Ýíåèäà

Êíèãà IX

Âåðãèëèé. Áóêîëèêè. Ãåîðãèêè. Ýíåèäà. Õóäîæåñòâåííàÿ ëèòåðàòóðà, Ìîñêâà, 1979.
Ïåðåâîä ñ ëàòèíñêîãî Ñ. À. Îøåðîâà ïîä ðåä. Ô. À. Ïåòðîâñêîãî.
Êîììåíòàðèé Í. À. Ñòàðîñòèíîé.

 îñíîâó ïåðåâîäà ïîëîæåíî èçäàíèå: P. Vergilii Maronis, Opera… edidit… Albertus Forbiger. Partes I—III, Lipsiae, 1873—1875. Ó÷òåíû òàêæå ñëåäóþùèå èçäàíèÿ: P. Vergilius Maro, Opera omnia, vol. I—III, recensuit O. Ribbeck, Lipsiae, 1859—1868; «Oeuvres de Virgile», texte établi et commenté par Benoist, Paris, 1918; «Vergil’s Gedichte» erklärt von Th. Ladewig, Berlin, zwölfte Auflage, 1902—1907.

Ëàò. òåêñò ïðèâîäèòñÿ ïî èçä.: Virgil. T. II. Aeneid VII—XII // Loeb Classical Library, 1942 (2-å èñïð. ïåðåèçä. 1918, ðåïð. 1934).
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

Ýòè ïîêóäà äåëà âäà­ëå­êå îò Ëàâ­ðåí­òà âåð­øàò­ñÿ,
Äî÷ü Ñàòóð­íà ñ íåáåñ ïîñû­ëà­åò íà çåì­ëþ Èðèäó
Ê äåðç­êî­ìó Òóð­íó, — â òîò ÷àñ îí ñèäåë â äîëèíå ñâÿ­ùåí­íîé,
Òàì, ãäå ïðåä­êà åãî Ïèëóì­íà ðîùà øóìå­ëà.
At­que ea di­ver­sa pe­ni­tus dum par­te ge­run­tur,
Irim de cae­lo mi­sit Sa­tur­nia Iuno
auda­cem ad Tur­num. lu­co tum for­te pa­ren­tis
Pi­lum­ni Tur­nus sac­ra­ta val­le se­de­bat.
5 Äî÷ü Òàâ­ìàí­òà åìó óñòà­ìè àëû­ìè ìîë­âèò:
«Òóðí, ïî âîëå ñâî­åé áûñò­ðî­òå÷­íîå âðå­ìÿ äàðó­åò
Òî, ÷òî òåáå îáå­ùàòü íå äåðç­íóë áû íèêòî èç áåñ­ñìåðò­íûõ.
Ñïóò­íè­êîâ, ãîðîä è ôëîò Ýíåé ïîêè­íóë è îòáûë
 öàð­ñòâî, ãäå ñòà­ðåö Ýâàíäð ñ Ïàëà­òè­íà àðêà­ä­öà­ìè ïðà­âèò.
ad quem sic ro­seo Thau­man­tias ore lo­cu­ta est:
«Tur­ne, quod op­tan­ti di­vum pro­mit­te­re ne­mo
aude­ret, vol­ven­da dies en at­tu­lit ultro.
Aeneas ur­be et so­ciis et clas­se re­lic­ta
sceptra Pa­la­ti­ni se­dem­que pe­tit Euandri.
10 Áîëü­øå òîãî, îí ïðî­íèê äî òâåð­äûíü äàëå­êèõ Êîðè­òà,
×òîáû ê îðó­æüþ ïðè­çâàòü çåì­ëåäåëü­öåâ ëèäèé­ñêèõ îòðÿäû.
×òî æå òû ìåä­ëèøü? Ïîðà çàëî­æèòü êîíåé â êîëåñ­íè­öó!
Âðå­ìÿ íå òðàòü! Âðàñ­ïëîõ íàïà­äè íà ëàãåðü ñìÿ­òåí­íûé!»
Òóò âîç­íåñ­ëàñü ê íåáå­ñàì íà ðàñ­êè­íó­òûõ êðû­ëüÿõ áîãè­íÿ,
nec sa­tis: extre­mas Co­ry­thi pe­net­ra­vit ad ur­bes
Ly­do­rum­que ma­num col­lec­tos ar­mat ag­res­tis.
quid du­bi­tas? nunc tem­pus equos, nunc pos­ce­re cur­rus.
rum­pe mo­ras om­nis et tur­ba­ta ar­ri­pe castra».
di­xit et in cae­lum pa­ri­bus se sus­tu­lit alis
15 Ñêðû­ëàñü ñðå­äè îáëà­êîâ, ïî äóãå ïðî­ì÷àâ­øèñü îãðîì­íîé.
Âåñò­íè­öó Òóðí óçíàë è, ïðî­ñòåð­øè ê çâåçäàì ëàäî­íè,
Ìîë­âèë òàêèå ñëî­âà âîñëåä óáå­ãàâ­øåé Èðèäå:
«Íåáà êðà­ñà! Êòî òåáå ïîâå­ëåë íà îáëà­êå ëåã­êîì
Ê íàì íà çåì­ëþ ñëå­òåòü? Îò÷å­ãî ëó÷è çîëîòûå
in­gen­tem­que fu­ga se­cuit sub nu­bi­bus ar­cum.
adgno­vit iuve­nis dup­li­cis­que ad si­de­ra pal­mas
sus­tu­lit ac ta­li fu­gien­tem est vo­ce se­cu­tus:
«Iri, de­cus cae­li, quis te mi­hi nu­bi­bus ac­tam
de­tu­lit in ter­ras? un­de haec tam cla­ra re­pen­te
20 Ëüþò­ñÿ äîæäåì, è íåáåñ­íàÿ òâåðäü ðàñ­ïàõ­íó­ëàñü, ÿâëÿÿ
Âçî­ðó áëóæ­äà­íüå ñâå­òèë? Ïîâè­íó­þñü çíà­ìå­íüÿì, áîãè,
Êòî áû èç âàñ ê îðó­æüþ íè çâàë!» È, ïðî­ìîë­âèâ, ñïó­ñòèë­ñÿ
Òóðí ê ðåêå è, âîäû çà÷åðï­íóâ ñ ïîâåðõ­íî­ñòè ñâåò­ëîé,
Îí ê áåñ­ñìåðò­íûì âîç­çâàë, ýôèð íàïîë­íèâ ìîëü­áà­ìè.
tem­pes­tas? me­dium vi­deo dis­ce­de­re cae­lum
pa­lan­tis­que po­lo stel­las. se­quor omi­na tan­ta,
quis­quis in ar­ma vo­cas». et sic ef­fa­tus ad un­dam
pro­ces­sit sum­mo­que hau­sit de gur­gi­te lym­phas,
mul­ta deos orans, one­ra­vit­que aet­he­ra vo­tis.
25 Òîò­÷àñ âûõî­äèò â ïîëÿ íåñìåò­íàÿ ðàòü èòà­ëèé­öåâ,
Ãîð­äûõ îáè­ëüåì êîíåé, è îäåæä óçîð­íûõ, è çëà­òà.
 ïåð­âûõ ðÿäàõ âûñòó­ïà­åò Ìåñ­ñàï, îòðÿä çàìû­êà­þò
Òèð­ðà ñûíû, à Òóðí, ïðåä­âî­äè­òåëü âîéñê, — ïîñðåäèíå
Åäåò ñ îðó­æüåì è âñåõ êðà­ñîé ïðå­âîñ­õî­äèò è ðîñòîì.
Iam­que om­nis cam­pis exer­ci­tus ibat aper­tis,
di­ves equ­um, di­ves pic­tai ves­tis et auri
(Mes­sa­pus pri­mas acies, postre­ma coer­cent
Tyrrhi­dae iuve­nes, me­dio dux ag­mi­ne Tur­nus),
[ver­ti­tur ar­ma te­nens, et to­to ver­ti­ce sup­ra est: —]
30 Òàê, ïîë­íî­âîä­íûé îò ñòðóé ñåìè ñïî­êîé­íûõ ïðè­òî­êîâ,
Ãàíã ìîë­÷à­ëè­âûé òå÷åò èëè Íèë, êîãäà òó÷­íàÿ âëà­ãà
Ñõëûíåò ñ ïîëåé è â ïðè­âû÷­íîå âíîâü âîðî́òèò­ñÿ ðóñ­ëî.
Âèäÿò òðî­ÿí­öû, êàê ïûëü ïîä­íè­ìà­åò­ñÿ îáëà­êîì òåì­íûì,
Êàê âíå­çàï­íàÿ òüìà çàêðû­âà­åò ðàâ­íè­íó îò âçî­ðà.
ceu sep­tem sur­gens se­da­tis am­ni­bus al­tus
per ta­ci­tum Gan­ges aut pin­gui flu­mi­ne Ni­lus
cum ref­luit cam­pis et iam se con­di­dit al­veo.
hic sub­itam nig­ro glo­me­ra­ri pul­ve­re nu­bem
pros­pi­ciunt Teuc­ri ac te­neb­ras in­sur­ge­re cam­pis.
35 Ïåð­âûì Êàèê çàêðè­÷àë ñ óêðåï­ëå­íèé, ê ïîëÿì îáðà­ùåí­íûõ:
«Òåâ­ê­ðû, âçãëÿ­íè­òå, êàêîé òóìàí òàì ñòå­ëåò­ñÿ ÷åð­íûé!
Áûñò­ðî íåñè­òå ìå÷è, ïîä­íè­ìàé­òåñü íà ñòå­íû ñ îðó­æüåì!
Ýé! Ïîä­ñòó­ïà­þò âðà­ãè!» È íåìåä­ëÿ ñ êðè­êîì äàð­äàí­öû
 ëàãå­ðå ñêðûòü­ñÿ ñïå­øàò è âçáå­ãà­þò íà́ ñòå­íó, èáî
pri­mus ab ad­ver­sa concla­mat mo­le Cai­cus:
«quis glo­bus, o ci­ves, ca­li­gi­ne vol­vi­tur at­ra?
fer­te ci­ti fer­rum, da­te te­la, as­cen­di­te mu­ros,
hos­tis adest, heia!» in­gen­ti cla­mo­re per om­nis
con­dunt se Teuc­ri por­tas et moe­nia complent.
40 Èì íàêà­çàë, óåç­æàÿ, Ýíåé, ìíî­ãî­îïûò­íûé â áèò­âàõ,
×òîáû îíè, åñëè âäðóã íåîæè­äàí­íî ÷òî ïðè­êëþ­÷èò­ñÿ,
 ñòðîé íå ñìå­ëè âñòà­âàòü, íå ââå­ðÿ­ëèñü îòêðû­òî­ìó ïîëþ,
Íî çàùè­ùà­ëè ñâîé ñòàí ïîä ïðè­êðû­òüåì ñòåí óêðåï­ëåí­íûõ.
Ãîíèò èõ ñòûä è ãíåâ ñ âðà­ãîì ñõâà­òèòü­ñÿ âïëîò­íóþ,
nam­que ita dis­ce­dens prae­ce­pe­rat op­ti­mus ar­mis
Aeneas, si qua in­te­rea for­tu­na fuis­set,
neu strue­re aude­rent aciem neu cre­de­re cam­po;
castra mo­do et tu­tos ser­va­rent ag­ge­re mu­ros.
er­go et­si con­fer­re ma­num pu­dor ira­que monstrat,
45 Íî çàìû­êà­þò îíè, ïîâè­íó­ÿñü ïðè­êà­çó, âîðîòà,
 áàø­íÿõ ñ îðó­æüåì çàñåâ, ïðè­áëè­æå­íüÿ âðà­ãîâ îæè­äà­þò.
Âäðóã, âïå­ðåä ïðî­ëå­òåâ è ìåä­ëè­òåëü­íûé ñòðîé îáî­ãíàâ­øè,
Äâà­äöàòü îòáîð­íûõ áîé­öîâ íà êîíÿõ çà ñîáîé óâëå­êàÿ,
Ê ëàãå­ðþ Òóðí ïîä­ñêà­êàë. Ôðà­êèé­ñêèé â ÿáëî­êàõ áåëûõ
obi­ciunt por­tas ta­men et prae­cep­ta fa­ces­sunt,
ar­ma­ti­que ca­vis exspec­tant tur­ri­bus hos­tem.
Tur­nus, ut an­te vo­lans tar­dum prae­ces­se­rat ag­men,
vi­gin­ti lec­tis equi­tum co­mi­ta­tus, et ur­bi
impro­vi­sus adest: ma­cu­lis quem Thra­cius al­bis
50 Ì÷èò åãî êîíü, è çîëî­òîì øëåì ãîðèò êðàñ­íî­ãðè­âûé.
«Êòî ñî ìíîþ, äðó­çüÿ? Íà âðà­ãà êòî áðî­ñèò­ñÿ ïåð­âûé?..
Âîò âàì!» È, âûìîë­âèâ òàê, ìåò­íóë îí äðî­òèê ñ ðàç­ìà­õó —
Íîâîé íà÷à­ëî âîé­íû — è ñòðåì­ãëàâ ïî ðàâ­íèíå ïîíåñ­ñÿ.
Âñòðå­òè­ëî ïóùåí­íûé äðîò ãðîç­íî­çâó÷­íûì êðè­êîì è øóìîì
por­tat equ­us cris­ta­que te­git ga­lea aurea rub­ra.
«ec­quis erit, me­cum, iuve­nes, qui pri­mus in hos­tem?
en» — ait et iacu­lum at­tor­quens emit­tit in auras,
prin­ci­pium pug­nae, et cam­po se­se ar­duus in­fert.
cla­mo­rem ex­ci­piunt so­cii fre­mi­tu­que se­quun­tur
55 Âîé­ñêî ñîþç­íûõ ïëå­ìåí. Íåïî­íÿò­íà èì ðîáîñòü äàð­äàí­öåâ:
×òî æå íå âûé­äóò îíè íà ðàâ­íè­íó, íå âñòðå­òÿò ñ îðó­æüåì
Íàòèñê âðà­ãîâ, íî çà âàëîì ñèäÿò? Âäîëü âñåõ óêðåï­ëå­íèé
Ðûùåò Òóðí è â ñòåíå íåïðè­ñòóï­íîé èùåò ïðî­õî­äà;
Òàê, ïûòà­ÿñü ïîïàñòü çà îãðà­äó ïîë­íîé îâ÷àð­íè,
hor­ri­so­no; Teuc­rum mi­ran­tur iner­tia cor­da,
non aequo da­re se cam­po, non ob­via fer­re
ar­ma vi­ros, sed castra fo­ve­re. huc tur­bi­dus at­que huc
lustrat equo mu­ros adi­tum­que per avia quae­rit.
ac ve­lu­ti ple­no lu­pus in­si­dia­tus ovi­li
60 Ðûùåò çà ïîë­íî÷ü âîëê, ïîä äîæä­ëè­âûì óïîð­ñò­âóÿ âåò­ðîì,
Áðî­äèò âîêðóã è ðû÷èò, — íî â óêðû­òüå íàäåæ­íîì ÿãíÿ­òà
Áëå­þò è ìàòîê ñîñóò; ê íåäî­ñòóï­íîé ðâåò­ñÿ äîáû­÷å
 ÿðî­ñòè çâåðü, îùå­òè­íèâ­øè øåðñòü, è ïî êðî­âè òîìèò­ñÿ
Æàä­íàÿ ãëîò­êà åãî, èññó­ø¸í­íàÿ ãîëî­äîì äîë­ãèì.
cum fre­mit ad cau­las, ven­tos per­pes­sus et imbris,
noc­te su­per me­dia; tu­ti sub mat­ri­bus ag­ni
ba­la­tum exer­cent; il­le as­per et impro­bus ira
sae­vit in ab­sen­tis; col­lec­ta fa­ti­gat eden­di
ex lon­go ra­bies et sic­cae san­gui­ne fau­ces:
65 ßðî­ñòè òîé æå îãíåì çàãî­ðà­åò­ñÿ ðóòóë ïðè âèäå
Áàøåí è ñòåí, è äî ìîç­ãà êîñòåé ïðî­íè­êà­åò îáèäà:
Êàê ïîä­ñòó­ïèòü­ñÿ åìó, êàê òðî­ÿí­ñêèõ áîé­öîâ èç-çà âàëà
Âûáèòü? Êàê âûìà­íèòü èõ, ÷òîá â îòêðû­òîì ïîëå ñðà­çèòü­ñÿ?
Ðèíóë­ñÿ Òóðí ê êîðàá­ëÿì, ÷òî ñòî­ÿ­ëè ñ ëàãå­ðåì ðÿäîì,
haud ali­ter Ru­tu­lo mu­ros et castra tuen­ti
ig­nes­cunt irae, du­ris do­lor os­si­bus ar­det.
qua temptet ra­tio­ne adi­tus, et quae via clau­sos
ex­cu­tiat Teuc­ros val­lo at­que ef­fun­dat in aequ­um?
clas­sem, quae la­te­ri castro­rum adiuncta la­te­bat,
70 Ñêðû­òûå âàëîì êðó­òûì è ðåêîé îãðàæ­äåí­íûå áûñò­ðîé,
Ì÷èò­ñÿ îí âñêà÷ü è îãíÿ ó ñîðàò­íè­êîâ ðàäîñò­íûõ ïðî­ñèò,
Æàä­íî õâà­òà­åò ðóêîé ñîñ­íû́ ãîðÿ­ùèå ñó÷üÿ.
Áðî­ñè­ëèñü âîè­íû âñëåä, óâëå­÷åí­íûå íàòèñ­êîì Òóð­íà,
Èç î÷à­ãîâ ðàñ­õè­ùà­þò îãîíü — è êàæ­äûé íåñåò­ñÿ
ag­ge­ri­bus saep­tam cir­cum et flu­via­li­bus un­dis,
in­va­dit so­cios­que in­cen­dia pos­cit ovan­tis
at­que ma­num pi­nu flag­ran­ti fer­vi­dus implet.
tum ve­ro in­cum­bunt (ur­get prae­sen­tia Tur­ni)
at­que om­nis fa­ci­bus pu­bes ac­cin­gi­tur at­ris.
75 Ñ ôàêå­ëîì ÷åð­íûì â ðóêàõ; ñìî­ëÿ­íûå äûì­íûå âåò­âè
ßðêî ïûëà­þò, äî çâåçä âçìå­òàÿ èñêðû è ïëà­ìÿ.
Ìóçà! Êòî èç áîãîâ îò òàêî­ãî èçáà­âèë ïîæà­ðà
Òåâ­êðîâ? Êòî óáå­ðåã êîðàá­ëè îò Âóë­êà­íî­âîé ñèëû?
Ìîë­âè­òå! Ïîâåñòü î òîì ñòà­ðà, íî ñëà­âà íåòëåí­íà.
di­ri­pue­re fo­cos; pi­ceum fert fu­mi­da lu­men
tae­da et com­mix­tam Vol­ca­nus ad astra fa­vil­lam.
Quis deus, o Mu­sae, tam sae­va in­cen­dia Teuc­ris
aver­tit? tan­tos ra­ti­bus quis de­pu­lit ig­nis?
di­ci­te. pris­ca fi­des fac­to, sed fa­ma pe­ren­nis.
80 Â òå âðå­ìå­íà, êîãäà ôëîò ñâîé Ýíåé íà Èäå Ôðè­ãèé­ñêîé
Ñòðî­èë, ãîòî­âÿñü îòïëûòü â ìîð­ñêèå áåç­âåñò­íûå äàëè,
Ê ñûíó — ïðå­äà­íüå ãëà­ñèò, — áîãîâ Áåðå­êèíô­ñêàÿ Ìàòåðü
Ñ ïðîñü­áîé òàêîþ ïðè­øëà è ïðî­ìîë­âè­ëà: «Ñûí ìîé! Èñïîë­íè
Ìàòå­ðè ìèëîé ìîëü­áó, î âëà­ñòè­òåëü, Îëèìï óñìè­ðèâ­øèé!
tem­po­re quo pri­mum Phry­gia for­ma­bat in Ida
Aeneas clas­sem et pe­la­gi pe­te­re al­ta pa­ra­bat,
ip­sa deum fer­tur ge­net­rix Be­re­cyn­tia mag­num
vo­ci­bus his ad­fa­ta Iovem: «da, na­te, pe­ten­ti,
quod tua ca­ra pa­rens do­mi­to te pos­cit Olym­po.
85 Ðîùó ñîñ­íî­âóþ ÿ ëþáè­ëà äîë­ãèå ãîäû:
Ëåñ ìîé ñòî­ÿë íà âåð­øèíå ãîðû; ïðè­íî­ñè­ëè ìíå æåðò­âû
 ñóìðà­êå ìåæ­äó ñòâî­ëîâ òåíè­ñòûõ êëå­íîâ è ñîñåí.
Âíó­êó äàð­äàí­ñêî­ìó ÿ, êîãäà ôëîò ïðè­øëîñü åìó ñòðî­èòü,
Ñ ðàäî­ñòüþ èõ îòäà­ëà, — à òåïåðü òðå­âî­æèò­ñÿ ñåðä­öå.
pi­nea sil­va mi­hi, mul­tos di­lec­ta per an­nos,
lu­cus in ar­ce fuit sum­ma, quo sac­ra fe­re­bant,
nig­ran­ti pi­cea tra­bi­bus­que obscu­rus acer­nis:
has ego Dar­da­nio iuve­ni, cum clas­sis ege­ret,
lae­ta de­di; nunc sol­li­ci­tam ti­mor an­xius an­git.
90 Ñòðàõ ìîé ðàñ­ñåé è ê ïðîñü­áå ìîåé ñíè­çîé­äè áëà­ãî­ñêëîí­íî:
Ïóñòü ìîé ëåñ íè òÿãîñò­íûé ïóòü, íè âåò­ðû, íè âèõ­ðè
Íå îäî­ëå­þò — çàòåì, ÷òî ìîè­ìè âçðà­ùåí îí ãîðà­ìè».
Ìàòå­ðè ñûí îòâå­÷àë, âðà­ùàþ­ùèé çâåçä­íîå íåáî:
«Âîëþ ðîêà ñêëî­íèòü ðàäè íèõ òû ìíèøü, î ðîä­íàÿ?
sol­ve me­tus at­que hoc pre­ci­bus si­ne pos­se pa­ren­tem,
ne cur­su quas­sa­tae ul­lo neu tur­bi­ne ven­ti
vin­can­tur; pro­sit nostris in mon­ti­bus or­tas».
Fi­lius huic contra, tor­quet qui si­de­ra mun­di:
«o ge­net­rix, quo fa­ta vo­cas? aut quid pe­tis is­tis?
95 Åñòü ëè çàêîí, ÷òîá êîðàáëü, ðóêîé ïîñòðî­åí­íûé ñìåðò­íîé,
Æðå­áèé áåñ­ñìåðò­íûé îáðåë è ïóòåì, îïàñ­íî­ñòåé ïîë­íûì,
Ïëûë áåç­îïàñ­íî Ýíåé? Íå äàíî áîãàì ýòî ïðà­âî!
Òå ëèøü ÷åë­íû, ÷òî, âñ¸ îäîëåâ, Àâçî­íèé­ñêèõ äîñòèã­íóò
Ãàâà­íåé, òå, ÷òî ñðåäü âîëí óöå­ëå­þò è ê ïàø­íÿì Ëàâ­ðåíò­ñêèì
mor­ta­li­ne ma­nu fac­tae im­mor­ta­le ca­ri­nae
fas ha­beant? cer­tus­que in­cer­ta pe­ri­cu­la lustret
Aeneas? cui tan­ta deo per­mis­sa po­tes­tas?
im­mo ubi de­functae fi­nem por­tus­que te­ne­bunt
Auso­nios olim, quae­cum­que eva­se­rit un­dis
100 Òåâ­êðîâ öàðÿ ïðè­âå­çóò, ÿ îò ñìåðò­íûõ èçáàâ­ëþ îáëè­÷èé:
Ñòà­íóò îíè ïî âîëå ìîåé áîæå­ñòâà­ìè ìîð­ñêè­ìè,
Áóäóò, ïîäîá­íî Äîòî́, Ãàëà­òåå ïðå­êðàñ­íîé ïîäîá­íî,
Ãðó­äüþ áåñ­ñìåðò­íîé ïðî­ñòîð ïó÷è­íû ïåíèòü áåç­áðåæ­íîé».
Ìîë­âèâ, ïîêëÿë­ñÿ Îòåö ðåêîé ñòè­ãèé­ñêî­ãî áðà­òà,
Dar­da­nium­que du­cem Lau­ren­tia ve­xe­rit ar­va,
mor­ta­lem eri­piam for­mam mag­ni­que iube­bo
aequo­ris es­se deas, qua­lis Ne­reia Do­to
et Ga­la­tea se­cant spu­man­tem pec­to­re pon­tum».
di­xe­rat, id­que ra­tum Sty­gii per flu­mi­na frat­ris,
105 ×åð­íûì ïîòî­êîì ñìî­ëû è îáðû­âîì íàä ïðî­ïà­ñòüþ ìðà÷­íîé
È ãîëî­âîþ êèâ­íóë, ñîòðÿ­ñàÿ Îëèì­ïà ãðî­ìà­äó.
Íûíå íàñòàë îáå­ùàí­íûé äåíü, èñïîë­íèë­ñÿ íûíå
Ïàð­êîé îòïó­ùåí­íûé ñðîê, è, ðàç­ãíå­âà­íà Òóð­íà íå÷å­ñòüåì,
Ìàòü îò ñâÿ­ùåí­íûõ ÷åë­íîâ îòâðà­òè­ëà îãîíü äåðç­íî­âåí­íûé.
per pi­ce tor­ren­tis at­ra­que vo­ra­gi­ne ri­pas
ad­nuit et to­tum nu­tu tre­me­fe­cit Olym­pum.
Er­go ade­rat pro­mis­sa dies et tem­po­ra Par­cae
de­bi­ta comple­rant, cum Tur­ni iniu­ria Mat­rem
ad­mo­nuit ra­ti­bus sac­ris de­pel­le­re tae­das.
110 Âäðóã óäà­ðÿ­åò â ãëà­çà íåâå­äî­ìûé ñâåò, è ñ âîñ­õî­äà
Ïî íåáó òó÷à ëåòèò; çà åå çàâå­ñîé îãðîì­íîé
Õîð èäåé­ñêèé çâó­÷èò, è ñ âûñîò ðàç­íî­ñèò­ñÿ ãðîç­íûé
Ãîëîñ, äàð­äàí­ñêèì áîé­öàì è ðàòè ðóòó­ëîâ âíÿò­íûé:
«Ñòðàõ çà ìîè êîðàá­ëè îòáðîñü­òå, òåâ­ê­ðû! Íå íóæ­íî
hic pri­mum no­va lux ocu­lis of­ful­sit et in­gens
vi­sus ab Auro­ra cae­lum transcur­re­re nim­bus
Idaei­que cho­ri; tum vox hor­ren­da per auras
ex­ci­dit et Tro­um Ru­tu­lo­rum­que ag­mi­na complet:
«ne tre­pi­da­te meas, Teuc­ri, de­fen­de­re na­vis,
115 Èõ ìå÷îì çàùè­ùàòü: ïîäî­ææåò ïó÷è­íó ìîð­ñêóþ
Òóðí ñêî­ðåé, ÷åì ñâÿ­ùåí­íûé ìîé ëåñ. À âû óïëû­âàé­òå
Âîëü­íî, áîãè­íè ìîðåé: òàê âåëèò âàì Âåëè­êàÿ Ìàòåðü!»
Òîò­÷àñ æå âñå êîðàá­ëè îáðû­âà­þò ïðè­÷àëü­íûå ïóòû,
Ðîñò­ðû â ðåêó ïîãðó­çèâ, íûðÿ­þò, ñëîâ­íî äåëü­ôè­íû,
ne­ve ar­ma­te ma­nus: ma­ria an­te exu­re­re Tur­no
quam sac­ras da­bi­tur pi­nus. vos ite so­lu­tae,
ite deae pe­la­gi; ge­net­rix iubet». et sua quae­que
con­ti­nuo pup­pes ab­rum­punt vin­cu­la ri­pis
del­phi­num­que mo­do de­mer­sis aequo­ra rostris
120
121
Âãëóáü óõî­äÿò, è âîò — î ÷óäî! — äåâè­÷üè ëèöà
[Ñòîëü­êî æå èõ, ñêîëü­êî ïðåæ­äå ñóäîâ íà ïðè­÷à­ëå ñòî­ÿ­ëî, —]
Âûïëû­ëè âäðóã èç ãëó­áèí è â îòêðû­òîì ìîðå èñ÷åç­ëè.
Ðóòó­ëîâ óæàñ ñêî­âàë, è Ìåñ­ñàï, îõâà­÷åí­íûé ñòðà­õîì,
Ðîá­êèõ ñäåð­æàë ñêà­êó­íîâ, è ïîòîê âíå­çàï­íî çàìåä­ëèë
ima pe­tunt. hinc vir­gi­neae, mi­ra­bi­le monstrum,
[quot pri­us aera­tae ste­te­rant ad li­to­ra pro­rae,]
red­dunt se to­ti­dem fa­cies pon­to­que fe­run­tur.
Obsti­pue­re ani­mi Ru­tu­lis, con­ter­ri­tus ip­se
tur­ba­tis Mes­sa­pus equis, cuncta­tur et am­nis
125 Âëà­ãè ðîêî­÷ó­ùåé áåã, è Òèáð îò ìîðÿ îòõëû­íóë.
Òóðí îäèí ñðå­äè âñåõ íå óòðà­òèë ñïå­ñè­âîé îòâà­ãè,
Âíîâü îêëè­êàÿ äðó­çåé, îí ñåðä­öà èì âíîâü îáî­ä­ðÿ­åò:
«Òåâ­êðàì îäíèì ýòî ÷óäî ãðî­çèò: îòíè­ìà­åò ïðè­âû÷­íûé
Ïóòü ê ñïà­ñå­íüþ ó íèõ Þïè­òåð ñàì, íå äîæäàâ­øèñü
rau­ca so­nans re­vo­cat­que pe­dem Ti­be­ri­nus ab al­to.
at non auda­ci Tur­no fi­du­cia ces­sit;
ultro ani­mos tol­lit dic­tis at­que incre­pat ultro:
«Troia­nos haec monstra pe­tunt, his Iup­pi­ter ip­se
auxi­lium so­li­tum eri­puit, non te­la ne­que ig­nes
130 Íàøèõ ìå÷åé è îãíåé. Íåò â ìîðÿõ òðî­ÿí­öàì äîðî­ãè,
Íåò íàäåæ­äû áåæàòü: èì òåïåðü ïîë­â­ñå­ëåí­íîé çàêðû­òî!
×òî æå äî ñóøè, — îíà â ðóêàõ ó íàñ, èòà­ëèé­öåâ, —
Ñòîëü­êî íàñ âûøëî íà áîé. È áîãîâ ðîêî­âûå âåùà­íüÿ
Ìíå íè÷óòü íå ñòðàø­íû, õîòü è õâà­ëÿò­ñÿ èìè ôðè­ãèé­öû:
exspec­tant Ru­tu­los. er­go ma­ria in­via Teuc­ris
nec spes ul­la fu­gae: re­rum pars al­te­ra adempta est,
ter­ra autem in nostris ma­ni­bus; tot mi­lia gen­tes
ar­ma fe­runt Ita­lae. nil me fa­ta­lia ter­rent,
si qua Phry­ges prae se iac­tant, res­pon­sa deo­rum:
135 Õâà­òèò ñ ñóäü­áû è ñ Âåíå­ðû òîãî, ÷òî òðî­ÿí­öû äîñòèã­ëè
Ùåä­ðûõ Àâçî­íèè íèâ. ß òîæå ïðè­çâàí ñóäü­áîþ,
Ìíå ïîâåëåâ­øåé ìå÷îì èñòðå­áèòü ïðå­ñòóï­íîå ïëå­ìÿ
Çà ïîõè­ùå­íüå æåíû. Íå îäíèõ ëèøü êîñ­íó­ëàñü Àòðèäîâ
Ýòà ïå÷àëü, è äîç­âî­ëå­íà ìåñòü íå îäíèì ëèøü Ìèêå­íàì.
sat fa­tis Ve­ne­ri­que da­tum est, te­ti­ge­re quod ar­va
fer­ti­lis Auso­niae Troes. sunt et mea contra
fa­ta mi­hi, fer­ro sce­le­ra­tam exscin­de­re gen­tem,
co­niu­ge prae­rep­ta, nec so­los tan­git At­ri­das
is­te do­lor so­lis­que li­cet ca­pe­re ar­ma My­ce­nis.
140 Ãèáå­ëè ñ íèõ äîâîëü­íî îäíîé. Íå äîâîëü­íî ëü è ïðåæ­íèõ
Áûëî ãðå­õîâ, ÷òîáû ñòà­ëî íàâåê äëÿ íèõ íåíà­âèñò­íî
Æåí­ùè­íû èìÿ ñàìî? Íå íà ýòîò ëè âàë ïîëà­ãà­ÿñü,
Ñòà­ëè îòâàæ­íû îíè, íå íà ýòîò ëè ðîâ, ÷òî îòñðî­÷èò
Ãèáåëü åäâà ëè íà ìèã? Íî îíè ëü íå âèäà­ëè, êàê ñòå­íû
“sed pe­riis­se se­mel sa­tis est”: pec­ca­re fuis­set
an­te sa­tis, pe­ni­tus mo­do non ge­nus om­ne pe­ro­sos
fe­mi­neum: qui­bus haec me­dii fi­du­cia val­li
fos­sa­rum­que mo­rae, le­ti discri­mi­na par­va,
dant ani­mos. at non vi­de­runt moe­nia Troiae
145 Òðîè — äàðîì ÷òî èõ Íåï­òóí âîç­âåë — ðàç­ðó­øà­ëèñü?
Êòî æå èç âàñ, îòáîð­íàÿ ðàòü, ñî ìíîþ ðåøèò­ñÿ
Ýòó ïðå­ãðà­äó âçëî­ìàòü è âîðâàòü­ñÿ â òðå­ïå­ùó­ùèé ëàãåðü?
Ìíå íå íóæ­íû íè òüìû êîðàá­ëåé, íè äîñïå­õè Âóë­êà­íà,
×òîáû íà òåâ­êðîâ èäòè, — ïóñòü õîòü âñå ýòðóñ­êè âñòó­ïà­þò
Nep­tu­ni fab­ri­ca­ta ma­nu con­si­de­re in ig­nis?
sed vos, o lec­ti, fer­ro quis scin­de­re val­lum
ap­pa­rat et me­cum in­va­dit tre­pi­dan­tia castra?
non ar­mis mi­hi Vol­ca­ni, non mil­le ca­ri­nis
est opus in Teuc­ros. ad­dant se pro­ti­nus om­nes
150 Ñ íèìè â ñîþç; è íå÷å­ãî èì áîÿòü­ñÿ, ÷òî íî÷üþ,
Ñòðà­æåé òâåð­äû­íè óáèâ, óêðà­äåì òðóñ­ëè­âî Ïàë­ëà­äèé
Èëè âî ÷ðå­âå ãëó­õîì êîíÿ ìû ïðÿ­òàòü­ñÿ áóäåì:
Íåò, ÿ âåðþ, è äíåì îêðó­æèì ìû èõ ñòå­íû ïîæà­ðîì!
ß èõ çàñòàâ­ëþ ïðè­çíàòü, ÷òî îíè íå ñ ïîë­êà­ìè ïåëàñãîâ
Et­rus­ci so­cios. te­neb­ras et iner­tia fur­ta
Pal­la­dii, cae­sis sum­mae cus­to­di­bus ar­cis,
ne ti­meant, nec equi cae­ca con­de­mur in al­vo:
lu­ce pa­lam cer­tum est ig­ni cir­cum­da­re mu­ros.
haud si­bi cum Da­nais rem fa­xo et pu­be Pe­las­ga
155 Äåëî èìå­þò, ÷òî íàñ äåñÿòü ëåò îòðà­æàòü íå ìîã­ëà áû
Ãåê­òî­ðà ìîùü. Íî ëó÷­øàÿ äíÿ ïîëî­âè­íà ìèíó­ëà,
Ñäå­ëà­ëè äåëî ñâîå ìû íà ñëà­âó; îòäàé­òå æå âå÷åð
Îòäû­õó âû è âåñå­ëüþ, ìóæè, ïåðåä çàâ­òðàø­íåé áèò­âîé».
Íî ïðî­òèâ êàæ­äûõ âîðîò íå çàáûë Ìåñ­ñàï êàðà­ó­ëû
es­se fe­rant, de­ci­mum quos dis­tu­lit Hec­tor in an­num.
nunc adeo, me­lior quo­niam pars ac­ta diei,
quod su­pe­rest, lae­ti be­ne ges­tis cor­po­ra re­bus
pro­cu­ra­te, vi­ri, et pug­nam spe­ra­te pa­ra­ri».
In­te­rea vi­gi­lum ex­cu­biis ob­si­de­re por­tas
160 Âûñòà­âèòü íà íî÷ü è âåñü îïî­ÿ­ñàòü ëàãåðü êîñò­ðà­ìè.
×òîáû ñëåäèòü çà âðà­ãîì, âûñû­ëà­þò â äîçîð èòà­ëèé­öû
Äâà­æäû ñåìü ÷åëî­âåê, è çà êàæ­äûì — þíî­øåé ñîò­íÿ
Ñëå­äó­åò, â çîëî­òå âñå è â øëå­ìàõ ñ ãðè­âîé áàã­ðÿ­íîé;
Ñòðà­æè ðàñ­õî­äÿò­ñÿ âðîçü è, ÷åðåä êàðà­óëü­íûì íàçíà­÷èâ,
cu­ra da­tur Mes­sa­po et moe­nia cin­ge­re flam­mis.
bis sep­tem Ru­ti­li, mu­ros qui mi­li­te ser­vent,
de­lec­ti; ast il­los cen­te­ni quem­que se­quun­tur
pur­pu­rei cris­tis iuve­nes auro­que co­rus­ci.
dis­cur­runt va­riantque vi­ces fu­si­que per her­bam
165 Ïüþò, ðàç­ëåã­øèñü â òðà­âå, îñó­øà­þò ìåä­íûå ÷àøè,
Òüìó ðàçî­ãíàâ îãíÿ­ìè êîñò­ðîâ, áåç ñíà êîðîòà­þò
Íî÷ü çà èãðîé.
Òåâ­ê­ðû ñìîò­ðÿò íà íèõ, ñ îðó­æüåì ñòîÿ íà ñòå­íàõ;
Âîè­íû ñòâî­ðû âîðîò ïðî­âå­ðÿ­þò, ïîë­íû òðå­âî­ãè,
in­dul­gent vi­no et ver­tunt cra­te­ras aënos.
con­lu­cent ig­nes, noc­tem cus­to­dia du­cit
in­som­nem lu­do.
Haec su­per e val­lo pros­pec­tant Troes et ar­mis
al­ta te­nent, nec non tre­pi­di for­mi­di­ne por­tas
170 Êîïüÿ íåñóò è ïðî­âî­äÿò ìîñòû êî âñåì óêðåï­ëå­íüÿì.
Ïûë­êèé Ñåð­ãåñò è Ìíå­ñôåé îáî­ä­ðÿ­þò èõ è òîðî­ïÿò.
Èì äâî­èì ïîâå­ëåë ðîäè­òåëü Ýíåé, êîëü íåæäàí­íî
Ãðÿíåò áåäà, âîç­ãëà­âèòü ìóæåé è íà÷àëü­ñò­âî­âàòü â áèò­âàõ.
Ðàòü íà âàëàõ çàëåã­ëà, ðàçäå­ëèâ ïî æðå­áüþ îïàñ­íûé
explo­rant pon­tis­que et pro­pug­na­cu­la iun­gunt,
te­la ge­runt. instat Mnes­the­us acer­que Se­res­tus,
quos pa­ter Aeneas, si quan­do ad­ver­sa vo­ca­rent,
rec­to­res iuve­num et re­rum de­dit es­se ma­gistros.
om­nis per mu­ros le­gio, sor­ti­ta pe­ric­lum,
175 Òðóä, è äîëã â ñâîé ÷åðåä èñïîë­íÿ­åò áäè­òåëü­íî êàæ­äûé.
Íèñ, íåóäåðæ­íûé â áîþ, ó âîðîò ñòî­ÿë â êàðàó­ëå,
Ñûí Ãèð­òà­êà; åãî îõîò­íè­öà Èäà ïîñëà­ëà
 ïóòü çà Ýíå­åì — ñòðåë­êà è ìåòà­òå­ëÿ ëåã­êî­ãî äðîòà.
Ñ Íèñîì áûë Ýâðè­àë; íè â ðÿäàõ ýíå­à­äîâ, íè ïðåæ­äå
ex­cu­bat exer­cet­que vi­ces, quod cui­que tuen­dum est.
Ni­sus erat por­tae cus­tos, acer­ri­mus ar­mis,
Hyr­ta­ci­des, co­mi­tem Aeneae quem mi­se­rat Ida
ve­nat­rix, iacu­lo ce­le­rem le­vi­bus­que sa­git­tis,
et iux­ta co­mes Eurya­lus, quo pulchrior al­ter
180 Âîèí òàêîé êðà­ñîòû íå íîñèë òðî­ÿí­ñêèõ äîñïå­õîâ.
Þíîñòü ëèøü ïåð­âûì ïóø­êîì åìó îòìå­òè­ëà ùåêè.
Îáùàÿ èõ ñâÿ­çà­ëà ëþáîâü è ïîäâè­ãîâ æàæ­äà.
Íûíå îíè ó âîðîò â îäíîì êàðàó­ëå ñòî­ÿ­ëè.
Íèñ ãîâî­ðèò: «Òî áîãè ëè æàð íàì â äóøó âëè­âà­þò,
non fuit Aenea­dum Troia­na ne­que in­duit ar­ma,
ora puer pri­ma sig­nans in­ton­sa iuven­ta.
his amor unus erat pa­ri­ter­que in bel­la rue­bant;
tum quo­que com­mu­ni por­tam sta­tio­ne te­ne­bant.
Ni­sus ait: «di­ne hunc ar­do­rem men­ti­bus ad­dunt,
185 Èëè âëå­÷å­íüå ñâîå ïðåä­ñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ êàæ­äî­ìó áîãîì?
Áèò­âó ñ âðà­ãîì çàâÿ­çàòü èëü íà äåëî èíîå ðåøèòü­ñÿ
Äóõ ìîé äàâ­íî ìíå âåëèò, íå äîâîëü­ñò­âó­ÿñü ïðàçä­íûì ïîêî­åì.
Âèäèøü: ïîâå­ðèâ â óñïåõ, ðàç­ëåã­ëèñü èòà­ëèé­öû áåñ­ïå÷­íî,
Ñíó è âèíó ïðå­äà­ëèñü, — ëèøü ìèãà­þò êîñò­ðû, äîãî­ðàÿ;
Eurya­le, an sua cui­que deus fit di­ra cu­pi­do?
aut pug­nam aut ali­quid iam­du­dum in­va­de­re mag­num
mens agi­tat mi­hi, nec pla­ci­da con­ten­ta quie­te est.
cer­nis, quae Ru­tu­los ha­beat fi­du­cia re­rum.
lu­mi­na ra­ra mi­cant, som­no vi­no­que so­lu­ti
190 Òèõî ñòà­ëî êðó­ãîì. Òàê ïîñëó­øàé, ÷òî́ ÿ çàäó­ìàë,
Ìîé Ýâðè­àë, è êàêîå â äóøå ðåøå­íèå çðå­åò.
Òðå­áó­þò âñå — è íàðîä è ñåíàò — ê Ýíåþ îòïðà­âèòü
Âåñò­íè­êîâ, ÷òîá î âîéíå îí óçíàë è âåð­íóë­ñÿ ñêî­ðåå.
Åñëè íàãðà­äó òåáå ïîñó­ëÿò, î êàêîé ïîïðî­øó ÿ, —
pro­cu­bue­re, si­lent la­te lo­ca. per­ci­pe por­ro,
quid du­bi­tem et quae nunc ani­mo sen­ten­tia sur­gat.
Aenean ac­ci­ri om­nes, po­pu­lus­que pat­res­que,
ex­pos­cunt mit­ti­que vi­ros, qui cer­ta re­por­tent.
si ti­bi quae pos­co pro­mit­tunt (nam mi­hi fac­ti
195 Ìíå æå è ñëà­âû îäíîé äîâîëü­íî, — òàì, ìåæ õîë­ìà­ìè,
Ïóòü ÿ ñóìåþ íàé­òè è ïðî­áðàòü­ñÿ ê ñòå­íàì Ïàë­ëàí­òåÿ».
Æàæ­äîþ ñëà­âû òîò­÷à́ñ çàãî­ðå­ëàñü äóøà Ýâðè­à­ëà;
Òàê, â èçóì­ëå­íüå çàñòûâ, îí îòâå­òèë ïûë­êî­ìó äðó­ãó:
«×òî æå, ìåíÿ äîïó­ñòèòü òû íå õî÷åøü ê ñëàâ­íî­ìó äåëó?
fa­ma sat est), tu­mu­lo vi­deor re­pe­ri­re sub il­lo
pos­se viam ad mu­ros et moe­nia Pal­lan­tea».
obsti­puit mag­no lau­dum per­cus­sus amo­re
Eurya­lus; si­mul his ar­den­tem ad­fa­tur ami­cum:
«me­ne igi­tur so­cium sum­mis adiun­ge­re re­bus,
200 Äîë­æåí òåáÿ îäíî­ãî ÿ îòïðà­âèòü íà ïîäâèã îïàñ­íûé?
Íåò, íå òàêèì ìîé ðîäè­òåëü Îôåëüò, ïðè­âû÷­íûé ê ñðà­æå­íüÿì,
Âûðàñ­òèë ñûíà ñðåäü áåä, ÷òî òåð­ïå­ëà Òðîÿ ðîä­íàÿ,
È ñðåäü àðãîñ­ñêèõ óãðîç! Ðàç­âå òàê ïîñòó­ïàë ÿ ñ òîáîþ,
Ñëå­äóÿ âîëå ñóäåá, ñ áëà­ãî­ðîä­íûì ñêè­òà­ÿñü Ýíå­åì?
Ni­se, fu­gis? so­lum te in tan­ta pe­ri­cu­la mit­tam?
non ita me ge­ni­tor, bel­lis ad­sue­tus Op­heltes,
Ar­go­li­cum ter­ro­rem in­ter Troiae­que la­bo­res
sub­la­tum eru­diit, nec te­cum ta­lia ges­si,
mag­na­ni­mum Aenean et fa­ta extre­ma se­cu­tus:
205 Åñòü è âî ìíå ýòîò äóõ, ïðå­çè­ðàþ­ùèé æèçíü è ãîòî­âûé
Ñâå­òîì äíÿ çàïëà­òèòü çà îáî­èì æåëàí­íóþ ñëà­âó».
Íèñ îòâå­÷àë: «Íåóæòî ÿ ìîã â òåáå óñî­ìíèòü­ñÿ?
Íåò — èëè ïóñòü ìíå íå äàñò ê òåáå âåð­íóòü­ñÿ ñ ïîáåäîé
Ñàì Þïè­òåð èëü òîò èç áîãîâ, êòî íà íàñ áëà­ãî­ñêëîí­íî
est hic, est ani­mus lu­cis con­temptor et is­tum
qui vi­ta be­ne cre­dat emi, quo ten­dis, ho­no­rem».
Ni­sus ad haec: «equi­dem de te nil ta­le ve­re­bar,
nec fas, non: ita me re­fe­rat ti­bi mag­nus ovan­tem
Iup­pi­ter aut qui­cum­que ocu­lis haec as­pi­cit aequis.
210 Ñìîò­ðèò. Åñëè æå áîã èëè ñëó­÷àé íå äàñò ìíå óäà­÷è, —
Ýòî áûâà­åò íå ðàç ñðåäü îïàñ­íî­ñòåé, — íóæ­íî, ÷òîá äðó­ãà
Òû ïåðå­æèë: òîìó, êòî ìëàä­øå, æèòü ïîäî­áà­åò.
Áóäåò òîãäà, êîìó óíå­ñòè ìîå òåëî èç áîÿ,
Âûêóï ëè äàòü çà íåãî, êîëü ïîç­âî­ëèò Ôîð­òó­íà, è â çåì­ëþ
sed si quis, quae mul­ta vi­des discri­mi­ne ta­li,
si quis in ad­ver­sum ra­piat ca­sus­ve deus­ve,
te su­pe­res­se ve­lim; tua vi­ta dig­nior aetas.
sit qui me rap­tum pug­na pre­tio­ve re­demptum
man­det hu­mo, so­li­ta aut si qua id For­tu­na ve­ta­bit,
215 Ïðàõ îïó­ñòèòü, èëü õîòü æåðò­âû ïðè­íåñòü íàä ïóñòîþ ãðîá­íè­öåé.
È ïðè­÷è­íèòü íå ìîãó ÿ òàêî­ãî òÿæ­êî­ãî ãîðÿ
Ìàòå­ðè áåä­íîé òâî­åé, — âåäü èç âñåõ ìàòå­ðåé íàøèõ ñ ñûíîì
Òîëü­êî îíà óïëû­ëà, íå îñòà­ëàñü â Àêåñòå âåëè­êîé».
Ìîë­âèë â îòâåò Ýâðè­àë: «Îòãî­âîð­êè íàïðàñ­íî òû ìíî­æèøü:
ab­sen­ti fe­rat in­fe­rias de­co­ret­que se­pulchro.
neu mat­ri mi­se­rae tan­ti sim cau­sa do­lo­ris,
quae te so­la, puer, mul­tis e mat­ri­bus ausa
per­se­qui­tur, mag­ni nec moe­nia cu­rat Aces­tae».
il­le autem, «cau­sas ne­qui­quam nec­tis ina­nis,
220 Òâåð­äî ðåøå­íüå ìîå, è òåáå åãî ñ ìåñòà íå ñòðî­íóòü.
Òàê ïîñïå­øèì æå!» È âîò, îñòàëü­íûõ ðàç­áóäèâ êàðà­óëü­íûõ,
Âìå­ñòî ñåáÿ íà ÷àñàõ îñòàâ­ëÿ­åò îí èõ è óõî­äèò
 ëàãåðü öàðÿ îòûñ­êàòü, è óâî­äèò äðó­ãà ñ ñîáîþ.
Òâà­ðè âñå íà çåì­ëå óñïî­êî­è­ëèñü â ìèð­íîé äðå­ìî­òå,
nec mea iam mu­ta­ta lo­co sen­ten­tia ce­dit.
ac­ce­le­re­mus», ait. vi­gi­les si­mul ex­ci­tat: il­li
suc­ce­dunt ser­vantque vi­ces; sta­tio­ne re­lic­ta
ip­se co­mes Ni­so gra­di­tur re­gem­que re­qui­runt.
Ce­te­ra per ter­ras om­nis ani­ma­lia som­no
225 Ñáðî­ñèâ çàáîòû ñ äóøè è áðå­ìÿ òðóäîâ ïîçà­áûâ­øè,
Òîëü­êî òåâ­êðîâ âîæäè è ëó÷­øèå âîè­íû íî÷üþ
Äîë­ãèé äåð­æà­ëè ñîâåò î ïåð­âåé­øèõ äåëàõ ãîñóäàð­ñòâà:
×òî ïðåä­ïðè­íÿòü èì òåïåðü è êîãî ê Ýíåþ îòïðà­âèòü.
 ëàãå­ðå òåì­íîì êðóæ­êîì ñòî­ÿ­ëè íà ïëî­ùà­äè ñðåä­íåé
la­xa­bant cu­ras et cor­da ob­li­ta la­bo­rum:
duc­to­res Teuc­rum pri­mi, de­lec­ta iuven­tus,
con­si­lium sum­mis reg­ni de re­bus ha­be­bant,
quid fa­ce­rent quis­ve Aeneae iam nun­tius es­set.
stant lon­gis ad­ni­xi has­tis et scu­ta te­nen­tes
230 Âñå, íå ñíè­ìàÿ ùèòîâ, îïåð­øèñü íà äëèí­íûå êîïüÿ.
Âäðóã ïîä­áå­ãà­þò ê íèì Íèñ ñ Ýâðè­à­ëîì è âûñëó­øàòü ïðî­ñÿò:
Âðå­ìÿ íå äàðîì âîæäè, íî íà âàæ­íîå äåëî ïîòðà­òÿò!
Ïåð­âûì Þë ðàç­ðå­øèë ïîäîé­òè äðó­çüÿì îðî­áåâ­øèì,
Íèñó âåëåë ãîâî­ðèòü. «ß ïðî­øó, ýíå­àäû, áåç ãíå­âà
castro­rum et cam­pi me­dio. tum Ni­sus et una
Eurya­lus con­fes­tim alac­res ad­mit­tier orant;
rem mag­nam, pre­tium­que mo­rae fo­re. pri­mus Iulus
ac­ce­pit tre­pi­dos ac Ni­sum di­ce­re ius­sit.
tum sic Hyr­ta­ci­des: «audi­te o men­ti­bus aequis,
235 Âûñëó­øàòü òî́ò÷àñ æå íàñ. Íå ñóäè­òå î çàìûñ­ëàõ íàøèõ,
Ãëÿäÿ íà íàøè ãîäà. Çà ñòå­íà­ìè ðóòó­ëû ñìîëê­ëè,
Ñëîì­ëå­íû ñíîì è âèíîì. Çàïðè­ìå­òè­ëè ìåñòî ìû ñàìè:
Òàì, ãäå ê ðàç­âèë­êå äîðîã, è òàì, ãäå ê ìîðþ âûõî­äÿò
Íàøè âîðîòà, ó íèõ âñå êîñò­ðû ïîãàñ­ëè, è ê íåáó
Aenea­dae, ne­ve haec nostris spec­ten­tur ab an­nis,
quae fe­ri­mus. Ru­tu­li som­no vi­no­que so­lu­ti
con­ti­cue­re; lo­cum in­si­diis con­spe­xi­mus ip­si,
qui pa­tet in bi­vio por­tae, quae pro­xi­ma pon­to;
in­ter­rup­ti ig­nes, ater­que ad si­de­ra fu­mus
240 ×åð­íûé òÿíåò­ñÿ äûì. Åñëè, ñëó­÷à­åì ïîëü­çó­ÿñü ýòèì,
Íàì äîç­âî­ëè­òå âû â Ïàë­ëàí­òåé ïîé­òè çà Ýíå­åì,
 ëàãåðü òðî­ÿí­ñêèé âîé­äåò îí ñ îáèëü­íîé äîáû­÷åþ âñêî­ðå,
Âñåõ âðà­ãîâ èñòðå­áèâ. À óæ ìû íå ñîáüåì­ñÿ ñ äîðî­ãè:
×àñòî îõî­òè­ëèñü ìû è â äîëèíå âèäå­ëè òåì­íîé
eri­gi­tur; si for­tu­na per­mit­ti­tis uti,
quae­si­tum Aenean et moe­nia Pal­lan­tea,
mox hic cum spo­liis, in­gen­ti cae­de pe­rac­ta,
ad­fo­re cer­ne­tis. nec nos via fal­let eun­tis:
vi­di­mus obscu­ris pri­mam sub val­li­bus ur­bem
245 Ãîðî­äà êðàé, è òå÷å­íüå ðåêè õîðî­øî íàì çíà­êî­ìî».
Ìîë­âèë íà ýòî Àëåò, ïîñåäå­ëûé è îïû­òîì çðå­ëûé:
«Îò÷èå áîãè, âñå­ãäà â âàøåé âîëå ñóäü­áà Èëè­î­íà!
Íî äî êîí­öà ïîãó­áèòü âû òåâ­êðîâ ðîä íå õîòè­òå,
Åñëè ñ òàêîþ äóøîé, ñ òàêèì áåñ­òðå­ïåò­íûì ñåðä­öåì
ve­na­tu ad­si­duo et to­tum cog­no­vi­mus am­nem».
Hic an­nis gra­vis at­que ani­mi ma­tu­rus Ale­tes:
«di pat­rii, quo­rum sem­per sub nu­mi­ne Troia est,
non ta­men om­ni­no Teuc­ros de­le­re pa­ra­tis,
cum ta­lis ani­mos iuve­num et tam cer­ta tu­lis­tis
250 Þíî­øè åñòü ñðå­äè íàñ! — È äðó­çåé ñ òàêè­ìè ñëî­âà­ìè
Îáíÿë çà ïëå­÷è îí, ïðî­ëè­âàÿ îáèëü­íûå ñëå­çû. —
×åì — ÿ íå âåäàþ ñàì — íàãðà­äèòü ìû ìîæåì äîñòîé­íî
Ïîäâèã òàêîé? Âàøèõ ñîá­ñò­âåí­íûõ äóì âåëè­÷üå è áîãè
Ëó÷­øóþ âàì âîçäà­äóò íàãðà­äó. À âñå îñòàëü­íîå
pec­to­ra». sic me­mo­rans ume­ros dextras­que te­ne­bat
am­bo­rum et vol­tum lac­ri­mis at­que ora ri­ga­bat.
«quae vo­bis, quae dig­na, vi­ri, pro lau­di­bus is­tis
prae­mia pos­se rear sol­vi? pul­cher­ri­ma pri­mum
di mo­res­que da­bunt vestri; tum ce­te­ra red­det
255 Áëà­ãî­÷å­ñòè­âûé Ýíåé âàì äàñò è þíûé Àñêà­íèé, —
Îí íå çàáóäåò âîâåê âåëè­êîé âàøåé çàñëó­ãè».
«Òàê­æå è ÿ, äëÿ êîãî ëèøü îäíî îñòà­åò­ñÿ ñïà­ñå­íüå, —
Ñêî­ðûé âîç­âðàò îòöà, — ïîä­õâà­òèë Àñêà­íèé, — ìîëþ âàñ
Âåñòû ñåäîé î÷à­ãîì, Àññà­ðà­êà ëàðîì, ñâÿ­òû­íåé
ac­tu­tum pius Aeneas at­que in­te­ger aevi
As­ca­nius, me­ri­ti tan­ti non im­me­mor um­quam».
«im­mo ego vos, cui so­la sa­lus ge­ni­to­re re­duc­to»,
ex­ci­pit As­ca­nius, «per mag­nos, Ni­se, Pe­na­tes
As­sa­ra­ci­que La­rem et ca­nae pe­net­ra­lia Ves­tae
260 Íàøèõ ïåíà­òîâ, — êî ìíå âîðî­òè­òå ðîäè­òå­ëÿ, äàé­òå
Ñíî­âà óâèäåòü åãî! Âñÿ ñóäü­áà ìîÿ, âñå óïî­âà­íüÿ —
 âàøèõ ðóêàõ. Ëèøü åãî îáðå­òó — è ïîêèíåò íàñ ãîðå,
Êóá­êà ñåðåá­ðÿ­íûõ äâà, ñàìî­öâå­òà­ìè ÿðêî ãîðÿ­ùèõ, —
Èõ êàê äîáû­÷ó îòåö çàõâà­òèë â ïîáåæ­äåí­íîé Àðè­ñáå, —
ob­tes­tor: quae­cum­que mi­hi for­tu­na fi­des­que est,
in vestris po­no gre­miis: re­vo­ca­te pa­ren­tem,
red­di­te con­spec­tum; ni­hil il­lo tris­te re­cep­to.
bi­na da­bo ar­gen­to per­fec­ta at­que as­pe­ra sig­nis
po­cu­la, de­vic­ta ge­ni­tor quae ce­pit Aris­ba,
265 Äâà òðå­íîæ­íè­êà âàì, äâà òàëàí­òà çîëîòà äàì ÿ,
Ñ íèìè ñòà­ðèí­íûé êðà­òǻð, ïîä­íå­ñåí­íûé òèðèé­ñêîé Äèäî­íîé.
Åñëè æå íàì íàä Èòà­ëè­åé âëàñòü ïîäà­ðèò ïîáåäà,
Åñëè ïðè­äåò­ñÿ äåëèòü ìåæ áîé­öîâ ïî æðå­áüþ äîáû­÷ó, —
Âèäå­ëè âû, íà êàêîì ñêà­êóíå, âåñü â çîëî­òå, ì÷àë­ñÿ
et tri­po­das ge­mi­nos, auri duo mag­na ta­len­ta,
cra­te­ra an­ti­quum, quem dat Si­do­nia Di­do.
si ve­ro ca­pe­re Ita­liam sceptris­que po­ti­ri
con­ti­ge­rit vic­to­ri et prae­dae di­ce­re sor­tem,
vi­dis­ti quo Tur­nus equo, qui­bus ibat in ar­mis
270 Òóðí? È ùèò, è êîíÿ, è øëåì ñ ïóð­ïóð­íîþ ãðè­âîé
ß íà ðàçäåë íå îòäàì — âñå â íàãðà­äó äîñòà­íåò­ñÿ Íèñó.
Äàñò è îòåö ìîé òåáå èç çàõâà­÷åí­íûõ ïëåí­íûõ äâå­íà­äöàòü
Ëó÷­øèõ ðàáûíü-ìàòå­ðåé è áîé­öîâ ñî âñåì èõ îðó­æüåì,
Çåì­ëþ òåáå ïîæà­ëó­åò îí èç íàäå­ëà Ëàòè­íà.
aure­us; ip­sum il­lum, cli­peum cris­tas­que ru­ben­tis
ex­ci­piam sor­ti, iam nunc tua prae­mia, Ni­se.
prae­te­rea bis sex ge­ni­tor lec­tis­si­ma mat­rum
cor­po­ra cap­ti­vos­que da­bit sua­que om­ni­bus ar­ma,
in­su­per his cam­pi quod rex ha­bet ip­se La­ti­nus.
275 Òû æå ìåíÿ, Ýâðè­àë, îáî­ãíàë íå íàìíî­ãî ãîäà­ìè,
Äðó­ãà òàêî­ãî, êàê òû, ÿ âñåé äóøîé ïðè­íè­ìàþ,
×òîáû ñî ìíîé ñðåäü ïðå­âðàò­íî­ñòåé áûë òû âñå­ãäà íåðàç­ëó­÷åí.
Ïóñòü áåç òåáÿ íèêî­ãäà íå ñòÿ­æàþ ÿ ïîäâè­ãîì ñëà­âû!
 ìèð­íûå äíè è â áîþ äîêà­æó ÿ äåëîì è ñëî­âîì,
te ve­ro, mea quem spa­tiis pro­pio­ri­bus aetas
in­se­qui­tur, ve­ne­ran­de puer, iam pec­to­re to­to
ac­ci­pio et co­mi­tem ca­sus complec­tor in om­nis.
nul­la meis si­ne te quae­re­tur glo­ria re­bus;
seu pa­cem seu bel­la ge­ram, ti­bi ma­xi­ma re­rum
280 Êàê äîâå­ðÿþ òåáå». Ýâðè­àë â îòâåò åìó ìîë­âèë:
«Äåíü íå íàñòó­ïèò, êîãäà óëè­÷åí ÿ áóäó â èçìåíå
Äåðç­êîé îòâà­ãå ìîåé, — òîëü­êî á íàì ÿâè­ëà Ôîð­òó­íà
Ìèëîñòü ñâîþ, íå âðàæ­äó. Íî ïðå­âû­øå âñÿ­êîé íàãðà­äû
ß ìîëþ îá îäíîì: íå ïîêèíü ìîåé ìàòå­ðè ñòà­ðîé!
ver­bo­rum­que fi­des». contra quem ta­lia fa­tur
Eurya­lus: «me nul­la dies tam for­ti­bus ausis
dis­si­mi­lem ar­gue­rit: tan­tum for­tu­na se­cun­da
haud ad­ver­sa ca­dat. sed te su­per om­nia do­na
unum oro: ge­net­rix Pria­mi de gen­te ve­tus­ta
285 Ðîä îò Ïðè­à­ìà åå; èç Òðî­ÿí­ñêîé çåì­ëè, èç Àêåñòû,
Âìå­ñòå ñî ìíîé óïëû­âà­ëà îíà, íèãäå íå îñòà­ëàñü.
Åé îá îïàñ­íî­ñòÿõ çíàòü, îæè­äàþ­ùèõ ñûíà, íå äîëæ­íî,
ß íå ïðî­ñòèâ­øèñü óéäó, èáî — òüìîé íî÷­íîé è ðóêîþ
Ïðà­âîé òâî­åþ êëÿ­íóñü — íå ñíå­ñòè ìíå ñëåç ìàòå­ðèí­ñêèõ.
est mi­hi, quam mi­se­ram te­nuit non Ilia tel­lus
me­cum ex­ce­den­tem, non moe­nia re­gis Aces­tae.
hanc ego nunc ig­na­ram hui­us quod­cum­que pe­ric­li est
in­que sa­lu­ta­tam lin­quo; nox et tua tes­tis
dex­te­ra, quod ne­queam lac­ri­mas per­fer­re pa­ren­tis.
290 Íåìîù­íîé òû ïîìî­ãè è ïîêè­íó­òîé äàé óòå­øå­íüå!
Åñëè ñ ýòîé óéòè ìíå ïîç­âî­ëèøü íàäåæ­äîé, — ñìå­ëåå
Âñòðå­÷ó ïðå­âðàò­íî­ñòè ÿ». Âñêî­ëûõ­íó­ëèñü äóøè äàð­äàí­öåâ,
Ïðî­ëè­ëè ñëå­çû ìóæè, è âñåõ îáèëü­íåé — Àñêà­íèé:
Îáðàç ñûíîâ­íåé ëþá­âè îá îòöå íàïîì­íèë è ñåðä­öå
at tu, oro, so­la­re ino­pem et suc­cur­re re­lic­tae.
hanc si­ne me spem fer­re tui: auden­tior ibo
in ca­sus om­nis». per­cus­sa men­te de­de­re
Dar­da­ni­dae lac­ri­mas, an­te om­nis pul­cher Iulus,
at­que ani­mum pat­riae strin­xit pie­ta­tis ima­go.
295 Ñæàë òîñ­êîþ åìó; è îòâå­òèë îí òàê:
«Âåðü, èñïîë­íþ ÿ âñå, ÷òî òâî­èõ äîñòîé­íî äåÿ­íèé.
Èìå­íåì ëèøü äëÿ ìåíÿ îò ðîä­íîé ìîåé ìàòå­ðè áóäåò
Âïðåäü îòëè­÷àòü­ñÿ îíà: áëà­ãî­äàð­íîñòü çà ñûíà òàêî­ãî
Åé âîçäàñò­ñÿ. È çíàé: ÷åì áû âàø íè êîí­÷èë­ñÿ ïîäâèã, —
tum sic ef­fa­tur:
«spon­de dig­na tuis in­gen­ti­bus om­nia coep­tis.
nam­que erit is­ta mi­hi ge­net­rix no­men­que Creu­sae
so­lum de­fue­rit, nec par­tum gra­tia ta­lem
par­va ma­net. ca­sus fac­tum qui­cum­que se­quen­tur,
300 Ýòîé êëÿ­íóñü ãîëî­âîé, êàê ðîäè­òåëü åþ êëÿ­íåò­ñÿ, —
Âñå, ÷åì òåáÿ íàãðà­äèòü ÿ ñóëèë ïðè ñ÷àñò­ëè­âîì èñõî­äå,
Ìàòå­ðè áóäåò òâî­åé è âàøå­ìó îòäà­íî ðîäó».
Òàê îí ïðî­ìîë­âèë â ñëå­çàõ è ñíÿë ñâîé ìå÷ çîëî­÷å­íûé, —
Âûêî­âàí áûë ýòîò ìå÷ Ëèêà­î­íîì, èñêóñ­íè­êîì êíîñ­ñêèì,
per ca­put hoc iuro, per quod pa­ter an­te so­le­bat:
quae ti­bi pol­li­ceor re­du­ci re­bus­que se­cun­dis,
haec eadem mat­ri­que tuae ge­ne­ri­que ma­ne­bunt».
sic ait in­lac­ri­mans; ume­ro si­mul exuit en­sem
aura­tum, mi­ra quem fe­ce­rat ar­te Ly­caon
305 Îí æå è íîæ­íû ê íåìó èç ñëî­íî­âîé âûðå­çàë êîñòè.
Íèñó Ìíå­ñôåé îòäà­åò ìîõ­íà­òóþ ëüâè­íóþ øêó­ðó,
Ñíÿâ åå ñ ïëå÷, è âåð­íûé Àëåò ñ íèì ìåíÿ­åò­ñÿ øëå­ìîì.
Áûñò­ðî äîñïå­õè íàäåâ, äðó­çüÿ óõî­äÿò — è âñþäó,
Âïëîòü äî âîðîò, ãäå ñòî­èò êàðà­óëü­íûé îòðÿä, ïîæå­ëà­íüÿ
Gno­sius at­que ha­bi­lem va­gi­na ap­ta­rat ebur­na.
dat Ni­so Mnes­the­us pel­lem hor­ren­tis­que leo­nis
exu­vias, ga­leam fi­dus per­mu­tat Ale­tes.
pro­ti­nus ar­ma­ti in­ce­dunt; quos om­nis eun­tis
pri­mo­rum ma­nus ad por­tas, iuve­num­que se­num­que,
310 Ñ÷à­ñòüÿ ñîïóò­ñò­âó­þò èì. È Àñêà­íèé, ñ îòâà­ãîþ ìóæà
Áðå­ìÿ íåñó­ùèé çàáîò, ÷òî ëèøü çðå­ëî­ìó ìóæó ïîä ñèëó,
Ïðî­ñèò îòöó ïåðå­äàòü è òî è ýòî — íî âåòåð
Òùåò­íûå ðå÷è åãî ìåæ­äó òó÷ ëåòó­÷èõ ðàç­íî­ñèò.
Âûøëè äðó­çüÿ, â íî÷­íîé òåì­íî­òå ÷åðåç ðâû ïåðå­áðàâ­øèñü,
pro­se­qui­tur vo­tis. nec non et pul­cher Iulus,
an­te an­nos ani­mum­que ge­rens cu­ram­que vi­ri­lem,
mul­ta pat­ri man­da­ta da­bat por­tan­da: sed aurae
om­nia dis­cer­punt et nu­bi­bus in­ri­ta do­nant.
Eg­res­si su­pe­rant fos­sas noc­tis­que per umbram
315 Äâè­íó­ëèñü ê ñòà­íó âðà­ãîâ, è ñåáå íà ïîãè­áåëü, è ìíî­ãèì
Ðóòó­ëàì. Âèäÿò îíè: íà òðà­âå ëåæàò èòà­ëèé­öû,
Ñêî­âà­íû ñíîì è âèíîì; íàä ðåêîþ â ðÿä êîëåñ­íè­öû
Äûø­ëà­ìè êâåð­õó ñòî­ÿò; ìåæ êîëåñ è ðàç­áðî­ñàí­íîé ñáðóè
Ëþäè âïî­âàë­êó ëåæàò, è êóâ­øè­íû ñ âèíîì, è îðó­æüå.
castra ini­mi­ca pe­tunt, mul­tis ta­men an­te fu­tu­ri
exi­tio. pas­sim som­no vi­no­que per her­bam
cor­po­ra fu­sa vi­dent, ar­rec­tos li­to­re cur­rus,
in­ter lo­ra ro­tas­que vi­ros, si­mul ar­ma iace­re,
vi­na si­mul. prior Hyr­ta­ci­des sic ore lo­cu­tus:
320 Íèñ ãîâî­ðèò: «Ïîðà íàì äåðç­íóòü! Ñàì ñëó­÷àé çîâåò íàñ!
Çäåñü íàì èäòè. Íî ÷òîá íàñ âðà­ãè âðàñ­ïëîõ íå çàñòèã­ëè,
 ñïè­íó âîí­çèâ íàì ìå÷è, — ñòî­ðî­æè́, íàçàä îçè­ðà­ÿñü,
ß æå ðàñ­÷è­ùó òâîé ïóòü, ïðî­ëî­æó òåáå øèðå äîðî­ãó».
Øåïîòîì âûìîë­âèâ òàê, íà Ðàìíå­òà íàä­ìåí­íî­ãî òîò­÷àñ
«Eurya­le, auden­dum dextra; nunc ip­sa vo­cat res.
hac iter est. tu, ne qua ma­nus se at­tol­le­re no­bis
a ter­go pos­sit, cus­to­di et con­su­le lon­ge;
haec ego vas­ta da­bo et la­to te li­mi­te du­cam».
sic me­mo­rat vo­cem­que pre­mit; si­mul en­se su­per­bum
325 Íèñ íàïà­äà­åò ñ ìå÷îì. Íà êîâ­ðàõ ëåæàë îí, ïðî­ñòåð­øèñü,
Ñîí âûäû­õàë èç øèðî­êîé ãðóäè â çàáû­òüè íåïðî­áóä­íîì;
Öàðü è Òóð­íó-öàðþ èç ãàäà­òå­ëåé ñàìûé ëþáåç­íûé,
Âñå æå íå ìîã îí ñâîþ îòñðî­÷èòü ãèáåëü ãàäà­íüåì.
Ðåìà ïðè­ñëóæ­íè­êîâ òðåõ, ãäå ïîïà­ëî ëåæàâ­øèõ ìåæ êîïèé,
Rham­ne­tem adgre­di­tur, qui for­te ta­pe­ti­bus al­tis
exstruc­tus to­to prof­la­bat pec­to­re som­num,
rex idem et re­gi Tur­no gra­tis­si­mus augur;
sed non augu­rio po­tuit de­pel­le­re pes­tem.
tris iux­ta fa­mu­los te­me­re in­ter te­la iacen­tis
330 Îðó­æå­íîñ­öà åãî óáè­âà­åò Íèñ è âîç­íè­öå,
×òî ó íîã ëîøà­äåé ïðè­ìî­ñòèë­ñÿ, ãîëî­âó ñâå­ñèâ,
Øåþ óäà­ðîì ìå÷à ðàç­ðó­áà­åò; ïîòîì ãîñ­ïî­äè­íó
Ãîëî­âó ñíî­ñèò è òðóï íà ïîä­ñòèë­êå, ïðî­ïè­òàí­íîé êðî­âüþ,
Îí îñòàâ­ëÿ­åò ëåæàòü. Íå ùàäèò è Ëàìè­ðà è Ëàìà
ar­mi­ge­rum­que Re­mi pre­mit auri­gam­que sub ip­sis
nac­tus equis fer­ro­que se­cat pen­den­tia col­la;
tum ca­put ip­si aufert do­mi­no trun­cum­que re­lin­quit
san­gui­ne sin­gul­tan­tem; at­ro te­pe­fac­ta cruo­re
ter­ra to­ri­que ma­dent. nec non La­my­rum­que La­mum­que
335 Íèñ è Ñåððà­íà ðàçèò, êðà­ñîòîé áëè­ñòàâ­øå­ãî þíîé;
Äîë­ãî â òó íî÷ü âåñå­ëèë­ñÿ Ñåððàí, íî Ëèýåì îáèëü­íûì
Áûë ïîáåæ­äåí è óñíóë; à ñ÷àñò­ëè­âåé áû âñå îáåð­íó­ëîñü,
Åñëè á âåñå­ëüå è ïèð ïðî­äîë­æà­ëèñü âñþ íî÷ü äî ðàñ­ñâå­òà.
Ñëîâ­íî íåñû­òûé ëåâ, ÷òî â îâ÷àðíå ìå÷åò­ñÿ ïîë­íîé, —
et iuve­nem Ser­ra­num, il­la qui plu­ri­ma noc­te
lu­se­rat, in­sig­nis fa­cie, mul­to­que iace­bat
membra deo vic­tus; fe­lix, si pro­ti­nus il­lum
aequas­set noc­ti lu­dum in lu­cem­que tu­lis­set.
im­pas­tus ceu ple­na leo per ovi­lia tur­bans
340 Ãîëîä ãîíèò åãî, è ðåâåò, è õâà­òà­åò, è ðâåò îí
Ïàñòüþ êðî­âà­âîþ ñêîò áåç­çà­ùèò­íûé, çàòèõ­øèé îò ñòðà­õà, —
Òàê æå ñåÿë ñìåðòü Ýâðè­àë: óâëå­÷åí­íûé óáèé­ñò­âîì,
Âîè­íîâ îí áåçû­ìÿí­íûõ ðàçèë áåç ÷èñ­ëà è áåç ñ÷å­òà;
Ê ñïÿ­ùèì ïîä­êðàâ­øèñü, óáèë îí Àáà­ðè­ñà, Ôàäà, Ãåð­áåçà;
(sua­det enim ve­sa­na fa­mes) man­dit­que tra­hit­que
mol­le pe­cus mu­tum­que me­tu, fre­mit ore cruen­to.
nec mi­nor Eurya­li cae­des; in­cen­sus et ip­se
per­fu­rit ac mul­tam in me­dio si­ne no­mi­ne ple­bem,
Fa­dum­que Her­be­sum­que su­bit Rhoe­tum­que Aba­rim­que,
345 Ðåòó — îäèí îí íå ñïàë è, âèäÿ âñå, ÷òî ñâåð­øà­ëîñü,
Ñïðÿ­òàòü­ñÿ â ñòðà­õå õîòåë, çà îãðîì­íûì ïðè­ñåâ­øè êðà­òǻðîì,
 ãðóäü âîí­çèë Ýâðè­àë, åäâà ëèøü âðàã ïðè­ïîä­íÿë­ñÿ,
Äî ðóêî­ÿ­òè êëè­íîê è âíîâü èç ðàíû ñìåð­òåëü­íîé
Àëûé âûäåð­íóë ìå÷. Óìè­ðàþ­ùèé Ðåò èçðû­ãà­åò
ig­na­ros; Rhoe­tum vi­gi­lan­tem et cuncta vi­den­tem;
sed mag­num me­tuens se post cra­te­ra te­ge­bat:
pec­to­re in ad­ver­so to­tum cui com­mi­nus en­sem
con­di­dit ad­sur­gen­ti et mul­ta mor­te re­ce­pit.
pur­pu­ream vo­mit il­le ani­mam et cum san­gui­ne mix­ta
350 Êðîâü âïå­ðå­ìåø­êó ñ âèíîì. Ýâðè­àë âñå äàëü­øå êðà­äåò­ñÿ,
Ê ñòà­íó Ìåñ­ñà­ïà óæå ïîä­áè­ðà­åò­ñÿ îí, ãäå ïîñëåä­íèé
Õâî­ðîñò â êîñò­ðå äîãî­ðàë è, ñòðå­íî­æå­íû, êîíè ùèïà­ëè
 ñóìðà­êå íî÷è òðà­âó. Íî îêëèê­íóë Íèñ Ýâðè­à­ëà,
Âèäÿ, ÷òî äðóã îáó­ÿí ñâåðõ ìåðû æàæ­äîé óáèé­ñòâà:
vi­na re­fert mo­riens; hic fur­to fer­vi­dus instat.
iam­que ad Mes­sa­pi so­cios ten­de­bat; ibi ig­nem
de­fi­ce­re extre­mum et re­li­ga­tos ri­te vi­de­bat
car­pe­re gra­men equos: bre­vi­ter cum ta­lia Ni­sus
(sen­sit enim ni­mia cae­de at­que cu­pi­di­ne fer­ri)
355 «Îñòà­íî­âèñü, Ýâðè­àë! Âåäü âðàæ­äåá­íûé ðàñ­ñâåò óæå áëèç­êî!
Ïóòü ìû îòêðû­ëè ñåáå! Íå äîâîëü­íî ëè ìñòèòü èòà­ëèé­öàì?»
Òóò ïîáðî­ñà­ëè îíè ñåðåá­ðà ëèòî­ãî äîñïå­õè,
Ñíÿ­òûå ñ âðà­æå­ñêèõ ïëå÷, è êîâ­ðû, è ïðå­êðàñ­íûå ÷àøè, —
Òîëü­êî âçÿë Ýâðè­àë çîëîòûì áëè­ñòàâ­øèé íàáî­ðîì
«ab­sis­ta­mus», ait; «nam lux ini­mi­ca pro­pin­quat.
poe­na­rum ex­haus­tum sa­tis est, via fac­ta per hos­tis».
mul­ta vi­rum so­li­do ar­gen­to per­fec­ta re­lin­quunt
ar­ma­que cra­te­ras­que si­mul pulchros­que ta­pe­tas.
Eurya­lus pha­le­ras Rham­ne­tis et aurea bul­lis
360 Ïîÿñ Ðàìíå­òà ñåáå; êîãäà-òî áûë ýòîò ïîÿñ
Ùåä­ðûì Öåäè­êîì â äàð òèáóð­òèí­ñêî­ìó Ðåìó­ëó ïîñëàí, —
Äðóæ­áû âçà­èì­íîé çàëîã, — è çàâå­ùàí Ðåìó­ëîì âíó­êó.
Èì — íåíà­äîë­ãî, óâû! — Ýâðè­àë îïî­ÿ­ñàë­ñÿ õðàá­ðûé;
cin­gu­la, Ti­bur­ti Re­mu­lo di­tis­si­mus olim
quae mit­tit do­na, hos­pi­tio cum iun­ge­ret ab­sens,
Cae­di­cus; il­le suo mo­riens dat ha­be­re ne­po­ti;
post mor­tem bel­lo Ru­tu­li pug­na­que po­ti­ti:
haec ra­pit at­que ume­ris ne­qui­quam for­ti­bus ap­tat.
365 Âïî­ðó ïðè­øåë­ñÿ åìó è Ìåñ­ñà­ïà øëåì ïûø­íî­ãðè­âûé.
Ñòàí ïîêèäà­þò äðó­çüÿ, ïîñïå­øàÿ ê ìåñòàì áåç­îïàñ­íûì.
Òîé ïîðîþ îòðÿä èç ñòî­ëè­öû åõàë ëàòèí­ñêîé,
Âûñëàí áûë îí âïå­ðåä íà ðàâ­íèíå îñòàâ­øèì­ñÿ âîé­ñêîì
Ñ âåñòüþ ê Òóð­íó-öàðþ. Ïðè­êðû­âà­ÿñü áîëü­øè­ìè ùèòà­ìè,
tum ga­leam Mes­sa­pi ha­bi­lem cris­tis­que de­co­ram
in­duit. ex­ce­dunt castris et tu­ta ca­pes­sunt.
In­te­rea prae­mis­si equi­tes ex ur­be La­ti­na,
ce­te­ra dum le­gio cam­pis instruc­ta mo­ra­tur,
ibant et Tur­no re­gi res­pon­sa fe­re­bant,
370 Òðè­ñòà êîí­íûõ áîé­öîâ âî ãëà­âå ñ Âîëü­öåí­òîì ñêà­êà­ëè.
Ê ñòà­íó öàðÿ ïðè­áëè­æà­ëèñü îíè è ê ñòå­íàì òðî­ÿí­öåâ,
Íî óâèäà­ëè âäà­ëè, êàê íà ëåâóþ òðîï­êó ñâåð­íó­ëè
Äâîå äðó­çåé: óäà­ðèë â ãëà­çà ëó÷îì îòðà­æåí­íûì
Øëåì Ýâðè­à­ëà âî ìãëå è áåñ­ïå÷­íî­ãî þíî­øó âûäàë.
ter­cen­tum, scu­ta­ti om­nes, Vol­cen­te ma­gistro.
iam­que pro­pin­qua­bant castris mu­ro­que sub­ibant,
cum pro­cul hos lae­vo flec­ten­tis li­mi­te cer­nunt
et ga­lea Eurya­lum sub­lustri noc­tis in umbra
pro­di­dit im­me­mo­rem ra­diis­que ad­ver­sa re­ful­sit.
375 Âñòðå­÷åé âñòðå­âî­æåí íå çðÿ, èõ Âîëü­öåíò îêëèê­íóë èç ñòðîÿ:
«Ñòîé­òå! Êòî âû, ìóæè? Çà÷åì ñïå­øè­òå ñ îðó­æüåì?
Äåð­æè­òå ïóòü ñâîé êóäà?» Íî, â îòâåò íå ïðî­ìîë­âèâ íè ñëî­âà,
Þíî­øè â ëåñ óñòðå­ìè­ëèñü áåãîì, íà òüìó ïîëà­ãà­ÿñü.
Òîò­÷àñ âñàä­íè­êè âðîçü ïî çíà­êî­ìûì ðàñ­ñû­ïà­ëèñü òðî­ïàì,
haud te­me­re est vi­sum: concla­mat ab ag­mi­ne Vol­cens
«sta­te, vi­ri. quae cau­sa viae? qui­ve es­tis in ar­mis?
quo­ve te­ne­tis iter?» ni­hil il­li ten­de­re contra,
sed ce­le­ra­re fu­gam in sil­vas et fi­de­re noc­ti.
obi­ciunt equi­tes se­se ad di­vor­tia no­ta
380 Ñòà­ëè ñòå­ðå÷ü, ïåðå­ðå­çàâ ïóòè áåã­ëå­öàì îêðó­æåí­íûì.
Ëåñ áûë âåëèê è äðå­ìó÷, è â äåáðÿõ ïàäó­áîâ ÷åð­íûõ,
 ãóùå êîëþ­÷èõ êóñòîâ, â íåïðî­ëàç­íûõ òåð­íîâ­íè­êà ÷àùàõ
Ðåä­êî âèä­íåë­ñÿ ïðî­ñâåò è ïî ïðî­ñå­êå òðîï­êà áåæà­ëà.
Ìðàê ïîä ãóñòîþ ëèñò­âîé è äîáû­÷è ãðóç Ýâðè­à­ëó
hinc at­que hinc om­nem­que abi­tum cus­to­de co­ro­nant.
sil­va fuit la­te du­mis at­que ili­ce nig­ra
hor­ri­da, quam den­si comple­bant un­di­que sen­tes;
ra­ra per oc­cul­tos lu­ce­bat se­mi­ta cal­les.
Eurya­lum te­neb­rae ra­mo­rum one­ro­sa­que prae­da
385 Áûñò­ðî èäòè íå äàþò è ñòðàõ ñ äîðî­ãè ñáè­âà­åò.
Íèñ íåçà­ìåò­íî óøåë âïå­ðåä è, âðà­ãîâ ìèíî­âàâ­øè,
Ìåñòà äîñòèã, ãäå òîãäà çàãî­íû áûëè Ëàòè­íà,
Íûíå æ çîâåò­ñÿ îíî ïî èìå­íè Àëü­áû Àëü­áà­íîì.
 ïîèñ­êàõ äðó­ãà ëèøü çäåñü îí íàçàä îãëÿ­íóë­ñÿ — íî òùåò­íî!
im­pe­diunt fal­lit­que ti­mor re­gio­ne via­rum.
Ni­sus abit. iam­que impru­dens eva­se­rat hos­tis
at­que lo­cos, qui post Al­bae de no­mi­ne dic­ti
Al­ba­ni (tum rex sta­bu­la al­ta La­ti­nus ha­be­bat),
ut ste­tit et frustra ab­sen­tem res­pe­xit ami­cum:
390 «Ãäå ïîòå­ðÿë ÿ òåáÿ, Ýâðè­àë íåñ÷àñò­íûé? Êàêóþ
Âûáðàòü èç ïóòà­íûõ òðîï, ÷òîáû òåì æå ïóòåì ìíå ïðî­áðàòü­ñÿ
Âñïÿòü ñðåäü îáìàí­÷è­âûõ ÷àù?» È âîò, íè ìãíî­âå­íüÿ íå ìåä­ëÿ,
 ëåñ îí ñïå­øèò ïî ñëåäàì, â ìîë­÷à­ëè­âûõ äåáðÿõ áëóæ­äà­åò.
Âäðóã óñëû­õàë îí òîïîò êîïûò è âðà­ãîâ ïåðå­êëè÷­êó,
«Eurya­le in­fe­lix, qua te re­gio­ne re­li­qui?
qua­ve se­quar, rur­sus perple­xum iter om­ne re­vol­vens
fal­la­cis sil­vae?» si­mul et ves­ti­gia ret­ro
ob­ser­va­ta le­git du­mis­que si­len­ti­bus er­rat.
audit equos, audit stre­pi­tus et sig­na se­quen­tum.
395 Êðàò­êîå âðå­ìÿ ñïó­ñòÿ äîíåñ­ëèñü è ãðîì­êèå êðè­êè…
Âîò íàêî­íåö ïåðåä íèì Ýâðè­àë: êîâàð­íûå òðî­ïû,
Ñìóò­íûé ñóìðàê ëåñ­íîé è ñìÿ­òå­íüå ïðå­äà­ëè äðó­ãà
Ðóòó­ëàì â ðóêè, õîòü îí îòáè­âàòü­ñÿ íàïðàñ­íî ïûòàë­ñÿ.
×òî ïðåä­ïðè­íÿòü? Ñ îðó­æüåì íàïàñòü è îòáèòü Ýâðè­à­ëà?
nec lon­gum in me­dio tem­pus, cum cla­mor ad auris
per­ve­nit ac vi­det Eurya­lum, quem iam ma­nus om­nis
frau­de lo­ci et noc­tis, sub­ito tur­ban­te tu­mul­tu,
oppres­sum ra­pit et co­nan­tem plu­ri­ma frustra.
quid fa­ciat? qua vi iuve­nem, qui­bus audeat ar­mis
400 Õâà­òèò ëè ñèë? Èëè â ãóùó âðà­ãîâ íà ìå÷è óñòðå­ìèòü­ñÿ,
×òîáû îò ìíî­æå­ñòâà ðàí ñàìî­ìó ïîãèá­íóòü ñî ñëà­âîé?
Òîò­÷àñ æå Íèñ ðàç­ìàõ­íóë­ñÿ ñïëå­÷à è ñ êîïüåì çàíå­ñåí­íûì,
Âçî­ðû ê Ëóíå îáðà­òèâ, ïðî­èç­íåñ òàêóþ ìîëèò­âó:
«Òû, ÷òî âçè­ðà­åøü íà íàñ, ïîìî­ãè â áåäå, î Ëàòî­íû
eri­pe­re? an se­se me­dios mo­ri­tu­rus in hos­tis
in­fe­rat et pulchram pro­pe­ret per vol­ne­ra mor­tem?
oci­us ad­duc­to tor­quens has­ti­le la­cer­to,
sus­pi­ciens al­tam Lu­nam sic vo­ce pre­ca­tur:
«tu, dea, tu prae­sens nostro suc­cur­re la­bo­ri,
405 Äî÷ü, âëà­äû­÷è­öà ðîù, êðà­ñà ìíî­ãî­çâåçä­íî­ãî íåáà!
Åñëè Ãèð­òàê, ìîé îòåö, õîòü îäíà­æäû ïðè­íåñ íà àëòàðü òâîé
Äàð çà ìåíÿ, åñëè ñàì ÿ õîòü ðàç äîáû­÷ó ëåñ­íóþ
 õðà­ìå ïîâå­ñèë òâî­åì èëü ïðè­áèë íàä äâå­ðüþ ñâÿ­ùåí­íîé, —
Äàé ìíå âðà­ãîâ ðàñ­ñòðî­èòü ðÿäû, íàïðàâü ìîè êîïüÿ!»
astro­rum de­cus et ne­mo­rum La­to­nia cus­tos.
si qua tuis um­quam pro me pa­ter Hyr­ta­cus aris
do­na tu­lit, si qua ip­se meis ve­na­ti­bus auxi
sus­pen­di­ve tho­lo aut sac­ra ad fas­ti­gia fi­xi,
hunc si­ne me tur­ba­re glo­bum et re­ge te­la per auras».
410 Òàê îí ïðî­ìîë­âèë — è âîò, âñåì òåëîì îòêè­íóâ­øèñü, áðî­ñèë
Ñ ñèëîé êîïüå. Íåïðî­ãëÿä­íóþ òåíü íà ëåòó ðàñ­ñå­êàÿ,
Áûñò­ðî ïîì÷à­ëîñü îíî è Ñóëü­ìî­íó â ñïè­íó âîí­çè­ëîñü.
Äðåâ­êî ñëî­ìà­ëîñü, ïðî­áèâ íàâû­ëåò ðóòó­ëó ñåðä­öå,
Âñàä­íèê ñêà­òèë­ñÿ ñ ñåä­ëà, çàõëåá­íóâ­øèñü ãîðÿ­÷åé ñòðó­åþ,
di­xe­rat et to­to co­ni­xus cor­po­re fer­rum
co­ni­cit. has­ta vo­lans noc­tis di­ver­be­rat umbras
et ve­nit aver­si in ter­gum Sul­mo­nis ibi­que
fran­gi­tur, ac fis­so tran­sit prae­cor­dia lig­no.
vol­vi­tur il­le vo­mens ca­li­dum de pec­to­re flu­men
415 Äîë­ãèå âñõëè­ïû åìó õîëî­äåâ­øóþ ãðóäü ñîòðÿ­ñà­ëè.
Ñòà­ëè âðà­ãè îçè­ðàòü­ñÿ âîêðóã. Îáîä­ðåí óñïå­õîì,
Íèñ ñ ðàç­ìà­õó êîïüå ìåò­íóë îò ïðà­âî­ãî óõà.
Ðóòó­ëû â ñòðà­õå äðî­æàò. À êîïüå âïè­âà­åò­ñÿ Òàãó
 ÷åðåï è, îáà âèñ­êà ïðîí­çèâ, â ìîç­ãó çàñòðå­âà­åò.
fri­gi­dus et lon­gis sin­gul­ti­bus ilia pul­sat.
di­ver­si cir­cumspi­ciunt. hoc ac­rior idem
ec­ce aliud sum­ma te­lum lib­ra­bat ab aure.
dum tre­pi­dant, it has­ta Ta­go per tem­pus ut­rum­que,
stri­dens, traiec­to­que hae­sit te­pe­fac­ta ce­reb­ro.
420 Â ÿðî­ñòè ðûùåò Âîëü­öåíò, íî ìåòà­òå­ëÿ êîïèé íå âèäèò,
Íå ñ êåì ñðà­æàòü­ñÿ åìó è â ïîãî­íþ íå çà êåì ì÷àòü­ñÿ.
«Òû ìíå îäèí çà äâî­èõ çàïëà­òèøü êðî­âüþ ãîðÿ­÷åé!» —
Ïëåí­íè­êó êðèê­íóë Âîëü­öåíò è, çàíåñ­øè ìå÷ îáíà­æåí­íûé,
Êèíóë­ñÿ â ãíå­âå ê íåìó. Íî òóò îò ñòðà­õà çà äðó­ãà
sae­vit at­rox Vol­cens nec te­li con­spi­cit us­quam
auc­to­rem nec quo se ar­dens im­mit­te­re pos­sit.
«tu ta­men in­te­rea ca­li­do mi­hi san­gui­ne poe­nas
per­sol­ves am­bo­rum» in­quit; si­mul en­se rec­lu­so
ibat in Eurya­lum. tum ve­ro ex­ter­ri­tus, amens,
425 Ðàçóì óòðà­òèâ­øèé Íèñ çàêðè­÷àë, íå â ñèëàõ òàèòü­ñÿ
Áîëü­øå âî ìðà­êå íî÷­íîì è áîëü ñíî­ñèòü ìîë­÷à­ëè­âî:
«Âîò ÿ, âèíîâ­íûé âî âñåì! Íà ìåíÿ íàïðàâü­òå îðó­æüå,
Ðóòó­ëû! ß çàäó­ìàë îáìàí! Áåç ìåíÿ á íåäî­ñòà­ëî
Ñèë è îòâà­ãè åìó, — ìíå ñâèäå­òå­ëè íåáî è çâåçäû!
concla­mat Ni­sus, nec se ce­la­re te­neb­ris
ampli­us aut tan­tum po­tuit per­fer­re do­lo­rem:
«me, me, ad­sum, qui fe­ci, in me con­ver­ti­te fer­rum,
o Ru­tu­li! mea fra­us om­nis; ni­hil is­te nec ausus
nec po­tuit; cae­lum hoc et con­scia si­de­ra tes­tor;
430 Âñÿ âèíà åãî â òîì, ÷òî ëþáèë îí íåñ÷àñò­íî­ãî äðó­ãà».
Òàê îí Âîëü­öåí­òó êðè­÷àë, íî óæå íàïðàâ­ëåí­íûé ñ ñèëîé
Ìå÷ ìåæ ðåáåð âïèë­ñÿ â áåëî­ñíåæ­íóþ ãðóäü Ýâðè­à­ëà.
Òåëî ïðå­êðàñ­íîå êðîâü çàëè­ëà, è, ïîâåð­æåí­íûé ñìåð­òüþ,
Âåñü îí ïîíèê, è ê ïëå­÷ó ãîëî­âà áåñ­ñèëü­íî ñêëî­íè­ëàñü.
tan­tum in­fe­li­cem ni­mium di­le­xit ami­cum».
ta­lia dic­ta da­bat, sed vi­ri­bus en­sis adac­tus
tran­sa­biit cos­tas et can­di­da pec­to­ra rum­pit.
vol­vi­tur Eurya­lus le­to, pulchros­que per ar­tus
it cruor in­que ume­ros cer­vix con­lap­sa re­cum­bit:
435 Òàê ïóð­ïóð­íûé öâå­òîê, ïðî­õî­äÿ­ùèì ñðå­çàí­íûé ïëó­ãîì,
Íèêíåò, ìåðò­âûé, ê çåì­ëå, è íà ñòåá­ëÿõ ñêëî­íÿ­þò áåñ­ñèëü­íûõ
Ìàêè ãîëîâ­êè ñâîè ïîä íàïî­ðîì ëèâ­íåé îñåí­íèõ.
 ãóùó âðà­ãîâ áðî­ñà­åò­ñÿ Íèñ — íî òîëü­êî ê Âîëü­öåí­òó
Ðâåò­ñÿ îí ñêâîçü òîë­ïó, îäíî­ãî ëèøü âèäèò Âîëü­öåí­òà.
pur­pu­reus ve­lu­ti cum flos suc­ci­sus arat­ro
lan­gues­cit mo­riens, las­so­ve pa­pa­ve­ra col­lo
de­mi­se­re ca­put, plu­via cum for­te gra­van­tur.
at Ni­sus ruit in me­dios, so­lum­que per om­nis
Vol­cen­tem pe­tit, in so­lo Vol­cen­te mo­ra­tur.
440 Íèñà ïëîò­íåé è ïëîò­íåé îòî­âñþäó âðà­ãè îáñòó­ïà­þò,
Êîëþò, òåñ­íÿò, — íî ñäåð­æàòü íå ìîãóò íàòèñê óïîð­íûé,
Áûñò­ðûé êàê ìîë­íèÿ ìå÷ èõ ñå÷åò, — è âîò, óìè­ðàÿ,
Íèñ âîí­çà­åò êëè­íîê îðó­ùå­ìó ðóòó­ëó â ãîð­ëî.
Òîëü­êî òîãäà îí óïàë è ïðè­íèê èçðà­íåí­íûì òåëîì
quem cir­cum glo­me­ra­ti hos­tes hinc com­mi­nus at­que hinc
pro­tur­bant. instat non se­tius ac ro­tat en­sem
ful­mi­neum, do­nec Ru­tu­li cla­man­tis in ore
con­di­dit ad­ver­so et mo­riens ani­mam abstu­lit hos­ti.
tum su­per exa­ni­mum se­se proie­cit ami­cum
445 Ê òåëó äðó­ãà, è ñìåðòü îñå­íè­ëà Íèñà ïîêî­åì.
Ñ÷à­ñòüå âàì, äðó­ãè! Êîëü åñòü â ýòîé ïåñíå íåêàÿ ñèëà,
Ñëà­âà î âàñ íèêî­ãäà íå ñîòðåò­ñÿ èç ïàìÿ­òè âåêà,
Êàïè­òî­ëèé­ñêèì äîêîëü íåðó­øè­ìûì óòå­ñîì âëà­äå­åò
Ðîä Ýíåÿ è âëàñòü âðó­÷å­íà ðîäè­òå­ëþ ðèì­ëÿí.
con­fos­sus pla­ci­da­que ibi de­mum mor­te quie­vit.
For­tu­na­ti am­bo! si quid mea car­mi­na pos­sunt,
nul­la dies um­quam me­mo­ri vos exi­met aevo,
dum do­mus Aeneae Ca­pi­to­li im­mo­bi­le sa­xum
ac­co­let im­pe­rium­que pa­ter Ro­ma­nus ha­be­bit.
450 Þíûõ äðó­çåé ïîáåäèâ è âíîâü îòáèâ èõ äîáû­÷ó,
Ðóòó­ëû ñ ïëà­÷åì íåñ­ëè áåç­äû­õàí­íîå òåëî Âîëü­öåí­òà
 ëàãåðü, ãäå ãîðåñò­íûé ñòîí ñòî­ÿë ñ òåõ ïîð, êàê Ðàìíå­òà
Òðóï áåñ­êðîâ­íûé íàøëè, è Ñåððà­íà, è Íóìó, è ìíî­ãèõ
Ñãóá­ëåí­íûõ òàé­íî âîæäåé. Âêðóã óáè­òûõ òîë­ïû òåñ­íÿò­ñÿ,
Vic­to­res prae­da Ru­tu­li spo­liis­que po­ti­ti
Vol­cen­tem exa­ni­mum flen­tes in castra fe­re­bant.
nec mi­nor in castris luc­tus Rham­ne­te re­per­to
ex­san­gui et pri­mis una tot cae­de pe­remptis,
Ser­ra­no­que Nu­ma­que. in­gens con­cur­sus ad ip­sa
455 Âêðóã ïîëó­ìåðò­âûõ îò ðàí, âêðóã äûìÿ­ùèõ­ñÿ ñâå­æåþ êðî­âüþ
Ìåñò è ïîë­íûõ ðó÷üåâ, ñòðó­ÿ­ùèõ àëóþ ïåíó.
Ðóòó­ëû âñå óçíà­þò Ìåñ­ñà­ïà øëåì è íàáîð­íûé
Ïîÿñ Ðàìíå­òà, íàçàä äîðî­ãîé öåíîþ îòáè­òûé.
Âîò è Àâðî­ðà, âîñ­ñòàâ ñ øàôðàí­íî­ãî ëîæà Òèôî­íà,
cor­po­ra se­mi­ne­cis­que vi­ros te­pi­da­que re­cen­tem
cae­de lo­cum et ple­nos spu­man­ti san­gui­ne ri­vos.
adgnos­cunt spo­lia in­ter se ga­leam­que ni­ten­tem
Mes­sa­pi et mul­to pha­le­ras su­do­re re­cep­tas.
Et iam pri­ma no­vo spar­ge­bat lu­mi­ne ter­ras
460 Çàðå­âî ïåð­âûõ ëó÷åé ïðî­ëè­ëà íà çåì­íûå ïðî­ñòî­ðû,
Ñîëí­öå çàæãëîñü, îò òåì­íûõ ïåëåí âåñü ìèð èçáàâ­ëÿÿ.
 áèò­âó ñ óòðà ñíà­ðÿ­æåí, âîæäåé ïîä­íè­ìà­åò íà áèò­âó
Òóðí, è êàæ­äûé èç íèõ ñîáè­ðà­åò ñòðîé ìåä­íî­áðîí­íûé,
Ãíåâ çàæè­ãà­åò â ñåðä­öàõ î íî÷­íîì ïîáî­è­ùå âåñòüþ.
Ti­tho­ni cro­ceum lin­quens Auro­ra cu­bi­le;
iam so­le in­fu­so, iam re­bus lu­ce re­tec­tis,
Tur­nus in ar­ma vi­ros, ar­mis cir­cum­da­tus ip­se,
sus­ci­tat, aera­tas­que acies in proe­lia co­git
quis­que suas va­riis­que acuunt ru­mo­ri­bus iras.
465 Òóò æå, — ñòðàø­íî ãëÿäåòü, — ïîä­íÿâ íà êîïüÿõ, âûíî­ñÿò
Ãîëî­âû þíûõ äðó­çåé, è òîë­ïîé ñïå­øàò èòà­ëèé­öû
Ñ ãðîì­êè­ìè êðè­êà­ìè âñëåä.
Äàòü ãîòî­âû îòïîð, ýíå­àäû ñòîé­êèå ñëå­âà
Çàíÿ­ëè âàë, — èáî ñïðà­âà åãî îãðàæ­äà­ëè ïîòî­êè, —
quin ip­sa ar­rec­tis (vi­su mi­se­ra­bi­le) in has­tis
prae­fi­gunt ca­pi­ta et mul­to cla­mo­re se­quun­tur
Eurya­li et Ni­si.
Aenea­dae du­ri mu­ro­rum in par­te si­nistra
op­po­sue­re aciem (nam dex­te­ra cin­gi­tur am­ni)
470 Âçî­ðû íà ðâû óñòðå­ìèâ, íà âûñî­êèõ áàø­íÿõ ñòî­ÿ­ëè,
Ñêîð­áè ïîë­íû: íå óçíàòü íå ìîã­ëè íåñ÷àñò­íûå òåâ­ê­ðû
Âçäå­òûõ íà êîïüÿ ãîëîâ, èñòå­êàâ­øèõ ÷åð­íîþ êðî­âüþ.
Òóò ïîíåñ­ëàñü íà êðû­ëàõ, îáëå­òàÿ òðå­ïå­ùó­ùèé ãîðîä,
Âåñò­íè­öà ãîðÿ — Ìîë­âà, è íåñ÷àñò­íóþ ìàòü Ýâðè­à­ëà
in­gen­tis­que te­nent fos­sas et tur­ri­bus al­tis
stant maes­ti; si­mul ora vi­rum prae­fi­xa mo­ve­bant,
no­ta ni­mis mi­se­ris at­ro­que fluen­tia ta­bo.
In­te­rea pa­vi­dam vo­li­tans pin­na­ta per ur­bem
nun­tia Fa­ma ruit mat­ris­que ad­la­bi­tur auris
475 Áûñò­ðî íàñòèã­ëà îíà. Â òîò æå ìèã èç ðóê îõëà­äå­ëûõ
Âûïàë ÷åë­íîê ó íåå, îïðî­êè­íó­ëàñü ñ ïðÿ­æåé êîð­çèí­êà.
Âîí âûáå­ãà­åò îíà è, ñ ïðîí­çè­òåëü­íûì âîï­ëåì òåð­çàÿ
Âîëî­ñû, ì÷èò­ñÿ ê âàëàì è â áåçóìüå âðû­âà­åò­ñÿ â ïåð­âûé
Âîè­íîâ ðÿä, ïîçà­áûâ î ìóæàõ è î âðà­æå­ñêèõ êîïüÿõ,
Eurya­li. at sub­itus mi­se­rae ca­lor os­sa re­li­quit;
ex­cus­si ma­ni­bus ra­dii re­vo­lu­ta­que pen­sa.
evo­lat in­fe­lix et fe­mi­neo ulu­la­tu,
scis­sa co­mam, mu­ros amens at­que ag­mi­na cur­su
pri­ma pe­tit, non il­la vi­rum, non il­la pe­ric­li
480 Åé óãðî­æàâ­øèõ, è ïëà÷ ïîëå­òåë ñî ñòå­íû â ïîä­íå­áå­ñüå:
«Òû ëè ýòî, ìîé ñûí? Òû, îïî­ðà ñòà­ðî­ñòè ïîçä­íåé,
Êàê â îäè­íî­÷å­ñòâå ìîã òû ìåíÿ ïîêè­íóòü, æåñòî­êèé?
Î, ïî÷å­ìó íà âåð­íóþ ñìåðòü óõî­äèâ­øå­ãî ñûíà
Áåä­íàÿ ìàòü íå ìîã­ëà ïîñëåä­íèì íàïóò­ñò­âî­âàòü ñëî­âîì?
te­lo­rum­que me­mor; cae­lum de­hinc ques­ti­bus implet:
«hunc ego te, Eurya­le, as­pi­cio? tu­ne il­le se­nec­tae
se­ra meae re­quies, po­tuis­ti lin­que­re so­lam,
cru­de­lis? nec te sub tan­ta pe­ri­cu­la mis­sum
ad­fa­ri extre­mum mi­se­rae da­ta co­pia mat­ri?
485  ïîëå ÷óæîì äîáû­÷åþ ïòèö è ïñîâ èòà­ëèé­ñêèõ
Òû — î ãîðå! — ëåæèøü, è òåáÿ íà êîñòåð ïîãðå­áàëü­íûé
Ìàòü íå ïîëî­æèò, è ãëàç íå çàêðî­åò, è ðàí íå îìî­åò,
È íå óêó­òà­åò â ïëàù, ÷òî äíåì è íî÷üþ òêà­ëà ÿ,
Òÿãîòû ñòàð­÷å­ñêèõ ëåò îáëåã­÷àÿ ðàáîòîé óñåðä­íîé.
heu! ter­ra ig­no­ta ca­ni­bus da­te prae­da La­ti­nis
ali­ti­bus­que iaces! nec te, tua fu­ne­ra, ma­ter
pro­du­xi pres­si­ve ocu­los aut vol­ne­ra la­vi,
ves­te te­gens, ti­bi quam noc­tes fes­ti­na dies­que
ur­ge­bam, et te­la cu­ras so­la­bar ani­lis.
490 Ãäå ìíå òåáÿ îòûñ­êàòü? Ãäå ñîáðàòü ðàñ­ñå­÷åí­íîå òåëî?
 ïîëå êàêîì? Èëü âåð­íåøü òû ìíå, ñûí, ëèøü ãîëî­âó ýòó?
Ðàäè òîãî ëü çà òîáîé ïî ìîðÿì ÿ ñêè­òà­ëàñü è çåì­ëÿì?
Êîïüÿ â ìåíÿ, â ìåíÿ íàïðàâü­òå, ðóòó­ëû, ñòðå­ëû,
Ïåð­âîé óáåé­òå ìåíÿ, êîëü çíà­êî­ìà äóøå âàøåé æàëîñòü!
quo se­quar? aut quae nunc ar­tus avol­sa­que membra
et fu­nus la­ce­rum tel­lus ha­bet? hoc mi­hi de te,
na­te, re­fers? hoc sum ter­ra­que ma­ri­que se­cu­ta?
fi­gi­te me, si qua est pie­tas, in me om­nia te­la
co­ni­ci­te, o Ru­tu­li, me pri­mam ab­su­mi­te fer­ro;
495 Òû, î áîãîâ âñå­ìî­ãó­ùèé îòåö, íåíà­âèñò­íóþ íåáó
Ãîëî­âó ìíå ïîðà­çè è íèç­ðèíü ìåíÿ ìîë­íèåé â Òàð­òàð,
×òîáû æåñòî­êóþ æèçíü õîòü òàê ìîã­ëà îáî­ðâàòü ÿ!»
Ñòîí ïðî­øåë ïî ðÿäàì ïîòðÿ­ñåí­íûõ æàëî­áîé òåâ­êðîâ,
Äóøè ñêî­âà­ëà ïå÷àëü, íàä­ëî­ìè­ëà ñèëû ïðåä áîåì.
aut tu, mag­ne pa­ter di­vum, mi­se­re­re, tuo­que
in­vi­sum hoc det­ru­de ca­put sub Tar­ta­ra te­lo,
quan­do ali­ter ne­queo cru­de­lem ab­rum­pe­re vi­tam».
hoc fle­tu con­cus­si ani­mi, maes­tus­que per om­nis
it ge­mi­tus, tor­pent infrac­tae ad proe­lia vi­res.
500 Òó, ÷òî ñåÿ­ëà ñêîðáü, ïîä­õâà­òè­ëè Àêòîð ñ Èäå­åì
(Èëè­î­íåé äàë èì çíàê è ðûäàâ­øèé ãîðü­êî Àñêà­íèé),
 äîì îòíåñ­ëè íà ðóêàõ, óëî­æè­ëè â äàëü­íåì ïîêîå.
Òóò â îòäà­ëå­íüå òðó­áà ïðî­ïå­ëà ãðîì­êî è ãðîç­íî,
Ñëå­äîì ïîñëû­øàë­ñÿ êðèê è ïîä íåáîì ãóë­êî îòäàë­ñÿ.
il­lam in­cen­den­tem luc­tus Idae­us et Ac­tor
Ilio­nei mo­ni­tu et mul­tum lac­ri­man­tis Iuli
cor­ri­piunt in­ter­que ma­nus sub tec­ta re­po­nunt.
At tu­ba ter­ri­bi­lem so­ni­tum pro­cul aere ca­no­ro
incre­puit; se­qui­tur cla­mor cae­lum­que re­mu­git.
505 Òîò­÷àñ íà ïðè­ñòóï ïîøëè, ÷åðå­ïà­õîé ïîñòðî­èâ­øèñü, âîëü­ñêè,
Òùàò­ñÿ ðâû çàâà­ëèòü è çà âàë âûñî­êèé ïðî­ðâàòü­ñÿ,
Ïîä­ñòó­ïîâ èùóò âåçäå è ïî ëåñò­íè­öàì ëåçóò íà ñòå­íû
Òàì, ãäå ðåæå ðÿäû, ãäå â ñòðîþ òðî­ÿí­öåâ íå÷à­ñòîì
Áðå­øè âèä­íû. Îñû­ïà­þò âðà­ãîâ ïîòîì­êè Äàð­äà­íà
ac­ce­le­rant ac­ta pa­ri­ter tes­tu­di­ne Volsci
et fos­sas imple­re pa­rant ac vel­le­re val­lum.
quae­runt pars adi­tum et sca­lis as­cen­de­re mu­ros,
qua ra­ra est acies in­ter­lu­cet­que co­ro­na
non tam spis­sa vi­ris. te­lo­rum ef­fun­de­re contra
510 Ëèâ­íåì êîïèé è ñòðåë è øåñòà­ìè ñøè­áà­þò èõ ñ ëåñò­íèö:
Ïðè­ñòóï îò ñòåí îòðà­æàòü ïîñëå äîë­ãîé âîé­íû èì íå âíî­âå.
Ñêà­òû­âàòü ñòà­ëè îíè ñ îòêî­ñà òÿæ­êèå ãëû­áû,
Êðîâ­ëþ ùèòîâ ïûòà­ÿñü ïðî­áèòü, — íî ëþáûå óäà­ðû
Ñòîé­êèì áîé­öàì íèïî­÷åì, ÷åðå­ïà­õîé ïîñòðî­åí­íûì ïëîò­íî.
om­ne ge­nus Teuc­ri ac du­ris det­ru­de­re con­tis,
ad­sue­ti lon­go mu­ros de­fen­de­re bel­lo.
sa­xa quo­que in­fes­to vol­ve­bant pon­de­re, si qua
pos­sent tec­tam aciem per­rum­pe­re, cum ta­men om­nis
fer­re iuvat sub­ter den­sa tes­tu­di­ne ca­sus.
515 Âñå æ ïîäà­ëèñü è îíè: íàâè­ñàâ­øàÿ ãðîç­íî ãðî­ìà­äà
Ãðÿ­íó­ëàñü âíèç ñ âûñîòû, ðóêà­ìè ñáðî­øå­íà òåâ­êðîâ,
Ñîìêíó­òûõ êðîâ­ëþ ùèòîâ ïðî­ðâà­ëà è íàçåìü ïîâåðã­ëà
Ðóòó­ëîâ. Áîëü­øå âðà­ãè íàñòó­ïàòü íå ðåøà­ëèñü âñëå­ïóþ,
Òîëü­êî äàð­äàí­öåâ ñî ñòåí ïûòà­ëèñü ïðî­ãíàòü, îñû­ïàÿ
nec iam suf­fi­ciunt; nam qua glo­bus im­mi­net in­gens,
im­ma­nem Teuc­ri mo­lem vol­vuntque ruuntque,
quae stra­vit Ru­tu­los la­te ar­mo­rum­que re­sol­vit
teg­mi­na. nec cu­rant cae­co con­ten­de­re Mar­te
ampli­us auda­ces Ru­tu­li, sed pel­le­re val­lo
520 Èçäà­ëè ñòðå­ëà­ìè èõ.
Âåò­êîé ýòðóñ­ñêîé ñîñ­íû ïîòðÿ­ñà­åò ñòðàø­íûé Ìåçåí­öèé,
Ðâåò­ñÿ ê âàëàì ñ äðó­ãîé ñòî­ðî­íû è îãíåì óãðî­æà­åò.
Ðÿäîì Ìåñ­ñàï, óêðî­òè­òåëü êîíåé, Íåï­òó­íî­âà îòðàñëü,
Ñàì óêðåï­ëå­íüÿ êðó­øèò è äëÿ ïðè­ñòó­ïà òðå­áó­åò ëåñò­íèö.
mis­si­li­bus cer­tant.
par­te alia hor­ren­dus vi­su quas­sa­bat Et­rus­cam
pi­num et fu­mi­fe­ros in­fert Me­zen­tius ig­nis;
at Mes­sa­pus equ­um do­mi­tor, Nep­tu­nia pro­les,
res­cin­dit val­lum et sca­las in moe­nia pos­cit.
525



529
Î Êàë­ëèî­ïà, ê òåáå è ê òâî­èì ÿ ñåñò­ðàì âçû­âàþ:
Ïåñíü ïîìî­ãè­òå ñëî­æèòü î êðî­âà­âûõ ïîäâè­ãàõ Òóð­íà,
Ìîë­âè­òå, êòî èç ìóæåé êîãî ê Àõå­ðîí­òó îòïðà­âèë,
Ñâè­òîê ÷óäî­âèù­íûõ áèòâ ðàç­âåð­íè­òå ñî ìíîþ, áîãè­íè!
[Ñàìè âû ïîìíè­òå âñå è ïîâåäàòü ìîæå­òå, äåâû.]
Vos, o Cal­lio­pe, pre­cor, adspi­ra­te ca­nen­ti,
quas ibi tum fer­ro stra­ges, quae fu­ne­ra Tur­nus
edi­de­rit, quem quis­que vi­rum de­mi­se­rit Or­co,
et me­cum in­gen­tis oras evol­vi­te bel­li.
[et me­mi­nis­tis enim, di­vae, et me­mo­ra­re po­tes­tis.]
530 ßðó­ñû ââûñü âîç­íî­ñÿ ïåðåä âçî­ðîì ãëÿäåâ­øèõ ñ ðàâ­íè­íû,
Áàø­íÿ ñòî­ÿ­ëà, çàíÿâ íàè­ëó÷­øåå ìåñòî äëÿ áîÿ;
Ïðè­ñòó­ïîì âçÿòü è ðàç­ðó­øèòü åå èòà­ëèé­öû ñòà­ðà­ëèñü,
Âñå ñâîè ñèëû ñîáðàâ, âñå îòðÿäû äâè­íóâ, — íî ñâåð­õó
Ñûïà­ëèñü ãóñòî íà íèõ èç áîé­íèö è êàì­íè è êîïüÿ.
Tur­ris erat vas­to sus­pec­tu et pon­ti­bus al­tis,
op­por­tu­na lo­co, sum­mis quam vi­ri­bus om­nes
ex­pug­na­re Ita­li sum­ma­que ever­te­re opum vi
cer­ta­bant, Troes contra de­fen­de­re sa­xis
per­que ca­vas den­si te­la in­tor­que­re fe­nestras.
535 Ïåð­âûì Òóðí â òó áàø­íþ ìåò­íóë ïûëàþ­ùèé ôàêåë:
Òîò­÷àñ ñòå­íà çàíÿ­ëàñü è îãîíü, ðàçäó­âàå­ìûé âåò­ðîì,
Äîñ­êè íàñòè­ëîâ îáú­ÿë, çàòà­èë­ñÿ â òëå­þ­ùèõ áàë­êàõ.
 òðå­ïå­òå òåâ­ê­ðû ñïå­øàò îò áåäû óáå­æàòü — íî íàïðàñ­íî!
Òîëü­êî ëèøü âñå ïîäà­ëèñü íàçàä è ñòîë­ïè­ëèñü ó êðàÿ,
prin­ceps ar­den­tem co­nie­cit lam­pa­da Tur­nus
et flam­mam ad­fi­xit la­te­ri, quae plu­ri­ma ven­to
cor­ri­puit ta­bu­las et pos­ti­bus hae­sit ade­sis.
tur­ba­ti tre­pi­da­re in­tus frustra­que ma­lo­rum
vel­le fu­gam. dum se glo­me­rant ret­ro­que re­si­dunt
540 Ñ òîé ñòî­ðî­íû, ãäå ïîæàð íå ïûëàë, êàê îò òÿæå­ñòè áàø­íÿ
Ñ ãðî­õîòîì ðóõ­íó­ëà âäðóã, è ïî́ íåáó ãðîì ïðî­êà­òèë­ñÿ.
Âîè­íîâ ïîëó­æè­âûõ çàñû­ïà­þò ðóè­íû ãðî­ìà­äû,
Êîïüÿ ñâîè ïðîòû­êà­þò èì ãðóäü è ïðîí­çà­þò îáëîì­êè
Îñò­ðûõ äîñîê. Èç âñåõ ñïàñ­ëèñü òîëü­êî Ëèê ñ Ãåëå­íî­ðîì.
in par­tem, quae pes­te ca­ret, tum pon­de­re tur­ris
pro­cu­buit sub­ito et cae­lum to­nat om­ne fra­go­re.
se­mi­ne­ces ad ter­ram, im­ma­ni mo­le se­cu­ta,
con­fi­xi­que suis te­lis et pec­to­ra du­ro
transfos­si lig­no ve­niunt. vix unus He­le­nor
545 Þíî­ñòüþ öâåë Ãåëå­íîð; ðàáû­íåé Ëèêèì­íè­åé áûë îí
Òàé­íî ðîæ­äåí ìåî­íèé­öåâ öàðþ è ïîñëàí ïîä Òðîþ;
Ïðà­âà îí íå èìåë ïîõâà­ëÿòü­ñÿ ïûø­íûì îðó­æüåì,
Ìå÷ ëèøü íîñèë áåç íîæîí è ãëàä­êèé ùèò áåç ÷åêàí­êè.
Âñòàâ, Ãåëå­íîð îãëÿäåë­ñÿ âîêðóã: îòðÿäû ëàòè­íÿí
et Ly­cus elap­si: quo­rum pri­mae­vus He­le­nor,
Maeo­nio re­gi quem ser­va Li­cym­nia fur­tim
sus­tu­le­rat ve­ti­tis­que ad Troiam mi­se­rat ar­mis,
en­se le­vis nu­do par­ma­que inglo­rius al­ba.
is­que ubi se Tur­ni me­dia in­ter mi­lia vi­dit,
550 Ñïðà­âà ñòî­ÿò è ñëå­âà ñòî­ÿò, ïîä­ñòó­ïèâ­øè âïëîò­íóþ.
Ñëîâ­íî êàê çàãíàí­íûé çâåðü â êîëü­öå îõîò­íè­êîâ ïëîò­íîì,
×óÿ âåð­íóþ ñìåðòü, â èññòóï­ëå­íüå íåñåò­ñÿ íà êîïüÿ,
×òîáû åäè­íûì ïðûæ­êîì îäî­ëåòü ÷àñòî­êîë èç ðîãà­òèí,
Þíî­øà â ãóùó âðà­ãîâ óñòðå­ìèë­ñÿ íà âåð­íóþ ãèáåëü,
hinc acies at­que hinc acies adsta­re La­ti­nas,
ut fe­ra, quae den­sa ve­nan­tum saep­ta co­ro­na
contra te­la fu­rit se­se­que haud nes­cia mor­ti
ini­cit et sal­tu sup­ra ve­na­bu­la fer­tur,
haud ali­ter iuve­nis me­dios mo­ri­tu­rus in hos­tis
555 Áðî­ñèë­ñÿ ãðó­äüþ òóäà, ãäå ùåòè­íèë­ñÿ ïèêà­ìè ÷àùå
Ðóòó­ëîâ ñòðîé. À Ëèê ìåæ âðà­ãîâ, ìåæ êëèí­êîâ çàíå­ñåí­íûõ
 áåã­ñòâî ïóñòèë­ñÿ ê ñòå­íàì, ïîëà­ãà­ÿñü íà ðåç­âûå íîãè;
Ðóêó óæå ïðîòÿ­íóë îí ê çóá­öàì, ê ïðî­ñòåð­òûì íàâñòðå­÷ó
Òåâ­êðîâ ðóêàì — íî Òóðí, ñ áåã­ëå­öîì ñîñòÿ­çà­ÿñü â ïðî­âîð­ñòâå,
in­ruit et qua te­la vi­det den­sis­si­ma ten­dit.
at pe­di­bus lon­ge me­lior Ly­cus in­ter et hos­tis
in­ter et ar­ma fu­ga mu­ros te­net al­ta­que cer­tat
pren­de­re tec­ta ma­nu so­cium­que at­tin­ge­re dextras.
quem Tur­nus pa­ri­ter cur­su te­lo­que se­cu­tus
560 Êèíóë­ñÿ ñëå­äîì, êðè­÷à: «Íå îò íàñ ëè òû ÷àåøü, áåçóì­íûé,
Öåëûì óéòè?» È âîò íà çóá­öàõ ïîâèñ­øå­ãî Ëèêà
Ñ ñèëîé òàêîé îí ñõâà­òèë, ÷òî êóñîê ñòå­íû îáâà­ëèë­ñÿ.
Áåëî­ãî ëåáåäÿ òàê èëè çàé­öà êðè­âû­ìè êîã­òÿ­ìè
Ìîù­íûé õâà­òà­åò îðåë, ãðî­ìî­âåðæ­öà ñòðå­ëû íîñÿ­ùèé,
incre­pat his vic­tor: «nostras­ne eva­de­re, de­mens,
spe­ras­ti te pos­se ma­nus?» si­mul ar­ri­pit ip­sum
pen­den­tem et mag­na mu­ri cum par­te re­vel­lit;
qua­lis ubi aut le­po­rem aut can­den­ti cor­po­re cyc­num
sus­tu­lit al­ta pe­tens pe­di­bus Iovis ar­mi­ger un­cis,
565 Òàê èç îâ÷àð­íè ïîðîé îò ïðî­òÿæ­íî áëå­þ­ùåé ÿðêè
Ìàð­ñîâ óíî­ñèò âîëê ÿãíåí­êà. Ðóòó­ëû ñ ãðîì­êèì
Êðè­êîì áðî­ñà­þò­ñÿ â áðåøü: îäíè çàñû­ïà­þò çåì­ëåþ
Ðâû, äðó­ãèå îãîíü íà áàø­íè ìå÷óò è êðîâ­ëè.
Èëè­î­íåé Ëóöå­òà ñðà­çèë îáëîì­êîì óòå­ñà
quae­si­tum aut mat­ri mul­tis ba­la­ti­bus ag­num
Mar­tius a sta­bu­lis ra­puit lu­pus. un­di­que cla­mor
tol­li­tur: in­va­dunt et fos­sas ag­ge­re complent;
ar­den­tis tae­das alii ad fas­ti­gia iac­tant.
Ilio­neus sa­xo at­que in­gen­ti frag­mi­ne mon­tis
570 Â ìèã, êîãäà ñ ôàêå­ëîì òîò â âîðîòà ëàãå­ðÿ ðâàë­ñÿ;
Ýìà­òè­î­íà Ëè́ãåð óáèë, Àçèë — Êîðè­íåÿ,
Äðî­òè­êîì ïåð­âûé, âòî­ðîé — ñòðå­ëîþ, ðàçÿ­ùåé íåæäàí­íî.
Áûë Îðòè­ãèé ñðà­æåí Êåíå­åì, Êåíåé-ïîáåäè­òåëü —
Òóð­íîì, è ñëå­äîì — Ïðî­ìîë, Äèîê­ñèïï, Ñàãà́ðèñ è Êëî­íèé,
Lu­ce­tium por­tae sub­eun­tem ig­nis­que fe­ren­tem,
Ema­thio­na Li­ger, Co­ry­nae­um ster­nit Asi­las,
hic iacu­lo bo­nus, hic lon­ge fal­len­te sa­git­ta,
Or­ty­gium Cae­neus, vic­to­rem Cae­nea Tur­nus,
Tur­nus Ityn Clo­nium­que, Dio­xip­pum Pro­mo­lum­que
575 Èòèñ è òîò, êòî ñòî­ÿë, ñëîâ­íî áàø­íÿ îãðîì­íàÿ, — Èäàñ.
Êàïèñ Ïðè­âåð­íà ïîâåðã: åãî ñíà­÷à­ëà çàäåë ëèøü
Äðî­òèê Òåìèë­ëà, íî îí, áåçó­ìåö, ùèò ñâîé îòáðî­ñèâ,
Ê ðàíå ðóêó ïîä­íåñ — è òóò ñòðå­ëà ïîä­ëå­òå­ëà,
Ê ëåâî­ìó áîêó ëàäîíü ïðè­ãâîçäè­ëà è ãëóá­æå ïðî­íèê­ëà,
et Sa­ga­rim et sum­mis stan­tem pro tur­ri­bus Idan,
Pri­ver­num Ca­pys. hunc pri­mo le­vis has­ta The­mil­lae
strin­xe­rat: il­le ma­num proiec­to teg­mi­ne de­mens
ad vol­nus tu­lit; er­go alis ad­lap­sa sa­git­ta
et lae­vo in­fi­xa est la­te­ri ma­nus ab­di­ta­que in­tus
580 Ïóòü äûõà­íüÿ â ãðóäè ðàñ­ñå­êàÿ ñìåð­òåëü­íîþ ðàíîé.
Ñûí Àðöåí­òà ñòî­ÿë, êðà­ñîòîé è óáî­ðîì áëè­ñòàÿ;
Ïëàù åãî àëûé ãîðåë, èáå­ðèé­ñêèì îêðà­øåí­íûé ñîêîì,
Çîëî­òîì ïàí­öèðü ñèÿë; Àðöåíò-ðîäè­òåëü â ñðà­æå­íüÿ
Ñûíà ïîñëàë, ÷òî â ëåñàõ ìàòå­ðèí­ñêèõ íàä òîêîì Ñèìå­òà
spi­ra­men­ta ani­mae le­ta­li vol­ne­re ru­pit.
sta­bat in eg­re­giis Ar­cen­tis fi­lius ar­mis,
pic­tus acu chla­my­dem et fer­ru­gi­ne cla­rus Hi­be­ra,
in­sig­nis fa­cie, ge­ni­tor quem mi­se­rat Ar­cens,
educ­tum mat­ris lu­co Sy­mae­thia cir­cum
585 Âñêîðì­ëåí áûë — òàì, ãäå Ïàëè­êîâ àëòàðü ñòî­èò, ïðè­ìå­ðåí­íûé.
Ñàì, îòñòà­âèâ êîïüå è ïðà­ùîé ñâè­ñòÿ­ùåþ òðè­æäû
Êðóã íàä ñîáîé îïè­ñàâ, ñâèí­öî­âûé ñëè­òîê â ãåðîÿ
Ìåò­êî Ìåçåí­öèé ïîñëàë: ïîëå­òåë ñâè­íåö, ðàñ­ïëàâ­ëÿ­ÿñü —
È ñ ðàç­ìîç­æåí­íûì âèñ­êîì íà ïåñ­êå ïðî­òèâ­íèê ïðî­ñòåð­ñÿ.
flu­mi­na, pin­guis ubi et pla­ca­bi­lis ara Pa­li­ci:
stri­den­tem fun­dam po­si­tis Me­zen­tius has­tis
ip­se ter ad­duc­ta cir­cum ca­put egit ha­be­na
et me­dia ad­ver­si li­que­fac­to tem­po­ra plum­bo
dif­fi­dit ac mul­ta por­rec­tum ex­ten­dit ha­re­na.
590 Â ýòîò äåíü âî âðà­ãà ñòðå­ëó âïåð­âûå íàïðà­âèë
Þë, ÷òî ïðè­âûê óñòðà­øàòü ëèøü ïóã­ëè­âûõ çâå­ðåé íà îõî­òå:
Ìîë­âÿò, ÷òî õðàá­ðîé ðóêîé ïîâåðã îí íàçåìü Íóìà­íà, —
Ðåìó­ëà ïðî­çâè­ùå òîò íîñèë è ñîâñåì ëèøü íåäàâ­íî
Ñ ìëàä­øåþ Òóð­íà ñåñò­ðîé ñî÷å­òàë­ñÿ áðà­êîì ñ÷àñò­ëè­âûì.
Tum pri­mum bel­lo ce­le­rem in­ten­dis­se sa­git­tam
di­ci­tur, an­te fe­ras so­li­tus ter­re­re fu­ga­cis,
As­ca­nius, for­tem­que ma­nu fu­dis­se Nu­ma­num,
cui Re­mu­lo cog­no­men erat, Tur­ni­que mi­no­rem
ger­ma­nam nu­per tha­la­mo so­cia­tus ha­be­bat.
595 Ðåìóë, äîñòîé­íóþ ðå÷ü ñ ïîõâàëü­áîé íåäî­ñòîé­íîé ìåøàÿ,
Ãîð­äûé ñ öàðÿ­ìè ðîä­ñò­âîì, íàäó­òûé íîâîþ ñïå­ñüþ,
Øåñò­âî­âàë âñåõ âïå­ðå­äè è ãðîì­êî êðè­÷àë îñà­æäåí­íûì:
«Â òðå­òèé ðàç íå ñòûä­íî ëè âàì, çàâî­å­âàí­íûì äâà­æäû,
Âíîâü çà âàëà­ìè ñèäåòü è îò ñìåð­òè ñòå­íîé çàñëî­íÿòü­ñÿ?
is pri­mam an­te aciem dig­na at­que in­dig­na re­la­tu
vo­ci­fe­rans tu­mi­dus­que no­vo prae­cor­dia reg­no
ibat et in­gen­tem se­se cla­mo­re fe­re­bat:
«non pu­det ob­si­dio­ne ite­rum val­lo­que te­ne­ri,
bis cap­ti Phry­ges, et mor­ti prae­ten­de­re mu­ros?
600 Âàì ëè, ôðè­ãèé­öû, ó íàñ îòíè­ìàòü íåâåñò íàøèõ ñ áîþ?
Êòî èç áîãîâ ëèøèë âàñ óìà è â Ëàöèé íàïðà­âèë?
Íåò Àòðèäîâ ñðåäü íàñ, ëæå­ðå­÷è­âî­ãî íåòó Óëèñ­ñà!
Êðåï­êèé îò êîð­íÿ íàðîä, ìû çèìîé ìîðîç­íîé ïðè­íî­ñèì
Ê ðåêàì ìëà­äåí­öåâ-ñûíîâ è âîäîé çàêà­ëÿ­åì ñòóäå­íîé;
en qui nostra si­bi bel­lo co­nu­bia pos­cunt!
quis deus Ita­liam, quae vos de­men­tia ade­git?
non hic At­ri­dae nec fan­di fic­tor Uli­xes:
du­rum a stir­pe ge­nus na­tos ad flu­mi­na pri­mum
de­fe­ri­mus sae­vo­que ge­lu du­ra­mus et un­dis;
605 Îòðî­êè óõî è ãëàç èçîù­ðÿ­þò â ëåñàõ íà îõî­òå,
Ìîãóò, èãðà­þ­÷è, ëóê íàïðÿ­ãàòü è ïðà­âèòü êîíÿ­ìè.
Þíîñòü, óïîð­íà â òðóäàõ è äîâîëü­íà ìàëûì, ïðè­âûê­ëà
Çåì­ëþ ìîòû­ãîé ñìè­ðÿòü è ïðè­ñòó­ïîì áðàòü óêðåï­ëå­íüÿ.
Ïàí­öè­ðåé ìû íå ñíè­ìà­åì âåñü âåê è, ñëîâ­íî ñòðå­êà­ëîì,
ve­na­tu in­vi­gi­lant pue­ri sil­vas­que fa­ti­gant,
flec­te­re lu­dus equos et spi­cu­la ten­de­re cor­nu;
at pa­tiens ope­rum par­vo­que ad­sue­ta iuven­tus
aut rastris ter­ram do­mat aut qua­tit op­pi­da bel­lo;
om­ne aevum fer­ro te­ri­tur ver­sa­que iuven­cum
610 Äðåâ­êîì êîïüÿ ïîãî­íÿ­åì áûêîâ, è ñòà­ðî­ñòè õèëîé
Íàøèõ ñèë íå ñëî­ìèòü, íå óáà­âèòü òâåð­äî­ñòè äóõà.
Ìû ñåäè­íû ñâîè ïðè­êðû­âà­åì øëå­ìîì, è ëþáî
Íàì çà äîáû­÷åé õîäèòü è âñå íîâû­ìè æèòü ãðà­áå­æà­ìè.
Âàì ïî ñåðä­öó íàðÿä, ÷òî øàôðà­íîì è ïóð­ïó­ðîì áëå­ùåò,
ter­ga fa­ti­ga­mus has­ta, nec tar­da se­nec­tus
de­bi­li­tat vi­ris ani­mi mu­tat­que vi­go­rem:
ca­ni­tiem ga­lea pre­mi­mus, sem­per­que re­cen­tis
com­por­ta­re iuvat prae­das et vi­ve­re rap­to.
vo­bis pic­ta cro­co et ful­gen­ti mu­ri­ce ves­tis,
615 Ïðàçä­íàÿ æèçíü âàì ìèëà, õîðî­âî­äû è ïëÿñ­êè ëþáåç­íû,
Ñ ëåí­òà­ìè ìèò­ðû ó âàñ, ñ ðóêà­âà­ìè òó́íèêè âàøè, —
Èñòèí­íî âàì ãîâî­ðþ: ôðè­ãè­ÿí­êè âû, íå ôðè­ãèé­öû!
Âàñ íà âûñî­êèé Äèí­äèì ñîçû­âà­åò Èäåé­ñêàÿ Ìàòåðü
Çâî­íîì òèì­ïà­íîâ ñâî­èõ è äâóõ­ëàä­íûì ôëåé­òû íàïå­âîì.
de­si­diae cor­di, iuvat in­dul­ge­re cho­reis,
et tu­ni­cae ma­ni­cas et ha­bent re­di­mi­cu­la mit­rae.
o ve­re Phry­giae, ne­que enim Phry­ges, ite per al­ta
Din­dy­ma, ubi ad­sue­tis bi­fo­rem dat ti­bia can­tum;
tym­pa­na vos bu­xus­que vo­cat Be­re­cyn­tia mat­ris
620 Ïðà­âî ñðà­æàòü­ñÿ ìóæàì óñòó­ïè­òå è ñäàé­òåñü ñèëü­íåé­øèì!»
Íàã­ëîé íå ñíåñ ïîõâàëü­áû è ðå÷åé îáèä­íûõ Àñêà­íèé,
Ëóê îí ñîãíóë, ïîëî­æèë ñòðå­ëó íà êîí­ñêóþ æèëó,
Ðóêè øèðî́êî ðàç­âåë, ëèöîì ê âðà­ãó îáðà­òèâ­øèñü,
Òâåð­æå âñòàë è ïðåä âûñò­ðå­ëîì òàê ãðî­ìî­âåðæ­öó âçìî­ëèë­ñÿ:
Idaeae: si­ni­te ar­ma vi­ris et ce­di­te fer­ro».
Ta­lia iac­tan­tem dic­tis ac di­ra ca­nen­tem
non tu­lit As­ca­nius, ner­vo­que ob­ver­sus equi­no
con­ten­dit te­lum di­ver­sa­que brac­chia du­cens
con­sti­tit, an­te Iovem supplex per vo­ta pre­ca­tus:
625 «Áóäü ê äåð­çà­íüÿì ìîèì áëà­ãî­ñêëî­íåí, î áîã âñå­ìî­ãó­ùèé!
Ñàì ÿ â õðà­ìå òâî­åì ïðè­íå­ñó òîð­æå­ñò­âåí­íî æåðò­âó:
Òàì íà àëòàðü áû÷îê ñ çîëî­÷å­íû­ìè ðîæ­êà­ìè ëÿæåò,
Áåëûé, êîòî­ðûé óæå ñðàâ­íÿë­ñÿ ñ ìàòå­ðüþ ðîñòîì,
 ãíå­âå ïåñîê êîïû­òà­ìè ðûë è áîäàòü­ñÿ ïûòàë­ñÿ».
«Iup­pi­ter om­ni­po­tens, auda­ci­bus ad­nue coep­tis.
ip­se ti­bi ad tua templa fe­ram sol­lem­nia do­na
et sta­tuam an­te aras aura­ta fron­te iuven­cum,
can­den­tem pa­ri­ter­que ca­put cum mat­re fe­ren­tem,
iam cor­nu pe­tat et pe­di­bus qui spar­gat ha­re­nam».
630 Îòðî­êó âíÿë ðîäè­òåëü áîãîâ — è â áåç­îá­ëà÷­íîì íåáå
Ñëå­âà ãðîì ïðî­ãðå­ìåë; çàçâå­íåë è ëóê ñìåð­òî­íîñ­íûé,
Ñ ãðîç­íûì ñâè­ñòîì ñòðå­ëà ñîðâà­ëàñü ñ òåòè­âû íàïðÿ­æåí­íîé,
Ðåìó­ëó â ÷åðåï âïè­ëàñü è âèñ­êè åìó æàëîì ïðîí­çè­ëà.
«×òî æ, íàñìå­õàé­ñÿ òåïåðü íàä îòâà­ãîé íàøåé, íàä­ìåí­íûé!
audiit et cae­li ge­ni­tor de par­te se­re­na
in­to­nuit lae­vum, so­nat una fa­ti­fer ar­cus.
ef­fu­git hor­ren­dum stri­dens ad­duc­ta sa­git­ta
per­que ca­put Re­mu­li ve­nit et ca­va tem­po­ra fer­ro
trai­cit. «i, ver­bis vir­tu­tem in­lu­de su­per­bis!
635 Ðóòó­ëû, âîò âàì îòâåò çàâî­å­âàí­íûõ äâà­æäû ôðè­ãèé­öåâ!» —
Þíûé âîñ­êëèê­íóë ãåðîé, è äðóæ­íî âòî­ðè­ëè êëè­÷åì
Òåâ­ê­ðû åìó, è ðàäîñòü äî çâåçä ñåðä­öà́ âîç­íåñ­ëà èì.
Òîþ ïîðîé ñ ýôèð­íûõ âûñîò Àïîë­ëîí ïûø­íî­êóä­ðûé
Íà àâçî­íèé­ñêóþ ðàòü è íà ãîðîä ãëÿäåë îñà­æäåí­íûé;
bis cap­ti Phry­ges haec Ru­tu­lis res­pon­sa re­mit­tunt».
hoc tan­tum As­ca­nius: Teuc­ri cla­mo­re se­quun­tur
lae­ti­tia­que fre­munt ani­mos­que ad si­de­ra tol­lunt.
Aet­he­ria tum for­te pla­ga cri­ni­tus Apol­lo
de­su­per Auso­nias acies ur­bem­que vi­de­bat,
640 Ñ îáëà­êà ñàì ïðè­âåò­ñò­âî­âàë áîã ïîáåäè­òå­ëÿ Þëà:
«Òàê âîñ­õî­äÿò äî çâåçä, î ñèÿ­þ­ùèé äîá­ëå­ñòüþ íîâîé
Îòðîê, ïîòî­ìîê áîãîâ è ïðåä­îê! Ðîä Àññà­ðà­êà
ßâèò­ñÿ, ïðè­çâàí ñóäü­áîé, è êîíåö âñåì âîé­íàì ïîëî­æèò.
Òðîÿ òåñ­íà äëÿ òåáÿ!» È, ïðî­ìîë­âèâ, áîã óñòðå­ìèë­ñÿ
nu­be se­dens, at­que his vic­to­rem ad­fa­tur Iulum:
«mac­te no­va vir­tu­te, puer: sic itur ad astra,
dis ge­ni­te et ge­ni­tu­re deos. iure om­nia bel­la
gen­te sub As­sa­ra­ci fa­to ven­tu­ra re­si­dent;
nec te Troia ca­pit». si­mul haec ef­fa­tus ab al­to
645 Íàçåìü ñ âûñî­êèõ íåáåñ, ðàñ­ñå­êàÿ âîçäóø­íûå ñòðóè;
Ïðÿ­ìî ê Àñêà­íèþ îí ïîäî­øåë, èçìå­íèâ­øè îáëè­÷üå,
Îáðàç Áóòà ïðè­íÿâ (Äàð­äà­íèäó Àíõè­çó îí âåð­íî
Îðó­æå­íîñ­öåì ñëó­æèë è ïðè­âðàò­íè­êîì â ñòà­ðûå ãîäû,
Íûíå æå ê ñûíó åãî Ýíåé-ðîäè­òåëü ïðè­ñòà­âèë).
aet­he­re se mit­tit, spi­ran­tis di­mo­vet auras
As­ca­nium­que pe­tit. for­mam tum ver­ti­tur oris
an­ti­quum in Bu­ten. hic Dar­da­nio An­chi­sae
ar­mi­ger an­te fuit fi­dus­que ad li­mi­na cus­tos;
tum co­mi­tem As­ca­nio pa­ter ad­di­dit. ibat Apol­lo
650 Âñåì ñòà­ðè­êó óïî­äî­áèë­ñÿ Ôåá — è ïîõîä­êîé, è ñòà­íîì,
Ãîëî­ñîì, è ñåäè­íîé, è áðÿ­öàþ­ùèì ãðîç­íî äîñïå­õîì;
Ìàëü­÷è­êà ðàäîñò­íûé ïûë óêðî­òèë îí òàêè­ìè ñëî­âà­ìè:
«Áóäåò ñ òåáÿ, ìîé Ýíèä, è òîãî, ÷òî ïîâåðã­íóòü Íóìà­íà
Ìîã áåç­íà­êà­çàí­íî òû. Ñ èçâî­ëå­íüÿ âåëè­êî­ãî Ôåáà
om­nia lon­gae­vo si­mi­lis, vo­cem­que co­lo­rem­que
et cri­nis al­bos et sae­va so­no­ri­bus ar­ma,
at­que his ar­den­tem dic­tis ad­fa­tur Iulum:
«sit sa­tis, Aeni­de, te­lis im­pu­ne Nu­ma­num
op­pe­tiis­se tuis: pri­mam hanc ti­bi mag­nus Apol­lo
655 Ïåð­âûé ñâîé ïîäâèã ñâåð­øèâ, òû çàâè­ñòè áîãà íå âûçâàë,
Ìåò­êèé ñòðå­ëîê. Íî òåïåðü ïîêèíü ñðà­æå­íèÿ, ìàëü­÷èê!»
Ðå÷ü îí âíå­çàï­íî ïðå­ðâàë è ñêðûë­ñÿ îò ñìåðò­íî­ãî âçî­ðà,
Áûñò­ðî èñ÷åç­íóâ èç ãëàç, ðàñ­ò­âî­ðèâ­øèñü â âîçäó­õå ëåã­êîì.
Ôåáà è ñòðå­ëû åãî óçíà­þò ïðåä­âî­äè­òå­ëè òåâ­êðîâ,
con­ce­dit lau­dem et pa­ri­bus non in­vi­det ar­mis:
ce­te­ra par­ce, puer, bel­lo». sic or­sus Apol­lo
mor­ta­lis me­dio as­pec­tus ser­mo­ne re­li­quit
et pro­cul in te­nuem ex ocu­lis eva­nuit auram.
adgno­ve­re deum pro­ce­res di­vi­na­que te­la
660 Ñëû­øàò, êàê çàçâå­íåë êîë­÷àí âçëå­òåâ­øå­ãî áîãà.
Âîëþ åãî è íàêàç èñïîë­íÿÿ, ñ âàëà óâî­äÿò
Þëà âîæäè, õîòü è ðâåò­ñÿ îí â áîé, à ñàìè íåìåä­ëÿ
 áèò­âó âåð­íóòü­ñÿ ñïå­øàò, ÷òîá îïàñ­íî­ñòÿì äóøó ïîä­âåðã­íóòü.
Êðèê ðàçäà­åò­ñÿ ïî âñåì óêðåï­ëå­íüÿì è áàø­íÿì; òðî­ÿí­öû
Dar­da­ni­dae pha­ret­ram­que fu­ga sen­se­re so­nan­tem.
er­go avi­dum pug­nae dic­tis et nu­mi­ne Phoe­bi
As­ca­nium pro­hi­bent, ip­si in cer­ta­mi­na rur­sus
suc­ce­dunt ani­mas­que in aper­ta pe­ri­cu­la mit­tunt.
it cla­mor to­tis per pro­pug­na­cu­la mu­ris,
665 Äðî­òè­êè ìå÷óò ñî ñòåí; ñ òåòè­âû íàïðÿ­æåí­íîé ñëå­òà­þò
Ñòðå­ëû, ðàâ­íè­íó âîêðóã óñòè­ëàÿ; çâå­íÿò îò óäà­ðîâ
Øëå­ìû âðà­ãîâ è ùèòû; ðàç­ãî­ðà­åò­ñÿ æàð­êàÿ áèò­âà.
Òàê ðàâ­íè­íó ñåêóò, íàëå­òàÿ ñ çàïà­äà, ëèâ­íè
 äíè, êîãäà â íåáå ãîðÿò äîæäå­íîñ­íûå Ãåäû; òàê çèì­íèé
in­ten­dunt ac­ris ar­cus am­men­ta­que tor­quent.
ster­ni­tur om­ne so­lum te­lis, tum scu­ta ca­vae­que
dant so­ni­tum flic­tu ga­leae, pug­na as­pe­ra sur­git:
quan­tus ab oc­ca­su ve­niens plu­via­li­bus Hae­dis
ver­be­rat im­ber hu­mum, quam mul­ta gran­di­ne nim­bi
670 Íà́ ìîðå ðóøèò­ñÿ ãðàä, êîãäà Àâñòð, Þïè­òå­ðîì ïîñëàí,
Òó÷è ëåòó­÷èå ðâåò è âçìå­òà­åò âëàæ­íûå âèõ­ðè.
Ïà́íäàð è Áèòèé, ñûíû Àëü­êà­íî­ðà, æèòå­ëÿ Èäû, —
 ðîùå Þïè­òå­ðà èõ âñêîð­ìè­ëà íèì­ôà Èåðà,
Ðîñòîì ïîäîá­íûõ ãîðàì èëè åëÿì ëåñè­ñòîé îò÷èç­íû, —
in va­da prae­ci­pi­tant, cum Iup­pi­ter hor­ri­dus Austris
tor­quet aquo­sam hie­mem et cae­lo ca­va nu­bi­la rum­pit.
Pan­da­rus et Bi­tias, Idaeo Al­ca­no­re cre­ti,
quos Iovis edu­xit lu­co sil­vestris Iae­ra,
abie­ti­bus iuve­nes pat­riis et mon­ti­bus aequos,
675 Îòïåð­ëè ñòâî­ðû âîðîò, ÷òî îõðàíå èõ ââå­ðå­íû áûëè,
È çàçû­âà­þò âðà­ãîâ, íà îòâà­ãó ñâîþ ïîëà­ãà­ÿñü,
Ñàìè æå, âñòàâ çà ñòå­íîé, ñëîâ­íî áàø­íè, ñïðà­âà è ñëå­âà,
Æäóò ñ ìå÷îì, è ãîðÿò â âûñî­òå èõ ãðè­âà­ñòûå øëå­ìû.
Òàê íà äâóõ áåðå­ãàõ, âûñî­êî íàä âîäîþ áåãó­÷åé,
por­tam, quae du­cis im­pe­rio com­mis­sa, rec­lu­dunt,
fre­ti ar­mis, ultro­que in­vi­tant moe­ni­bus hos­tem.
ip­si in­tus dextra ac lae­va pro tur­ri­bus adstant,
ar­ma­ti fer­ro et cris­tis ca­pi­ta al­ta co­rus­ci:
qua­les aëriae li­quen­tia flu­mi­na cir­cum,
680 Òàì ëè, ãäå Ïàäà ïîòîê èëü ãäå Àòåç îòðàä­íûé ñòðó­èò­ñÿ,
Ïûø­íûå êðî­íû ñâîè ê íåáå­ñàì äâà äóáà âçäû­ìà­þò,
Èç-çà øèðî­êîé ðåêè ãîëî­âîé äðóã äðó­ãó êèâàÿ.
Ðóòó­ëû âìèã âîðâà­ëèñü, ëèøü óâèäå­ëè âõîä îòâî­ð¸í­íûé,
Âñêî­ðå, îäíà­êî, Êâåð­öåíò è Àêâè́êîë â ïûø­íûõ äîñïå­õàõ,
si­ve Pa­di ri­pis, At­he­sim seu prop­ter amoe­num,
con­sur­gunt ge­mi­nae quer­cus in­ton­sa­que cae­lo
at­tol­lunt ca­pi­ta et sub­li­mi ver­ti­ce nu­tant.
in­rum­punt adi­tus Ru­tu­li ut vi­de­re pa­ten­tis.
con­ti­nuo Quer­cens et pul­cher Aqui­cu­lus ar­mis
685 Ïûë­êèé äóøîþ Òìàð è Ãåìîí, Ìàâîð­ñà ëþáè­ìåö,
Èëè ïóñòè­ëèñü áåæàòü, çà ñîáîé óâëå­êàÿ îòðÿäû,
Èëü íà ïîðî­ãå âîðîò ïîëåã­ëè è ñ æèç­íüþ ïðî­ñòè­ëèñü.
Ïóùå ÿðîñòü è ãíåâ ñåðä­öà áîé­öîâ îáó­ÿ­ëè.
Âñêî­ðå ó òåõ æå âîðîò ñîáðà­ëèñü òðî­ÿí­öû, äåð­çàÿ
et prae­ceps ani­mi Tma­rus et Ma­vor­tius Hae­mon
ag­mi­ni­bus to­tis aut ver­si ter­ga de­de­re
aut ip­so por­tae po­sue­re in li­mi­ne vi­tam.
tum ma­gis incres­cunt ani­mis dis­cor­di­bus irae
et iam col­lec­ti Troes glo­me­ran­tur eodem
690 Âûëàç­êó ñäå­ëàòü è áîé çàâÿ­çàòü íàêî­íåö ðóêî­ïàø­íûé.
ßðîñò­íûé Òóðí ìåæ­äó òåì ïî äðó­ãóþ ñòî­ðî­íó ïîëÿ
 áèò­âó ìóæåé ïîä­íè­ìàë; íî âåñò­íèê äîíåñ, ÷òî ïîãî­íåé
Âðàã óâëå­÷åí äàëå­êî è ñòî­ÿò îòêðû­òû âîðîòà.
Òîò­÷àñ íà÷à­òûé áîé ïîêèäà­åò âîæäü è íåñåò­ñÿ
et con­fer­re ma­num et pro­cur­re­re lon­gius audent.
Duc­to­ri Tur­no, di­ver­sa in par­te fu­ren­ti
tur­ban­ti­que vi­ros, per­fer­tur nun­tius, hos­tem
fer­ve­re cae­de no­va et por­tas prae­be­re pa­ten­tis.
de­se­rit in­cep­tum at­que im­ma­ni con­ci­tus ira
695 Â ãíå­âå ê âîðîòàì âðà­ãà, ãäå ñòî­ÿ­ëè íàä­ìåí­íûå áðà­òüÿ.
Âñòðå­òèë­ñÿ ïåð­âûì åìó Àíòè­ôàò — è ïåð­âûì óïàë îí,
Ñûí Ñàð­ïå­äî­íà-öàðÿ, ôèâàí­êîé ðîæ­äåí­íûé áåç­âåñò­íîé,
Äðî­òè­êîì Òóð­íà ñðà­æåí: èòà­ëèé­ñêî­ãî âåò­êà êèçè­ëà,
Âîçäóõ ðàç­ðå­çàâ ïóñòîé, âîí­çè­ëàñü â ãîð­ëî, ïðî­íèê­íóâ
Dar­da­niam ruit ad por­tam frat­res­que su­per­bos.
et pri­mum An­ti­pha­ten (is enim se pri­mus age­bat),
The­ba­na de mat­re no­thum Sar­pe­do­nis al­ti,
co­niec­to ster­nit iacu­lo; vo­lat Ita­la cor­nus
aëra per te­ne­rum sto­ma­cho­que in­fi­xa sub al­tum
700 Äàëü­øå â âûñî­êóþ ãðóäü; èç ãëó­áî­êîé ðàíû âîë­íîþ
Ïåí­íîé õëû­íó­ëà êðîâü, è æåëå­çî â òåëå ñîãðå­ëîñü.
Ïîñëå ïîâåðã îí ìå÷îì Ýðè­ìàí­òà, Ìåðî­ïà, Àôèä­íà;
Áèòèé, ÷òî øóì­íî äûøàë è ãëÿäåë ïûëàþ­ùèì âçî­ðîì,
Ïàë — íî íå äðîòîì ïðî­ñòåðò, èáî äðîòó áû æèçíü îí íå îòäàë:
pec­tus abit, red­dit spe­cus at­ri vol­ne­ris un­dam
spu­man­tem et fi­xo fer­rum in pul­mo­ne te­pes­cit.
tum Me­ro­pem at­que Ery­man­ta ma­nu, tum ster­nit Ap­hidnum;
tum Bi­tian ar­den­tem ocu­lis ani­mis­que fre­men­tem,
non iacu­lo, ne­que enim iacu­lo vi­tam il­le de­dis­set,
705 Ìîù­íàÿ ïèêà â íåãî, ïðî­ñâè­ñòåâ, óäà­ðè­ëà, ñëîâ­íî
Ìîë­íèè áûñò­ðîé ñòðå­ëà; íå ñäåð­æà­ëà æåëåç­íî­ãî æàëà
Êîæà äâîé­íàÿ ùèòà è äâîé­íîé ÷åøóé­÷à­òûé ïàí­öèðü,
Âåñü èç ïëà­ñòèí çîëîòûõ, — è îãðîì­íîå ðóõ­íó­ëî òåëî,
È çàñòî­íà­ëà çåì­ëÿ, è ùèò îòâå­òèë åé çâî­íîì.
sed mag­num stri­dens con­tor­ta pha­la­ri­ca ve­nit,
ful­mi­nis ac­ta mo­do, quam nec duo tau­rea ter­ga
nec dup­li­ci squa­ma lo­ri­ca fi­de­lis et auro
sus­ti­nuit: con­lap­sa ruunt im­ma­nia membra,
dat tel­lus ge­mi­tum et cli­peum su­per in­to­nat in­gens.
710 Ïàäà­åò òàê èíî­ãäà âîç­ëå Áàé, ó Ýâáåé­ñêèõ ïðè­áðå­æèé,
Ãëû­áà, êîãäà, èç êàì­íåé èçãîòî­âèâ çàðàíå ãðî­ìà­äó,
 ìîðå áðî­ñà­þò åå, âîç­äâè­ãàÿ ìîë, è â ïàäå­íüå
Ãëàäü ðàç­áè­âà­åò îíà è íà äíå ãëó­áî­êîì ëîæèò­ñÿ,
Âîäû âñêè­ïà­þò âîêðóã, è ïåñîê êëó­áèò­ñÿ â íèõ òåì­íûé,
ta­lis in Euboi­co Ba­iarum li­to­re quon­dam
sa­xea pi­la ca­dit, mag­nis quam mo­li­bus an­te
con­struc­tam pon­to iaciunt, sic il­la rui­nam
pro­na tra­hit pe­ni­tus­que va­dis in­li­sa re­cum­bit;
mis­cent se ma­ria et nig­rae at­tol­lun­tur ha­re­nae;
715 Ãðîì, ðàç­íî­ñÿñü, ñîòðÿ­ñà­åò Ïðî­õèò è æåñò­êîå ëîæå,
Ãäå ïî âåëå­íüþ Îòöà ïðè­äàâ­ëåí Òèôåé Èíà­ðè­ìîé.
Ìàðñ, ïîâå­ëè­òåëü âîé­íû, ëàòè­íÿí ñèëû óìíî­æèë,
Ìóæå­ñòâî èõ ïîä­ñòåã­íóë, âîí­çèâ èì â ñåðä­öå ñòðå­êà­ëî,
Ìðà÷­íûé Óæàñ íàñëàë è ïîñòûä­íîå Áåã­ñòâî íà òåâ­êðîâ.
tum so­ni­tu Pro­chy­ta al­ta tre­mit du­rum­que cu­bi­le
Ina­ri­me Iovis im­pe­riis im­pos­ta Ty­phoeo.
Hic Mars ar­mi­po­tens ani­mum vi­ris­que La­ti­nis
ad­di­dit et sti­mu­los ac­ris sub pec­to­re ver­tit
im­mi­sit­que Fu­gam Teuc­ris at­rum­que Ti­mo­rem.
720 Ì÷àò îòî­âñþäó âðà­ãè, íàñòî­ÿ­ùå­ãî áîÿ äîæäàâ­øèñü,
Áîã-âîè­òåëü äóøîé îâëà­äåë èõ.
Ïàí­äàð, êîãäà óâèäàë ïðî­ñòåð­òî­ãî áðà­òà è ïîíÿë,
Ñ êåì Ôîð­òó­íà òåïåðü, êàê Ñëó­÷àé áèò­âó íàïðà­âèë,
Òîò­÷àñ æå ñòâî­ðû âîðîò ïîâî­ðà­÷è­âàòü ñòàë, íàëå­ãàÿ
un­di­que con­ve­niunt, quo­niam da­ta co­pia pug­nae,
bel­la­tor­que ani­mo deus in­ci­dit.
Pan­da­rus, ut fu­so ger­ma­num cor­po­re cer­nit,
et quo sit for­tu­na lo­co, qui ca­sus agat res,
por­tam vi mag­na con­ver­so car­di­ne tor­quet,
725 Ìîù­íûì ïëå­÷îì èçíóò­ðè, — è ìíî­ãèì âîè­íàì Òðîè
Ïóòü îòðå­çàë íàçàä, çà ñòå­íîé èõ îñòà­âèâ íà ãèáåëü.
Íî, ïðî­ïóñ­êàÿ äðó­ãèõ, çàòâî­ðÿÿ çà íèìè âîðîòà,
Ïàí­äàð íå âèäåë, óâû, ñðåäü òîë­ïû âáå­æàâ­øå­ãî Òóð­íà, —
Ñàì èòà­ëèé­öåâ öàðÿ îí â ëàãå­ðå çàïåð, áåçóì­íûé,
ob­ni­xus la­tis ume­ris, mul­tos­que suo­rum
moe­ni­bus exclu­sos du­ro in cer­ta­mi­ne lin­quit;
ast alios se­cum inclu­dit re­ci­pit­que ruen­tis,
de­mens, qui Ru­tu­lum in me­dio non ag­mi­ne re­gem
vi­de­rit in­rum­pen­tem ultro­que inclu­se­rit ur­bi,
730 Ñëîâ­íî ñðå­äè áåç­çà­ùèò­íûõ îâåö áåñ­ïî­ùàä­íî­ãî òèã­ðà.
Íîâûì îãíåì çàãî­ðà­åò­ñÿ âçîð, ãðîç­íåå îðó­æüå
Òóð­íà çâå­íèò, è íà øëå­ìå êîëû­øåò­ñÿ êðàñ­íàÿ ãðè­âà,
Ìå÷åò ìîë­íèè ìåäü ùèòà. Óñòðà­øåí­íûå òåâ­ê­ðû
Òîò­÷àñ ìîãó­÷èé ðîñò è ëèöî íåíà­âèñò­íîå Òóð­íà
im­ma­nem ve­lu­ti pe­co­ra in­ter iner­tia tig­rim.
con­ti­nuo no­va lux ocu­lis ef­ful­sit et ar­ma
hor­ren­dum so­nue­re; tre­munt in ver­ti­ce cris­tae
san­gui­neae cli­peo­que mi­can­tia ful­mi­na mit­tit.
adgnos­cunt fa­ciem in­vi­sam at­que im­ma­nia membra
735 Âñå óçíà­þò — è íàâñòðå­÷ó åìó âûáå­ãà­åò îãðîì­íûé
Ïàí­äàð, ãîðÿ îòî­ìñòèòü óáèé­öå áðà­òà, è ìîë­âèò:
«Çäåñü òåáå íå äâî­ðåö, ÷òî õîòåë çà äî÷­êîé Àìà­òû
Âçÿòü â ïðè­äà­íîå òû, è íå îò÷åé Àðäåè ñòå­íû:
 ëàãåðü âðà­ãîâ òû ïîïàë, è óæ âûõî­äà íåòó îòñþäà!»
tur­ba­ti sub­ito Aenea­dae. tum Pan­da­rus in­gens
emi­cat et mor­tis fra­ter­nae fer­vi­dus ira
ef­fa­tur: «non haec do­ta­lis re­gia Ama­tae,
nec mu­ris co­hi­bet pat­riis me­dia Ar­dea Tur­num:
castra ini­mi­ca vi­des; nul­la hinc exi­re po­tes­tas».
740 Ðóòóë åìó îòâå­÷àë, óëû­áà­ÿñü è ñåðä­öåì íå äðîã­íóâ:
«×òî æ, åñëè ìóæå­ñòâî åñòü, íà÷è­íàé ïîåäè­íîê; ðàñ­ñêà­æåøü
Ñàì òû Ïðè­àìó î òîì, ÷òî è çäåñü íàøëè âû Àõèë­ëà».
Âûìîë­âèë îí, — è êîïüå ñ óçëî­âà­òûì, ïîêðû­òûì êîðîþ
Äðåâ­êîì Ïàí­äàð ìåò­íóë, èçî âñåõ ñâî­èõ ñèë çàìàõ­íóâ­øèñü.
ol­li sub­ri­dens se­da­to pec­to­re Tur­nus:
«in­ci­pe, si qua ani­mo vir­tus, et con­se­re dextram:
hic etiam in­ven­tum Pria­mo nar­ra­bis Ac­hillem».
di­xe­rat. il­le ru­dem no­dis et cor­ti­ce cru­do
in­tor­quet sum­mis ad­ni­xus vi­ri­bus has­tam:
745 Âåòåð êîïüå ïîä­õâà­òèë, Ñàòóð­íà äî÷ü îòâðà­òè­ëà
Ðàíîé ãðî­çÿ­ùèé óäàð, è â âîðîòà ïèêà âîí­çè­ëàñü.
«Âèäèøü êîïüå â ðóêå ó ìåíÿ? Îò íåãî íå óéäåøü òû,
Èáî òåáå íå ÷åòà òîò, êòî èì íàíî­ñèò óäà­ðû!»
Ìîë­âèë Òóðí è, âûïðÿ­ìèâ ñòàí, ìå÷îì çàìàõ­íóë­ñÿ,
ex­ce­pe­re aurae; vol­nus Sa­tur­nia Iuno
de­tor­sit ve­niens por­tae­que in­fi­gi­tur has­ta.
«at non hoc te­lum, mea quod vi dex­te­ra ver­sat,
ef­fu­gies; ne­que enim is te­li nec vol­ne­ris auc­tor».
sic ait et sub­la­tum al­te con­sur­git in en­sem
750 Ïàí­äà­ðà îí ïîðà­çèë â ñåðåäè­íó ëáà è îãðîì­íîé
Ðàíîé ðàñ­ñåê è âèñ­êè, è ïóø­êîì íå ïîêðû­òûå ùåêè.
Ãðî­õîò ðàçäàë­ñÿ, çåì­ëÿ ñîäðîã­íó­ëàñü îò òÿæå­ñòè ñòðàø­íîé:
Ïàí­äàð âñåì òåëîì óïàë è ïðî­ñòåð­ñÿ â ïåñ­êå, óìè­ðàÿ,
Ìîç­ãîì îáðûç­ãàí äîñïåõ, ãîëî­âû ïîëî­âè­íà ñêëî­íè­ëàñü
et me­diam fer­ro ge­mi­na in­ter tem­po­ra fron­tem
di­vi­dit im­pu­bes­que im­ma­ni vol­ne­re ma­las.
fit so­nus, in­gen­ti con­cus­sa est pon­de­re tel­lus;
con­lap­sos ar­tus at­que ar­ma cruen­ta ce­reb­ro
ster­nit hu­mi mo­riens at­que il­li par­ti­bus aequis
755 Âïðà­âî ê ïëå­÷ó, è âëå­âî ê ïëå­÷ó ñêëî­íè­ëàñü äðó­ãàÿ.
Òðå­ïåò­íûé óæàñ ïîãíàë ýíå­à­äîâ â ïîñòûä­íîå áåã­ñòâî.
Åñëè áû âñïîì­íèë â òîò ìèã î âîðîòàõ Òóðí-ïîáåäè­òåëü,
Åñëè á çàòâî­ðû âçëî­ìàë è âïó­ñòèë ñîðàò­íè­êîâ â ëàãåðü,
Áûë áû ïîñëåä­íèì òîò äåíü è äëÿ áèòâ, è äëÿ ðîäà äàð­äàí­öåâ.
huc ca­put at­que il­luc ume­ro ex ut­ro­que pe­pen­dit.
Dif­fu­giunt ver­si tre­pi­da for­mi­di­ne Troes,
et si con­ti­nuo vic­to­rem ea cu­ra sub­is­set,
rum­pe­re cla­ustra ma­nu so­cios­que im­mit­te­re por­tis,
ul­ti­mus il­le dies bel­lo gen­ti­que fuis­set.
760 Íî, óâëå­÷åí­íûé ñëå­ïîé, áåçóì­íîé æàæ­äîé óáèé­ñòâà,
Áðî­ñèë­ñÿ îí çà âðà­ãîì.
Ïåð­âûì Ãèãà íàñòèã è Ôàëå­ðèÿ ðóòóë, è Ãèãó
Ñâÿç­êè êîëå­íà ðàñ­ñåê. Èç óáè­òûõ âûõâà­òèâ êîïüÿ,
 ñïè­íó îí áüåò áåãó­ùèõ áîé­öîâ; óìíî­æà­åò Þíî­íà
sed fu­ror ar­den­tem cae­dis­que in­sa­na cu­pi­do
egit in ad­ver­sos.
prin­ci­pio Pha­le­rim et suc­ci­so pop­li­te Gy­gen
ex­ci­pit: hinc rap­tas fu­gien­ti­bus in­ge­rit has­tas
in ter­gum; Iuno vi­ris ani­mum­que mi­nistrat.
765 Ñèëó è õðàá­ðîñòü åãî. Ïàë Ôåãåé, ê ùèòó ïðè­ãâîæ­äåí­íûé,
Ãàëèñ ïîãèá, à çà íèì Íîý­ìîí, Àëü­êàíäð è Ïðè­òà­íèé
(Áèëèñü îíè íà âàëàõ è ïðî­òèâ­íè­êà ñ òûëà íå æäà­ëè).
Ãðîì­êî ñçû­âàÿ äðó­çåé, Ëèí­öåé óñòðå­ìèë­ñÿ íà Òóð­íà,
Íî, âðà­ãà óïðåäèâ è êëèí­êîì çàìàõ­íóâ­øèñü ïðî­âîð­íûì,
ad­dit Ha­lym co­mi­tem et con­fi­xa Phe­gea par­ma,
ig­na­ros dein­de in mu­ris Mar­tem­que cien­tis
Al­candrum­que Ha­lium­que Noë­mo­na­que Pry­ta­nim­que.
Lyn­cea ten­den­tem contra so­cios­que vo­can­tem
vib­ran­ti gla­dio co­ni­xus ab ag­ge­re dex­ter
770 Ñ âàëà ðàçèò åãî Òóðí, è, îòðóá­ëå­íà âçìà­õîì åäè­íûì,
Ñ ïëå÷ äàëå­êî ãîëî­âà îòëå­òà­åò âìå­ñòå ñî øëå­ìîì.
Ïàë èñòðå­áè­òåëü çâå­ðåé Àìèê, êîòî­ðûé âñåõ ëó÷­øå
Æàëà êîïèé óìåë ñìåð­òî­íîñ­íûì ñìà­çû­âàòü ÿäîì;
Òóðí Ýîëèäà ïîâåðã è çà íèì ëþáåç­íî­ãî Ìóçàì
oc­cu­pat, huic uno deiec­tum com­mi­nus ic­tu
cum ga­lea lon­ge iacuit ca­put, in­de fe­ra­rum
vas­ta­to­rem Amy­cum, quo non fe­li­cior al­ter
un­ge­re te­la ma­nu fer­rum­que ar­ma­re ve­ne­no,
et Cly­tium Aeo­li­den et ami­cum Cre­thea Mu­sis,
775 Ñïóò­íè­êà Ìóç, Êðå­ôåÿ-ïåâ­öà, êîòî­ðî­ìó ëþáî
Ìåð­íûå ïåñ­íè ñëà­ãàòü è áðÿ­öàòü íà ñòðó­íàõ êèôà­ðû,
Ëþáî êîíåé âîñ­ïå­âàòü, è áèò­âû ìóæåé, è îðó­æüå.
Òåâ­êðîâ âîæäè íàêî­íåö, î ðåçíå êðî­âà­âîé óñëû­øàâ,
Ê ìåñòó áèò­âû ñïå­øàò — Ìíå­ñôåé ñ îòâàæ­íûì Ñåð­ãå­ñòîì;
Cre­thea Mu­sa­rum co­mi­tem, cui car­mi­na sem­per
et ci­tha­rae cor­di nu­me­ros­que in­ten­de­re ner­vis;
sem­per equos at­que ar­ma vi­rum pug­nas­que ca­ne­bat.
Tan­dem duc­to­res audi­ta cae­de suo­rum
con­ve­niunt Teuc­ri, Mnes­the­us acer­que Se­res­tus,
780 Âèäÿò: áîé­öû âðàñ­ñûï­íóþ áåãóò è â ëàãå­ðå ðóòóë.
Ìîë­âèë Ìíå­ñôåé: «Êóäà æå åùå, êóäà óáå­ãàòü âàì?
Ãäå ó âàñ äðó­ãèå äîìà, ãäå ñòå­íû äðó­ãèå?
Êàê æå îäèí ÷åëî­âåê, îò ïîä­ìî­ãè îòðå­çàí­íûé âàëîì,
Ãðàæ­äàíå, ìîã ïðî­ëèòü áåç­íà­êà­çàí­íî â ãîðî­äå âàøåì
pa­lan­tis­que vi­dent so­cios hos­tem­que re­cep­tum.
et Mnes­the­us: «quo dein­de fu­gam, quo ten­di­tis?» in­quit.
«quos alios mu­ros, quae iam ultra moe­nia ha­be­tis?
unus ho­mo et vestris, o ci­ves, un­di­que saep­tus
ag­ge­ri­bus tan­tas stra­ges im­pu­ne per ur­bem
785 Ñòîëü­êî êðî­âè è â Îðê íèç­ðè­íóòü þíî­øåé ëó÷­øèõ?
Òðó­ñû! Íå ñòûä­íî ëè âàì è íå æàëü íåñ÷àñò­íîé îò÷èç­íû,
Äðåâ­íèõ íàøèõ áîãîâ è âåëè­êî­ãî äóõîì Ýíåÿ?»
Ðå÷üþ òàêîé çàææå­íû è îáîä­ðå­íû, âñòà­ëè è ñòðî­åì
Ïëîò­íûì ñîìêíó­ëèñü áîé­öû, à Òóðí îòñòó­ïàòü ïîíå­ìíî­ãó
edi­de­rit? iuve­num pri­mos tot mi­se­rit Or­co?
non in­fe­li­cis pat­riae ve­te­rum­que deo­rum
et mag­ni Aeneae, seg­nes, mi­se­ret­que pu­det­que?»
Ta­li­bus ac­cen­si fir­man­tur et ag­mi­ne den­so
con­sis­tunt. Tur­nus pau­la­tim ex­ce­de­re pug­na
790 Ê áåðå­ãó íà÷àë — òóäà, ãäå ðåêà îïî­ÿ­ñà­ëà ëàãåðü.
Ñ ãðîì­êèì êðè­êîì åãî òåñ­íÿò ñèëü­íåé è ñèëü­íåå
Òåâ­ê­ðû, ñîáðàâ­øèñü â îòðÿä; òàê ïîðîþ, âûñòà­âèâ ïèêè,
Ëîâ­÷èõ òîë­ïà íàñòó­ïà­åò íà ëüâà, à îí, îùå­òè­íÿñü,
 ñòðà­õå ñâè­ðå­ïî ãëÿäèò è îòõî­äèò íàçàä, èáî â áåã­ñòâî
et flu­vium pe­te­re ac par­tem, quae cin­gi­tur un­da.
ac­rius hoc Teuc­ri cla­mo­re in­cum­be­re mag­no
et glo­me­ra­re ma­num, ceu sae­vum tur­ba leo­nem
cum te­lis pre­mit in­fen­sis: at ter­ri­tus il­le,
as­per, acer­ba tuens, ret­ro re­dit et ne­que ter­ga
795 Ãíåâ è îòâà­ãà åìó íå âåëÿò ïóñòèòü­ñÿ, à ïðÿ­ìî
Áðî­ñèòü­ñÿ ïðî­òèâ âðà­ãîâ õîòü è æàæ­äåò îí, íî íå ìîæåò.
Òàê æå, ê äàð­äàí­öàì ëèöîì, îòñòó­ïà­åò øàãîì íåñïåø­íûì,
Áóä­òî áû íåõîòÿ, Òóðí, è â äóøå åãî ÿðîñòü áóøó­åò.
Ñíî­âà íà âðà­æå­ñêèé ñòðîé íàïà­äà­åò îí äâà­æäû îòâàæ­íî —
ira da­re aut vir­tus pa­ti­tur, nec ten­de­re contra
il­le qui­dem hoc cu­piens po­tis est per te­la vi­ros­que.
haud ali­ter ret­ro du­bius ves­ti­gia Tur­nus
impro­pe­ra­ta re­fert et mens exaes­tuat ira.
quin etiam bis tum me­dios in­va­se­rat hos­tis,
800 Äâà­æäû ïî ëàãå­ðþ âíîâü ðàç­áå­ãà­þò­ñÿ òåâ­ê­ðû â èñïó­ãå.
Íî íàêî­íåö ñîáðà­ëèñü îòî­âñþäó ïîñïåø­íî òðî­ÿí­öû,
Òóð­íó æå ñèëû ïðè­äàòü Ñàòóð­íà äî÷ü íå äåðç­íó­ëà,
Èáî Þïè­òåð ïîñëàë íà êðû­ëàõ âîçäóø­íûõ Èðèäó,
×òîáû îíà îòíåñ­ëà íàêàç ñóðî­âûé Þíîíå, —
bis con­fu­sa fu­ga per mu­ros ag­mi­na ver­tit:
sed ma­nus e castris pro­pe­re coit om­nis in unum,
nec contra vi­ris audet Sa­tur­nia Iuno
suf­fi­ce­re: aëriam cae­lo nam Iup­pi­ter Irim
de­mi­sit, ger­ma­nae haud mol­lia ius­sa fe­ren­tem,
805 Åñëè òî́ò÷àñ æå Òóðí íå ïîêèíåò òðî­ÿí­ñêî­ãî ñòà­íà…
Ñèë íå õâà­òà­åò åìó ùèòîì îò ñòðåë çàñëî­íÿòü­ñÿ,
Ìå÷ âûïà­äà­åò èç ðóê; ñî âñåõ ñòî­ðîí çàñû­ïà­þò
Êîïüÿ­ìè òåâ­ê­ðû åãî; ó âèñ­êîâ îò ÷àñòûõ óäà­ðîâ
Øëåì ïðî­òÿæ­íî çâå­íèò; óñòó­ïà­åò ïðî÷­íàÿ áðîí­çà
ni Tur­nus ce­dat Teuc­ro­rum moe­ni­bus al­tis.
er­go nec cli­peo iuve­nis sub­sis­te­re tan­tum
nec dextra va­let: iniec­tis sic un­di­que te­lis
ob­rui­tur. stre­pit ad­si­duo ca­va tem­po­ra cir­cum
tin­ni­tu ga­lea et sa­xis so­li­da aera fa­tis­cunt,
810 Ãðà­äó ëåòÿ­ùèõ êàì­íåé; íà ãðåáíå ðàñ­òåð­çà­íà ãðè­âà;
Ãíåò­ñÿ âûïóê­ëûé ùèò. Óìíî­æà­þò óäà­ðû äàð­äàí­öû,
Áûñò­ðûé Ìíå­ñôåé âïå­ðå­äè. Ïî òåëó Òóð­íà ñòå­êà­åò
Ïîòà ïîòîê ñìî­ëÿ­íîé; íå õâà­òà­åò äûõà­íüÿ ãåðîþ, —
Òîëü­êî óñòà­ëóþ ãðóäü âçäû­ìà­þò õðèï­ëûå âçäî­õè.
dis­cus­sae­que iubae ca­pi­ti, nec suf­fi­cit um­bo
ic­ti­bus; in­ge­mi­nant has­tis et Troes et ip­se
ful­mi­neus Mnes­the­us. tum to­to cor­po­re su­dor
li­qui­tur et pi­ceum (nec res­pi­ra­re po­tes­tas)
flu­men agit, fes­sos qua­tit aeger an­he­li­tus ar­tus.
815 Òàê äîñòèã îí ðåêè è, êàê áûë, â äîñïå­õàõ òÿæå­ëûõ
Ðèíóë­ñÿ ñ áåðå­ãà âíèç — è ïîòîê â çàìóò­íåí­íûå âîäû
Ïðè­íÿë åãî è âûíåñ íàâåðõ, è îìû­òûì îò êðî­âè
Êðîò­êèå âîë­íû äðó­çüÿì ïîáåäè­òå­ëÿ Òóð­íà âåð­íó­ëè.
tum de­mum prae­ceps sal­tu se­se om­ni­bus ar­mis
in flu­vium de­dit. il­le suo cum gur­gi­te fla­vo
ac­ce­pit ve­nien­tem ac mol­li­bus ex­tu­lit un­dis
et lae­tum so­ciis ab­lu­ta cae­de re­mi­sit.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • Ñòèõ 5. Òàâ­ìàíò — ñûí Çåì­ëè è Îêå­à­íà, îòåö Èðèäû è Ãàð­ïèè.
  • Ñòèõ 10. Êîðèò — îñíî­âà­òåëü îäíî­èìåí­íî­ãî ãîðî­äà â Ýòðó­ðèè.
  • Ñòèõ 82. Ñûí — Þïè­òåð. Áåðå­êèíô­ñêàÿ Ìàòåðü — Êèáå­ëà.
  • Ñòèõ 112. Õîð èäåé­ñêèé — âñå ñïóò­íè­êè Êèáå­ëû.
  • Ñòèõ 121. Ñòðî­êà ýòà, ïîâòî­ðÿ­þ­ùàÿ ñòèõ 223 êíè­ãè X, ÿâëÿ­åò­ñÿ ïîçä­íåé­øåé âñòàâ­êîé è îòñóò­ñò­âó­åò â ëó÷­øèõ ðóêî­ïè­ñÿõ.
  • Ñòèõ 177. Îõîò­íè­öà Èäà — íèì­ôà ãîðû Èäû Ôðè­ãèé­ñêîé.
  • Ñòèõ 264. Àðè­ñáà — ãîðîä â Òðî­àäå, ïîêî­ðåí­íûé Ýíå­åì åùå äî Òðî­ÿí­ñêîé âîé­íû.
  • Ñòèõ 388. Àëü­áàí — ìåñò­íîñòü ïîä Ðèìîì, ãäå â ýïî­õó Âåð­ãè­ëèÿ íàõî­äè­ëîñü ìíî­æå­ñòâî çàãî­ðîä­íûõ âèëë.
  • Ñòèõ 449. Ðîäè­òåëü ðèì­ëÿí — ïî îäíèì òîë­êî­âà­íè­ÿì — Àâãóñò, ïî äðó­ãèì — Þïè­òåð Êàïè­òî­ëèé­ñêèé.
  • Ñòèõ 505.÷åðå­ïà­õîé ïîñòðî­èâ­øèñü… — ïîä­íÿâ íàä ãîëî­âîé è ñîåäè­íèâ ùèòû. Íà ýòè ùèòû âçáè­ðàë­ñÿ íîâûé ñòðîé, îáðà­çóÿ íîâóþ «÷åðå­ïà­õó».
  • Ñòèõ 525. Êàë­ëèî­ïà — ìóçà ýïè­÷å­ñêîé ïîý­çèè.
  • Ñòèõ 529. Ýòà ñòðî­êà, ïîâòî­ðÿ­þ­ùàÿ ñòèõ 645 êíè­ãè VII, ÿâëÿ­åò­ñÿ ïîçä­íåé­øåé âñòàâ­êîé.
  • Ñòèõ 566. Ìàð­ñîââîëê… — Âîëê ïîñâÿ­ùåí Ìàð­ñó, ïîñêîëü­êó âîë­÷è­öà âñêîð­ìè­ëà áëèç­íå­öîâ Ðîìó­ëà è Ðåìà, ñûíî­âåé Ìàð­ñà.
  • Ñòèõ 582.èáå­ðèé­ñêèìñîêîì… — èñïàí­ñêèì ïóð­ïó­ðîì.
  • Ñòèõ 584.íàä òîêîì Ñèìå­òà… — Ñèìåò — ðåêà â Ñèöè­ëèè.
  • Ñòèõ 585.Ïàëè­êîâ àëòàðüïðè­ìè­ðåí­íûé. — Êóëüò áëèç­íå­öîâ Ïàëè­êîâ, ñûíî­âåé Çåâ­ñà, â ñèöè­ëèé­ñêîì ãîðî­äå Ïàëè­êå ó ïîä­íî­æèÿ Ýòíû áûë ñâÿ­çàí ñ ÷åëî­âå­÷å­ñêè­ìè æåðò­âî­ïðè­íî­øå­íè­ÿ­ìè. «Ïðè­ìè­ðåí­íûé» îçíà­÷à­åò, ÷òî áîæå­ñòâà áûëè óìè­ëî­ñòèâ­ëå­íû è ÷åëî­âå­÷å­ñêèå æåðò­âû ïðå­êðà­ùå­íû.
  • Ñòèõ 588.ðàñ­ïëàâ­ëÿ­ÿñü… — Äðåâ­íèå ïîëà­ãà­ëè, ÷òî ñâèí­öî­âûå ñëèò­êè, êîòî­ðûå ìå÷óò èç ïðà­ùè, ðàñ­ïëàâ­ëÿ­þò­ñÿ â âîçäó­õå.
  • Ñòèõ 618. Äèí­äèì — ôðè­ãèé­ñêàÿ ãîðà, ïîñâÿ­ùåí­íàÿ Êèáå­ëå.
  • Ñòèõ 644. Òðîÿ òåñ­íà äëÿ òåáÿ! — «Ìàêåäî­íèÿ òåñ­íà äëÿ òåáÿ», — ãîâî­ðè­ëè îá Àëåê­ñàí­äðå Ìàêåäîí­ñêîì.
  • Ñòèõ 680. Ïàä, Àòåç — èòà­ëèé­ñêèå ðåêè, íûíå Ïî è Àäèäæè.
  • Ñòèõ 710. Áàéè — êóðîðò­íàÿ ìåñò­íîñòü íà áåðå­ãó Íåà­ïî­ëè­òàí­ñêî­ãî çàëè­âà.
  • Ñòè­õè 715—716. Ïðî­õèò, Èíà­ðè­ìà — îñò­ðî­âà Íåà­ïî­ëè­òàí­ñêî­ãî çàëè­âà.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1364004323 1364004404 1364004409 1375300010 1375300011 1375300012