøåé ñòàòè, Òåõ, ÷òî ïàñóò äëÿ òåáÿ íà ãîðàõ ëóãîâèíû Ëèêåÿ, |
|
tende petens pacem, et facilis venerare Napaeas; namque dabunt veniam votis, irasque remittent. sed modus orandi qui sit prius ordine dicam. quattuor eximios praestanti corpore tauros, qui tibi nunc viridis depascunt summa Lycaei, |
||
540 | Âûáåðè, ñòîëüêî æ òåëèö, ÷üÿ øåÿ ÿðìà íå çíàâàëà. Âîçëå ñâÿòèëèù áîãîâ, íàâåðõó, àëòàðÿ òû ÷åòûðå Óñòàíîâè è èç ãîðë èñòå÷ü äàé êðîâè ñâÿùåííîé. Ñàìûå òóøè áûêîâ ðàññåé ïî äóáðàâå òåíèñòîé. Ïîñëå, êîãäà íåáåñà çàðåé çààëåþò äåâÿòîé, |
|
delige et intacta totidem cervice iuvencas. quattuor his aras alta ad delubra dearum constitue, et sacrum iugulis demitte cruorem corporaque ipsa boum frondoso desere luco. |
||
545 | Ìàêîâ ëåòåéñêèõ ñíåñåøü ïîãðåáàëüíûì òû äàðîì Îðôåþ. ×åðíîé ìàñòè îâöó óìåðòâèøü; âîçâðàòèøüñÿ â äóáðàâó È Ýâðèäèêó ïî÷òèøü — åé â æåðòâó çàêîëåøü òåëèöó». Îí íå ïîìåäëèë, òîò÷àñ èñïîëíèë ïðèêàç ìàòåðèíñêèé. Ê ìåñòó ñâÿòèëèù èäåò, àëòàðè, êàê âåëåëà, âîçâîäèò; |
|
post ubi nona suos Aurora ostenderit ortus, inferias Orphei Lethaea papavera mittes, et nigram mactabis ovem, lucumque revises: placatam Eurydicen vitula venerabere caesa». Haud mora: continuo matris praecepta facessit; |
||
550 | Ñàìûõ ðîñêîøíûõ áûêîâ ÷åòûðåõ îòìåííåéøåé ñòàòè Âûâåë è ñòîëüêî æ òåëèö, ÷üÿ øåÿ ÿðìà íå çíàâàëà. Ïîñëå, êîãäà íåáåñà çàðåé çààëåëè äåâÿòîé, Äàð ïîìèíàëüíûé ïðèíåñ îí Îðôåþ è â ðîùó âåðíóëñÿ. Òóò (íåò ñèë è ñêàçàòü î òàêîì íåîæèäàííîì ÷óäå!) |
Δ |
ad delubra venit, monstratas excitat aras, quattuor eximios praestanti corpore tauros ducit et intacta totidem cervice iuvencas. post ubi nona suos Aurora induxerat ortus, inferias Orphei mittit, lucumque revisit. hic vero subitum ac dictu mirabile monstrum |
||
555 | Âèäèò: èç áû÷üèõ óòðîá çàãíèâøèõ, èç êàæäîãî áðþõà, Ï÷åëû âûõîäÿò, êëþ÷îì çàêèïàþò â ïîëîìàííûõ ðåáðàõ, Òó÷åé îãðîìíîé ïëûâóò è óæå íà âåðøèíå äðåâåñíîé, Ñáèâøèñü ðîåì, êàê êèñòü ëîçû âèíîãðàäíîé, ñâèñàþò. Ïåë ÿ ýòè ñòèõè ïðî óõîä çà çåìëåé, çà ñòàäàìè |
|
aspiciunt, liquefacta boum per viscera toto stridere apes utero et ruptis effervere costis, immensasque trahi nubes, iamque arbore summa confluere et lentis uvam demittere ramis. Haec super arvorum cultu pecorumque canebam |
||
560 | È äåðåâàìè, ìåæ òåì êàê Öåçàðü âåëèêèé âîéíîþ Äàëüíèé Åâôðàò ïîðàæàë è â íàðîäàõ, ïî äîáðîé èõ âîëå, Êàê ïîáåäèòåëü, çàêîí óòâåðæäàë, ïî äîðîãå ê Îëèìïó. Ñëàäîñòíîé â òå âðåìåíà áûë ÿ — Âåðãèëèé — ïèòàåì Ïàðòåíîïååé; òðóäÿñü, ïðîöâåòàë è íå ãíàëñÿ çà ñëàâîé; |
|
et super arboribus, Caesar dum magnus ad altum fulminat Euphraten bello victorque volentis per populos dat iura viamque adfectat Olympo. illo Vergilium me tempore dulcis alebat Parthenope, studiis florentem ignobilis oti, |
||
565 | Ïåñíåé ïàñòóøüåé ñåáÿ çàáàâëÿë è, ïî þíîñòè ñìåëûé, Òè́òèðà ïåë â òåíè øèðîêîâåòâèñòîãî áóêà. |
|
carmina qui lusi pastorum audaxque iuventa, Tityre, te patulae cecini sub tegmine fagi. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß