Âåðãèëèé. Áóêîëèêè. Ãåîðãèêè. Ýíåèäà. Õóäîæåñòâåííàÿ ëèòåðàòóðà, Ìîñêâà, 1979.
Ïåðåâîä ñ ëàòèíñêîãî Ñ. Â. Øåðâèíñêîãî.
Êîììåíòàðèé Í. À. Ñòàðîñòèíîé.
Ïåðåâîä ñ ëàòèíñêîãî Ñ. Â. Øåðâèíñêîãî.
Êîììåíòàðèé Í. À. Ñòàðîñòèíîé.
 îñíîâó ïåðåâîäà ïîëîæåíî èçäàíèå: P. Vergilii Maronis, Opera… edidit… Albertus Forbiger. Partes I—III, Lipsiae, 1873—1875. Ó÷òåíû òàêæå ñëåäóþùèå èçäàíèÿ: P. Vergilius Maro, Opera omnia, vol. I—III, recensuit O. Ribbeck, Lipsiae, 1859—1868; «Oeuvres de Virgile», texte établi et commenté par Benoist, Paris, 1918; «Vergil’s Gedichte» erklärt von Th. Ladewig, Berlin, zwölfte Auflage, 1902—1907.
Ëàò. òåêñò ïðèâîäèòñÿ ïî èçä.: Virgil. T. I. Eclogues. Georgics. Aeneid I—VI // Loeb Classical Library, 1938 (2-å èñïð. ïåðåèçä. 1916).
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
Ëàò. òåêñò ïðèâîäèòñÿ ïî èçä.: Virgil. T. I. Eclogues. Georgics. Aeneid I—VI // Loeb Classical Library, 1938 (2-å èñïð. ïåðåèçä. 1916).
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
130
140
150
160
170
180
190
200
210
220
230
240
250
260
270
280
290
300
310
320
330
340
350
360
370
380
390
400
410
420
430
440
450
460
470
480
490
500
510
520
530
540
550
560
Òàêæå è âàñ âîñïîåì, âåëèêàÿ Ïà́ëåñ è ñëàâíûé Ïàñòûðü Àìôðèçñêèé, è âàñ, ëåñà è ïîòîêè Ëèêåÿ! Âñ¸ îñòàëüíîå, ÷òî óì ïëåíèëî áû ïåñíÿìè ïðàçäíûé, Âñ¸ — äîñòîÿíüå òîëïû: æåñòîêîãî êòî Ýâðèñôåÿ, |
|
Te quoque, magna Pales, et te memorande canemus pastor ab Amphryso, vos, silvae amnesque Lycaei. cetera, quae vacuas tenuissent carmine mentes, omnia iam volgata: quis aut Eurysthea durum |
|
5 | Êòî è Áóçè́ðèäà æåðòâ íåíàâèñòíîãî íûíå íå çíàåò? Êåì íå âîñïåò áûë þíîøà Ãèëë èëè Äåëîñ Ëàòî́íèí? Ãèïïîäàìè́ÿ, Ïåëîï, ñ ïëå÷îì èç êîñòè ñëîíîâîé Êîííèê ëèõîé? Íåòîðíûì ïóòåì ÿ ïîéäó è, áûòü ìîæåò, Ââûñü ïîäûìóñü è ëþäñêèå óñòà îáëå÷ó, òîðæåñòâóÿ! |
aut inlaudati nescit Busiridis aras? cui non dictus Hylas puer et Latonia Delos Hippodameque umeroque Pelops insignis eburno, acer equis? temptanda via est, qua me quoque possim tollere humo victorque virum volitare per ora. |
|
10 | Ïåðâûì íà ðîäèíó ÿ — ëèøü áû æèçíè äîñòàëî! — ñ ñîáîþ Ìèëûõ ìíå Ìóç ïðèâåäó, âîçâðàòÿñü ñ Àîíèéñêîé âåðøèíû. Ïåðâûé òåáå ïðèíåñó èäóìåéñêèå, Ìàíòóÿ, ïàëüìû; Òàì íà çåëåíîì ëóãó èç ìðàìîðà õðàì ÿ âîçäâèãíó Âîçëå âîäû, ãäå, ëåíèâî âèÿñü, áëóæäàåò øèðîêèé |
primus ego in patriam mecum, modo vita supersit, Aonio rediens deducam vertice Musas; primus Idumaeas referam tibi, Mantua, palmas et viridi in campo templum de marmore ponam propter aquam, tardis ingens ubi flexibus errat |
|
15 | Ìèíöèé, ïðèáðåæüÿ ñâîè òðîñòíèêîì ñêðûâàþùèé ìÿãêèì. Öåçàðü áóäåò ñòîÿòü â ñåðåäèíå õîçÿèíîì õðàìà.  òèðñêèé áàãðåö îáëà÷åí, ÿ ñàì â ÷åñòü åãî òðèóìôàëüíî Ñòî ïîãîíþ âäîëü ðåêè êîëåñíèö, ÷åòâåðíåé çàïðÿæåííûõ! Ãðåöèÿ âñÿ, ïîêèíóâ Àëôåé è ðîùè Ìàëîðêà, |
Mincius et tenera praetexit harundine ripas. in medio mihi Caesar erit templumque tenebit. illi victor ego et Tyrio conspectus in ostro centum quadriiugos agitabo ad flumina currus. cuncta mihi, Alpheum linquens lucosque Molorchi, |
|
20 | Áóäåò ðåìíåì áîåâûì è ðèñòàíüåì êîíåé ñîñòÿçàòüñÿ. ß ìåæäó òåì, óâåí÷àâ ÷åëî ñâîå âåòâüþ îëèâû, Áóäó äàðû ïðèíîñèòü. Ìíå çàðàíå îòðàäíî: êî õðàìó Øåñòâèå ÿ ïðåäâîæó, áûêîâ óáèåíèå âèæó, Ñöåíó, ãäå âåðòèòñÿ ïîë ñ êóëèñàìè, ãäå ïåðåä äåéñòâîì |
cursibus et crudo decernet Graecia caestu. ipse caput tonsae foliis ornatus olivae dona feram. iam nunc sollemnis ducere pompas ad delubra iuvat caesosque videre iuvencos, vel scaena ut versis discedat frontibus utque |
|
25 | Ïóðïóðíûé çàíàâåñ ââåðõ áðèòàííàìè òêàíûìè âçäåðíóò. Èçîáðàæó íà äâåðÿõ — èç çîëîòà ñ êîñòüþ ñëîíîâîé — Áîé ãàíãàðèäîâ, äîñïåõ ïîáåäèòåëÿ â áèòâàõ, Êâèðèíà; Òàêæå êèïÿùèé âîéíîé ïîêàæó ÿ øèðîêî òåêóùèé Íèë è ìåäü êîðàáëåé, èç êîòîðîé âîçäâèãëèñü êîëîííû; |
purpurea intexti tollant aulaea Britanni. in foribus pugnam ex auro solidoque elephanto Gangaridum faciam victorisque arma Quirini, atque hic undantem bello magnumque fluentem Nilum ac navali surgentis aere columnas. |
|
30 | Àçèè ãðàäû ÿâëþ ïîêîðåííûå, ó÷àñòü Íèôàòà; Ïàðôîâ, ÷òî áóäòî áåãóò, îáåðíóâøèñü æå, ñòðåëû ïóñêàþò; Äâà ó ðàçëè÷íûõ âðàãîâ âðóêîïàøíóþ âçÿòûõ òðîôåÿ, Äâå íà äâóõ áåðåãàõ îäåðæàííûõ ñðàçó ïîáåäû;  êàìíå ïàðîññêîì ðåçåö, êàê æèâûå, ïîêàæåò è ëèöà: |
addam urbes Asiae domitas pulsumque Niphaten fidentemque fuga Parthum versisque sagittis et duo rapta manu diverso ex hoste tropaea bisque triumphatas utroque ab litore gentes. stabunt et Parii lapides, spirantia signa, |
|
35 | Âåòâü Àññàðàêà, ñåìüþ, ÷åé ðîä Þïèòåðîì íà÷àò, Âàñ, ðîäèòåëü íàø Òðîñ, è Êèíôèé, Òðîè ñîçäàòåëü! Çàâèñòü çëîñ÷àñòíàÿ òàì óñòðàøèòñÿ ôóðèé è ñòðîãèõ Ñòðóé Êîöèòà è çìåé óæàñàþùèõ âêðóã Èêñèîíà, Ñâèâøèõ åãî ñ êîëåñîì, è íåîäîëèìîãî êàìíÿ. |
Assaraci proles demissaeque ab Iove gentis nomina Trosque parens et Troiae Cynthius auctor. Invidia infelix furias amnemque severum Cocyti metuet tortosque Ixionis anguis immanemque rotam et non exsuperabile saxum. |
|
40 | Íåò, çà äðèàäàìè âñëåä — ê ëåñàì, ê íåòðîíóòûì ðîùàì! Òû, Ìåöåíàò, ïîâåëåë íåëåãêîå âûïîëíèòü äåëî. Óì íå çà÷íåò áåç òåáÿ íè÷åãî, ÷òî âûñîêî. Ðàññåé æå Ëåíîñòü ìîþ! Êèôåðîí ãðîìîãëàñíî íàñ ïðèçûâàåò, Êëè÷óò òàéãåòñêèå ïñû, Ýïèäàâð, êîíåé óêðîòèòåëü, — |
interea Dryadum silvas saltusque sequamur intactos, tua, Maecenas, haud mollia iussa. te sine nil altum mens incohat: en age, segnis rumpe moras; vocat ingenti clamore Cithaeron Taygetique canes domitrixque Epidaurus equorum, |
|
45 | È íå óìîëêíåò èõ çîâ, ïîâòîðÿåìûé î́òãóëîì ãîðíûì. Âñêîðå, îäíàêî, íà÷íó è ãîðÿ÷èå ñëàâèòü ñðàæåíüÿ Öåçàðÿ, èìÿ åãî ïðîíåñó ÷åðåç ñòîëüêèå ãîäû, Ñêîëüêèìè ñàì îòäåëåí îò ðîæäåíüÿ Òèôîíîâà Öåçàðü. Åñëè êòî-ëèáî, ïëåíåí îëèìïèéñêîé ïîáåäíîþ âåòâüþ, |
et vox adsensu nemorum ingeminata remugit. mox tamen ardentis accingar dicere pugnas Caesaris et nomen fama tot ferre per annos, Tithoni prima quot abest ab origine Caesar. Seu quis Olympiacae miratus praemia palmae |
|
50 | Ñòàíåò êîíåé ðàçâîäèòü èëü âîëîâ äëÿ ïëóãà, ïóñòü èùåò Ìàòîê ïðåæäå âñåãî. Íàðóæíîñòü ó ëó÷øåé êîðîâû Ãðîçíàÿ; è ãîëîâà äîëæíà áûòü îãðîìíîé, è øåÿ — Ìîùíîé; äî ñàìûõ êîëåí ñâèñàåò êîæà ïîäáðóäêà. Áîê ÷åì äëèííåé ó íåå, òåì ëó÷øå êîðîâà; âñå êðóïíî |
pascit equos, seu quis fortis ad aratra iuvencos, corpora praecipue matrum legat. optima torvae forma bovis, cui turpe caput, cui plurima cervix, et crurum tenus a mento palearia pendent; tum longo nullus lateri modus; omnia magna, |
|
55 |  íåé, è íîãà; ðîãà æå èçîãíóòû, óøè ìîõíàòû.  áåëûõ ïåæèíàõ ÿ ïðåäïî÷åë áû êîðîâó, òàêóþ, ×òîáû òåðïåòü íå æåëàëà ÿðìà è ðîãîì ãðîçèëà, Ìîðäîþ ñõîæà áûëà ñ áûêîì, äåðæàëàñü áû ïðÿìî È, êàê ïîéäåò, ñëåäû êîíöîì õâîñòà çàìåòàëà. |
pes etiam; et camuris hirtae sub cornibus aures. nec mihi displiceat maculis insignis et albo, aut iuga detrectans interdumque aspera cornu et faciem tauro propior, quaeque ardua tota et gradiens ima verrit vestigia cauda. |
|
60 | Ñðîê Ëóöèíå ñëóæèòü è âñòóïàòü ñâîåâðåìåííî â áðàêè Òÿíåòñÿ äî äåñÿòè, íà÷àâøèñü ïî ïÿòîìó ãîäó, — Âîçðàñò èíîé äëÿ îò¸ëîâ íåãîæ, íåíàäåæåí äëÿ ïëóãà.  ýòîò, ñòàëî áûòü, ñðîê, ïîêà ìîëîäî ñòàäî è áîäðî, Ïóñòèøü áûêîâ. Ñêîòèíó çíàêîìü ñ Âåíåðîé âåñíîþ |
aetas Lucinam iustosque pati hymenaeos desinit ante decem, post quattuor incipit annos; cetera nec feturae habilis nec fortis aratris. interea, superat gregibus dum laeta iuventas, solve mares; mitte in Venerem pecuaria primus, |
|
65 | Ðàííåé, êðîâü îáíîâëÿé, ìîëîäûõ ïðèìåøèâàé ê ñòàðûì. Ëó÷øèå ñàìûå äíè óáåãàþò äëÿ ñìåðòíûõ íåñ÷àñòíûõ Ðàíåå âñåõ; ïîäîéäóò áîëåçíè è ãðóñòíàÿ ñòàðîñòü, Ñêîðáè, — à òàì óíåñåò áåçæàëîñòíîé ñìåðòè íåìèëîñòü.  ñòàäå íàéäóòñÿ âñåãäà, êàêèõ çàìåíèòü òû çàõî÷åøü. |
atque aliam ex alia generando suffice prolem. optima quaeque dies miseris mortalibus aevi prima fugit; subeunt morbi tristisque senectus et labor, et durae rapit inclementia mortis. semper erunt, quarum mutari corpora malis: |
|
70 | Áóäåøü èõ ñìåëî ñìåíÿòü. ×òîáû âïðåäü íå æàëåòü î ïîòåðÿõ, Èñïîäâîëü çàãîòîâëÿé ïîïîëíåíüå äëÿ ñòàðîãî ñòàäà. ×òî äî êîíåé, òî ïîäáîð è ó íèõ ïðîèçâîäèòñÿ òàê æå. Òåõ, êîãî òû âçðàñòèòü ïîæåëàë â íàäåæäå íà ïëåìÿ, Ñ ñàìûõ ìëàäåí÷åñêèõ äíåé îêðóæè îñîáëèâîé çàáîòîé. |
semper enim refice ac, ne post amissa requiras, anteveni et subolem armento sortire quotannis. Nec non et pecori est idem delectus equino. tu modo, quos in spem statues submittere gentis, praecipuum iam inde a teneris impende laborem. |
|
75 | Ïðåæäå âñåãî, íà ëóãó ïëåìåííûõ êðîâåé æåðåáåíîê Øåñòâóåò âûøå äðóãèõ è ìÿãêî íîãè ñãèáàåò. Ïåðâûì áåæèò ïî äîðîãå, â ïîòîê áðîñàåòñÿ áóðíûé È íå áîèòñÿ øàãè ìîñòó íåèçâåñòíîìó ââåðèòü. Øóìîâ ïóñòûõ íå ïóãàåòñÿ îí; ãîðäà åãî øåÿ, |
continuo pecoris generosi pullus in arvis altius ingreditur et mollia crura reponit; primus et ire viam et fluvios temptare minacis audet et ignoto sese committere ponti, nec vanos horret strepitus. illi ardua cervix |
|
80 | Ìîðäà — òî÷åíàÿ, êðóï íàëèòîé, è ïîäòÿíóòî áðþõî. Âåëèêîëåïíàÿ ãðóäü ìóñêóëèñòà. Âñåõ áëàãîðîäíåé Ñåðàÿ ìàñòü èëü ãíåäàÿ; íèêòî íå îòäàñò ïðåäïî÷òåíüÿ Áåëîé èëü ñèâîé. Åäâà ïðîãðåìèò èçäàë¸êà îðóæüå, Êîíü óæå ðâåòñÿ âïåðåä, òðåïåùåò, óøàìè ïîâîäèò, |
argutumque caput, brevis alvus obesaque terga, luxuriatque toris animosum pectus. honesti spadices glaucique, color deterrimus albis et gilvo. tum, si qua sonum procul arma dedere, stare loco nescit, micat auribus et tremit artus, |
|
85 | Ðæåò è, íàïîëíÿñü îãíåì, íîçäðÿìè åãî âûäûõàåò. Ãðèâà ãóñòà; êîëü òðÿõíåò, íà ïëå÷î îíà ïàäàåò âïðàâî. À ìåæäó ðåáåð — õðåáòà ëîæáèíà ãëóáîêàÿ. Îçåìü Áüåò îí íîãîé, è çâåíèò ðîãîâèíîé òÿæåëîé êîïûòî. Áûë ïî ïðåäàíüþ òàêèì, àìèêëåéöåì ñìèð¸ííûé Ïîëëóêñîì, |
collectumque fremens volvit sub naribus ignem. densa iuba, et dextro iactata recumbit in armo; at duplex agitur per lumbos spina, cavatque tellurem et solido graviter sonat ungula cornu. talis Amyclaei domitus Pollucis habenis |
|
90 | Êè́ëëàð, òàêæå è òå, ÷òî âîñïåòû ïîýòàìè ãðåêîâ: Ìàðñîâûõ ïàðà êîíåé è âåëèêîãî âûåçä Àõèëëà. Äà è Ñàòóðí, ÷òî ñïåøèë ïî êîíñêîé øåå ðàññûïàòü Ãðèâó, çàâèäåâ æåíó, è, áåãñòâîì ïîñïåøíûì ñïàñàÿñü, Çû÷íûì ðæàíüåì ñâîèì îãëàñèë Ïåëèîíà âûñîòû. |
Cyllarus et, quorum Grai meminere poetae, Martis equi biiuges et magni currus Achilli; talis et ipse iubam cervice effundit equina coniugis adventu pernix Saturnus, et altum Pelion hinnitu fugiens implevit acuto. |
|
95 | Åñëè áîëåçíü èçíóðèëà êîíÿ èëü îò ñòàðîñòè ñòàë îí Ñëàá, òî åãî óäàëè; íå ùàäè ýòîò âîçðàñò ïîñòûäíûé. Ñòàðûé, õîëîäåí îí ê Âåíåðå è íåáëàãîäàðíûé Òðóä ïîíàïðàñíó âåðøèò, à êîëü äåëî äîõîäèò äî ñõâàòêè, Ñëîâíî â ñîëîìå ïîæàð, êîòîðûé âåëèê, íî áåññèëåí, |
Hunc quoque, ubi aut morbo gravis aut iam segnior annis deficit, abde domo, nec turpi ignosce senectae. frigidus in Venerem senior, frustraque laborem ingratum trahit; et, si quando ad proelia ventum est, ut quondam in stipulis magnus sine viribus ignis, |
|
100 | Òùåòíî ÿðèòñÿ. Ñìîòðè îñîáëèâî íà íðàâ, è íà âîçðàñò, È íà ïîâàäêè êîíÿ, è íà ðîäîñëîâíóþ òîæå; Êàê ïåðåíîñèò ïîçîð, íàáëþäàé, êàê ïàëüìîé ãîðäèòñÿ. Èëè íå âèäåë òû? — âîò áåçóäåðæíî êîíè ëèõèå Ì÷àòñÿ âñêà÷ü, è âîñëåä èç çàòâîðîâ ãðåìÿò êîëåñíèöû. |
incassum furit. ergo animos aevumque notabis praecipue; hinc alias artis prolemque parentum, et quis cuique dolor victo, quae gloria palmae. nonne vides, cum praecipiti certamine campum corripuere, ruuntque effusi carcere currus, |
|
105 | Íàïðÿæåíû óïîâàíüÿ âîçíèö, è áüþùèéñÿ â æèëàõ Ñòðàõ èõ âûïèë ñåðäöà, íî ëèêóþò îíè, èçãèáàþò Áè÷ è âîææè, êëîíÿñü, îòäàþò, è îñü, ðàçîãðåâøèñü, Èõ, ïðèãíóâøèõñÿ, ì÷èò, à ïîðîé âîçíåñåííûõ âûñîêî; ×òî-òî èõ ãîíèò âïåðåä — è íåñóòñÿ â ïóñòîå ïðîñòðàíñòâî. |
cum spes arrectae iuvenum, exsultantiaque haurit corda pavor pulsans? illi instant verbere torto et proni dant lora, volat vi fervidus axis; iamque humiles, iamque elati sublime videntur aëra per vacuum ferri atque adsurgere in auras; |
|
110 | Íå îòäîõíóòü íè íà ìèã. Ïåñîê ëèøü âçâèâàåòñÿ æåëòûé. Ìî÷èò èõ ïåíà, êðîïèò äûõàíüå íåñóùèõñÿ ñçàäè. Ýòî ëü íå æàæäà õâàëû, íå ñòðàñòü ê îäåðæàíüþ ïîáåäû! Ïåðâûì ïîñìåë ÷åòâåðíþ â êîëåñíèöó âïðÿ÷ü Ýðèõòîíèé È ïîáåäèòåëåì âñòàòü âî âåñü ðîñò íà áûñòðûõ êîëåñàõ. |
nec mora nec requies; at fulvae nimbus harenae tollitur, umescunt spumis flatuque sequentum: tantus amor laudum, tantae est victoria curae. primus Erichthonius currus et quattuor ausus iungere equos rapidusque rotis insistere victor. |
|
115 | Ïîâîä è êðó́ãîì åçäà — îò ïåëåôðîíèéöåâ ëàïèôîâ, È íà êîíÿ, è ñ êîíÿ íàó÷èâøèõ íàåçäíèêà ïðûãàòü  âîîðóæåíüå, ñãèáàòü íåïîêîðíûå êîíñêèå íîãè. Îáà èñêóññòâà òðóäíû. Êîíåâîäû âñåãäà ìîëîäîãî Èùóò êîíÿ, ÷òî íðàâîì ãîðÿ÷ è áåãàåò áûñòðî, — |
frena Pelethronii Lapithae gyrosque dedere impositi dorso, atque equitem docuere sub armis insultare solo et gressus glomerare superbos. aequus uterque labor, aeque iuvenemque magistri exquirunt calidumque animis et cursibus acrem; |
|
120 | Ïóñòü äðóãîé è ãíàëñÿ́ çà âðàãîì, îáðàòèâøèìñÿ â áåãñòâî, Ðîäèíîé ïóñòü îí Ýïèð íàçûâàë è ìèêåíñêóþ êðåïîñòü, Ïëåìÿ æ ñâîå ïî ïðÿìîé âûâîäèë èç Íåïòóíîâà ðîäà. Åñëè èñïîëíåíî âñå, êàê ñðîê íàñòàíåò, çàáîòû Íàäî íàïðàâèòü íà òî, ÷òîá îò æèðà òóãèì ñòàíîâèëñÿ |
quamvis saepe fuga versos ille egerit hostis, et patriam Epirum referat fortisque Mycenas, Neptunique ipsa deducat origine gentem. His animadversis instant sub tempus et omnis impendunt curas denso distendere pingui |
|
125 | Òîò, êòî èçáðàí âîæäåì è îáùèì íàçíà÷åí ñóïðóãîì, — Ñâåæåé òðàâû íàðåçà́òü è âîäîé êëþ÷åâîé îáåñïå÷èòü, Òàêæå ìóêîé, ÷òîáû ñìîã îí òðóä ñâîé âûïîëíèòü ñëàäêèé È ÷òîáû ãîëîä îòöîâ íå ñêàçàëñÿ íà õèëîì ïîòîìñòâå. À êîáûëèö ìåæäó òåì õóäîáîé èñòîùàþò íàðî÷íî, |
quem legere ducem et pecori dixere maritum; florentisque secant herbas fluviosque ministrant farraque, ne blando nequeat superesse labori invalidique patrum referant ieiunia nati. ipsa autem macie tenuant armenta volentes, |
|
130 | Òîëüêî ëèøü ÿâèòñÿ ïûë è ê ïåðâîìó ñîâîêóïëåíüþ Èõ óñòðåìèò: èì ëèñòâû íå äàþò, îò ôîíòàíîâ îòâîäÿò. ×àñòî èõ áǻãîì åùå ðàñòðÿñàþò, òîìÿò èõ íà ñîëíöå  çíîé, êîãäà ìîëîòüáà, è ñòîèò íàä òîêîì òÿæåëûé Ñòîí, è Çåôèð, íàëåòåâ, ïóñòóþ âçâèâàåò ìÿêèíó. |
atque ubi concubitus primos iam nota voluptas sollicitat, frondesque negant et fontibus arcent. saepe etiam cursu quatiunt et sole fatigant, cum graviter tunsis gemit area frugibus, et cum surgentem ad Zephyrum paleae iactantur inanes. |
|
135 | Òàê ïîñòóïàþò, ÷òîá æèð íå çàêðûë ÷åðåñ÷óð èçîáèëüíûé Èõ äåòîðîäíûõ ïîëåé, íå çàáóõëè áû áîðîçäû ïðàçäíî, Íî ÷òîá ëîâèëè æàäíåé è ãëóáæå âíåäðÿëè Âåíåðó. Âîò è íà óáûëü îïÿòü îá îòöàõ çàáîòà, íà ïðèáûëü — Î ìàòåðÿõ. Êàê ñðîê ïîäîéäåò, æåðåáûå áðîäÿò, |
hoc faciunt, nimio ne luxu obtunsior usus sit genitali arvo et sulcos oblimet inertis, sed rapiat sitiens Venerem interiusque recondat. Rursus cura patrum cadere et succedere matrum incipit. exactis gravidae cum mensibus errant, |
|
140 | Ïóñòü íèêòî èì òÿíóòü íå ïîçâîëèò òÿæåëûõ ïîâîçîê, Èëè äîðîãè ïðûæêîì ïåðåìàõèâàòü, èëè ïî ëóãó Áûñòðûì ãàëîïîì áåæàòü, èëü â áûñòðîì ïëàâàòü ïîòîêå. Ïóñòü èõ ïðèâîëüíî ïàñóò íà ïðîñòîðå, âäîëü ïîëíîâîäíûõ Ðåê, ãäå ïî áåðåãó ìîõ è ñàìûå çëà÷íûå òðàâû, |
non illas gravibus quisquam iuga ducere plaustris, non saltu superare viam sit passus et acri carpere prata fuga fluviosque innare rapacis. saltibus in vacuis pascunt et plena secundum flumina, muscus ubi et viridissima gramine ripa, |
|
145 | Ãäå èì â ïåùåðàõ ïðèþò, è òåíü ïîä óòåñîì ïðîõëàäíà. Âîçëå Ñèëàðñêèõ ëåñîâ è Àëüáó́ðíà, ãäå ïàäóáîâ ðîùè, Åñòü — è ìíîãî åãî — íàñåêîìîå ñ ðèìñêèì íàçâàíüåì «À́çèëóñ» — ãðåêè åãî íàçûâàþò ïî-ñâîåìó «îéñòðîí». Æàëèò è ðåçêî æóææèò; èñïóãàííûé ãóäîì, ïî ëåñó |
speluncaeque tegant et saxea procubet umbra. est lucos Silari circa ilicibusque virentem plurimus Alburnum volitans, cui nomen asilo Romanum est, oestrum Grai vertere vocantes, asper, acerba sonans, quo tota exterrita silvis |
|
150 | Âåñü ðàçáåãàåòñÿ ñêîò, îãëàøàÿ íåèñòîâûì ðåâîì Íåáî, è ëåñ âñïîëîøèâ, è ðóñëî ñóõîå Òàíàãðà. Â ãíåâå óæàñíîì ñâîåì ïðèìåíèëà êîãäà-òî Þíîíà, Âçäóìàâ òåëèöó ñãóáèòü Èíàõîâó, ÷óäèùå ýòî. Âîò è åãî áåðåãèñü — ê ïîëóäíþ ñâèðåïåå æàëèò — |
diffugiunt armenta, furit mugitibus aether concussus silvaeque et sicci ripa Tanagri. hoc quondam monstro horribilis exercuit iras Inachiae Iuno pestem meditata iuvencae. hunc quoque (nam mediis fervoribus acrior instat) |
|
155 | È îò ïîêðûòûõ êîðîâ îòãîíÿé; ïàñè æå ñêîòèíó, Òîëüêî ëèøü ñîëíöå âçîéäåò èëè íî÷ü ïðèâåäóò íàì ñîçâåçäüÿ. À êàê îòåëÿòñÿ, âñÿ íà òåëÿò ïåðåõîäèò çàáîòà. Ïðåæäå âñåãî âûæèãàþò òàâðî ñ íàçâàíèåì ðîäà. Îáîçíà÷àþò, êàêèõ íà ïëåìÿ îñòàâèòü æåëàþò |
arcebis gravido pecori, armentaque pasces sole recens orto aut noctem ducentibus astris. Post partum cura in vitulos traducitur omnis; continuoque notas et nomina gentis inurunt, et quos aut pecori malint submittere habendo |
|
160 | È äëÿ ñâÿòûõ àëòàðåé, êàêèõ — ïåðåïàõèâàòü çåìëþ Èëü íà öåëèííîé çåìëå êðóòûå îòâàëèâàòü ãëûáû. Âåñü îñòàëüíîé ìîëîäíÿê íà ëóãàõ ïàñåòñÿ ñî ñòàäîì. Òåõ, êîãî ïðèó÷èòü ê ïîëåâûì çàõî÷åøü ðàáîòàì, Ñûçìàëà òû óïðàæíÿé, íàñòîé÷èâî èõ ïðèðó÷àÿ, |
aut aris servare sacros aut scindere terram et campum horrentem fractis invertere glaebis. cetera pascuntur viridis armenta per herbas. tu quos ad studium atque usum formabis agrestem, iam vitulos hortare viamque insiste domandi, |
|
165 | Íðàâ äîêîëü ó þíöîâ ïîäàòëèâ è âîçðàñò ïîäâèæåí. Ðàíüøå èç òîíêèõ ëîçèí ñïëåòåííûé êðóã èì íà øåþ Âåøàé. Ïîòîì, êîãäà èõ ñâîáîäíàÿ øåÿ ïðèâûêíåò Ê ðàáñòâó, èì íàäåâàé õîìóòû èç âåðåâîê, ïîïàðíî Ñîåäèíÿé è õîäèòü ïðèó÷àé îäèíàêîâûì øàãîì. |
dum faciles animi iuvenum, dum mobilis aetas. ac primum laxos tenui de vimine circlos cervici subnecte; dehinc, ubi libera colla servitio adsuerint, ipsis e torquibus aptos iunge pares, et coge gradum conferre iuvencos; |
|
170 | Ïóñòü äî ñðîêà îíè ëèøü ïîðîæíèå òÿíóò ïîâîçêè È îñòàâëÿþò ñëåäû ëèøü íà ñàìîé ïîâåðõíîñòè ïûëüíîé. Ïóñòü ëèøü ïîòîì çàñêðèïèò ïîä ãðóçîì òÿæåëûì òåëåãà Ñ áóêîâîé îñüþ, òàùà âäîáàâîê è ìåäíîå äûøëî. Äëÿ ìîëîäåæè, åùå íå ïðèó÷åííîé, íàäî íå òîëüêî |
atque illis iam saepe rotae ducantur inanes per terram, et summo vestigia pulvere signent; post valido nitens sub pondere faginus axis instrepat, et iunctos temo trahat aereus orbis interea pubi indomitae non gramina tantum |
|
175 | È ëóãîâîé, è áîëîòíîé òðàâû ïðèíîñèòü, è øåðøàâûõ Ëèñòüåâ âåòëû, íî è çëàêîâ ñ ïîëåé. Îòåëèâøèñü, êîðîâû Âïðåäü íàïîëíÿòü ìîëîêîì áåëîñíåæíûì íå ñòàíóò ïîäîéíèê, Íîâîðîæä¸ííûì îòäàâ öåëèêîì ñâîå ñëàäêîå âûìÿ. Åñëè æ òåáÿ ïðèâëåêàåò âîéíà è æèçíü ñòðîåâàÿ, |
nec vescas salicum frondes ulvamque palustrem, sed frumenta manu carpes sata; nec tibi fetae more patrum nivea implebunt mulctraria vaccae, sed tota in dulcis consument ubera natos. Sin ad bella magis studium turmasque ferocis, |
|
180 | Èëè òû õî÷åøü ñêîëüçèòü êîëåñîì ïî Àëôåþ ó Ïèçû, Èëü êîëåñíèöû ïîëåò ñòðåìèòü ó Þïèòåðà â ðîùàõ, Ïåðâîå äåëî — ÷òîá êîíü ïðèó÷èëñÿ ê îðóæüþ è äóõó Âîèíñêèõ ñõâàòîê, ïðèâûê è ê òðóáíîìó çâóêó, è ê ñòîíó Òÿæåëîâåñíûõ êîëåñ, è ê áðÿöàíüþ óäèë íà êîíþøíå. |
aut Alphea rotis praelabi flumina Pisae et Iovis in luco currus agitare volantis: primus equi labor est animos atque arma videre bellantum lituosque pati, tractuque gementem ferre rotam et stabulo frenos audire sonantis; |
|
185 | ×òîáû âñå áîëüøå ïîòîì ïîõâàëàì âîñïèòàòåëÿ íåæíûì Áûë áû îí ðàä, ÷òîáû òîò åãî õëîïàë ëàäîíüþ ïî øåå. Äîëæåí îí ýòî ïîñòè÷ü, åäâà îò ñîñöîâ ìàòåðèíñêèõ Îòíÿò. Ïóñòü ìîðäó îí ñàì â íåäîóçäîê ìÿãêèé ïðîñóíåò, — Ñëàáûé, äðîæàùèé åùå, ñâîèõ åùå ëåò íå ñîçíàâøèé. |
tum magis atque magis blandis gaudere magistri laudibus et plausae sonitum cervicis amare. atque haec iam primo depulsus ab ubere matris audeat, inque vicem det mollibus ora capistris invalidus etiamque tremens, etiam inscius aevi. |
|
190 | Íî êàê òðè ãîäà ïðîéäåò, òîãäà, ïî ÷åòâåðòîìó ãîäó, Ïóñòü îí âûäåëûâàòü «êðóã» íà÷èíàåò è ñäåðæàííûì øàãîì Îçåìü çâåíåòü è îäíó çà äðóãîé âûìàõèâàòü íîãè. Ïóñòü ýòî áóäåò — êàê òðóä; ïóñòü âåòðû íà ñïîð âûçûâàåò È, ïî ðàâíèíå ëåòÿ íà ïðîñòîðå, íå ñäåðæàí âîææàìè, |
at tribus exactis ubi quarta accesserit aestas, carpere mox gyrum incipiat gradibusque sonare compositis, sinuetque alterna volumina crurum, sitque laboranti similis; tum cursibus auras, tum vocet, ac per aperta volans, ceu liber habenis, |
|
195 | Çàïå÷àòëÿåò ñëåäû íà ïîâåðõíîñòè ãëàäè ïåñ÷àíîé. Êðåïêèé òàê Àêâèëîí íàëåòàåò îò Ãèïåðáîðåéñêèõ Ñòðàí è ñêèôñêèå ê íàì íåïîãîäû íåñåò è ñóõèå Òó÷è, — íèâû òîãäà âîëíàìè èäóò ïîä äûõàíüåì Ëåãêèì åãî, è øóìÿò âûñîêèå ëǻñà âåðøèíû, |
aequora vix summa vestigia ponat harena: qualis Hyperboreis Aquilo cum densus ab oris incubuit, Scythiaeque hiemes atque arida differt nubila; tum segetes altae campique natantes lenibus horrescunt flabris, summaeque sonorem |
|
200 | È øèðîêî â áåðåãà ïðèáîé óäàðÿåò âñïåíåííûé, Ì÷èòñÿ îí, áåãîì ñâîèì è ïîëÿ è ìîðÿ ïîäìåòàÿ. Òàê ïîäãîòîâëåííûé êîíü ñðåäè ìåò íà ðèñòàíüÿõ ýëåéñêèõ, Âçìûëåííûé, áóäåò èç ãóá âûïóñêàòü êðîâàâóþ ïåíó, Âûþ ïîä èãî ñêëîíèâ, áîåâóþ âîçèòü êîëåñíèöó. |
dant silvae, longique urgent ad litora fluctus; ille volat, simul arva fuga, simul aequora verrens. hic vel ad Elei metas et maxima campi sudabit spatia et spumas aget ore cruentas, Belgica vel molli melius feret esseda collo. |
|
205 | Åæåëè êîíü óêðîùåí, ïîçâîëÿé, ÷òîá îò ñûòîãî êîðìà  âåñå îí ñòàë ïðèáàâëÿòü. Ñòðîïòèâûì íîðîâ áûâàåò Íåóêðîùåííûõ êîíåé. Ñìèðèøü åãî áóäòî, — íå õî÷åò Õëåñòêîé ïëåòè òåðïåòü, óäèëàì ïîä÷èíÿòüñÿ æåëåçíûì. Ñïîñîá èõ ìîùü óêðåïëÿòü íàèëó÷øèé, îäíàêî, — Âåíåðó |
tum demum crassa magnum farragine corpus crescere iam domitis sinito: namque ante domandum ingentis tollent animos, prensique negabunt verbera lenta pati et duris parere lupatis. Sed non ulla magis viris industria firmat, |
|
210 | Âîâñå îò íèõ îòñòðàíÿòü, ÷òîáû èõ íå ÿçâèëî æåëàíüå, Ïðåäïî÷èòàåò ëè êòî êîðîâ èëü êîíåé ðàçâåäåíüå. Ñ ýòîé öåëüþ áûêîâ óâîäÿò ïîäàëüøå, ïàñòèñü èõ Òàì îñòàâëÿþò îäíèõ, çà ãîðîé èëü ðåêîþ ãëóáîêîé; Èëè, â õëåâó çàïåðåâ, ó íàïîëíåííûõ äåðæàò êîðìóøåê, |
quam Venerem et caeci stimulos avertere amoris, sive boum sive est cui gratior usus equorum. atque ideo tauros procul atque in sola relegant pascua, post montem oppositum et trans flumina lata, aut intus clausos satura ad praesepia servant. |
|
215 | Èáî èõ ñèëû ñîñåò ïîñòåïåííî, ñæèãàåò èõ âèäîì Ñàìêà è èì íå äàåò î ëóãàõ âñïîìèíàòü è î ðîùàõ. Ñëàäêè êðàñîòû åå, îíè çàñòàâëÿþò íåðåäêî Äâóõ ãîðäåëèâûõ áûêîâ äðóã ñ äðóãîì ðîãàìè ñðàæàòüñÿ. Â Ñèëüñêîì îáøèðíîì ëåñó ïàñåòñÿ êðàñèâàÿ òåëêà, |
carpit enim viris paulatim uritque videndo femina, nec nemorum patitur meminisse nec herbae dulcibus illa quidem inlecebris, et saepe superbos cornibus inter se subigit decernere amantis. pascitur in magna Sila formosa iuvenca: |
|
220 | À â îòäàëåíüå ìåæ òåì ñ âåëèêîé ñðàæàþòñÿ ñèëîé, Ðàíÿò äðóã äðóãà áûêè, îáëèâàþòñÿ ÷åðíîþ êðîâüþ, Ðîã âîíçèòü íîðîâÿò, áîäàþò äðóã äðóãà ñ ïðîòÿæíûì Ðåâîì; ãóäÿò èì â îòâåò ëåñà íà âûñîêîì Îëèìïå.  õëåâå îäíîì òåïåðü èì íå áûòü: ïîáåæäåííûé ñîïåðíèê |
illi alternantes multa vi proelia miscent volneribus crebris, lavit ater corpora sanguis, versaque in obnixos urgentur cornua vasto cum gemitu; reboant silvaeque et longus Olympus. nec mos bellantis una stabulare, sed alter |
|
225 | Ïðî÷ü óõîäèò, æèâåò íåâåäîìî ãäå îäèíîêî. Ñòîíåò, ñâîé ïîìíÿ ïîçîð, ïîáåäèòåëÿ ïîìíÿ óäàðû Ãîðäîãî, — è ÷òî ëþáîâü óòðàòèë ñâîþ áåç îòìùåíüÿ, È, îãëÿíóâøèñü íà õëåâ, ðîäíîå ñåëåíüå ïîêèíóë. Ñ òùàíüåì ñóãóáûì òåïåðü óïðàæíÿåò îí ñèëû, ìåæ òâåðäûõ |
victus abit longeque ignotis exsulat oris, multa gemens ignominiam plagasque superbi victoris, tum quos amisit inultus amores, et stabula aspectans regnis excessit avitis. ergo omni cura viris exercet et inter |
|
230 | Ñêàë âñþ íî÷ü îí ëåæèò, ïðîñòåðò íà íåïîñòëàííîì ëîæå, Òîëüêî êîëþ÷åé ëèñòâîé ïèòàÿñü äà îñòðîé îñîêîé. Îí èñïûòóåò ñåáÿ è ãíåâó ðîãà ñâîè ó÷èò. Îí íà ñòâîëû íàïàäàåò äóáîâ, óäàðÿåòñÿ â âåòåð Ëáîì è âçðûâàåò ïåñîê, è âçâèâàåò, ê áèòâå ãîòîâÿñü. |
dura iacet pernox instrato saxa cubili, frondibus hirsutis et carice pastus acuta, et temptat sese atque irasci in cornua discit arboris obnixus trunco, ventosque lacessit ictibus, et sparsa ad pugnam proludit harena. |
|
235 | Ïîñëå æå, âîññòàíîâèâ ñâîþ ìîùü, âíîâü ñèëû íàáðàâøèñü, Äâèãàåò ðàòü, íà âðàãà, óæå âñå ïîçàáûâøåãî, ì÷èòñÿ, — Ñëîâíî âîëíà: äàëåêî çàáåëååòñÿ â ìîðå îòêðûòîì, È, óäëèíÿñü, ñâîé ïåíèò õðåáåò, è ïîòîì, çàêðóòèâøèñü, Ñòðàøíî ãðåìèò ìåæäó ñêàë, è, áðîñèâøèñü, ðóøèòñÿ øóìíî, |
post ubi collectum robur viresque refectae, signa movet praecepsque oblitum fertur in hostem: fluctus uti medio coepit cum albescere ponto, longius ex altoque sinum trahit, utque volutus ad terras immane sonat per saxa, neque ipso |
|
240 | Âåëè÷èíîþ ñ óòåñ; è äàæå ãëóáèííûå âîäû  êðóòíÿõ êèïÿò, è ñî äíà ïåñîê ïîäûìàåòñÿ ÷åðíûé. Òàê-òî âñÿ÷åñêèé ðîä íà çåìëå, è ëþäè, è çâåðè, È îáèòàòåëè âîä, è ñêîòèíà, è ïåñòðûå ïòèöû  áóéñòâî âïàäàþò è â æàð: âñÿ òâàðü îäèíàêîâî ëþáèò. |
monte minor procumbit; at ima exaestuat unda verticibus nigramque alte subiectat harenam. Omne adeo genus in terris hominumque ferarumque, et genus aequoreum, pecudes pictaeque volucres, in furias ignemque ruunt: amor omnibus idem. |
|
245 | Ëüâèöà, î ëüâÿòàõ çàáûâ, íå ñòàíåò èíîþ ïîðîþ Â áåøåíñòâå ëþòîì áðîäèòü ïî ðàâíèíå; ìåäâåäü êîñîëàïûé Òàê íå çâåðååò â ëåñó è áåä íå òâîðèò áåç ðàçáîðó, Ñêîëüêî òîãäà; ãðîçíû êàáàíû, è òèãðû îïàñíû. Ãîðå! Ïëîõî òîãäà çàáëóäèòüñÿ â ïóñòûíå Ëèâèéñêîé! |
tempore non alio catulorum oblita leaena saevior erravit campis, nec funera volgo tam multa informes ursi stragemque dedere per silvas; tum saevus aper, tum pessima tigris; heu male tum Libyae solis erratur in agris. |
|
250 | Ðàçâå òû íå âèäàë, êàê äðîæàò, íàïðÿãàÿ âñå òåëî, Êîíè, åäâà ëèøü äî íèõ äîíåñåòñÿ çíàêîìûé èì çàïàõ? Íåò, òîãäà íè âîææàì ÷åëîâåêà, íè ïëåòè æåñòîêîé, Íè ïðîïàñòÿ́ì, íè ñêàëà́ì, íè âñòðå÷íûì íå óäåðæàòü èõ Ðåêàì, êðóòÿùèì â âîëíàõ êàìåíüÿ ãîðíûõ îáâàëîâ. |
nonne vides, ut tota tremor pertemptet equorum corpora, si tantum notas odor attulit auras? ac neque eos iam frena virum neque verbera saeva, non scopuli rupesque cavae atque obiecta retardant flumina correptosque unda torquentia montis. |
|
255 | Òàê æå ñâèðåïñòâóåò âåïðü ñàáèíñêèé, òî÷èò îí áèâíè, Îçåìü êîïûòöàìè áüåò è áîêîì î äåðåâî òðåòñÿ, Ñ òîé è ñ äðóãîé ñòîðîíû ïðèó÷àåò ïëå÷è ê óâå÷üÿì. À ÷åëîâåê ìîëîäîé, ó êîòîðîãî â æèëàõ ñòðóèòñÿ Ïëàìÿ æåñòîêîé ëþáâè?  ÷àñ ïîçäíèé, â òåìåíü íî÷íóþ, |
ipse ruit dentesque Sabellicus exacuit sus, et pede prosubigit terram, fricat arbore costas, atque hinc atque illinc umeros ad volnera durat. quid iuvenis, magnum cui versat in ossibus ignem durus amor? nempe abruptis turbata procellis |
|
260 |  ñàìóþ áóðþ ïëûâåò âîçìóùåííîé ïó÷èíîé. Ãðîõî÷åò Íåáà îãðîìíàÿ äâåðü. Ãóäÿò, ðàçáèâàÿñü î ñêàëû, Âîäû, è òùåòíî åãî ðîäèòåëè áåäíûå êëè÷óò È çëîïîëó÷íî âîñëåä ïîãèáíóòü ãîòîâàÿ äåâà. À íå ïîêîðíû ëü ëþáâè ïåñòðîøåðñòûå Âàêõîâû ðûñè? |
nocte natat caeca serus freta; quem super ingens porta tonat caeli, et scopulis inlisa reclamant aequora; nec miseri possunt revocare parentes, nec moritura super crudeli funere virgo. quid lynces Bacchi variae et genus acre luporum |
|
265 | Âîëêè ñâèðåïûå? Ïñû? Äàæå ñìèðíûå íðàâîì îëåíè Áèòâû âåäóò. Íî íåèñòîâåé âñåõ ÿðÿòñÿ êîáûëû. Ïûë òîò ñàìà â íèõ Âåíåðà âëèëà, êîãäà ÷åëþñòÿìè Òåõ ïîòíèéñêèõ êâàäðèã áûëî ñæåâàíî Ãëàâêîâî òåëî. Âëàñòíî èõ ãîíèò ëþáîâü çà Ãàðãàð è çà Àñêàíèé |
atque canum? quid quae imbelles dant proelia cervi? scilicet ante omnis furor est insignis equarum; et mentem Venus ipsa dedit, quo tempore Glauci Potniades malis membra absumpsere quadrigae. illas ducit amor trans Gargara transque sonantem |
|
270 | Ãóëêèé; âçáåãàþò îíè âñêà÷ü íà́ ãîðó, ïåðåïëûâàþò Ðåêè, åäâà ëèøü îãîíü ðàçîãðååò èõ æàäíûå íåäðà, — Áîëüøå âåñíîé, èáî æàð î âåñíå âîçâðàùàåòñÿ â êîñòè. Ãðóäüþ âñòðå÷àþò Çåôèð è ñòîÿò íà óòåñàõ âûñîêèõ, Âåòðîì ëåòó÷èì ïîëíû, — è ÷àñòî âîâñå áåç ìóæà |
Ascanium; superant montis et flumina tranant. continuoque avidis ubi subdita flamma medullis (vere magis, quia vere calor redit ossibus), illae ore omnes versae in Zephyrum stant rupibus altis exceptantque levis auras, et saepe sine ullis |
|
275 | Ïëîä çàðîæäàåòñÿ â íèõ îò âåòðà — âûìîëâèòü äèâíî! Òóò ïî óòåñàì îíè, ïî ñêàëà́ì, ïî ãëóáîêèì äîëèíàì Ïîðîçíü áåãóò — íåò, Ýâð, íå ê òåáå, íå â ïðåäåëû Âîñòîêà, Ì÷àòñÿ òóäà, ãäå Êàâð è Áîðåé, ãäå òåìíåéøèé ðîäèòñÿ Àâñòð, ãäå îí íåáåñà îìðà÷àåò ñòóæåé äîæäëèâîé. |
coniugiis vento gravidae (mirabile dictu) saxa per et scopulos et depressas convallis diffugiunt, non, Eure, tuos, neque solis ad ortus, in Borean Caurumque, aut unde nigerrimus Auster nascitur et pluvio contristat frigore caelum. |
|
280 | Òóò-òî òÿãó÷èé òå÷åò, íàçûâàåìûé ìåæ ïàñòóõàìè Âåðíûì íàçâàíüåì åãî, «ãèïïîìàí», èç êîáûëüåé óòðîáû, — Ìà÷åõè çëûå òîò ñîê èñïîêîí âåêîâ ñîáèðàëè, Âñÿ÷åñêèõ òðàâ äîáàâëÿëè ê íåìó è ñëîâ íå áåçâðåäíûõ. Òàê, — íî áåæèò ìåæäó òåì, áåæèò íåâîçâðàòíîå âðåìÿ, |
hic demum, hippomanes vero quod nomine dicunt pastores, lentum destillat ab inguine virus, hippomanes, quod saepe malae legere novercae miscueruntque herbas et non innoxia verba. Sed fugit interea, fugit inreparabile tempus, |
|
285 | ß æå âî âëàñòè ëþáâè ïî ÷àñòíîñòÿì âñÿêèì áëóæäàþ. Ïîëíî — î êðóïíîì ñêîòå; åùå îñòàåòñÿ çàáîòà — Ïðî ðóíîíîñíûõ îâåö ðàññêàçàòü è êîç äëèííîøåðñòûõ. Âîò íàä ÷åì, ñåëÿíèí, ïîòðóäèñü è æäè ñåáå ÷åñòè! Íå ñîìíåâàþñü ÿ â òîì, êàê òðóäíî âñå ýòî ñëîâàìè |
singula dum capti circumvectamur amore. hoc satis armentis: superat pars altera curae, lanigeros agitare greges hirtasque capellas. hic labor, hinc laudem fortes sperate coloni. nec sum animi dubius, verbis ea vincere magnum |
|
290 | Ïðåîäîëåòü è ïî÷òåííîñòü ïðèäàòü íåâûñîêèì ïðåäìåòàì. Íî óâëåêàåò ìåíÿ ê âûñîòàì ïóñòûííûì Ïàðíàñà Íåêàÿ íåæíàÿ ñòðàñòü. Ìíå ëþáî íà ýòèõ íàãîðüÿõ, Òàì, ãäå íè÷üÿ êîëåÿ íå âèëàñü äî êðèíèöû Êàñòàëüñêîé. ×òèìàÿ Ïà́ëåñ! Íà÷íåì ïåòü íûíå ãîëîñîì ïîëíûì. |
quam sit et angustis hunc addere rebus honorem: sed me Parnasi deserta per ardua dulcis raptat amor; iuvat ire iugis, qua nulla priorum Castaliam molli devertitur orbita clivo. nunc, veneranda Pales, magno nunc ore sonandum. |
|
295 | Ïðåæäå âñåãî, ìîé ñîâåò, ÷òîáû â òåïëîì õëåâó íàñûùàëèñü Îâöû òðàâîþ, äîêîëü íå âåðíåòñÿ âåñåííåå âðåìÿ. Ïàïîðîòíèê ÿ âåëþ è ñîëîìó ñòåëèòü, íå æàëåÿ, Íà çåìëÿíûå ïîëû, ÷òîáû ñòóæà çèìîé íå âðåäèëà Íåæíîé ñêîòèíå, ÷òîá åé íè ÷åñîòêè íå çíàòü, íè ïîäñåäîâ. |
Incipiens stabulis edico in mollibus herbam carpere ovis, dum mox frondosa reducitur aestas, et multa duram stipula filicumque maniplis sternere subter humum, glacies ne frigida laedat molle pecus scabiemque ferat turpisque podagras. |
|
300 | Ïåðåõîæó ê äðóãèì. Ëèñòâû çåìëÿíè÷íèêà íàäî Êîçàì äàâàòü è ïîèòü èõ ñâåæåé âîäîé ðîäíèêîâîé. Îáåðåãàé îò âåòðà õëåâà́, ïóñòü ê þãó âûõîäÿò, ×òîáû áåç ñîëíöà íå áûòü è çèìîé, äîêîëå õîëîäíûé Íå çàïàäåò Âîäîëåé, îðîñèâ îêîí÷àíèå ãîäà. |
post hinc digressus iubeo frondentia capris arbuta sufficere et fluvios praebere recentis, et stabula a ventis hiberno opponere soli ad medium conversa diem, cum frigidus olim iam cadit extremoque inrorat Aquarius anno. |
|
305 | Ê ýòèì äðóãèì îòíåñòèñü ñ íå ìåíüøåé äîëæíû ìû çàáîòîé: Ñòîëüêî æå ïîëüçû îò êîç, õîòü îâå÷üÿ ìèëåòñêàÿ ñòîèò Äîðîãî øåðñòü, êîëü îíà ïðîâàðåíà â ïóðïóðå òèðñêîì. ×àùå ïîòîìñòâî ó êîç, ó íèõ ìîëîêà èçîáèëüå: Ñêîëüêî óæ ñòðóé èçëèëî îò äîéêè îïàâøåå âûìÿ, — |
haec quoque non cura nobis leviore tuendae, nec minor usus erit, quamvis Milesia magno vellera mutentur Tyrios incocta rubores. densior hinc suboles, hinc largi copia lactis; quam magis exhausto spumaverit ubere mulctra, |
|
310 | Æìè ëèøü ïîòóæå ñîñöû, è ïóùå çàïåíÿòñÿ ñòðóè! Áîðîäû, êðîìå òîãî, ñòðèãóò íå áåç ïîëüçû ñåäûå Ó êèíèôèéñêèõ êîçëîâ è øåðñòü øåëêîâèñòóþ êîçüþ, — Äëÿ ëàãåðåé — íà øàòðû, íà ïëàùè äëÿ ðàáîâ êîðàáåëüíûõ. Êîçû ïàñóòñÿ â ëåñàõ, íà âûñîêèõ âåðøèíàõ Ëèêåÿ, |
laeta magis pressis manabunt flumina mammis. nec minus interea barbas incanaque menta Cinyphii tondent hirci saetasque comantis usum in castrorum et miseris velamina nautis. pascuntur vero silvas et summa Lycaei, |
|
315 | Ìåæäó êîëþ÷èõ êóñòîâ è çàðîñëåé, ëþáÿùèõ êðó÷è. Ñàìè ïðèõîäÿò äîìîé — íå ñîáüþòñÿ — è ìëàäøèõ ïðèâîäÿò. Ñòîëüêî íåñóò ìîëîêà, ÷òî íàñèëó ïîðîã ïåðåñòóïÿò. Òùàòåëüíî ïðåäîõðàíÿé èõ îò çèìíèõ âǻòðîâ è ñòóæè; Ïðî÷èõ çàáîò îò òåáÿ ïî÷òè íå ïîòðåáóþò êîçû — |
horrentisque rubos et amantis ardua dumos; atque ipsae memores redeunt in tecta suosque ducunt et gravido superant vix ubere limen. ergo omni studio glaciem ventosque nivalis, quo minor est illis curae mortalis egestas, |
|
320 | Âåñåëî èì ïîäíîñè èõ ñûòíîå ïîéëî, à òàêæå Âåòâè ñ ëèñòâîé è íå äóìàé çèìîé çàïèðàòü ñåíîâàëû. Íî ëèøü, ÿâÿñü íà ïðèçûâ Çåôèðîâ, îáèëüíîå ëåòî Êîç è îâåö ïîãîíèò ïàñòèñü íà ëóãà è â óùåëüÿ, Âìåñòå ñ Äåííèöåé òîãäà âûõîäè íà ïðîñòîð è ïðîõëàäó, |
avertes, victumque feres et virgea laetus pabula, nec tota claudes faenilia bruma. At vero Zephyris cum laeta vocantibus aestas in saltus utrumque gregem atque in pascua mittet, Luciferi primo cum sidere frigida rura |
|
325 | Óòðîì ïîðàíüøå, êîãäà åùå áåëû áûâàþò ëóæàéêè È íà òðàâå ìîëîäîé — ðîñà, ëþáèìàÿ ñòàäîì. Ïîñëå, â ÷åòâåðòîì ÷àñó, êîãäà óæå çíîé íàêàëèòñÿ È îãëàøàþò êóñòû îäíîçâó÷íûì çâîíîì öèêàäû, Ñòàäî ê êîëîäöó âåäè èëü ê ïðóäó ãëóáîêîìó — âîäó |
carpamus, dum mane novum, dum gramina canent, et ros in tenera pecori gratissimus herba. inde ubi quarta sitim caeli collegerit hora et cantu querulae rumpent arbusta cicadae, ad puteos aut alta greges ad stagna iubebo |
|
330 | Ïèòü, êîòîðàÿ ê íèì ïî äîëáëåíîìó æåëîáó ëüåòñÿ.  ñàìûé æå çíîÿ ðàçãàð ïîèùè ïîòåíèñòåé äîëèíó, Òàì, ãäå ñ ìîùíûì ñòâîëîì Þïèòåðîâ äóá íà ïðîñòîðå Âåòâè ðàñêèíóë ñâîè, ãäå, ÷åðíîé òåìíåÿ ëèñòâîþ, Ïàäóáîâ ðîùà ãóñòûõ ñâÿùåííóþ òåíü ïðîñòèðàåò. |
currentem ilignis potare canalibus undam; aestibus at mediis umbrosam exquirere vallem, sicubi magna Iovis antiquo robore quercus ingentis tendat ramos, aut sicubi nigrum ilicibus crebris sacra nemus accubet umbra; |
|
335 | ×èñòîé èõ ñíîâà âîäîé íàïîè è ïàñè èõ, ëèøü òîëüêî Ñîëíöå çàéäåò, è îïÿòü ïðîõëàäíûé Âåñïåð óìåðèò Çíîé, è ñíîâà Ëóíà îæèâèò ðîñîþ óùåëüÿ, ×àéêàìè âíîâü áåðåãà îãëàñÿòñÿ, ùåãëàìè — äóáðàâû. Óïîìÿíó ëè åùå ïàñòóõîâ ëèâèéñêèõ ñóõèå |
tum tenuis dare rursus aquas et pascere rursus solis ad occasum, cum frigidus aëra vesper temperat, et saltus reficit iam roscida luna litoraque alcyonem resonant, acalanthida dumi. Quid tibi pastores Libyae, quid pascua versu |
|
340 | Ïàñòáèùà, õèæèíû èõ, ãäå æèâóò äðóã îò äðóãà äàë¸êî? ×àñòî âåñü äåíü, è âñþ íî÷ü, è öåëûå ìåñÿöû êðÿäó Ñòàäî ïàñåòñÿ, áðîäÿ ïî øèðîêîé ïóñòûíå áåç êðîâà Âîâñå, — òàì è êðàåâ íå âèäàòü ó ðàâíèíû! Ñ ñîáîþ Âñ¸ àôðèêàíñêèé ïàñòóõ âîëî÷èò: æèëèùå, è ëàðà, |
prosequar et raris habitata mapalia tectis? saepe diem noctemque et totum ex ordine mensem pascitur itque pecus longa in deserta sine ullis hospitiis: tantum campi iacet. omnia secum armentarius Afer agit, tectumque laremque |
|
345 | È àìèêëåéñêîãî ïñà, è îðóæüå, è êðèòñêèé êîë÷àí ñâîé, — Áäèòåëüíûé ðèìëÿíèí òàê â ïðèâû÷íîì âîîðóæåíüå Ñ ãðóçîì óâåñèñòûì â ïóòü îòïðàâëÿåòñÿ, ÷òîáû íåæäàííî Ïåðåä âðàãîì îêàçàòüñÿ â ñòðîþ, ðàñêèíóâ ñâîé ëàãåðü. Èíà÷å — òàì, ãäå ñêèôû æèâóò, áëèç âîä Ìåîòèéñêèõ, |
armaque Amyclaeumque canem Cressamque pharetram; non secus ac patriis acer Romanus in armis iniusto sub fasce viam cum carpit, et hosti ante exspectatum positis stat in agmine castris. At non, qua Scythiae gentes Maeotiaque unda, |
|
350 | Òàì, ãäå æåëòûé ïåñîê, âçáàëàìó÷åííûé, êðóòèòñÿ â Èñòðå, Òàì, ãäå Ðîäîïû çàãèá ïîä ñàìûé ïîëþñ ïðîòÿíóò. Òàì â õëåâàõ, âçàïåðòè, ïîäîëãó ñîäåðæàò ñêîòèíó; Íåò òàì â ïîëå òðàâû è íåò ëèñòâû íà äåðåâüÿõ, Íî, áåçîòðàäíà, ëåæèò ïîäî ëüäîì ãëóáîêèì, â ñóãðîáàõ |
turbidus et torquens flaventis Hister harenas, quaque redit medium Rhodope porrecta sub axem. illic clausa tenent stabulis armenta, neque ullae aut herbae campo apparent aut arbore frondes; sed iacet aggeribus niveis informis et alto |
|
355 | Ñíåæíûõ çåìëÿ, è îíè â ñåìü ëîêòåé âûñîòû äîñòèãàþò. Òàì ïîñòîÿííî çèìà, ïîñòîÿííî õîëîäîì äûøàò Êàâðû. Ñìóðóþ ìãëó òàì ñîëíöå ðàññåÿòü íå â ñèëàõ, Ì÷èòñÿ ëü îíî íà êîíÿõ íàèâûñøåãî íåáà äîñòèãíóòü Èëü êîëåñíèöó êóïàòü â ðóìÿíûõ âîëíàõ Îêåàíà. |
terra gelu late septemque adsurgit in ulnas. semper hiems, semper spirantes frigora Cauri. tum Sol pallentis haud umquam discutit umbras, nec cum invectus equis altum petit aethera, nec cum praecipitem Oceani rubro lavit aequore currum. |
|
360 | Âäðóã íà áåãóùåé âîäå çàñòûâàþò íåæäàííûå êîðêè, È óæ ðåêà íà õðåáòå æåëåçíûå äåðæèò îáîäüÿ, — Ïðåæäå ïðèþò êîðàáëåé, òåïåðü æå — ðàçëàòûõ ïîâîçîê. Òðåùèíû ìåäü òàì íåðåäêî äàåò; êàëåíåþò îäåæäû Ïðÿìî íà òåëå; âèíî íå òå÷åò, òîïîðîì åãî ðóáÿò. |
concrescunt subitae currenti in flumine crustae, undaque iam tergo ferratos sustinet orbis, puppibus illa prius, patulis nunc hospita plaustris; aeraque dissiliunt volgo, vestesque rigescunt indutae, caeduntque securibus umida vina, |
|
365 | Öåëûå çàâîäè âäðóã îáðàùàþòñÿ â êðåïêóþ ëüäèíó, È, â áîðîäå çàòâåðäåâ íåïðî÷åñàííîé, âèñíóò ñîñóëüêè. Ñíåã ìåæ òåì âñå èäåò è âîçäóõ ñîáîé çàïîëíÿåò; È ïîãèáàþò ñòàäà; ñòîÿò íåïîäâèæíî, ìîðîçîì Ñêîâàíû, òóøè áûêîâ, ïîä íåâèäàííûì ãðóçîì îëåíè |
et totae solidam in glaciem vertere lacunae, stiriaque impexis induruit horrida barbis. interea toto non setius aëre ninguit: intereunt pecudes, stant circumfusa pruinis corpora magna boum, confertoque agmine cervi |
|
370 | Ñòûíóò, ñáèâøèñü òîëïîé, — ðîãîâ ëèøü âèäíû âåðõóøêè. Íå ïîñûëàÿ ñîáàê, íå òðóäÿñü ðàññòàâëÿòü è òåíåòà, Èõ, óñòðàøåííûõ óæå, ïðîáèâàþùèõ ñíåæíóþ ãîðó Òùåòíî ãðóäüþ ñâîåé, íå ïóãàÿ èõ êðàñíîé ìåòåëêîé, Êîïüÿìè áüþò, ïîäîéäÿ ê íèì âïëîòíóþ, è ãðîìêî ðåâóùèõ |
torpent mole nova et summis vix cornibus exstant. hos non immissis canibus, non cassibus ullis puniceaeve agitant pavidos formidine pinnae, sed frustra oppositum trudentis pectore montem comminus obtruncant ferro, graviterque rudentis |
|
375 | Òàê äîáèâàþò; ïîòîì óíîñÿò ñ ðàäîñòíûì ãèêîì. Ñàìè æ â çåìëÿíêàõ ñâîèõ ñïîêîéíî äîñóãè ïðîâîäÿò Òàì, â ãëóáèíå; íàòàñêàþò ïîëåí äóáîâûõ è öåëüíûõ Âÿçîâ ê ñâîèì î÷àãàì è æãóò èõ â ïëàìåíè äûìíîì.  èãðàõ çèìíþþ íî÷ü ïðîâîäÿò, âèíó ïîäðàæàÿ |
caedunt, et magno laeti clamore reportant. ipsi in defossis specubus secura sub alta otia agunt terra, congestaque robora totasque advolvere focis ulmos ignique dedere. hic noctem ludo ducunt, et pocula laeti |
|
380 | Áðàãîþ èëè ïèòüåì èç ïåðåáðîäèâøåé ðÿáèíû. Òàê è æèâóò äèêàðè ïîä Ìåäâåäèöåé ãèïåðáîðåéñêîé Çëîáíûå. Òÿæêî òåðïåòü èì óäàðû ðèôåéñêîãî Ýâðà — È ïðèêðûâàþò òåëà çâåðèíîþ ðûæåþ øêóðîé. Åñëè çàáîòèøüñÿ òû î ðóíå, òî êîëþ÷åãî ëåñà |
fermento atque acidis imitantur vitea sorbis. talis Hyperboreo septem subiecta trioni gens effrena virum Rhipaeo tunditur Euro et pecudum fulvis velatur corpora saetis. Si tibi lanitium curae, primum aspera silva |
|
385 | Íàäî òåáå èçáåãàòü è âîë÷öà, è ðåïüÿ́, íî è çëà÷íûõ Ïàñòáèù. Îâåö âûáèðàé òîíêîðóííûõ, ñ áåëîþ øåðñòüþ. Ïóñòü ó òåáÿ çàâåäåòñÿ áàðàí áåëîñíåæíûé, — íî åñëè ×åðíûé ÿçûê ó íåãî è âëàæíîå í¸áî, òàêîãî Áðîñü: ÷òîáû òåìíûìè îí íå èñïîðòèë ïÿòíàìè øåðñòè |
lappaeque tribolique absint; fuge pabula laeta, continuoque greges villis lege mollibus albos. illum autem, quamvis aries sit candidus ipse, nigra subest udo tantum cui lingua palato, reice, ne maculis infuscet vellera pullis |
|
390 | Íîâîðîæäåííûõ ÿãíÿò, è âûñìîòðè â ñòàäå äðóãîãî. Ðåäêîñòíûì áåëûì ðóíîì — êîëü òîìó ïîçâîëèòåëüíî âåðèòü, — Ïàí, Àðêàäèè áîã, îáîëüñòèë òåáÿ, Ôåáà, îáìàííî,  ëåñ ãóñòîé çàìàíèâ, — è ïðîñÿùåãî òû íå îòâåðãëà! Õî÷åò ëè êòî ìîëîêà, ïóñòü äðîê è òðèëèñòíèê ïî÷àùå |
nascentum, plenoque alium circumspice campo. munere sic niveo lanae, si credere dignum est, Pan deus Arcadiae captam te, Luna, fefellit, in nemora alta vocans; nec tu aspernata vocantem. At cui lactis amor, cytisum lotosque frequentis |
|
395 | Ñàì â êîðìóøêó íåñåò, à òàêæå òðàâû ïðèñîëåííîé: Áóäåò ìèëåé èì âîäà, è òóæå íàòÿíåòñÿ âûìÿ, Ñî́ëè æå âêóñ â ìîëîêå îñòàíåòñÿ åëå çàìåòíûé. Ìíîãèå âîâñå ÿãíÿò, îò âûìåíè îòíÿòûõ, ê ìàòêàì Íå äîïóñêàþò, íàäåâ èì íà ðûëüöà íàìîðäíèê æåëåçíûé. |
ipse manu salsasque ferat praesepibus herbas. hinc et amant fluvios magis, et magis ubera tendunt et salis occultum referunt in lacte saporem. multi etiam excretos prohibent a matribus haedos, primaque ferratis praefigunt ora capistris. |
|
400 | Òî ìîëîêî, ÷òî îíè íà çàðå èëè äíåì íàäîèëè, Íî÷üþ òâîðîæàò, à òî, ÷òî ïî́òåìíó èëü íà çàêàòå Âûäîÿò, â ãîðîä ïàñòóõ óíîñèò â ïëåòåíûõ êîðçèíàõ, Èëè, ñëåãêà ïðèñîëèâ, çàïàñàþò íà çèìíåå âðåìÿ. Íî è ñîáàê íå îñòàâü çàáîòîé, âûêàðìëèâàé ðàçîì |
quod surgente die mulsere horisque diurnis, nocte premunt; quod iam tenebris et sole cadente, sub lucem exportant calathis (adit oppida pastor); aut parco sale contingunt hiemique reponunt. Nec tibi cura canum fuerit postrema, sed una |
|
405 | Ðåçâûõ ñïàðòàíñêèõ ùåíÿò è ìîëîññîâ, íðàâîì ãîðÿ÷èõ, Æèðíîþ ñûâîðîòêîé. Ïðè òàêèõ ñòîðîæàõ îïàñàòüñÿ Íå÷åãî áóäåò õëåâàì íè âîëêîâ, íè âîðîâ ïîëóíî÷íûõ, Ñ òûëà íà íèõ íàïàäàòü íå áóäåò èáåð íåñìèð¸ííûé. Ïñàìè ïðèäåòñÿ íå ðàç ïðåñëåäîâàòü ðîáêèõ îíàãðîâ, |
velocis Spartae catulos acremque Molossum pasce sero pingui. numquam custodibus illis nocturnum stabulis furem incursusque luporum aut impacatos a tergo horrebis Hiberos. saepe etiam cursu timidos agitabis onagros, |
|
410 | Çàéöåâ ïñàìè òðàâèòü, íà êîç îõîòèòüñÿ äèêèõ, Ãðîìêèì ëàåì âñïóãíóâ êàáàíîâ, èç ëîãîâ ëåñèñòûõ Èõ âûãîíÿòü; íà ãîðàõ ñ ñîáàêàìè áóäåøü íåðåäêî Êðèêîì ñâîèì çàâîäèòü ìàòåðîãî â ñåòè îëåíÿ. Òàêæå ó÷èñü è õëåâà àðîìàòíûì îêóðèâàòü êåäðîì, |
et canibus leporem, canibus venabere dammas. saepe volutabris pulsos silvestribus apros latratu turbabis agens, montisque per altos ingentem clamore premes ad retia cervum. Disce et odoratam stabulis accendere cedrum, |
|
415 | Äóõîì ãàëüáàíà óìåé îòâðàòíóþ âûãíàòü õåëèäðó. ×èñòü êîðìóøêè, — íå òî çàâåñòèñü â íèõ ìîæåò ãàäþêà; Òðîãàòü îïàñíî åå. Îò ñâåòà áåæèò îíà â ñòðàõå. Èëè ïðèâûêøàÿ æèòü â íîðå, ïîä óêðûòüåì, ìåäÿíêà, — Õóäøàÿ ñòàäà íàïàñòü! — ÷åé ÿä ìîëîêî îòðàâëÿåò, |
galbaneoque agitare gravis nidore chelydros. saepe sub immotis praesepibus aut mala tactu vipera delituit caelumque exterrita fugit, aut tecto adsuetus coluber succedere et umbrae (pestis acerba boum) pecorique adspergere virus, |
|
420 | Òàì ïðèæèâåòñÿ — õâàòàé, ïàñòóõ, òóò êàìíè è ïàëêè! Âñòàâøóþ ãðîçíî áåäó, íàäóâøóþ øåþ ñî ñâèñòîì, Ñìåëî ðàçè! Ïîáåæèò îíà, ãîëîâó ðîáêóþ ïðÿ÷à, — Òåëà èçãèáû ìåæ òåì è õâîñò ïîñòåïåííî ñëàáåþò, È óæ ïîñëåäíèé èçâèâ ïî çåìëå åëå-åëå âëà÷èòñÿ. |
fovit humum. cape saxa manu, cape robora, pastor, tollentemque minas et sibila colla tumentem deice. iamque fuga timidum caput abdidit alte, cum medii nexus extremaeque agmina caudae solvuntur, tardosque trahit sinus ultimus orbis. |
|
425 | Âîäèòñÿ çëàÿ çìåÿ åùå â Êàëàáðèéñêèõ óùåëüÿõ, — Âñÿ â ÷åøóå, èçâèâàåòñÿ, ãðóäü ïîäíèìàÿ âûñîêî, Äëèííîå áðþõî åå óñåâàþò êðóïíûå ïÿòíà.  ïîðó, êîãäà èç ãëóáèí âûðûâàþòñÿ áóðíî ïîòîêè, Ñìî÷åíà âëàæíîé âåñíîé è äîæäëèâûìè Àâñòðàìè ïî÷âà, |
est etiam ille malus Calabris in saltibus anguis, squamea convolvens sublato pectore terga atque notis longam maculosus grandibus alvum, qui, dum amnes ulli rumpuntur fontibus et dum vere madent udo terrae ac pluvialibus Austris, |
|
430 | Ýòà ãíåçäèòñÿ â çåìëå ó ñòîÿ÷åé âîäû, óòîëÿÿ Ãíóñíóþ æàäíîñòü ñâîþ áîëòëèâîþ ëÿãâîé è ðûáîé. Íî, ëèøü íà÷íåò ïîäñûõàòü, ëèøü òðåñíåò çåìëÿ íà ïðèïåêå,  ìåñòî ñóõîå ïîëçåò è, âðàùàÿ ãëàçà îãíåâûå, Æàæäîé òîìÿñü, âíå ñåáÿ îò æàðû, ñâèðåïñòâóåò â ïîëå. |
stagna colit, ripisque habitans hic piscibus atram improbus ingluviem ranisque loquacibus explet; postquam exusta palus, terraeque ardore dehiscunt, exsilit in siccum, et flammantia lumina torquens saevit agris asperque siti atque exterritus aestu. |
|
435 | Äà íå ïîòÿíåò ìåíÿ çàñíóòü áåçìÿòåæíî ïîä íåáîì Èëü ãäå-íèáóäü íà òðàâå ïîëåæàòü ñðåäè ðîùè íàãîðíîé  äíè, êîãäà, êîæó ñìåíèâ, îáíîâëåííàÿ, þíîñòüþ áëåùåò, Âüåòñÿ, äî́ìà ñâîèõ îñòàâèâ ìàëþòîê èëü ÿéöà, Ê ñîëíöó ïîäíÿâøèñü, à ðîò ÿçûêîì ðàñòðî¸ííûì ìèãàåò. |
ne mihi tum mollis sub divo carpere somnos neu dorso nemoris libeat iacuisse per herbas, cum positis novus exuviis nitidusque iuventa volvitur, aut catulos tectis aut ova relinquens, arduus ad solem, et linguis micat ore trisulcis. |
|
440 | È î áîëåçíÿõ ñêàæó, î ïðèçíàêàõ èõ è ïðè÷èíàõ. Îâöû ÷åñîòêîþ çëîé áîëåþò, êîëü ëèâåíü õîëîäíûé Òåëî ïðîõâàòèò ó íèõ èëü óæàñíîþ çèìíåé ïîðîþ Ëþòûé ìîðîç; à åùå: êîëü ó ñòðèæåíûõ ïîò îñòàåòñÿ Ñ íèõ íå îìûòûé; èëü êóñò îáîäðàë èì êîæó êîëþ÷èé. |
Morborum quoque te causas et signa docebo. turpis ovis temptat scabies, ubi frigidus imber altius ad vivum persedit et horrida cano bruma gelu, vel cum tonsis inlotus adhaesit sudor, et hirsuti secuerunt corpora vepres. |
|
445 | Ðàäè òîãî ïàñòóõè â ðåêàõ êóïàþò îòàðû Ïðåñíûõ; ïðè ýòîì âîæàê ïîãðóæàåòñÿ â êèïåíü è ñ øåðñòüþ Ìîêðîþ âäîëü ïî ðåêå íåñåòñÿ ïî âîëå òå÷åíüÿ. Èëè æå ãîðüêèì òåëà ìàñëè÷íûì ìàæóò îòñòîåì, Ñ íèì ìåòàðãèðèé ñìåøàâ è äîáàâèâ åñòåñòâåííîé ñåðû, |
dulcibus idcirco fluviis pecus omne magistri perfundunt, udisque aries in gurgite villis mersatur, missusque secundo defluit amni; aut tonsum tristi contingunt corpus amurca, et spumas miscent argenti vivaque sulpura |
|
450 | Òàêæå èäåéñêîé ñìîëû è äëÿ ìàçè ïðèãîäíîãî âîñêà, Ëóêà ìîðñêîãî åùå, ÷åìåðèöû ïàõó÷åé è äåãòÿ. Ëó÷øå, îäíàêî æå, íåò ïðîòèâ ýòîãî áåäñòâèÿ ñðåäñòâà, Íåæåëè, åñëè íîæîì êòî ñìîæåò ðàçðåçàòü âåðõóøêó Ñàìûõ íàðûâîâ: æèâåò è ïèòàåò ñåáÿ ïîòàåííî |
Idaeasque pices et pinguis unguine ceras scillamque elleborosque gravis nigrumque bitumen. non tamen ulla magis praesens fortuna laborum est, quam si quis ferro potuit rescindere summum ulceris os: alitur vitium vivitque tegendo, |
|
455 | Çëî, ìåæäó òåì êàê ïàñòóõ âðà÷óþùèõ ðóê íå æåëàåò Ê ÿçâàì ñàì ïðèëîæèòü è ñèäèò, íà áîãîâ óïîâàÿ! Áîëå òîãî, êîëü íåäóã äî êîñòåé ïðîíèêàåò îâå÷üèõ,  òåëå ñâèðåïñòâóåò æàð è áîëÿùèå ãëîæåò ñóñòàâû, Íàäî åãî óñòðàíèòü: ðàññå÷ü îâöå èç-ïîä íèçó |
dum medicas adhibere manus ad volnera pastor abnegat, et meliora deos sedet omnia poscens. quin etiam, ima dolor balantum lapsus ad ossa cum furit atque artus depascitur arida febris, profuit incensos aestus avertere et inter |
|
460 | Âåíó ìåæ íîã, ÷òîáû êðîâü ìîãëà ñâîáîäíàÿ õëûíóòü, — Òàê ïîñòóïàåò áèçàëüò è áûñòðûå òàêæå ãåëîíû,  áåãñòâå ê Ðîäîïå íåñÿñü, â ïóñòûíè ëè ãåòñêèå, — ýòè Êèñëîå ïüþò ìîëîêî, ñìåøàâ åãî ñ êîíñêîþ êðîâüþ. Åñëè óâèäèøü îâöó, êîòîðàÿ ÷àùå îòõîäèò, |
ima ferire pedis salientem sanguine venam, Bisaltae quo more solent acerque Gelonus, cum fugit in Rhodopen atque in deserta Getarum, et lac concretum cum sanguine potat equino. quam procul aut molli succedere saepius umbrae |
|
465 | Òåíè èùà, èëü òðàâó ëóãîâóþ ëåíèâåå ùèïëåò, Ñçàäè ïîñëåäíèõ èäåò è íà ïàñòáèùå ïðÿìî ñðåäü ïîëÿ Ïàäàåò èëè îäíà óäàëÿåòñÿ ïîçäíåþ íî÷üþ, Òîò÷àñ áåäó ïðåñåêè æåëåçîì, ïîêà íå ïðîíèêëà Çëàÿ çàðàçà âî âñå òîáîé íåáðåæåííîå ñòàäî. |
videris, aut summas carpentem ignavius herbas extremamque sequi, aut medio procumbere campo pascentem, et serae solam decedere nocti, continuo culpam ferro compesce, prius quam dira per incautum serpant contagia volgus. |
|
470 | Áóðè, ïðåäâåñòíèöû çèì, íå ÷àùå áðîñàþòñÿ ñ ìîðÿ, ×åì íà õëåâà íàïàäàåò áîëåçíü, è íå îäèíî÷åê Ãóáèò êîâàðíûé íåäóã, íî ñòàäî öåëîå ñðàçó, Âñå óïîâàíüå åãî, âñå ïëåìÿ, ñòàðûõ è ìàëûõ. Ìîæåò îá ýòîì óçíàòü, êòî ñåé÷àñ ïîäíåáåñíûå Àëüïû, |
non tam creber agens hiemem ruit aequore turbo, quam multae pecudum pestes. nec singula morbi corpora corripiunt, sed tota aestiva repente, spemque gregemque simul cunctamque ab origine gentem. tum sciat, aërias Alpis et Norica si quis |
|
475 | Íîðèêà çàìêè â ãîðàõ è Òèìàâà Èà́ïèäà íèâû, Ãîäû ñïóñòÿ, ïîñåòèò — îïóñòåâøèå öàðñòâà ïàñòóøüè, Âåñü áåçãðàíè÷íûé ïðîñòîð ñ òåõ ïîð çàáðîøåííûõ ïàñòáèù. Òàì êîãäà-òî áåäà ïðèêëþ÷èëàñü îò ïîð÷è âîçäóøíîé, Ëþäÿì íà ãî́ðå æàðà çàïûëàëà îñåííÿÿ ëþòî, |
castella in tumulis et Iapydis arva Timavi nunc quoque post tanto videat, desertaque regna pastorum et longe saltus lateque vacantis. Hic quondam morbo caeli miseranda coorta est tempestas totoque autumni incanduit aestu, |
|
480 | Ñìåðòè âåñü ðîä ïðåäàëà æèâîòíûõ äîìàøíèõ è äèêèõ, È îòðàâèëà ïðóäû, è çàðàçîé ëóãà íàïèòàëà. Ñìåðòíûé èñõîä ðàçëè÷åí áûâàë: îãíåâèöà ñíà÷àëà Æèëû ñóøèëà, ïîòîì íåñ÷àñòíûì êîð÷èëà ÷ëåíû; Ïîñëå æèäêîñòü òåêëà èçîáèëüíî, â ñåáÿ âîâëåêàÿ |
et genus omne neci pecudum dedit, omne ferarum, corrupitque lacus, infecit pabula tabo. nec via mortis erat simplex; sed ubi ignea venis omnibus acta sitis miseros adduxerat artus, rursus abundabat fluidus liquor omniaque in se |
|
485 | Êîñòè âñå äî îäíîé, ïîñòåïåííî ÿçâèìûå õâîðüþ. ×àñòî ïðè ñëóæáå áîãàì ê àëòàðþ ïîäâåäåííàÿ æåðòâà Ïîä óâåí÷àâøåé åå áåëîñíåæíîé ïîâÿçêîé ñ òåñüìàìè Ìåæäó ïðåðâàâøèõ îáðÿä ñëóæèòåëåé ïàäàëà ìåðòâîé. Åñëè æå íîæ óñïåâàë ïðèêîí÷èòü æåðòâó, áûâàëî, |
ossa minutatim morbo conlapsa trahebat. saepe in honore deum medio stans hostia ad aram, lanea dum nivea circumdatur infula vitta, inter cunctantis cecidit moribunda ministros. aut si quam ferro mactaverat ante sacerdos, |
|
490 | Ïîòðîõ êëàäóò íà àëòàðü, íî îãîíü ðàçãîðåòüñÿ íå ìîæåò, È íà âîïðîñû óæå ïðåäñêàçàòåëü íå â ñèëàõ îòâåòèòü. Åñëè ïîäñòàâèòü êëèíîê, åëå-åëå îêðàñèòñÿ êðîâüþ, Áëåäíàÿ æèæà èç æèë ïîâåðõíîñòü ïåñêà îêðîïëÿåò. Òàì óìèðàþò òîëïîé òåëÿòà ìåæ òðàâ áëàãîäàòíûõ |
inde neque impositis ardent altaria fibris, nec responsa potest consultus reddere vates, ac vix suppositi tinguntur sanguine cultri summaque ieiuna sanie infuscatur harena. hinc laetis vituli volgo moriuntur in herbis |
|
495 | Èëè æå ñ þíîé äóøîé ðàññòàþòñÿ ó ïîëíûõ êîðìóøåê. Áåñÿòñÿ êðîòêèå ïñû, çàáîëåâøèõ ñâèíåé ñîòðÿñàåò Êàøåëü, äûøàòü íå äàåò è äóøèò îïóõøèå ãëîòêè. Ïàäàåò áåäíûé, çàáûâ è òðóäû, è òðàâó ëóãîâóþ, Êîíü, ëþáèìåö ïîáåä, èçáåãàÿ ðó÷üåâ, òî è äåëî |
et dulcis animas plena ad praesepia reddunt; hinc canibus blandis rabies venit, et quatit aegros tussis anhela sues ac faucibus angit obesis. labitur infelix studiorum atque immemor herbae victor equus fontisque avertitur et pede terram |
|
500 | Îçåìü êîïûòàìè áüåò; íå ãîðÿ÷ è íå õîëîäåí, êàïëåò Ïîò ñ ïîíèêøèõ óøåé, — ëåäÿíîé ïåðåä ñàìîþ ñìåðòüþ. Øêóðà, ñóõà è æåñòêà, ïðîòèâèòñÿ ïðèêîñíîâåíüþ, — Ïåðåä êîí÷èíîé ñïåðâà ïîÿâëÿþòñÿ ïðèçíàêè ýòè; Íî êîëü ïîñòèãøèé íåäóã ñòàíîâèòñÿ âñå òÿæåëåå, |
crebra ferit; demissae aures, incertus ibidem sudor et ille quidem morituris frigidus; aret pellis et ad tactum tractanti dura resistit. haec ante exitium primis dant signa diebus; sin in processu coepit crudescere morbus, |
|
505 | Æàðîì ïûëàþò ãëàçà, â ãðóäè ãëóáîêî äûõàíüå Âûõîäà èùåò è ñòîí ïðåðûâèñòûé ñëûøåí, èêîòà Äîëãàÿ ìó÷èò áîêà, èç íîçäðåé æå ÷åðíàÿ ëüåòñÿ Êðîâü è øåðøàâûé ÿçûê ñòåñíÿåò çàáóõøåå ãîðëî. Ïîëüçó ïðèíîñèò òîãäà ââåäåíüå ïðè ïîìîùè ðîãà |
tum vero ardentes oculi atque attractus ab alto spiritus, interdum gemitu gravis, imaque longo ilia singultu tendunt, it naribus ater sanguis, et obsessas fauces premit aspera lingua. profuit inserto latices infundere cornu |
|
510 | Ñîêîâ Ëåíåÿ: îäíî èõ ëèøü ýòî îò ñìåðòè ñïàñàëî. Âñêîðå äëÿ íèõ è âèíî îáðàòèëîñü â ïîãèáåëü, — âîñïðÿíóâ, Ñòàëè áåñèòüñÿ îíè è â ìóêàõ ñìåðòåëüíûõ — î áîãè! Áëàãî ïîøëèòå áëàãèì, âðàãàì ëèøü — òàêîå áåçóìüå! — Ðâàëè çóáàìè â êëîêè, íåèñòîâî òåëî òåðçàëè. |
Lenaeos; ea visa salus morientibus una: mox erat hoc ipsum exitio, furiisque refecti ardebant, ipsique suos iam morte sub aegra (di meliora piis erroremque hostibus illum!) discissos nudis laniabant dentibus artus. |
|
515 | Âîò, îäíàêî, è âîë â ïàðó́ îò òÿæåëîãî ïëóãà Âàëèòñÿ, êðîâü èçî ðòà èçðûãàåò ñ ïåíîþ âìåñòå, Âîò îí ïîñëåäíèé ñòîí èçäàåò — è ïå÷àëèòñÿ ïàõàðü; Îí îòïðÿãàåò âîëà, îãîð÷åííîãî ñìåðòüþ ñîáðàòà, È, íå îêîí÷èâ òðóäà, ñâîé ïëóã â áîðîçäå îñòàâëÿåò. |
Ecce autem duro fumans sub vomere taurus concidit et mixtum spumis vomit ore cruorem extremosque ciet gemitus. it tristis arator, maerentem abiungens fraterna morte iuvencum, atque opere in medio defixa relinquit aratra. |
|
520 | Ãèáíåò âîë, — è íè òåíè äóáðàâ, íè ìÿãêèì ëóæàéêàì Íå îæèâèòü â íåì äóøè, íè ðå÷êå, êîòîðàÿ ëüåòñÿ Ïî ïîëþ ìåæäó êàìíåé, ýëåêòðà ÷èùå; âïàäàþò Ñíèçó áîêà, â ãëàçàõ íåïîäâèæíûõ ñìåðòíàÿ òóïîñòü, Âåñîì ñâîèì òÿãîòÿñü, ñêëîíÿåòñÿ äîçåìè øåÿ. |
non umbrae altorum nemorum, non mollia possunt prata movere animum, non qui per saxa volutus purior electro campum petit amnis; at ima solvuntur latera, atque oculos stupor urget inertis ad terramque fluit devexo pondere cervix. |
|
525 | Ïîëüçà êàêàÿ åìó îò òðóäîâ è çàñëóã, — ÷òî âîðî÷àë Òÿæêóþ çåìëþ? Ìåæ òåì íè äàðû ìàññèéñêèå Âàêõà Íå íàâðåäèëè åìó, íè ïèðû ñ äâîéíîé ïåðåìåíîé, — Òîëüêî ëèñòâà äà òðàâà ïàñóùèõñÿ áûëè ïèòàíüåì, ßñíûå áûëè ïèòüåì ðîäíèêè è ñ òå÷åíèåì áûñòðûì |
quid labor aut benefacta iuvant? quid vomere terras invertisse gravis? atqui non Massica Bacchi munera, non illis epulae nocuere repostae: frondibus et victu pascuntur simplicis herbae, pocula sunt fontes liquidi atque exercita cursu |
|
530 | Ðåêè; çäîðîâûé èõ ñîí íå áûâàë ïðåðûâàåì çàáîòîé! Â òå æå ëèõèå ãîäà, — ãîâîðÿò, — ïî ìåñòíîñòÿì ýòèì Òùåòíî èñêàëè áûêîâ äëÿ Þíîíèíûõ ñâÿùåííîäåéñòâèé, È êîëåñíèöó âåçëè ê àëòàðþ äâà áóéâîëà ðàçíûõ. Çåìëþ ìîòûãîé ðûõëèòü óæå íå ïîä ñèëó — íîãòÿìè |
flumina, nec somnos abrumpit cura salubris. Tempore non alio dicunt regionibus illis quaesitas ad sacra boves Iunonis et uris imparibus ductos alta ad donaria currus. ergo aegre rastris terram rimantur, et ipsis |
|
535 |  ïî÷âó âðûâàþò çåðíî; ïî êðóòûì íàãîðíûì äîðîãàì Ëþäè, øåè ïðèãíóâ, ñêðèïÿùèå òàùàò ïîâîçêè! Âîëê íå áëóæäàåò óæå ó îâ÷àðåí è êîçíåé íå ñòðîèò, Îí óæ íå áðîäèò âêðóã ñòàä ïî íî÷àì: æåñòî÷å çàáîòà Âîëêà ãíåòåò. Ãîðÿ÷èé îëåíü è ðîáêàÿ ñåðíà |
unguibus infodiunt fruges, montisque per altos contenta cervice trahunt stridentia plaustra. non lupus insidias explorat ovilia circum nec gregibus nocturnus obambulat; acrior illum cura domat. timidi dammae cervique fugaces |
|
540 | Õîäÿò ïðîìåæäó ñîáàê ó ñàìûõ æèëèù ÷åëîâåêà. Âñåõ îáèòàòåëåé âîä, ïëàâó÷èõ âñÿêîé ïîðîäû Âäîëü ïî ìîðñêèì áåðåãàì, êàê îñòàíêè êîðàáëåêðóøåíüÿ, Ìîåò ïðèáîé; ê íåïðèâû÷íûì ðåêà́ì ïîñïåøàþò òþëåíè; Äîõíåò åõèäíà — íå âïðîê åé èçâèâû ïîäçåìíûõ óêðûòèé, — |
nunc interque canes et circum tecta vagantur. iam maris immensi prolem et genus omne natantum litore in extremo ceu naufraga corpora fluctus proluit; insolitae fugiunt in flumina phocae. interit et curvis frustra defensa latebris |
|
545 | È ñ ÷åøóåé òîð÷àùåé çìåÿ âîäÿíàÿ; ïåðíàòûì Ñòàë äàæå âîçäóõ è òîò íåáëàãîïðèÿòåí: ñâåðãàÿñü, Ñ æèçíüþ ñâîåé ðàññòàþòñÿ îíè â ïîäîáëà÷íîé âûñè. Ìàëî òîãî — áåñïîëåçíà áûëà è ïàñòáèù çàìåíà. Ñòàëî èñêóññòâî âî âðåä; è âðà÷è óñòóïèëè áîëåçíè — |
vipera et attoniti squamis adstantibus hydri. ipsis est aër avibus non aequus, et illae praecipites alta vitam sub nube relinquunt. praeterea iam nec mutari pabula refert, quaesitaeque nocent artes; cessere magistri, |
|
550 | Àìèôàîíîâ Ìåëàìï è Õèðîí, ðîæäåííûé Ôèëèðîé. Áðîñèâ ñòèãèéñêóþ òüìó, ñâèðåïñòâóåò âíîâü Òèñèôîíà Áëåäíàÿ, ïåðåä ñîáîé Áîÿçíü ãîíÿ è Áîëåçíè, È, âûïðÿìëÿÿñü, ãëàâó ÷òî íè äåíü, òî âûøå ïîäúåìëåò! Áëåÿíüåì âå÷íûì îâåö, êîðîâ ïîñòîÿííûì ìû÷àíüåì |
Phillyrides Chiron Amythaoniusque Melampus. saevit et in lucem Stygiis emissa tenebris pallida Tisiphone Morbos agit ante Metumque inque dies avidum surgens caput altius effert. balatu pecorum et crebris mugitibus amnes |
|
555 | Îãëàøåíû áåðåãà è õîëìû, ñîææåííûå çíîåì. Öåëûå òîëïû çâåðüÿ ïðåäàåò îíà ñìåðòè è â ñàìûõ Ñòîéëàõ ãðóäû âàëèò ãíèþùèõ â ãíóñíîì ðàñïàäå Òóø, ïîêà èõ çåìëåé íå çàñûïëþò è â ÿìó íå ñïðÿ÷óò. Äàæå è êîæó íåëüçÿ áûëî â äåëî ïóñòèòü, äàæå ïîòðîõ |
arentesque sonant ripae collesque supini. iamque catervatim dat stragem atque aggerat ipsis in stabulis turpi dilapsa cadavera tabo, donec humo tegere, ac foveis abscondere discunt. nam neque erat coriis usus, nec viscera quisquam |
|
560 | ×èñòîé âîäîþ ïðîìûòü èëè èõ íà îãíå îáåçâðåäèòü. Òàêæå íåëüçÿ áûëî ñòðè÷ü èçúåäåííîé ãðÿçüþ è õâîðüþ Øåðñòè, äàæå íåëüçÿ ïðèêàñàòüñÿ ê èñïîð÷åííîé âî́ëíå. Åñëè æå êòî íàäåâàë âðåäîíîñíóþ øêóðó, ïî òåëó Òîò÷àñ øëè ïóïûðè âîñïàëåííûå, è ïî çëîâîííûì |
aut undis abolere potest aut vincere flamma. ne tondere quidem morbo inluvieque peresa vellera nec telas possunt attingere putris: verum etiam invisos si quis temptarat amictus, ardentes papulae atque immundus olentia sudor |
|
565 | ×ëåíàì ñòåêàë îìåðçèòåëüíûé ïîò, — äîæèäàëèñü íåäîëãî, Âñêîðå áîëÿùàÿ ïëîòü â ñâÿùåííîì îãíå îòãîðàëà. |
membra sequebatur, nec longo deinde moranti tempore contactos artus sacer ignis edebat. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß