Âåðãèëèé

Ýíåèäà

Êíèãà XII

<<<
Âåðãèëèé. Áóêîëèêè. Ãåîðãèêè. Ýíåèäà. Õóäîæåñòâåííàÿ ëèòåðàòóðà, Ìîñêâà, 1979.
Ïåðåâîä ñ ëàòèíñêîãî Ñ. À. Îøåðîâà ïîä ðåä. Ô. À. Ïåòðîâñêîãî.
Êîììåíòàðèé Í. À. Ñòàðîñòèíîé.

 îñíîâó ïåðåâîäà ïîëîæåíî èçäàíèå: P. Vergilii Maronis, Opera… edidit… Albertus Forbiger. Partes I—III, Lipsiae, 1873—1875. Ó÷òåíû òàêæå ñëåäóþùèå èçäàíèÿ: P. Vergilius Maro, Opera omnia, vol. I—III, recensuit O. Ribbeck, Lipsiae, 1859—1868; «Oeuvres de Virgile», texte établi et commenté par Benoist, Paris, 1918; «Vergil’s Gedichte» erklärt von Th. Ladewig, Berlin, zwölfte Auflage, 1902—1907.

Ëàò. òåêñò ïðèâîäèòñÿ ïî èçä.: Virgil. T. II. Aeneid VII—XII // Loeb Classical Library, 1950 (2-å èñïð. ïåðåèçä. 1918, ðåïð. 1934).
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200 210 220 230 240 250 260 270 280 290 300 310 320 330 340 350 360 370 380 390 400 410 420 430 440 450 460 470 480 490 500 510 520 530 540 550 560 570 580 590 600 610 620 630 640 650 660 670 680 690 700 710 720 730 740 750 760 770 780 790 800 810 820 830 840 850 860 870 880 890 900 910 920 930 940 950

Âèäèò Òóðí: èçíå­ìîã, âðàæ­äåá­íûì ñëîì­ëåí­íûé Ìàð­ñîì,
Äóõ ëàòè­íÿí, è âñå îæè­äà­þò, ÷òî îí îáå­ùà­íüå
Âûïîë­íèò, âñå íà íåãî îäíî­ãî ãëÿäÿò ñ óêî­ðèç­íîé.
Ïóùå ãîð­äîñòü è ãíåâ ðàç­ãî­ðå­ëèñü â äóøå íåïðå­êëîí­íîé:
Tur­nus ut infrac­tos ad­ver­so Mar­te La­ti­nos
de­fe­cis­se vi­det, sua nunc pro­mis­sa re­pos­ci,
se sig­na­ri ocu­lis, ultro impla­ca­bi­lis ar­det
at­tol­lit­que ani­mos. Poe­no­rum qua­lis in ar­vis,
5 Ñëîâ­íî êàê ëåâ íà ëèâèé­ñêèõ ïîëÿõ, êîãäà ëîâ­÷èì îí ðàíåí,
Ãðîç­íî ãîòî­âèò­ñÿ â áîé, è íà øåå ïîä ãðè­âîé ìîõ­íà­òîé
Ìûø­öû èãðà­þò, è ðûê èçëå­òà­åò èç ïàñòè êðî­âà­âîé,
È áåñ­òðå­ïåò­íî çâåðü ëîìà­åò äðî­òèê âîí­çåí­íûé, —
Òàê æå íåèñòî­âûé Òóðí íàêà­ëÿë­ñÿ áåç­óäåðæ­íîé çëî­áîé.
sau­cius il­le gra­vi ve­nan­tum vol­ne­re pec­tus,
tum de­mum mo­vet ar­ma leo, gau­det­que co­man­tis
ex­cu­tiens cer­vi­ce to­ros fi­xum­que lat­ro­nis
im­pa­vi­dus fran­git te­lum et fre­mit ore cruen­to:
haud se­cus ac­cen­so glis­cit vio­len­tia Tur­no.
10  áóð­íîì âîë­íå­íüå ê öàðþ îí ñ òàêîé îáðà­ùà­åò­ñÿ ðå÷üþ:
«Äåëî óæå íå çà Òóð­íîì òåïåðü, è ó òåâ­êðîâ òðóñ­ëè­âûõ
Ïîâî­äà íåò îòìå­íÿòü èëü îòòÿ­ãè­âàòü òî, ÷òî ðåøè­ëè.
Ñ íèì ÿ ñðà­æóñü. Ãîòîâü­òå îáðÿä, äîãî­âîð çàêëþ­÷àé­òå!
Ëèáî ñâî­åþ ðóêîé áåã­ëå­öà àçè­àò­ñêî­ãî â Òàð­òàð
tum sic ad­fa­tur re­gem at­que ita tur­bi­dus in­fit:
«nul­la mo­ra in Tur­no; ni­hil est, quod dic­ta ret­rac­tent
ig­na­vi Aenea­dae, nec quae pe­pi­ge­re re­cu­sent:
congre­dior. fer sac­ra, pa­ter, et con­ci­pe foe­dus.
aut hac Dar­da­nium dextra sub Tar­ta­ra mit­tam,
15 Ñàì ÿ ïîøëþ, — ïóñòü ïðàçä­íî ñèäÿò è ñìîò­ðÿò ëàâ­ðåíò­öû,
Êàê îïðî­âåðã­íó ìå÷îì ÿ óïðå­êè, ÷òî âñå ìíå áðî­ñà­þò, —
Ëèáî ïóñòü îí ïîáåæ­äåí­íîé ñòðà­íîé è íåâå­ñòîé âëà­äå­åò».
Òóð­íó Ëàòèí îòâå­÷àë ñ ïðå­èñ­ïîë­íåí­íûì êðîòî­ñòè ñåðä­öåì:
«Âîèí, âåëè­êèé äóøîé! Íàñêîëü­êî âñåõ ïðå­âîñ­õî­äèøü
de­ser­to­rem Asiae, (se­deant spec­tentque La­ti­ni)
et so­lus fer­ro cri­men com­mu­ne re­fel­lam,
aut ha­beat vic­tos, ce­dat La­vi­nia co­niunx».
Ol­li se­da­to res­pon­dit cor­de La­ti­nus:
«o praes­tans ani­mi iuve­nis, quan­tum ip­se fe­ro­ci
20 Äåðç­êîé äîá­ëå­ñòüþ òû, íàñòîëü­êî ìíå ïîäî­áà­åò
Âñ¸ îáäó­ìàòü è âñå ñëó­÷àé­íî­ñòè âçâå­ñèòü ñ îïàñ­êîé.
Åñòü ó òåáÿ ãîðî­äà, ÷òî òû ñàì ïîêî­ðèë, è âëà­äå­íüÿ
Äàâ­íà-îòöà, è êàç­íû ó Ëàòè­íà ùåä­ðî­ãî õâà­òèò.
Åñòü è â Ëàòèí­ñêîé çåì­ëå, è â Ëàâ­ðåí­òå äðó­ãèå íåâå­ñòû,
vir­tu­te ex­su­pe­ras, tan­to me im­pen­sius aequ­um est
con­su­le­re at­que om­nis me­tuen­tem ex­pen­de­re ca­sus.
sunt ti­bi reg­na pat­ris Dau­ni, sunt op­pi­da cap­ta
mul­ta ma­nu, nec non aurum­que ani­mus­que La­ti­no est.
sunt aliae in­nup­tae La­tio et Lau­ren­ti­bus ar­vis,
25 Íå èç áåñ­ñëàâ­íûõ ðîäîâ. Äîç­âîëü ìíå âûñêà­çàòü ïðÿ­ìî
Òî, î ÷åì ãîâî­ðèòü íåëåã­êî, è çàïîì­íè íàâå­êè:
Äî÷ü îòäà­âàòü íèêî­ìó èç òåõ, êòî ñâà­òàë­ñÿ ïðåæ­äå,
Ïðà­âà ÿ íå èìåë: òàê è áîãè è ëþäè âåùà­ëè.
Íî, ïîáåæ­äåí ëþáî­âüþ ê òåáå è ñëå­çà­ìè Àìà­òû,
nec ge­nus in­de­co­res. si­ne me haec haud mol­lia fa­tu
sub­la­tis ape­ri­re do­lis, si­mul hoc ani­mo hau­ri:
me na­tam nul­li ve­te­rum so­cia­re pro­co­rum
fas erat, id­que om­nes di­vi­que ho­mi­nes­que ca­ne­bant.
vic­tus amo­re tui, cog­na­to san­gui­ne vic­tus,
30 Ïîì­íÿ î íàøåì ðîä­ñòâå, ðàçî­ðâàë ÿ ñâÿ­ùåí­íûå óçû:
Îòíÿë ó çÿòÿ æåíó, íå÷å­ñòè­âîå ïîä­íÿë îðó­æüå.
Âèäèøü òû ñàì, êàêèå ñ òåõ ïîð ãíå­òóò ìåíÿ áåäû,
Âîé­íû êàêèå: âåäü òû âñåõ áîëü­øå òÿãîò âûíî­ñèøü.
Âðàã — òû çàáûë? — íàñ äâà­æäû ðàç­áèë, íàäåæ­äà ëàòè­íÿí —
co­niu­gis et maes­tae lac­ri­mis, vincla om­nia ru­pi:
pro­mis­sam eri­pui ge­ne­ro, ar­ma im­pia sumpsi.
ex il­lo qui me ca­sus, quae, Tur­ne, se­quan­tur
bel­la vi­des, quan­tos pri­mus pa­tia­re la­bo­res.
bis mag­na vic­ti pug­na vix ur­be tue­mur
35 Òîëü­êî íà ñòå­íû òåïåðü. Îò íàøåé êðî­âè äîíûíå
 Òèá­ðå âîäà ãîðÿ­÷à, îò êîñòåé ïîëÿ ïîáå­ëå­ëè.
Ñêîëü­êî æå ðàç ìíå ðåøå­íüå ìåíÿòü? Êàêîå áåçóìüå
Äóõ ìîé ìóòèò? Åñëè ñ íèìè ñîþç ïîñëå ãèáå­ëè Òóð­íà
ß ãîòîâ çàêëþ­÷èòü, ïî÷å­ìó, ïîêà åùå æèâ îí,
spes Ita­las; re­ca­lent nostro Thyb­ri­na fluen­ta
san­gui­ne ad­huc cam­pi­que in­gen­tes os­si­bus al­bent.
quo re­fe­ror to­tiens? quae men­tem in­sa­nia mu­tat?
si Tur­no exstincto so­cios sum adsci­re pa­ra­tus,
cur non in­co­lu­mi po­tius cer­ta­mi­na tol­lo?
40 Ìíå âîé­íó íå ïðå­ðâàòü? ×òî ñêà­æóò âñå èòà­ëèé­öû,
Åñëè íà ñìåðòü — äà íå äàñò ñóäü­áà ñëî­âàì ìîèì ñáûòü­ñÿ! —
ß îáðå­êó æåíè­õà, êîòî­ðûé äî÷ü ìîþ ñâà­òàë?
Âñïîì­íè âîé­íû ïðå­âðàò­íî­ñòè âñå, íàä ðîäè­òå­ëåì ñæàëü­ñÿ
Ñòà­ðûì, êîòî­ðûé òåïåðü ãðó­ñòèò î ñûíå â äàëå­êîé
quid con­san­gui­nei Ru­tu­li, quid ce­te­ra di­cet
Ita­lia, ad mor­tem si te (Fors dic­ta re­fu­tet!)
pro­di­de­rim, na­tam et co­nu­bia nostra pe­ten­tem?
res­pi­ce res bel­lo va­rias; mi­se­re­re pa­ren­tis
lon­gae­vi, quem nunc maes­tum pat­ria Ar­dea lon­ge
45 Àðäåå». Âñå æ íå ñìè­ðèë Ëàòèí íåèñòîâ­ñòâî Òóð­íà, —
Áîëü­øå åãî ðàñ­ïà­ëèë, óñó­ãó­áèâ íåäóã âðà­÷å­âà­íüåì.
Òóðí, åäâà òîëü­êî ìîã îí ñëî­âî âñòà­âèòü, îòâå­òèë:
«Åñëè òåáÿ îáî ìíå çàáîòû ìó÷àò, îñòàâü èõ,
Äîá­ðûé îòåö, è äîç­âîëü âûáè­ðàòü ìåæ­äó æèç­íüþ è ñëà­âîé.
di­vi­dit». haud­qua­quam dic­tis vio­len­tia Tur­ni
flec­ti­tur; ex­su­pe­rat ma­gis aeg­res­cit­que me­den­do.
ut pri­mum fa­ri po­tuit, sic insti­tit ore:
«quam pro me cu­ram ge­ris, hanc pre­cor, op­ti­me, pro me
de­po­nas le­tum­que si­nas pro lau­de pa­cis­ci.
50 ß âåäü òîæå ìåòàòü óìåþ êîïüÿ, è êðåï­êî
Ìå÷ äåð­æàòü, è âðà­ãîâ æåëå­çîì äî́ êðî­âè ðàíèòü.
Áóäåò áîãè­íÿ-ìàòü äàëå­êî îò ñûíà è æåí­ñêîé
Òó÷åé íå ñêðî­åò åãî, íå ïîä­ìå­íèò òåíüþ áåñ­ïëîò­íîé».
Òóò çàðû­äà­ëà, ñòðà­øàñü èñõî­äà áèò­âû, öàðè­öà,
et nos te­la, pa­ter, fer­rum­que haud de­bi­le dextra
spar­gi­mus, et nostro se­qui­tur de vol­ne­re san­guis.
lon­ge il­li dea ma­ter erit, quae nu­be fu­ga­cem
fe­mi­nea te­gat et va­nis se­se oc­cu­lat umbris».
At re­gi­na, no­va pug­nae con­ter­ri­ta sor­te,
55 Ïûë­êî­ãî çÿòÿ îáíÿâ, îáðå­÷åí­íàÿ ñìåð­òè âçìî­ëè­ëàñü:
«Òóðí, åñëè ñåðä­öåì òû ÷òèøü Àìà­òó, åñëè ñëå­çà­ìè
Òðî­íóòü ìîãó ÿ òåáÿ, — âåäü îäèí òû ïîêîé è íàäåæ­äà
Ñòà­ðî­ñòè æàë­êîé ìîåé, ëèøü òîáîþ êðåï­êè Ëàòè­íà
Âëàñòü è ÷åñòü, è â êðó­øå­íüå íàø äîì òû îäèí ïîä­ïè­ðà­åøü, —
fle­bat et ar­den­tem ge­ne­rum mo­ri­tu­ra te­ne­bat:
«Tur­ne, per has ego te lac­ri­mas, per si quis Ama­tae
tan­git ho­nos ani­mum (spes tu nunc una, se­nec­tae
tu re­quies mi­se­rae, de­cus im­pe­rium­que La­ti­ni
te pe­nes, in te om­nis do­mus incli­na­ta re­cum­bit),
60 ß ìîëþ îá îäíîì: íå âñòó­ïàé â ïîåäè­íîê ñ òðî­ÿí­öåì!
Òà æå ó÷àñòü, ÷òî æäåò òåáÿ â ýòîé ãèáåëü­íîé áèò­âå,
Æäåò è ìåíÿ: ÿ ïîêè­íó ñ òîáîé ýòîò ìèð íåíà­âèñò­íûé,
×òîáû, ïëåí­íè­öå, ìíå íå óâèäåòü çÿòåì Ýíåÿ».
Ìàòå­ðè ñëû­øà ñëî­âà, çàëè­ëàñü è Ëàâè­íèÿ ïëà­÷åì,
unum oro: de­sis­te ma­num com­mit­te­re Teuc­ris.
qui te cum­que ma­nent is­to cer­ta­mi­ne ca­sus,
et me, Tur­ne, ma­nent: si­mul haec in­vi­sa re­lin­quam
lu­mi­na nec ge­ne­rum Aenean cap­ti­va vi­de­bo».
ac­ce­pit vo­cem lac­ri­mis La­vi­nia mat­ris
65 Ñëå­çû ëèöî, çàïû­ëàâ­øåå âìèã, îðî­øà­þò, è ïëà­ìÿ
Ðäå­åò íà âëàæ­íûõ ùåêàõ, ðàç­ãî­ðà­ÿñü àëûì ðóìÿí­öåì.
Ñëîâ­íî ñëî­íî­âàÿ êîñòü, ïîãðó­æåí­íàÿ â ïóð­ïóð êðî­âà­âûé,
Ñëîâ­íî âåí­÷è­êè ðîç, ÷òî ñðåäü áëåä­íûõ ëèëèé àëå­þò,
Òàê ó öàðåâ­íû â ëèöå ñ áåëèç­íîé áîðîë­ñÿ ðóìÿ­íåö.
flag­ran­tis per­fu­sa ge­nas, cui plu­ri­mus ig­nem
sub­iecit ru­bor et ca­le­fac­ta per ora cu­cur­rit.
In­dum san­gui­neo ve­lu­ti vio­la­ve­rit ostro
si quis ebur, aut mix­ta ru­bent ubi li­lia mul­ta
al­ba ro­sa: ta­lis vir­go da­bat ore co­lo­res.
70 Òóðí íåîò­ðûâ­íî ãëÿäèò íà íåå è, ãîíè­ìûé ëþáî­âüþ,
Ðâåò­ñÿ â ñðà­æå­íüå ñèëü­íåé; è Àìà­òå îòâå­òèë îí êðàò­êî:
«Ìàòü, ñëå­çà­ìè ìåíÿ, — âåäü ñóëÿò íåäîá­ðîå ñëå­çû, —
Íå ïðî­âî­æàé­òå, ìîëþ, íà ñóðî­âóþ Ìàð­ñî­âó áèò­âó.
Òóðí íè îòñðî­÷èòü ñâîþ, íè ïðè­áëè­çèòü íå âîëåí êîí­÷è­íó.
il­lum tur­bat amor, fi­git­que in vir­gi­ne vol­tus.
ar­det in ar­ma ma­gis pau­cis­que ad­fa­tur Ama­tam:
«ne, quae­so, ne me lac­ri­mis ne­ve omi­ne tan­to
pro­se­que­re in du­ri cer­ta­mi­na Mar­tis eun­tem,
o ma­ter; ne­que enim Tur­no mo­ra li­be­ra mor­tis.
75 Âåñòü îò ìåíÿ, Èäìî́í, ïåðå­äàé ïîâå­ëè­òå­ëþ òåâ­êðîâ,
Õîòü è ïðè­äåò­ñÿ îíà åìó íå ïî́ ñåðä­öó: çàâ­òðà,
×óòü ëèøü íà íåáî âçëå­òèò â êîëåñ­íè­öå áàã­ðÿ­íîé Àâðî­ðà,
Òåâ­êðîâ íà ðóòó­ëîâ ïóñòü íå âåäåò îí, ïóñòü îòäû­õà­åò
Òåâ­êðîâ è ðóòó­ëîâ ìå÷: ìû ñâî­åþ êðî­âüþ ïîëî­æèì
nun­tius haec, Id­mon, Phry­gio mea dic­ta ty­ran­no
haud pla­ci­tu­ra re­fer: cum pri­mum cras­ti­na cae­lo
pu­ni­ceis in­vec­ta ro­tis Auro­ra ru­be­bit,
non Teuc­ros agat in Ru­tu­los; Teuc­rum ar­ma quies­cant
et Ru­tu­li; nostro di­ri­ma­mus san­gui­ne bel­lum;
80 Áèò­âàì êîíåö; ïóñòü â áîþ æåíè­õè äîáû­âà­þò íåâå­ñòó!»
Òàê îí ñêà­çàë, è, ê ñåáå óäà­ëèâ­øèñü ïîñïåø­íî, âåëåë îí
Òîò­÷àñ êîíåé ïðè­âå­ñòè è äîë­ãî íà íèõ ëþáî­âàë­ñÿ;
Íåêî­ãäà èõ ïîäà­ðè­ëà ñàìà Îðè­ôè́ÿ Ïèëóì­íó,
Ñïî­ðè­ëè ñ âåò­ðîì îíè áûñò­ðî­òîé, áåëèç­íîé — ñî ñíå­ãà­ìè.
il­lo quae­ra­tur co­niunx La­vi­nia cam­po».
Haec ubi dic­ta de­dit ra­pi­dus­que in tec­ta re­ces­sit,
pos­cit equos gau­det­que tuens an­te ora fre­men­tis,
Pi­lum­no quos ip­sa de­cus de­dit Ori­thyia,
qui can­do­re ni­ves an­tei­rent, cur­si­bus auras.
85 Âêðóã îáñòó­ïèâ ñêà­êó­íîâ, ïî ãðóäè ëèõèå âîç­íè­öû
Ëàñ­êî­âî õëî­ïà­þò èõ è ÷åøóò ãðè­âû ãóñòûå.
Íà́ ïëå­÷è Òóðí íàäå­âà­åò ìåæ òåì ÷åøóé­÷à­òûé ïàí­öèðü
(Çîëî­òîì ïàí­öèðü ñâåð­êàë, è ãîðåë îí ñâåò­ëîþ áðîí­çîé),
Ìå÷ áåðåò îí, è ùèò, è ðîãà­òûé øëåì êðàñ­íî­ãðè­âûé
cir­cumstant pro­pe­ri auri­gae ma­ni­bus­que la­ces­sunt
pec­to­ra plau­sa ca­vis et col­la co­man­tia pec­tunt.
ip­se de­hinc auro squa­len­tem al­bo­que ori­chal­co
cir­cum­dat lo­ri­cam ume­ris, si­mul ap­tat ha­ben­do
en­sem­que cli­peum­que et rub­rae cor­nua cris­tae,
90 (Áîã îãíå­ìîù­íûé ñêî­âàë òîò ìå÷ äëÿ ðîäè­òå­ëÿ Äàâ­íà,
 âîë­íû Ñòèêñà êëè­íîê ïîãðó­çèâ, äîáå­ëà ðàñ­êà­ëåí­íûé);
Ïîñëå ñ ñèëîé ñõâà­òèë è ïîòðÿñ îí ìîãó­÷åþ ïèêîé,
×òî ïðè­ñëî­íåí­íîé ê ñòîë­ïó ïîñðåäè ÷åð­òî­ãà ñòî­ÿ­ëà
(Ïèêó îí ýòó äîáûë ó àâðóí­êà Àêòî­ðà â áèò­âå).
en­sem, quem Dau­no ig­ni­po­tens deus ip­se pa­ren­ti
fe­ce­rat et Sty­gia can­den­tem tin­xe­rat un­da.
exim, quae me­diis in­gen­ti ad­ni­xa co­lum­nae
aedi­bus adsta­bat, va­li­dam vi cor­ri­pit has­tam,
Ac­to­ris Aurun­ci spo­lium, quas­sat­que tre­men­tem
95 Ãðîì­êî ðóòóë âñêðè­÷àë: «Òû âñå­ãäà áåçîò­êàç­íî âíè­ìà­ëà,
Ïèêà, ìîèì ìîëü­áàì! Ïðè­áëè­æà­åò­ñÿ ñðîê! Ïîìî­ãè æå
Òóð­íó, êîòî­ðûé òîáîé ïîñëå Àêòî­ðà íûíå âëà­äå­åò!
Äàé ïîëó­ìó­æà ñðà­çèòü ôðè­ãèé­öà, è ñîðâàí­íûé ïàí­öèðü
Ìîù­íîé ðóêîé èçëî­ìàòü, è â ïûëè åìó âûïà÷­êàòü ïðÿäè
vo­ci­fe­rans: «nunc, o num­quam frustra­ta vo­ca­tus
has­ta meos, nunc tem­pus adest; te ma­xi­mus Ac­tor,
te Tur­ni nunc dextra ge­rit. da ster­ne­re cor­pus
lo­ri­cam­que ma­nu va­li­da la­ce­ra­re re­vol­sam
se­mi­vi­ri Phry­gis et foe­da­re in pul­ve­re cri­nis
100 Âëàæ­íûõ îò ìèð­ðû êóä­ðåé, çàâè­òûõ ãîðÿ­÷èì æåëå­çîì».
Áåøåí­ñòâî ãîíèò åãî, îò ùåê, ïûëàþ­ùèõ æàðîì,
Èñêðû ëåòÿò, è â áåçóì­íûõ ãëà­çàõ îãîíü ïîëû­õà­åò.
Òàê áû÷îê ìîëî­äîé, ïðî­òÿæ­íûì ïóãàÿ ìû÷à­íüåì,
Ïðî­áó­åò â ãíå­âå ðîãà ïåðåä ïåð­âîþ áèò­âîé, óï¸ð­øèñü
vib­ra­tos ca­li­do fer­ro mur­ra­que ma­den­tis».
his agi­tur fu­riis, to­to­que ar­den­tis ab ore
scin­til­lae ab­sis­tunt, ocu­lis mi­cat ac­ri­bus ig­nis;
mu­gi­tus ve­lu­ti cum pri­ma in proe­lia tau­rus
ter­ri­fi­cos ciet at­que iras­ci in cor­nua temptat,
105 Â êðåï­êèé äðå­âåñ­íûé ñòâîë, è áîäàòü ïûòà­åò­ñÿ âåòåð
Èëè, ãîòî­âÿñü ê áîðü­áå, ïåñîê êîïû­òà­ìè ðîåò.
 ýòî æå âðå­ìÿ Ýíåé, íå ìåíü­øèì ãíå­âîì èñïîë­íåí,
Ñåðä­öå äëÿ áèò­âû êðå­ïèë, îáëà­÷èâ­øèñü â äîñïåõ ìàòå­ðèí­ñêèé,
Ðàäó­ÿñü, ÷òî äîãî­âîð êîíåö ïîëî­æèò ñðà­æå­íüÿì.
ar­bo­ris ob­ni­xus trun­co, ven­tos­que la­ces­sit
ic­ti­bus aut spar­sa ad pug­nam pro­lu­dit ha­re­na.
Nec mi­nus in­te­rea ma­ter­nis sae­vus in ar­mis
Aeneas acuit Mar­tem et se sus­ci­tat ira,
ob­la­to gau­dens com­po­ni foe­de­re bel­lum.
110 Ñàì óòå­øàë îí äðó­çåé è òðå­âî­ãó ïå÷àëü­íî­ãî Þëà,
Èì îòêðû­âàÿ ñóäü­áó, è ìóæåé îòðÿäèë, ÷òîá Ëàòè­íó
Òâåð­äûé îòâåò îòíå­ñòè, èçâå­ñòèòü îá óñëî­âè­ÿõ ìèðà.
Òîëü­êî ëèøü íîâûé äåíü, âîñ­õî­äÿ, îñû­ïàë ëó÷à­ìè
Ãîðû, è ââûñü ïîä­íÿ­ëàñü èç ïó÷è­íû Ñîëí­öà óïðÿæ­êà,
tum so­cios maes­ti­que me­tum so­la­tur Iuli,
fa­ta do­cens, re­gi­que iubet res­pon­sa La­ti­no
cer­ta re­fer­re vi­ros et pa­cis di­ce­re le­ges.
Pos­te­ra vix sum­mos spar­ge­bat lu­mi­ne mon­tis
or­ta dies, cum pri­mum al­to se gur­gi­te tol­lunt
115 Ãîëî­âû ãîð­äî ïîä­íÿâ, èç íîçä­ðåé âûäû­õàÿ ñèÿ­íüå, —
Ñòà­ëè òîò­÷à́ñ æå ó ñòåí âåëè­êî­ãî ãîðî­äà ïîðîçíü
Òåâ­ê­ðû è ðóòó­ëîâ ðàòü ãîòî­âèòü ïîëå äëÿ áèò­âû,
Îáùèì áîãàì âîç­äâè­ãàòü àëòà­ðè èç çåëå­íî­ãî äåð­íà
È î÷à­ãè. À äðó­ãèå îãîíü è âîäó ïðè­íî­ñÿò,
So­lis equi lu­cem­que ela­tis na­ri­bus efflant:
cam­pum ad cer­ta­men mag­nae sub moe­ni­bus ur­bis
di­men­si Ru­tu­li­que vi­ri Teuc­ri­que pa­ra­bant
in me­dio­que fo­cos et dis com­mu­ni­bus aras
gra­mi­neas. alii fon­tem­que ig­nem­que fe­re­bant,
120 Áåä­ðà îäåâ ïîëîò­íîì è âèñ­êè óâåí­÷àâ­øè âåð­áå­íîé.
Âîò àâçî­íèäîâ âîé­ñêà âûõî­äÿò, ñòðîé êîïüå­íîñ­íûé
 ïîëå òå÷åò èç âîðîò. Âûñòó­ïà­þò íàâñòðå­÷ó òðî­ÿí­öû,
Âñëåä òèððåí­öåâ ïîë­êè, íåïî­õî­æè íà òåâ­êðîâ îðó­æüåì.
Êàæ­äûé òàê ñíà­ðÿ­æåí, ñëîâ­íî Ìàð­ñîâ áîé áåñ­ïî­ùàä­íûé
ve­la­ti li­mo et ver­be­na tem­po­ra vincti.
pro­ce­dit le­gio Auso­ni­dum pi­la­ta­que ple­nis
ag­mi­na se fun­dunt por­tis. hinc Troi­us om­nis
Tyrrhe­nus­que ruit va­riis exer­ci­tus ar­mis,
haud se­cus instruc­ti fer­ro, quam si as­pe­ra Mar­tis
125 Âîé­ñêî çîâåò. Ìåæ áîé­öîâ â áàã­ðå­öå è â çîëî­òå ãîð­äîì
Ñêà­÷óò, êðà­ñó­ÿñü, âîæäè: Ìíå­ñôåé, Àññà­ðà­êà ïîòî­ìîê,
Õðàá­ðûé òèððå­íåö Àçèë; âïå­ðå­äè îïîë­÷å­íüÿ ëàòè­íÿí
Åäåò Ìåñ­ñàï, óêðî­òè­òåëü êîíåé, Íåï­òó­íî­âà îòðàñëü.
Ïîäà­ëè çíàê — è ðÿäû ïî ñâî­èì ñòî­ðî­íàì ðàñ­ñòó­ïè­ëèñü,
pug­na vo­cet; nec non me­diis in mi­li­bus ip­si
duc­to­res auro vo­li­tant ostro­que su­per­bi,
et ge­nus As­sa­ra­ci Mnes­the­us et for­tis Asi­las
et Mes­sa­pus equ­um do­mi­tor, Nep­tu­nia pro­les.
ut­que da­to sig­no spa­tia in sua quis­que re­ces­sit,
130 Êîïüÿ âîòêíó­ëèñü â ïåñîê, è ùèòû ê íèì áîé­öû ïðè­ñëî­íè­ëè.
Ãîíèò íà êðîâ­ëè äîìîâ, íà âûñî­êèå áàø­íè òðå­âî­ãà
Âåñü áåç­îðóæ­íûé íàðîä, ìàòå­ðåé è íåìîù­íûõ ñòàð­öåâ,
È ó âîðîò ãîðîä­ñêèõ òîë­ïîé òåñ­íÿò­ñÿ ëàâ­ðåíò­öû.
 ýòî ìãíî­âå­íüå ñ õîë­ìà, ÷òî çîâåò­ñÿ íûíå Àëü­áàí­ñêèì, —
de­fi­gunt tel­lu­re has­tas et scu­ta rec­li­nant.
tum stu­dio ef­fu­sae mat­res et vol­gus iner­mum
in­va­li­di­que se­nes tur­ris et tec­ta do­mo­rum
ob­se­de­re, alii por­tis sub­li­mi­bus adstant.
At Iuno e sum­mo, qui nunc Al­ba­nus ha­be­tur
135 Âñòàðü æå íè èìå­íè îí íå èìåë, íè ïî÷å­òà, íè ñëà­âû, —
Äî÷ü Ñàòóð­íà ïîëÿ îãëÿäå­ëà ñ âåð­øè­íû, è îáà
Âîé­ñêà âðàæ­äåá­íûõ íà íåé, è ãîðîä âëà­äû­êè Ëàòè­íà.
Òóð­íà ñåñò­ðå ñêà­çà­ëà îíà, áîãè­íÿ — áîãèíå,
Âëàñò­íîé íàä âëà­ãîé îçåð è î çâîí­êèõ ïåêó­ùåé­ñÿ ðåêàõ,
(tum ne­que no­men erat ne­que ho­nos aut glo­ria mon­ti),
pros­pi­ciens tu­mu­lo cam­pum as­pec­ta­bat et am­bas
Lau­ren­tum Tro­um­que acies ur­bem­que La­ti­ni.
ex­templo Tur­ni sic est ad­fa­ta so­ro­rem,
di­va deam, stag­nis quae flu­mi­ni­bus­que so­no­ris
140 Èáî âîç­âû­ñèë åå ñâÿ­ùåí­íîé ïî÷å­ñòüþ ýòîé,
Äåâ­ñòâî ïîõè­òèâ ó íåé, ïîâå­ëè­òåëü âûñî­êèé ýôè­ðà:
«Íèì­ôà, ïîòî­êîâ êðà­ñà, ìîå­ìó ëþáåç­íàÿ ñåðä­öó,
Âåäà­åøü òû, ÷òî òåáÿ ñðå­äè æåí ëàòèí­ñêèõ, äåëèâ­øèõ
Ëîæå, ïîñòû­ëîå ìíå, ñ Þïè­òå­ðîì âåëè­êî­äóø­íûì,
prae­si­det; hunc il­li rex aethe­ris al­tus ho­no­rem
Iup­pi­ter erep­ta pro vir­gi­ni­ta­te sac­ra­vit:
«nym­pha, de­cus flu­vio­rum, ani­mo gra­tis­si­ma nostro,
scis ut te cunctis unam, quae­cum­que La­ti­nae
mag­na­ni­mi Iovis ingra­tum as­cen­de­re cu­bi­le,
145 ß îòëè­÷è­ëà îäíó, íàãðà­äèâ íåáåñ­íûì óäå­ëîì.
Çíàé æå, ÷òî ãîðå òåáå ãðî­çèò, è ìåíÿ íå êîðè èì:
Ïðåæ­äå êàçà­ëîñü ìíå, ÷òî íå âðàæ­äåá­íû Ôîð­òó­íà è Ïàð­êè
Ëàöèÿ äåëó — òîãäà ÿ õðà­íè­ëà òâîé ãîðîä è Òóð­íà,
Íûíå æå õðàá­ðûé âñòó­ïèë ñ ñóäü­áîé â íåðàâ­íóþ áèò­âó.
prae­tu­le­rim cae­li­que li­bens in par­te lo­ca­rim:
dis­ce tuum, ne me in­cu­ses, Iutur­na, do­lo­rem.
qua vi­sa est For­tu­na pa­ti Par­cae­que si­ne­bant
ce­de­re res La­tio, Tur­num et tua moe­nia te­xi:
nunc iuve­nem im­pa­ri­bus vi­deo con­cur­re­re fa­tis,
150 Ïàð­êîé íàçíà­÷åí­íûé ñðîê è äåñ­íè­öà âðà­ãà óæå áëèç­êè.
ß íå â ñèëàõ ñìîò­ðåòü íè íà èõ äîãî­âîð, íè íà áèò­âó.
Åñëè îòâà­æèøü­ñÿ òû ðàäè áðà­òà õîòü ÷òî-íèáóäü ñäå­ëàòü, —
Äåé­ñò­âóé, ïîðà! Áûòü ìîæåò, ïðè­äåò ê çëî­ïî­ëó÷­íûì óäà­÷à!»
Ýòèì áîãè­íè ñëî­âàì îòâå­÷à­ëà ñëå­çà­ìè Þòóð­íà,
Par­ca­rum­que dies et vis ini­mi­ca pro­pin­quat.
non pug­nam as­pi­ce­re hanc ocu­lis, non foe­de­ra pos­sum.
tu pro ger­ma­no si quid prae­sen­tius audes,
per­ge; de­cet. for­san mi­se­ros me­lio­ra se­quen­tur».
Vix ea, cum lac­ri­mas ocu­lis Iutur­na pro­fu­dit
155 Äâà­æäû è òðè­æäû ðóêîé â áëà­ãî­ðîä­íóþ ãðóäü óäà­ðÿÿ.
«Ïëà­êàòü íå âðå­ìÿ, ñïå­øè, — ãîâî­ðèò öàðè­öà Þíî­íà, —
Áðà­òà, êîëü ñïî­ñîá íàé­äåøü, ïîïû­òàé­ñÿ âûðâàòü ó ñìåð­òè,
Âíîâü èõ ñðà­æàòü­ñÿ çàñòàâü è ðàç­ðóøü ñîþç çàêëþ­÷åí­íûé.
ß îòâå­÷àþ çà âñå». È ïîêè­íó­ëà íèì­ôó Þíî­íà,
ter­que qua­ter­que ma­nu pec­tus per­cus­sit ho­nes­tum.
«non lac­ri­mis hoc tem­pus», ait Sa­tur­nia Iuno:
«ac­ce­le­ra et frat­rem, si quis mo­dus, eri­pe mor­ti;
aut tu bel­la cie con­cep­tum­que ex­cu­te foe­dus.
auc­tor ego auden­di». sic ex­hor­ta­ta re­li­quit
160 Äóõ êîëå­áà­íüåì ñìó­òèâ è ðàíèâ ñåðä­öå ïå÷à­ëüþ.
Òîþ ïîðîé ïîêà­çà­ëèñü öàðè: â êîëåñ­íè­öå ÷åò­âåð­êîé
Åäåò ìîãó­÷èé Ëàòèí, è âåíåö íà ÷åëå åãî áëå­ùåò
ßðêèé, î äâà­æäû øåñòè ëó÷àõ çîëî­÷å­íûõ, — îòëè­÷üå
Âíó­êîâ Ñîëí­öà; è Òóðí áåëî­ñíåæ­íîé ïàðîþ ïðà­âèò,
in­cer­tam et tris­ti tur­ba­tam vol­ne­re men­tis.
In­te­rea re­ges, in­gen­ti mo­le La­ti­nus
quad­riiu­go ve­hi­tur cur­ru, cui tem­po­ra cir­cum
aura­ti bis sex ra­dii ful­gen­tia cin­gunt,
So­lis avi spe­ci­men; bi­gis it Tur­nus in al­bis,
165 Äâå â ðóêå ó íåãî ñ øèðî­êè­ìè æàëà­ìè ïèêè.
Âîò è ðîäè­òåëü Ýíåé, çà÷è­íà­òåëü ïëå­ìå­íè ðèì­ëÿí,
Çâåçä­íûì ñâåð­êàÿ ùèòîì, íåáåñ­íûì äîñïå­õîì ñâåð­êàÿ,
Ñ íèì Àñêà­íèé — âòî­ðîé çàëîã âåëè­÷èÿ Ðèìà, —
Ëàãåðü ïîêè­íóâ, èäóò; îáëà­÷åí­íûé â áåëîå ïëà­òüå
bi­na ma­nu la­to cris­pans has­ti­lia fer­ro.
hinc pa­ter Aeneas, Ro­ma­nae stir­pis ori­go,
si­de­reo flag­rans cli­peo et cae­les­ti­bus ar­mis,
et iux­ta As­ca­nius, mag­nae spes al­te­ra Ro­mae,
pro­ce­dunt castris, pu­ra­que in ves­te sa­cer­dos
170 Æðåö ïîðî­ñåí­êà âåäåò è îâöó, íå çíàâ­øóþ ñòðèæ­êè,
 æåðò­âó áîãàì, ê àëòà­ðÿì, ãäå ïûëà­åò æàð­êîå ïëà­ìÿ.
Âçî­ðû î÷åé îáðà­òèâ âîñ­õî­äÿ­ùå­ìó ñîëí­öó íàâñòðå­÷ó,
Ãîëî­âû æåðòâ ïîñû­ïà­þò öàðè ñîëå­íîé ìóêîþ,
Ìåòÿò èõ îñò­ðûì êëèí­êîì è òâî­ðÿò íà àëòàðü âîç­ëè­ÿ­íüå.
sae­ti­ge­ri fe­tum suis in­ton­sam­que bi­den­tem
at­tu­lit ad­mo­vit­que pe­cus flag­ran­ti­bus aris.
il­li ad sur­gen­tem con­ver­si lu­mi­na so­lem
dant fru­ges ma­ni­bus sal­sas et tem­po­ra fer­ro
sum­ma no­tant pe­cu­dum pa­te­ris­que al­ta­ria li­bant.
175 Áëà­ãî­÷å­ñòè­âûé Ýíåé ñ ìå÷îì îáíà­æåí­íûì âçìî­ëèë­ñÿ:
«Ñîëí­öå â ñâèäå­òå­ëè ÿ ïðè­çû­âàþ è Ëàöèÿ çåì­ëþ,
Ðàäè êîòî­ðîé òðóäû è íåâçãî­äû ÿ òÿæ­êèå âûíåñ!
Òû, âñå­ìî­ãó­ùèé Îòåö, ñ òâî­åé ñåñò­ðîé è ñóïðó­ãîé,
Ê íàì áëà­ãî­ñêëîí­íîé òåïåðü ïî ìîëèò­âàì ìîèì! Òû, ðîäè­òåëü
tum pius Aeneas stric­to sic en­se pre­ca­tur:
«es­to nunc Sol tes­tis et haec mi­hi Ter­ra pre­can­ti,
quam prop­ter tan­tos po­tui per­fer­re la­bo­res,
et pa­ter om­ni­po­tens et tu Sa­tur­nia co­niunx,
iam me­lior, iam, di­va, pre­cor; tu­que inclu­te Ma­vors,
180 Ìàðñ, ïðî­ñëàâ­ëåí­íûé áîã, â ÷üåé âëà­ñòè áèò­âû è âîé­íû!
Áóäü­òå ñâèäå­òå­ëè ìíå è âû, Ðîä­íè­êè è Ïîòî­êè,
Âû, áîæå­ñòâà, ñêîëü­êî åñòü âàñ â ìîðÿõ è âûñî­êîì ýôè­ðå!
Åñëè æðå­áèé îòäàñò àâçî­íèé­ñêî­ìó Òóð­íó ïîáåäó,
 ãîðîä Ýâàíä­ðà òîãäà ïóñòü óéäóò ïîáåæ­äåí­íûå òåâ­ê­ðû,
cuncta tuo qui bel­la, pa­ter, sub nu­mi­ne tor­ques;
Fon­tis­que Flu­vios­que vo­co, quae­que aethe­ris al­ti
re­li­gio et quae cae­ru­leo sunt nu­mi­na pon­to:
ces­se­rit Auso­nio si fors vic­to­ria Tur­no,
con­ve­nit Euandri vic­tos dis­ce­de­re ad ur­bem,
185 Ýòè ïîëÿ ïîêèíåò ìîé ñûí, è âïðåäü ýíå­àäû
Âàøèõ íå áóäóò äåð­æàâ ìå÷îì ìÿòåæ­íûì òðå­âî­æèòü.
Åñëè æå ñóäü­áû ïîøëþò ïîáåäó íàøå­ìó Ìàð­ñó, —
 ýòî ÿ âåðþ, è ïóñòü íå îáìà­íóò âñå­âûø­íèå âåðû, —
Òåâ­êðàì ÿ ïîä­÷è­íÿòü èòà­ëèé­öåâ íå ñòà­íó è öàð­ñêîé
ce­det Iulus ag­ris, nec post ar­ma ul­la re­bel­les
Aenea­dae re­fe­rent fer­ro­ve haec reg­na la­ces­sent.
sin nostrum ad­nue­rit no­bis Vic­to­ria Mar­tem
(ut po­tius reor et po­tius di nu­mi­ne fir­ment),
non ego nec Teuc­ris Ita­los pa­re­re iube­bo
190 Âëà­ñòè èñêàòü äëÿ ñåáÿ: ïóñòü íå áóäåò íèêòî ïîáåæ­äåí­íûì,
Ïóñòü íåðàç­ðûâ­íûé ñîþç ðàâ­íî­ïðàâ­íûå ñâÿ­æåò íàðî­äû.
ß ëèøü áîãîâ è ñâÿ­òû­íè âàì äàì. Ïóñòü òîð­æå­ñò­âåí­íîé âëà­ñòüþ
Òåñòü ìîé âëà­äå­åò, Ëàòèí, íà âîéíå è â ìèðå, — äëÿ íàñ æå
Òåâ­ê­ðû ãðàä âîç­âå­äóò, è Ëàâè­íèÿ äàñò åìó èìÿ».
nec mi­hi reg­na pe­to: pa­ri­bus se le­gi­bus am­bae
in­vic­tae gen­tes aeter­na in foe­de­ra mit­tant.
sac­ra deos­que da­bo; so­cer ar­ma La­ti­nus ha­be­to,
im­pe­rium sol­lem­ne so­cer; mi­hi moe­nia Teuc­ri
con­sti­tuent ur­bi­que da­bit La­vi­nia no­men».
195 Òàê Ýíåé ãîâî­ðèë, è Ëàòèí âîñëåä åìó ìîë­âèë,
Ê íåáó âçîð óñòðå­ìèâ, ïðî­ñòè­ðàÿ ðóêè ê ñâå­òè­ëàì:
«Òåìè æå ÿ êëÿ­íóñü Çåì­ëåé, Ñâå­òè­ëàìè, Ìîðåì,
ßíó­ñà ëèêîì äâîé­íûì è ÷àä Ëàòî­íû ÷åòîþ,
Ñèëîé ïîä­çåì­íûõ áîãîâ è ñâÿ­òè­ëè­ùåì êðåï­êî­ãî Äèòà!
Sic prior Aeneas; se­qui­tur sic dein­de La­ti­nus,
sus­pi­ciens cae­lum, ten­dit­que ad si­de­ra dextram:
«haec eadem, Aenea, ter­ram, ma­re, si­de­ra iuro,
La­to­nae­que ge­nus dup­lex Ianum­que bif­ron­tem
vim­que deum in­fer­nam et du­ri sac­ra­ria Di­tis;
200 Ìíå äà âíåì­ëåò Îòåö, îñâÿ­ùàþ­ùèé ìîë­íèåé óçû!
Âû, áîæå­ñòâà è îãíè àëòà­ðåé, êîòî­ðûõ êàñà­þñü,
Ìíå ñâèäå­òå­ëè: ìèð è ñîþç íåðó­øèì äëÿ ëàòè­íÿí,
×òî á íè ñëó­÷è­ëîñü, âîâåê. Íèêà­êàÿ ñèëà îòíûíå
Âîëþ íå ñëî­ìèò ìîþ, — ïóñòü áû äàæå â ïîòî­ïå ñìå­øà­ëèñü
audiat haec ge­ni­tor, qui foe­de­ra ful­mi­ne san­cit.
tan­go aras, me­dios ig­nis et nu­mi­na tes­tor:
nul­la dies pa­cem hanc Ita­lis nec foe­de­ra rum­pet,
quo res cum­que ca­dent, nec me vis ul­la vo­len­tem
aver­tet, non, si tel­lu­rem ef­fun­dat in un­das,
205 Âîë­íû è ñóøà è ñâîä íåáåñ îáðó­øèë­ñÿ â Òàð­òàð, —
Òàê æå, êàê ýòîò æåçë (áûë æåçë â ðóêå åãî ïðà­âîé)
Òåíè íå äàñò íèêî­ãäà, íå îäå­íåò­ñÿ ëåã­êîé ëèñò­âîþ,
Ïîñëå òîãî êàê, â ëåñó ñî ñòâî­ëà ìàòå­ðèí­ñêî­ãî ñðå­çàí,
Ñîêîâ ëèøåí, ïîòå­ðÿë ïîä íîæîì îí è êóä­ðè è âåò­âè,
di­lu­vio mis­cens, cae­lum­que in Tar­ta­ra sol­vat;
ut sceptrum hoc» (dextra sceptrum nam for­te ge­re­bat)
«num­quam fron­de le­vi fun­det vir­gul­ta nec umbras,
cum se­mel in sil­vis imo de stir­pe re­ci­sum
mat­re ca­ret po­suit­que co­mas et brac­chia fer­ro;
210 Íåêî­ãäà ñóê, íî òåïåðü ðóêîé èñêóñ­íîé îïðàâ­ëåí
 ìåä­íûé óáîð è âðó­÷åí îòöàì íàðî­äà ëàòè­íÿí».
Òàê ãîâî­ðè­ëè öàðè, äîãî­âîð ñêðåï­ëÿÿ âçà­èì­íî,
Ïåðåä î÷à­ìè âîæäåé, à ïîòîì íàä îãíåì ïî îáðÿäó
Æåðò­âû çàêëà­ëè îíè îñâÿ­ùåí­íûå, çàæè­âî âûðâàâ
olim ar­bos, nunc ar­ti­fi­cis ma­nus aere de­co­ro
inclu­sit pat­ri­bus­que de­dit ges­ta­re La­ti­nis».
ta­li­bus in­ter se fir­ma­bant foe­de­ra dic­tis
pros­pec­tu in me­dio pro­ce­rum. tum ri­te sac­ra­tas
in flam­mam iugu­lant pe­cu­des et vis­ce­ra vi­vis
215 Ñåðä­öå è ïå÷åíü ó íèõ è àëòàðü îòÿã­÷èâ­øè äàðà­ìè.
Íî óæ íåðàâ­íûì òåïåðü ïîåäè­íîê öàðåé ïðåä­ñòàâ­ëÿë­ñÿ
Ðóòó­ëàì; â äóøàõ ó íèõ íåñî­ãëàñ­íûå áîðþò­ñÿ ÷óâ­ñòâà
Òåì ãîðÿ­÷åé, ÷åì áëè­æå îíè ïðå­âîñ­õîä­ñòâî Ýíåÿ
Âèäÿò. È ïóùå ñåðä­öà́ âçâîë­íî­âàë ëèöîì èçìîæ­äåí­íûì,
eri­piunt cu­mu­lantque one­ra­tis lan­ci­bus aras.
At ve­ro Ru­tu­lis im­par ea pug­na vi­de­ri
iam­du­dum et va­rio mis­ce­ri pec­to­ra mo­tu;
tum ma­gis, ut pro­pius cer­nunt non vi­ri­bus aequis.
adiu­vat in­ces­su ta­ci­to prog­res­sus et aram
220 Âçî­ðîì ïîòóï­ëåí­íûì Òóðí, êîãäà îí ê àëòà­ðþ, ïîáëåä­íåâ­øèé,
Øåë è ñ ìîëü­áîþ ê íåìó ïðè­ïàë, íå ïðî­ìîë­âèâ íè ñëî­âà.
Ñëû­øèò Þòóð­íà: â òîë­ïå ðàçäà­åò­ñÿ ðîïîò âñå ãðîì­÷å,
Øàò­êèå äóøè ëþäåé îáðà­ùà­þò­ñÿ ê ïîìûñ­ëàì íîâûì;
 ãóùó ñòî­ÿ­ùèõ áîé­öîâ, ïðè­íÿâ îáëè­÷üå Êàìåð­òà
suppli­ci­ter ve­ne­rans de­mis­so lu­mi­ne Tur­nus
ta­ben­tes­que ge­nae et iuve­na­li in cor­po­re pal­lor.
quem si­mul ac Iutur­na so­ror creb­res­ce­re vi­dit
ser­mo­nem et vol­gi va­ria­re la­ban­tia cor­da,
in me­dias acies, for­mam ad­si­mu­la­ta Ca­mer­ti
225 (Ñ ïðà­äåäîâ áûë ìîãó÷ åãî ðîä, è îòåö âîç­âå­ëè­÷èë
Äîá­ëå­ñòüþ èìÿ åãî, è îí ñàì áûë âîèí îòâàæ­íûé),
 ãóùó áîé­öîâ çàìå­øà­ëàñü îíà è ñòà­ëà óìå­ëî
Ñåÿòü ðîïîò ìåæ íèõ, ïîä­ñòðå­êàÿ òàêè­ìè ðå÷à­ìè:
«Âèäåòü íå ñòûä­íî ëè âàì, êàê çà íàñ çà âñåõ ïîä­ñòàâ­ëÿ­åò
(cui ge­nus a proa­vis in­gens cla­rum­que pa­ter­nae
no­men erat vir­tu­tis et ip­se acer­ri­mus ar­mis),
in me­dias dat se­se acies, haud nes­cia re­rum,
ru­mo­res­que se­rit va­rios ac ta­lia fa­tur:
«non pu­det, o Ru­tu­li, pro cunctis ta­li­bus unam
230 Æèçíü îäèí ïîä óäàð? Èëü ÷èñ­ëîì íå ðàâ­íû ìû è ñèëîé
Íàøèì âðà­ãàì? Âîò âñÿ îíà çäåñü, àðêàä­öåâ è òåâ­êðîâ
Ðàòü ðîêî­âàÿ, è âîò íåíà­âèñò­íûå Òóð­íó ýòðóñ­êè:
Âñåì íå õâà­òèò âðà­ãîâ, êîëü îäèí íà îäèí ìû ñîé­äåì­ñÿ!
Òóðí ê íåáî­æè­òå­ëÿì, ÷üèì àëòà­ðÿì îí ñåáÿ ïîñâÿ­ùà­åò,
obiec­ta­re ani­mam? nu­me­ro­ne an vi­ri­bus aequi
non su­mus? en, om­nes et Troes et Ar­ca­des hi sunt,
fa­ta­les­que ma­nus, in­fen­sa Et­ru­ria Tur­no.
vix hos­tem, al­ter­ni si congre­dia­mur, ha­be­mus.
il­le qui­dem ad su­pe­ros, quo­rum se de­vo­vet aris,
235 Áóäåò ìîë­âîé âîç­íå­ñåí, è íå ñìîëêíåò â óñòàõ åãî èìÿ.
Ìû æå, îò÷èé íàø êðàé ïîòå­ðÿâ, íàä­ìåí­íûì âëà­äû­êàì
Ñòà­íåì ðàáà­ìè, êîëü çäåñü ñèäåòü îñòà­íåì­ñÿ ïðàçä­íî».
Âîè­íîâ ðâå­íüå îíà ðàçî­æãëà òàêè­ìè ðå÷à­ìè,
Ãðîì­÷å è ãðîì­÷å ïîïîëç ïî ðàòÿì ðóòó­ëîâ ðîïîò.
suc­ce­det fa­ma vi­vus­que per ora fe­re­tur;
nos pat­ria amis­sa do­mi­nis pa­re­re su­per­bis
co­ge­mur, qui nunc len­ti con­se­di­mus ar­vis».
Ta­li­bus in­cen­sa est iuve­num sen­ten­tia dic­tis
iam ma­gis at­que ma­gis ser­pit­que per ag­mi­na mur­mur;
240 Äàæå ëàòè­íÿíå âñå è ëàâ­ðåíò­öû, êîòî­ðûå ïðåæ­äå
Ëèøü î ñïà­ñå­íüå ñòðà­íû, î ïîêîå è ìèðå ìå÷­òà­ëè,
Ðâóò­ñÿ ê îðó­æüþ îïÿòü è ìîëÿò­ñÿ, ÷òîá íå óñïå­ëè
Êëÿò­âîé ñêðå­ïèòü äîãî­âîð, è îá ó÷à­ñòè Òóð­íà æàëå­þò.
Íèì­ôå âñå ìàëî, è âîò, çàòå­ÿâ íîâóþ õèò­ðîñòü,
ip­si Lau­ren­tes mu­ta­ti ip­si­que La­ti­ni.
qui si­bi iam re­quiem pug­nae re­bus­que sa­lu­tem
spe­ra­bant, nunc ar­ma vo­lunt foe­dus­que pre­can­tur
in­fec­tum et Tur­ni sor­tem mi­se­ran­tur ini­quam.
his aliud mai­us Iutur­na adiun­git et al­to
245 Çíà­ìå­íüå â íåáå îíà ÿâè­ëà (íè÷òî èòà­ëèé­öàì
Óì íå ìîã­ëî ñèëü­íåé ïîìó­òèòü, ÷åì îáìàí­íîå ÷óäî):
 àëîì ýôè­ðå ëåòåë îðåë Þïè­òå­ðà áóðûé,
Ïòèö ïðè­áðåæ­íûõ âñïóã­íóâ, çà êðû­ëà­òûì ãíàë­ñÿ îí ñòðî­åì;
Âäðóã óïàë ñ âûñîòû è ïðå­êðàñ­íî­ãî ëåáåäÿ ïîä­íÿë
dat sig­num cae­lo, quo non prae­sen­tius ul­lum
tur­ba­vit men­tes Ita­las monstro­que fe­fel­lit.
nam­que vo­lans rub­ra ful­vus Iovis ales in aeth­ra
li­to­reas agi­ta­bat avis tur­bam­que so­nan­tem
ag­mi­nis ali­ge­ri, sub­ito cum lap­sus ad un­das
250 Çëîá­íûé ðàç­áîé­íèê èç âîëí, êðè­âû­ìè âïèâ­øèñü êîã­òÿ­ìè.
Äóõîì âîñ­ïðÿ­íóâ, ãëÿäÿò èòà­ëèé­öû íà äèâ­íîå äåëî:
Ñ êðè­êîì âñåé ñòà­åé íàçàä ïîâåð­íó­ëè áåãó­ùèå ïòè­öû,
Ñâåò êðû­ëà­ìè çàñòëàâ è ñáèâ­øèñü ïëîò­íîþ òó÷åé,
 íåáå ïîãíà­ëè âðà­ãà, — è, íàòèñ­êîì èõ ïîáåæ­äåí­íûé,
cyc­num ex­cel­len­tem pe­di­bus ra­pit impro­bus un­cis.
ar­re­xe­re ani­mos Ita­li cunctae­que vo­luc­res
con­ver­tunt cla­mo­re fu­gam (mi­ra­bi­le vi­su)
aethe­ra­que obscu­rant pin­nis hos­tem­que per auras
fac­ta nu­be pre­munt, do­nec vi vic­tus et ip­so
255 Âûïó­ñòèë õèù­íèê èç ëàï, îñëà­áåâ­øèõ îò òÿæå­ñòè ãðó­çà,
 âîäó äîáû­÷ó è ñàì â îáëà­êà óì÷àë­ñÿ òðóñ­ëè­âî.
Ðóòó­ëîâ ðàäîñò­íûé êëè÷ ïðåä­âå­ñòüå ëæè­âîå âñòðå­òèë.
Òÿíóò­ñÿ ðóêè ê ìå÷àì. È ïåð­âûì ãàäà­òåëü Òîëóì­íèé
Ìîë­âèò: «Íèñ­ïî­ñëà­íî òî, î ÷åì ïðî­ñèë ÿ â ìîëèò­âàõ!
pon­de­re de­fe­cit prae­dam­que ex un­gui­bus ales
proie­cit flu­vio, pe­ni­tus­que in nu­bi­la fu­git.
Tum ve­ro augu­rium Ru­tu­li cla­mo­re sa­lu­tant
ex­pe­diuntque ma­nus, pri­mus­que To­lum­nius augur
«hoc erat, hoc, vo­tis», in­quit, «quod sae­pe pe­ti­vi.
260 Âèæó áîãîâ, áîãîâ óçíàþ! Áåðè­òå îðó­æüå,
ß ïîâå­äó, íåñ÷àñò­íûå, âàñ, êîòî­ðûõ âîé­íîþ
Çëîá­íûé ïðè­øëåö çàïó­ãàë, ñëîâ­íî ïòèö áåñ­ñèëü­íûõ, ÿâèâ­øèñü
Áåðåã âàø ðàçî­ðÿòü. Íî íà âñåõ ïàðó­ñàõ óáå­æèò îí
 ìîðå òðóñ­ëè­âî. À âû ðÿäû äðóæ­íåå ñîìêíè­òå:
ac­ci­pio, adgnos­co­que deos; me, me du­ce fer­rum
cor­ri­pi­te, o mi­se­ri, quos impro­bus ad­ve­na bel­lo
ter­ri­tat, in­va­li­das ut aves, et li­to­ra vestra
vi po­pu­lat. pe­tet il­le fu­gam pe­ni­tus­que pro­fun­do
ve­la da­bit. vos una­ni­mi den­sa­te ca­ter­vas
265 Â áèò­âå öàðÿ çàùè­òèì è îòíÿòü åãî íå ïîç­âî­ëèì!»
Âûìîë­âèâ, îí èç ðÿäîâ âûáå­ãà­åò è â òåâ­êðîâ áðî­ñà­åò
Ïèêó; ïðÿ­ìî ëåòèò, ðàñ­ñå­êàÿ âîçäóõ ñî ñâè­ñòîì,
Âåò­êà êèçè­ëà. È âìèã ðàçäà­þò­ñÿ êðè­êè ïîâñþäó,
Âìèã çàïû­ëà­ëè ñåðä­öà, è ðÿäû ñìîò­ðåâ­øèõ ñìå­øà­ëèñü.
et re­gem vo­bis pug­na de­fen­di­te rap­tum».
Di­xit et ad­ver­sos te­lum con­tor­sit in hos­tis
pro­cur­rens; so­ni­tum dat stri­du­la cor­nus et auras
cer­ta se­cat. si­mul hoc, si­mul in­gens cla­mor, et om­nes
tur­ba­ti cu­nei ca­le­fac­ta­que cor­da tu­mul­tu.
270 Ïèêà ìåæ òåì, — ó íåå íà ïóòè æèâîþ ïðå­ãðà­äîé
Äåâÿòü ïðå­êðàñ­íûõ ñûíîâ àðêà­ä­öà Ãèëèï­ïà ñòî­ÿ­ëî,
Áðà­òüåâ, ðîæ­äåí­íûõ îäíîé òèð­ðåí­êîé-ìàòå­ðüþ ñòàð­öó, —
 òåëî âïè­ëàñü îäíî­ìó, òóäà, ãäå æèâîò åãî ñòÿ­íóò
Êîæà­íûì ïîÿ­ñîì áûë, ñêðåï­ëåí­íûì ïðÿæ­êîþ ñáî­êó;
has­ta vo­lans, ut for­te no­vem pul­cher­ri­ma frat­rum
cor­po­ra con­sti­te­rant contra, quos fi­da crea­rat
una tot Ar­ca­dio co­niunx Tyrrhe­na Gy­lip­po,
ho­rum unum ad me­dium, te­ri­tur qua su­ti­lis al­vo
bal­teus et la­te­rum iunctu­ras fi­bu­la mor­det,
275 Þíî­øó äèâ­íîé êðà­ñû, áëè­ñòàâ­øå­ãî ïûø­íûì äîñïå­õîì,
Ïèêà ïðîí­çè­ëà íàñêâîçü è â ïåñîê îïðî­êè­íó­ëà æåë­òûé.
Áðà­òüÿ, îòâàæ­íûé îòðÿä, ïîðà­æåí­íûå ñêîð­áüþ âíå­çàï­íîé,
Òîò­÷àñ õâà­òà­þò ìå÷è è æåëå­çî ëåòó­÷åå êîïèé,
Ðâóò­ñÿ âñëå­ïóþ âïå­ðåä; íàâñòðå­÷ó èì âûáå­ãà­åò
eg­re­gium for­ma iuve­nem et ful­gen­ti­bus ar­mis,
tran­sa­di­git cos­tas ful­va­que ef­fun­dit ha­re­na.
at frat­res, ani­mo­sa pha­lanx ac­cen­sa­que luc­tu,
pars gla­dios strin­gunt ma­ni­bus, pars mis­si­le fer­rum
cor­ri­piunt cae­ci­que ruunt. quos ag­mi­na contra
280 Ñòðîé ëàâ­ðåíò­ñêèõ áîé­öîâ; è óæå àãèë­ëèí­öû è òåâ­ê­ðû
Ì÷àò­ñÿ ëàâè­íîé ãóñòîé è àðêàä­öû â ïåñò­ðûõ äîñïå­õàõ.
Ñòðàñòü îäíà ó âðà­ãîâ: ðåøèòü îðó­æè­åì òÿæ­áó.
Âñå àëòà­ðè ñìå­òå­íû. Âçâèõ­ð¸í­íîé ÷åð­íîþ òó÷åé
Ïî íåáó êîïüÿ ëåòÿò, è æåëåç­íûé ðóøèò­ñÿ ëèâåíü.
pro­cur­runt Lau­ren­tum; hinc den­si rur­sus inun­dant
Troes Agyl­li­ni­que et pic­tis Ar­ca­des ar­mis:
sic om­nis amor unus ha­bet de­cer­ne­re fer­ro.
di­ri­pue­re aras, it to­to tur­bi­da cae­lo
tem­pes­tas te­lo­rum ac fer­reus ingruit im­ber,
285 ×àøè íåñóò è æàðîâ­íè íàçàä. Ëàòèí óáå­ãà­åò,
Ïðî÷ü óíî­ñèò áîãîâ, èçãî­íÿ­å­ìûõ ïîïðàí­íîé êëÿò­âîé.
Âïðÿ÷ü â êîëåñ­íè­öû êîíåé ñïå­øàò îäíè, à äðó­ãèå
Ïðû­ãà­þò â ñåä­ëà, ëåòÿò íà âðà­ãà ñ ìå÷îì îáíà­æåí­íûì.
Âîò íà Àâëå­ñòà-öàðÿ Ìåñ­ñàï êîíÿ íàïðàâ­ëÿ­åò
cra­te­ras­que fo­cos­que fe­runt. fu­git ip­se La­ti­nus
pul­sa­tos re­fe­rens in­fec­to foe­de­re di­vos.
infre­nant alii cur­rus aut cor­po­ra sal­tu
sub­iciunt in equos et stric­tis en­si­bus ad­sunt.
Mes­sa­pus re­gem re­gis­que in­sig­ne ge­ren­tem
290 Â æàæ­äå ðàç­ðó­øèòü ñîþç, è òèððåí­öà â öàð­ñêîì óáî­ðå
Ãîíèò îí è òåñ­íèò, — ïîêà, ïîïÿ­òèâ­øèñü â ñòðà­õå,
Âäðóã íà àëòàðü, ÷òî ñçà­äè ñòî­ÿë, íå íàòêíóë­ñÿ íåñ÷àñò­íûé.
Íàâç­íè÷ü îí ïàë è íà æåðò­âåí­íèê ëåã ãîëî­âîé è ïëå­÷à­ìè;
Áûñò­ðûé ïðè­ì÷àë­ñÿ Ìåñ­ñàï, î ïîùà­äå ìîëèâ­øå­ãî ìóæà
Tyrrhe­num Aules­ten, avi­dus con­fun­de­re foe­dus,
ad­ver­so pro­ter­ret equo: ruit il­le re­ce­dens
et mi­ser op­po­si­tis a ter­go in­vol­vi­tur aris
in ca­put in­que ume­ros. at fer­vi­dus ad­vo­lat has­ta
Mes­sa­pus te­lo­que oran­tem mul­ta tra­ba­li
295 Òîë­ñòûì, òÿæå­ëûì êîïüåì îí ñ êîíÿ óäà­ðèë è ìîë­âèë:
«Ýòîò ãîòîâ! Ïðè­íåñ ÿ áîãàì íàè­ëó÷­øóþ æåðò­âó!»
Ñ òåï­ëî­ãî òåëà äîñïåõ èòà­ëèé­öû, ñîáðàâ­øèñü, ñîðâà­ëè.
Âîò Êîðè­íåé, íà áåãó ñ àëòà­ðÿ ãîëîâ­íþ ïîä­õâà­òèâ­øèé,
Áðî­ñèë Ýáó­çó åå, äëÿ óäà­ðà çàíåñ­øå­ìó ðóêó,
de­su­per al­tus equo gra­vi­ter fe­rit at­que ita fa­tur:
«hoc ha­bet, haec me­lior mag­nis da­ta vic­ti­ma di­vis».
con­cur­runt Ita­li spo­liantque ca­len­tia membra.
ob­vius am­bus­tum tor­rem Co­ry­nae­us ab ara
cor­ri­pit et ve­nien­ti Eby­so pla­gam­que fe­ren­ti
300 Ïðÿ­ìî â ëèöî; áîðî­äà çàíÿ­ëàñü ó Ýáó­çà ãóñòàÿ,
Ñìðàä ïàëå­íûõ âîëîñ ïîëå­òåë; Êîðè­íåé æå íåìåä­ëÿ
Ëåâîé ðóêîþ ñõâà­òèë âðà­ãà òðå­ïå­òàâ­øå­ãî êóä­ðè,
Íàçåìü áðî­ñèë åãî, ïðè­äà­âèë, óïåð­øèñü êîëå­íîì
 ãðóäü, è òâåð­äûé êëè­íîê âîí­çèë ìåæ ðåáåð. Çà Àëü­ñîì,
oc­cu­pat os flam­mis: ol­li in­gens bar­ba re­lu­xit
ni­do­rem­que am­bus­ta de­dit. su­per ip­se se­cu­tus
cae­sa­riem lae­va tur­ba­ti cor­ri­pit hos­tis
impres­so­que ge­nu ni­tens ter­rae appli­cat ip­sum;
sic ri­gi­do la­tus en­se fe­rit. Po­da­li­rius Al­sum,
305 Õðàá­ðûì õðà­íè­òå­ëåì ñòàä, ñðå­äè ïåð­âûõ ëåòåâ­øèì ñêâîçü êîïüÿ,
Ì÷àë­ñÿ, ìå÷ çàíî­ñÿ, Ïîäà­ëè­ðèé; íî Àëüñ, îáåð­íóâ­øèñü,
Îñò­ðîé ñåêè­ðîé âçìàõ­íóë è ÷åðåï äî ïîä­áî­ðîä­êà
Íàäâîå òåâ­ê­ðó ðàñ­ñåê, îðî­ñèâ äîñïåõ åãî êðî­âüþ.
Òîò­÷àñ æå òÿæ­êèé ïîêîé, æåëåç­íûé ñîí, îïó­ñòèâ­øèñü,
pas­to­rem pri­ma­que acie per te­la ruen­tem,
en­se se­quens nu­do su­pe­rim­mi­net: il­le se­cu­ri
ad­ver­si fron­tem me­diam men­tum­que re­duc­ta
di­si­cit et spar­so la­te ri­gat ar­ma cruo­re.
ol­li du­ra quies ocu­los et fer­reus ur­get
310 Âîè­íó î÷è çàñòëàë íàâå­êè òüìîé íåïðî­ãëÿä­íîé.
Áëà­ãî­÷å­ñòè­âûé Ýíåé, íå ïîêðûâ äàæå ãîëî­âó øëå­ìîì,
Ãðîì­êî ê òåâ­êðàì âçû­âàë, ïðîòÿ­íóâ áåç­îðóæ­íóþ ðóêó:
«Ñòîé­òå! Êóäà âû? Çà÷åì ðàç­ãî­ðå­ëàñü ðàñ­ïðÿ íåæäàí­íî?
Ãíåâ ñäåð­æè­òå, äðó­çüÿ! Çàêëþ­÷åí ñîþç, è óñëî­âüÿ
som­nus, in aeter­nam clau­dun­tur lu­mi­na noc­tem.
At pius Aeneas dextram ten­de­bat iner­mem
nu­da­to ca­pi­te at­que suos cla­mo­re vo­ca­bat:
«quo rui­tis? quae­ve is­ta re­pens dis­cor­dia sur­git?
o co­hi­be­te iras! ic­tum iam foe­dus et om­nes
315 Ïðè­íÿ­òû: ìíå îäíî­ìó íàä­ëå­æèò ñðà­æàòü­ñÿ ïî ïðà­âó!
 áîé áåç ñòðà­õà ìåíÿ ïóñòè­òå: óçû ñêðåï­ëþ ÿ
Òâåð­äîé ðóêîé. Ìíå Òóðí îáðå­÷åí îáðÿäîì ñâÿ­ùåí­íûì».
Íî ìåæ­äó òåì êàê Ýíåé óâå­ùàë ðå÷à­ìè òðî­ÿí­öåâ,
Âäðóã ñî ñâè­ñòîì ê íåìó ïðè­ëå­òå­ëà ïåð­íà­òàÿ ñòðåë­êà;
com­po­si­tae le­ges; mi­hi ius con­cur­re­re so­li;
me si­ni­te at­que aufer­te me­tus; ego foe­de­ra fa­xo
fir­ma ma­nu; Tur­num de­bent haec iam mi­hi sac­ra».
has in­ter vo­ces, me­dia in­ter ta­lia ver­ba,
ec­ce vi­ro stri­dens alis ad­lap­sa sa­git­ta est,
320 Íûíå íåâå­äî­ìî, ÷åé ïîñëàë åå ëóê, è êàêèå
Âåò­ðû åå ïðè­íåñ­ëè, è êòî îñ÷àñò­ëè­âèë óäà­÷åé
Ðóòó­ëîâ — ñëó­÷àé èëü áîã: ïîãèá­ëà ïîäâè­ãà ñëà­âà,
Íå ïîõâà­ëÿë­ñÿ íèêòî Ýíåÿ ïðî­ëè­òîé êðî­âüþ.
Òóðí, åäâà óâèäàë, êàê Ýíåé óõî­äèò èç ñòðîÿ,
in­cer­tum qua pul­sa ma­nu, quo tur­bi­ne adac­ta,
quis tan­tam Ru­tu­lis lau­dem, ca­sus­ne deus­ne,
at­tu­le­rit: pres­sa est in­sig­nis glo­ria fac­ti
nec se­se Aeneae iac­ta­vit vol­ne­re quis­quam.
Tur­nus ut Aenean ce­den­tem ex ag­mi­ne vi­dit
325 Êàê âñïî­ëî­øè­ëèñü âîæäè, çàãî­ðåë­ñÿ ïûë­êîé íàäåæ­äîé:
Òðå­áó­åò âíîâü îí êîíåé è äîñïåõ è, âñêî­÷èâ â êîëåñ­íè­öó,
 ðóêè ïîâî­äüÿ áåðåò, ïðå­èñ­ïîë­íåí ãîð­äî­ñòè íîâîé.
Ìíî­ãî ìîãó­÷èõ ìóæåé, ïðî­ëå­òàÿ, îí ãèáå­ëè ïðå­äàë,
Òî ïîëó­ìåðò­âû­ìè èõ âàëèë, òî äàâèë êîëåñ­íè­öåé,
tur­ba­tos­que du­ces, sub­ita spe fer­vi­dus ar­det;
pos­cit equos at­que ar­ma si­mul sal­tu­que su­per­bus
emi­cat in cur­rum et ma­ni­bus mo­li­tur ha­be­nas.
mul­ta vi­rum vo­li­tans dat for­tia cor­po­ra Le­to,
se­mi­ne­ces vol­vit mul­tos aut ag­mi­na cur­ru
330 Òî óáå­ãàâ­øèõ ðàçèë, èç óáè­òûõ âûõâà­òèâ êîïüÿ.
Òàê îêðî­âàâ­ëåí­íûé Ìàðñ íàä ïîòî­êîì Ãåá­ðà ñòóäå­íûì,
Çâî­íîì ùèòà âîç­áóæ­äàÿ âîêðóã áåñ­ïî­ùàä­íûå áèò­âû,
Áåøå­íûõ ãîíèò êîíåé, è áûñò­ðåé Çåôè­ðà è Íîòà
Ïî ïîëþ ì÷àò­ñÿ îíè; ïîä êîïû­òà­ìè áûñò­ðû­ìè ñòîíåò
pro­te­rit aut rap­tas fu­gien­ti­bus in­ge­rit has­tas.
qua­lis apud ge­li­di cum flu­mi­na con­ci­tus Heb­ri
san­gui­neus Ma­vors cli­peo in­to­nat at­que fu­ren­tis
bel­la mo­vens im­mit­tit equos; il­li aequo­re aper­to
an­te No­tos Zephy­rum­que vo­lant, ge­mit ul­ti­ma pul­su
335 Ôðà­êèè äàëü­íåé çåì­ëÿ; à ñëå­äîì ñïóò­íè­êè áîãà —
Ìðà÷­íî­ãî Óæà­ñà ëèê, è Ãíåâ, è Êîç­íè íåñóò­ñÿ.
Ìàð­ñó ïîäîá­íûé, êîíåé, îò ïîòà äûìÿ­ùèõ­ñÿ, ãîíèò
Òóðí îêðû­ëåí­íûé, ãëó­ìÿñü íàä âðà­ãà­ìè, ÷òî æàë­êîþ ñìåð­òüþ
Ãèá­íóò âîêðóã; ëåòÿò îò êîïûò ãîðÿ­÷èå áðûç­ãè
Thra­ca pe­dum cir­cum­que at­rae For­mi­di­nis ora
Irae­que In­si­diae­que, dei co­mi­ta­tus, agun­tur:
ta­lis equos ala­cer me­dia in­ter proe­lia Tur­nus
fu­man­tis su­do­re qua­tit, mi­se­ra­bi­le cae­sis
hos­ti­bus in­sul­tans: spar­git ra­pi­da un­gu­la ro­res
340 Àëîé êðî­âà­âîé ðîñû, è ïåñîê ñòàë îò êðî­âè çûáó­÷èì:
Èçäà­ëè Òóðí Ñôå­íå­ëà ñðà­çèë, à Ôàìè­ðà è Ôîëà —
 áëèæ­íåì áîþ; èçäà­ë¸­êà íàñòèã îí äâî­èõ Èìáðà­ñèäîâ —
Ãëàâ­êà è Ëàäà — êîïüåì; â êðàþ Ëèêèé­ñêîì âçðàñ­òèë èõ
È́ìáðàñ è ñàì íà âîé­íó ñíà­ðÿäèë, ÷òîá ìîã­ëè îíè ðàâ­íî
san­gui­neos mix­ta­que cruor cal­ca­tur ha­re­na.
iam­que Ne­ci Sthe­ne­lum­que de­dit Tha­my­rum­que Pho­lum­que,
hunc congres­sus et hunc, il­lum emi­nus; emi­nus am­bo
Imbra­si­das, Glau­cum at­que La­den, quos Imbra­sus ip­se
nut­rie­rat Ly­cia pa­ri­bus­que or­na­ve­rat ar­mis,
345 Áèòü­ñÿ è â ïåøåì ñòðîþ, è âåð­õîì, âåò­ðà îáãî­íÿÿ.
 ïîëå ñ äðó­ãîé ñòî­ðî­íû íà âðà­ãîâ óñòðå­ìèë­ñÿ îòâàæ­íî
Ñëàâ­íûé âîè­òåëü Ýâìåä, Äîëî­íà äðåâ­íå­ãî îòïðûñê;
Èìÿ îí äåäà íîñèë, à ìîùüþ è õðàá­ðî­ñòüþ ðàâåí
Áûë îòöó, ÷òî ëàçóò­÷è­êîì øåë ê äàíàé­ñêî­ìó ñòà­íó,
vel con­fer­re ma­num vel equo prae­ver­te­re ven­tos.
Par­te alia me­dia Eume­des in proe­lia fer­tur,
an­ti­qui pro­les bel­lo praec­la­ra Do­lo­nis,
no­mi­ne avum re­fe­rens, ani­mo ma­ni­bus­que pa­ren­tem,
qui quon­dam, castra ut Da­naum spe­cu­la­tor adi­ret,
350 Äåðç­êî â íàãðà­äó ñåáå èñïðî­ñèâ óïðÿæ­êó Ïåëèäà;
Íî çàïëà­òèë çà äåð­çîñòü åìó äðó­ãîþ íàãðà­äîé
Ñûí Òèäåÿ, è îí î êîíÿõ óæ íå äóìàë Àõèë­ëà.
Òóðí, ÷óòü çàâèäåë âäà­ëè íà ðàâ­íèíå îòêðû­òîé Ýâìåäà,
Ëåã­êèì äðîòîì â íåãî ìåò­íóë, ïðî­ðå­çàâ­øèì âîçäóõ,
ausus Pe­li­dae pre­tium si­bi pos­ce­re cur­rus:
il­lum Ty­di­des alio pro ta­li­bus ausis
ad­fe­cit pre­tio, nec equis adspi­rat Achil­lis.
hunc pro­cul ut cam­po Tur­nus pros­pe­xit aper­to,
an­te le­vi iacu­lo lon­gum per ina­ne se­cu­tus,
355 Ðåç­âûõ êîíåé çàäåð­æàë, ñ êîëåñ­íè­öû ñïðûã­íóë ïðî­âîð­íî,
Êèíóë­ñÿ ïðÿ­ìî ê âðà­ãó, ëåæàâ­øå­ìó çàìåðò­âî â ïðà­õå,
Øåþ íîãîé ïðè­äà­âèë è, ìå÷ èç ðóê åãî âûðâàâ,
 ãîð­ëî êëè­íîê âîí­çèë ãëó­áî­êî è íàä òðó­ïîì ïðî­ìîë­âèë:
«Çåì­ëþ õîòåë çàõâà­òèòü òû â êðàþ Ãåñ­ïå­ðèé­ñêîì? Îòìåðü æå
sis­tit equos biiu­gis et cur­ru de­si­lit at­que
se­mia­ni­mi lap­so­que su­per­ve­nit, et pe­de col­lo
impres­so dextrae muc­ro­nem ex­tor­quet et al­to
ful­gen­tem tin­guit iugu­lo at­que haec in­su­per ad­dit:
«en ag­ros et quam bel­lo, Troia­ne, pe­tis­ti,
360 Ñîá­ñò­âåí­íûì òåëîì åå! Òàêóþ íàãðà­äó óíî­ñÿò
Âñå, êòî íà íàñ íàïà­äåò; ãîðî­äà çäåñü òàê âîç­äâè­ãà­þò!»
Ïèêó ìåò­íóâ, îòïðà­âèë îí âñëåä çà Ýâìåäîì Àñáó­òà,
Ïîñëå — Õëî­ðåÿ, Äàðå­òà, Ñèáà́ðèñà è Òåð­ñè­ëî­õà,
Ñ íèìè — Òèìå­òà, ÷òî áûë íîðî­âè­ñòîé ëîøà­äüþ ñáðî­øåí.
Hes­pe­riam me­ti­re iacens: haec prae­mia, qui me
fer­ro ausi tempta­re, fe­runt, sic moe­nia con­dunt».
huic co­mi­tem As­by­ten co­niec­ta cus­pi­de mit­tit
Chlo­rea­que Sy­ba­rim­que Da­re­ta­que Ther­si­lochum­que
et ster­na­cis equi lap­sum cer­vi­ce Thy­moe­ten.
365 Åñëè, øóì­íî äûøà, íà ýãåé­ñêèé ïðî­ñòîð íàëå­òà­åò
Âäðóã ýäî­íèé­ñêèé Áîðåé, — óáå­ãà­þò ê áåðå­ãó âîë­íû.
È ïîä íàïî­ðîì åãî ðàç­áå­ãà­þò­ñÿ ïî íåáó òó÷è.
Òàê æå, ãäå áû ñåáå íè ïðî­êëà­äû­âàë ðóòóë äîðî­ãó, —
Âñïÿòü îòðÿäû áåãóò. Ïîðûâ óâëå­êà­åò ãåðîÿ,
ac ve­lut Edo­ni Bo­reae cum spi­ri­tus al­to
in­so­nat Aegaeo se­qui­tur­que ad li­to­ra fluc­tus;
qua ven­ti in­cu­bue­re, fu­gam dant nu­bi­la cae­lo:
sic Tur­no, qua­cum­que viam se­cat, ag­mi­na ce­dunt
con­ver­sae­que ruunt acies; fert im­pe­tus ip­sum
370 Ãðè­âà íà øëå­ìå åãî ðàç­âå­âà­åò­ñÿ ïî́ âåò­ðó áóð­íî.
Ãîðü­êî Ôåãåþ ãëÿäåòü, êàê íåèñòî­âûé Òóðí ïîáåæ­äà­åò.
Ïóòü ïðå­ãðà­äèâ óïðÿæ­êå âðà­ãà, ïîêðû­òûå ïåíîé
Îí ïîâî­äüÿ ñõâà­òèë, íà áåãó ïîâåð­íóë êîëåñ­íè­öó,
Ñàì æå, êîíÿ­ìè âëå­êîì, ïîâèñ íà äûø­ëå, ïîä­ñòà­âèâ
et cris­tam ad­ver­so cur­ru qua­tit aura vo­lan­tem.
non tu­lit instan­tem Phe­geus ani­mis­que fre­men­tem:
obie­cit se­se ad cur­rum et spu­man­tia fre­nis
ora ci­ta­to­rum dextra de­tor­sit equo­rum.
dum tra­hi­tur pen­det­que iugis, hunc la­ta re­tec­tum
375 Áîê óäà­ðó êîïüÿ, — ïðî­ðâàâ äâîé­íóþ êîëü­÷ó­ãó,
Òåëî çàäåë íàêî­íå÷­íèê ëåã­êî è êðî­âè îòâåäàë.
Òîò­÷àñ ê âðà­ãó ïîâåð­íóë­ñÿ Ôåãåé, ùèòîì ïðè­êðû­âà­ÿñü,
Íà÷àë ñ ìå÷îì íàñòó­ïàòü, äðó­çåé ïðè­çû­âàÿ íà ïîìîùü,
Íî êîëåñ­íè­öà âïå­ðåä ðâà­íó­ëàñü è ñ íîã åãî ñáè­ëà,
lan­cea con­se­qui­tur rum­pit­que in­fi­xa bi­li­cem
lo­ri­cam et sum­mum de­gus­tat vol­ne­re cor­pus.
il­le ta­men cli­peo obiec­to con­ver­sus in hos­tem
ibat et auxi­lium duc­to muc­ro­ne pe­te­bat,
cum ro­ta prae­ci­pi­tem et pro­cur­su con­ci­tus axis
380 Áðî­ñè­ëà íàçåìü åãî ïîä êîëå­ñà, è Òóðí ïîä­áå­æàâ­øèé
Øåþ åìó ìå÷îì ðàç­ðó­áèë ìåæ êîëü­÷ó­ãîé è øëå­ìîì,
Ãîëî­âó ñíåñ è îñòà­âèë â ïåñ­êå áåç­ãëà­âîå òåëî.
Òîþ ïîðîé, êàê Òóðí ãóáèë âðà­ãîâ, ïîáåæ­äàÿ,
Âåð­íûé Àõàò è Ìíå­ñôåé è ñ íèìè þíûé Àñêà­íèé
im­pu­lit ef­fun­dit­que so­lo, Tur­nus­que se­cu­tus
imam in­ter ga­leam sum­mi tho­ra­cis et oras
abstu­lit en­se ca­put trun­cum­que re­li­quit ha­re­nae.
At­que ea dum cam­pis vic­tor dat fu­ne­ra Tur­nus,
in­te­rea Aenean Mnes­the­us et fi­dus Acha­tes
385 Â ëàãåðü ê øàòðàì ïðè­âå­ëè çàëè­òî­ãî êðî­âüþ Ýíåÿ:
Øåë îí, çà øàãîì øàã, îïè­ðà­ÿñü íà äëèí­íóþ ïèêó,
 ãíå­âå îáëî­ìîê ñòðå­ëû èç ðàíû âûðâàòü ïûòàë­ñÿ,
Òðå­áî­âàë, ÷òîáû äðó­çüÿ ïîìîã­ëè åìó ñïî­ñî­áîì ñêî­ðûì:
Ðàíó øèðî­êèì ìå÷îì èññåê­ëè è ñêðû­òîå â òåëå
As­ca­nius­que co­mes castris sta­tue­re cruen­tum,
al­ter­nos lon­ga ni­ten­tem cus­pi­de gres­sus.
sae­vit et infrac­ta luc­ta­tur ha­run­di­ne te­lum
eri­pe­re auxi­lio­que viam, quae pro­xi­ma, pos­cit;
en­se se­cent la­to vol­nus te­li­que la­teb­ras
390 Âûíó­ëè æàëî ñòðå­ëû è âåð­íóòü­ñÿ â áîé ðàç­ðå­øè­ëè.
ß́ïèã, Èàñèÿ ñûí, ïîäî­øåë, Àïîë­ëî­íà èçáðàí­íèê;
Áîã åìó â äàâ­íèå äíè, âîñ­ïû­ëàâ ëþáî­âüþ âåëè­êîé,
Ðàäîñò­íî âñå èñêóñ­ñòâà ñâîè ïðåä­ëà­ãàë è óìå­íüÿ:
Èëè ïðî­ðî­÷å­ñòâà äàð, èëü êèôà­ðó, èëü áûñò­ðûå ñòðå­ëû.
res­cin­dant pe­ni­tus, se­se­que in bel­la re­mit­tant.
iam­que ade­rat Phoe­bo an­te alios di­lec­tus Iapyx
Iasi­des, ac­ri quon­dam cui cap­tus amo­re
ip­se suas ar­tes, sua mu­ne­ra, lae­tus Apol­lo
augu­rium citha­ram­que da­bat ce­le­ris­que sa­git­tas.
395 ßïèã, æåëàÿ ïðî­äëèòü îòöà îäðÿõëåâ­øå­ãî ãîäû,
Ñèëó òðàâ ïðåä­ïî­÷åë óçíàòü, âðà­÷å­âà­íüÿ ïðè­å­ìû
Âñå èçó­÷èòü, ÷òîá â òèøè çàíè­ìàòü­ñÿ ñêðîì­íûì èñêóñ­ñò­âîì.
Ãîðü­êî ðîï­ùà, ñòî­ÿë Äàð­äà­íèä, íà êîïüå îïè­ðà­ÿñü,
Ðÿäîì — òðî­ÿí­öåâ òîë­ïà è ïëà­÷ó­ùèé îòðîê Àñêà­íèé.
il­le ut de­po­si­ti pro­fer­ret fa­ta pa­ren­tis,
sci­re po­tes­ta­tes her­ba­rum usum­que me­den­di
ma­luit et mu­tas agi­ta­re inglo­rius ar­tis.
sta­bat acer­ba fre­mens, in­gen­tem ni­xus in has­tam,
Aeneas, mag­no iuve­num et mae­ren­tis Iuli
400 Òîëü­êî Ýíåé íåäî­ñòó­ïåí ñëå­çàì. À ñòà­ðåö õëî­ïî­÷åò,
Ïîëû ïëà­ùà ïîäî­áðàâ ïî îáû­÷àþ âñåõ ïåà­íèäîâ:
Òî óìå­ëîé ðóêîé, òî ìîãó­÷è­ìè òðà­âà­ìè Ôåáà
Òùåò­íî ñòà­ðà­åò­ñÿ îí ïîìî÷ü, è æåëå­çî èç ðàíû
Ïàëü­öà­ìè õî÷åò äîñòàòü è öåï­êè­ìè âûðâàòü ùèï­öà­ìè.
con­cur­su, lac­ri­mis im­mo­bi­lis. il­le re­tor­to
Paeo­nium in mo­rem se­nior suc­cinctus amic­tu
mul­ta ma­nu me­di­ca Phoe­bi­que po­ten­ti­bus her­bis
ne­qui­quam tre­pi­dat, ne­qui­quam spi­cu­la dextra
sol­li­ci­tat pren­sat­que te­na­ci for­ci­pe fer­rum.
405 Íåò óäà­÷è åìó, è íà ïîìîùü îòåö âðà­÷å­âà­íüÿ
Ôåá íå ïðè­õî­äèò; ìåæ òåì íà ïîëÿõ âñå áîëü­øå è áîëü­øå
Óæàñ ðàñ­òåò, âñå áëè­æå áåäà: çàñòè­ëà­åò­ñÿ íåáî
Ïûëüþ, è âñàä­íè­êîâ ñòðîé ïîä­ñòó­ïà­åò, è ñòðå­ëû íà ëàãåðü
Ñûï­ëþò­ñÿ ÷àñòûì äîæäåì, è â ýôèð âûñî­êèé âçëå­òà­þò
nul­la viam For­tu­na re­git, ni­hil auc­tor Apol­lo
sub­ve­nit, et sae­vus cam­pis ma­gis ac ma­gis hor­ror
creb­res­cit pro­pius­que ma­lum est. iam pul­ve­re cae­lum
sta­re vi­dent, sub­eunt equi­tes et spi­cu­la castris
den­sa ca­dunt me­diis. it tris­tis ad aethe­ra cla­mor
410 Ñêîðá­íûå âîïëè áîé­öîâ, ñðà­æàå­ìûõ Ìàð­ñîì ñóðî­âûì.
Ãîðü­êî Âåíå­ðå ãëÿäåòü íà ìó÷å­íüÿ áåç­âèí­íûå ñûíà.
Òîò­÷àñ îíà ñîðâà­ëà ÿñå­íåö íà Èäå Äèê­òåé­ñêîé —
Ñòå­áåëü ñ ïóð­ïóð­íûì öâåò­êîì, îò ñïå­ëûõ ëèñòüåâ êóä­ðÿ­âûé;
Çíà­þò ýòó òðà­âó áûñò­ðî­íî­ãèå ãîð­íûå êîçû,
bel­lan­tum iuve­num et du­ro sub Mar­te ca­den­tum.
Hic Ve­nus, in­dig­no na­ti con­cus­sa do­lo­re,
dic­tam­num ge­net­rix Cre­taea car­pit ab Ida,
pu­be­ri­bus cau­lem fo­liis et flo­re co­man­tem
pur­pu­reo; non il­la fe­ris in­cog­ni­ta cap­ris
415 Èùóò åå, óáå­æàâ ñî ñòðå­ëîé ïåð­íà­òîþ â òåëå.
Îáëà­êîì òåì­íûì ëèöî îêó­òàâ, ïðè­íî­ñèò Âåíå­ðà
Òðàâ­êó è òàé­íî åå ïîãðó­æà­åò â áëå­ñòÿ­ùóþ ÷àøó;
Âëà­ãå, íàëè­òîé â íåå, ïðè­äàâ öåëåá­íóþ ñèëó,
Ñîê àìâðî­ñèè ëüåò è äóøè­ñòûé ñîñòàâ âñå­öå­ëÿ­ùèé.
gra­mi­na, cum ter­go vo­luc­res hae­se­re sa­git­tae.
hoc Ve­nus, obscu­ro fa­ciem cir­cum­da­ta nim­bo,
de­tu­lit, hoc fu­sum lab­ris splen­den­ti­bus am­nem
in­fi­cit, oc­cul­te me­di­cans, spar­git­que sa­lub­ris
ambro­siae su­cos et odo­ri­fe­ram pa­na­ceam.
420 Ðàíó âëà­ãîé îìûë íè î ÷åì íå âåäàâ­øèé ßïèã —
Áîëü íåìåä­ëÿ óøëà è ïîêè­íó­ëà òåëî Ýíåÿ,
Êðîâü ïåðå­ñòà­ëà òå÷ü, îñó­øè­ëàñü ãëó­áî­êàÿ ðàíà,
Òîò­÷àñ, ïîêîð­íî ðóêå, áåç óñè­ëüÿ âûøëî èç òåëà
Æàëî ñòðå­ëû, è ê öàðþ âåð­íó­ëèñü ïðåæ­íèå ñèëû.
fo­vit ea vol­nus lym­pha lon­gae­vus Iapyx
ig­no­rans, sub­ito­que om­nis de cor­po­re fu­git
quip­pe do­lor, om­nis ste­tit imo vol­ne­re san­guis.
iam­que se­cu­ta ma­num nul­lo co­gen­te sa­git­ta
ex­ci­dit, at­que no­vae re­die­re in pris­ti­na vi­res.
425 «×òî æ âû ñòî­è­òå? Ñêî­ðåé âîæäþ íåñè­òå îðó­æüå! —
ßïèã âñêðè­÷àë è ñåðä­öà íàïîë­íèë ìóæå­ñò­âîì íîâûì. —
Íåò, íå ñèëå ëþä­ñêîé, íå ñòà­ðà­íüÿì èñêóñ­ñòâà îáÿ­çàí
Òû èçáàâ­ëå­íüåì, Ýíåé, íå ìîåé èñöå­ëåí òû ðóêîþ:
Áîã âåëè­êèé òåáÿ äëÿ âåëè­êèõ äåë âîç­âðà­ùà­åò».
«ar­ma ci­ti pro­pe­ra­te vi­ro! quid sta­tis?» Iapyx
concla­mat pri­mus­que ani­mos ac­cen­dit in hos­tem.
«non haec hu­ma­nis opi­bus, non ar­te ma­gistra
pro­ve­niunt, ne­que te, Aenea, mea dex­te­ra ser­vat:
maior agit deus at­que ope­ra ad maio­ra re­mit­tit».
430 Áûñò­ðî ïîíî­æè íàäåë ãåðîé, ñòîñ­êî­âàâ­øèñü ïî áèò­âå.
Ïèêîé òÿæå­ëîé âçìàõ­íóë; ïðî­ìåä­ëå­íüå åìó íåíà­âèñò­íî.
Ïàí­öèðü óæå íà ïëå­÷àõ, è ùèò óäîá­íî ïðè­ëà­æåí.
Þëà ïðè­âëåê ðîäè­òåëü ê ãðóäè, îäå­òîé â äîñïå­õè,
È õîòü ìåøàë åìó øëåì, êîñ­íóë­ñÿ ñûíà ãóáà­ìè,
il­le avi­dus pug­nae su­ras inclu­se­rat auro
hinc at­que hinc odit­que mo­ras has­tam­que co­rus­cat.
postquam ha­bi­lis la­te­ri cli­peus lo­ri­ca­que ter­go est,
As­ca­nium fu­sis cir­cum complec­ti­tur ar­mis
sum­ma­que per ga­leam de­li­bans os­cu­la fa­tur:
435 Ìîë­âèâ: «Ó÷èñü ó ìåíÿ òðóäàì è äîá­ëå­ñòè, ñûí ìîé.
Áûòü ñ÷àñò­ëè­âûì ó÷èñü ó äðó­ãèõ. Òåáÿ çàùè­ùó ÿ
 áèò­âå ñâî­åþ ðóêîé, ïîâå­äó ê âåëè­êèì íàãðà­äàì.
Òû æå î íàñ íå çàáóäü è, êîãäà ñîçðå­åøü ãîäà­ìè,
Ïóñòü ïîáóæ­äà­åò òåáÿ ïîä­ðà­æàòü âûñî­êèì ïðè­ìå­ðàì
«dis­ce, puer, vir­tu­tem ex me ve­rum­que la­bo­rem,
for­tu­nam ex aliis. nunc te mea dex­te­ra bel­lo
de­fen­sum da­bit et mag­na in­ter prae­mia du­cet:
tu fa­ci­to, mox cum ma­tu­ra ado­le­ve­rit aetas,
sis me­mor et te ani­mo re­pe­ten­tem exempla tuo­rum
440 Ìûñëü, ÷òî Ýíåé — òâîé îòåö è ÷òî áðàò òâî­åé ìàòå­ðè — Ãåê­òîð».
Ìîë­âèâ òàêèå ñëî­âà, îí èç ëàãå­ðÿ âûøåë, îãðîì­íûé,
Ìîù­íîþ ïèêîé â ðóêå ïîòðÿ­ñàÿ; çà íèì óñòðå­ìè­ëèñü
Áûñò­ðî Àíôåé è Ìíå­ñôåé, è ãóñòîé òîë­ïîé çà âîðîòà
Âîè­íû õëû­íó­ëè âñå. Â íåïðî­ãëÿä­íîì îáëà­êå ïûëè
et pa­ter Aeneas et avun­cu­lus ex­ci­tet Hec­tor».
Haec ubi dic­ta de­dit, por­tis se­se ex­tu­lit in­gens,
te­lum im­ma­ne ma­nu qua­tiens; si­mul ag­mi­ne den­so
An­the­us­que Mnes­the­us­que ruunt om­nis­que re­lic­tis
tur­ba fluit castris. tum cae­co pul­ve­re cam­pus
445 Ñêðû­ëèñü îò âçî­ðîâ ïîëÿ, çàäðî­æà­ëà çåì­ëÿ ïîä íîãà­ìè.
Âèäèò Òóðí, ÷òî âðà­ãè èç ëàãå­ðÿ ñíî­âà âûõî­äÿò,
Âèäÿò ïðî­òèâ­íè­êà âíîâü àâçî­íèé­öû — è òðå­ïåò õîëîä­íûé
Èõ ïðî­íè­çàë äî ìîç­ãà êîñòåé. Âñåõ ðàíü­øå Þòóð­íà
Òåâ­êðîâ óñëû­øà­ëà êëè÷ è â áåã­ñòâî áðî­ñè­ëàñü â ñòðà­õå.
mis­ce­tur pul­su­que pe­dum tre­mit ex­ci­ta tel­lus.
vi­dit ab ad­ver­so ve­nien­tis ag­ge­re Tur­nus,
vi­de­re Auso­nii, ge­li­dus­que per ima cu­cur­rit
os­sa tre­mor; pri­ma an­te om­nis Iutur­na La­ti­nos
audiit adgno­vit­que so­num et tre­me­fac­ta re­fu­git,
450 Ì÷èò­ñÿ Ýíåé è ÷åð­íå­þ­ùèé ñòðîé âåäåò ïî ðàâ­íèíå;
Òàê, åñëè âèõðü íàëå­òèò, — ê çåì­ëå ñòðå­ìè­òåëü­íî ì÷èò­ñÿ
Ïî ìîðþ ñòîëá âîäÿ­íîé, è ñåðä­öà çåì­ëåäåëü­öåâ ñæè­ìà­åò
Âåùèé ñòðàõ, èáî ñìåð÷ íåìà­ëî ñâà­ëèò äåðå­âüåâ,
Ìíî­ãî ïîñå­âîâ ñìå­òåò, íà ïóòè ñâî­åì âñå ðàç­ðó­øàÿ;
il­le vo­lat cam­po­que at­rum ra­pit ag­men aper­to.
qua­lis ubi ad ter­ras ab­rup­to si­de­re nim­bus
it ma­re per me­dium; mi­se­ris, heu, praes­cia lon­ge
hor­res­cunt cor­da ag­ri­co­lis; da­bit il­le rui­nas
ar­bo­ri­bus stra­gem­que sa­tis, ruet om­nia la­te;
455 Ãðî­õîò ìåæ òåì äîíî­ñÿò äî íèõ ïðåä­âåñò­íè­êè-âåò­ðû.
Ñìåð­÷ó ïîäîá­íà, èäåò ïðåä­âî­äè­ìàÿ ìóæåì ðåòåé­ñêèì
Ðàòü íà âðà­ãà; ñïëî­òèâ­øèñü òåñ­íåé, ïîñòðî­è­ëèñü â êëè­íüÿ
Òåâ­ê­ðû. È âîò óæ ìå÷îì Òèì­áðåÿ ïîâåð­æåí Îñè́ðèä,
Âîò óæ Àõà­òîì óáèò Ýïó­ëîí, Àðöå­òèé — Ìíå­ñôå­åì,
an­te vo­lant so­ni­tum­que fe­runt ad li­to­ra ven­ti:
ta­lis in ad­ver­sos duc­tor Rhoe­tei­us hos­tis
ag­men agit, den­si cu­neis se quis­que coac­tis
adglo­me­rant. fe­rit en­se gra­vem Thymbrae­us Osi­rim,
Ar­ce­tium Mnes­the­us, Epu­lo­nem obtrun­cat Acha­tes,
460 Óôåíò Ãèà­ñîì ñðà­æåí; ïîãèá è ãàäà­òåëü Òîëóì­íèé,
Òîò, ÷òî ïåð­âûì êîïüå âî âðà­ãîâ áåç­îðóæ­íûõ íàïðà­âèë.
Ê íåáó âçäû­ìà­åò­ñÿ êðèê; â ñâîé ÷åðåä ïîä íàòèñ­êîì òåâ­êðîâ
Ðóòó­ëû ì÷àò­ñÿ íàçàä, óáå­ãàÿ ïî ïûëü­íî­ìó ïîëþ.
Íî íå æåëà­åò Ýíåé èñòðåá­ëÿòü íè áåãó­ùèõ ïîñòûä­íî,
Ufen­tem­que Gyas; ca­dit ip­se To­lum­nius augur,
pri­mus in ad­ver­sos te­lum qui tor­se­rat hos­tis.
tol­li­tur in cae­lum cla­mor ver­si­que vi­cis­sim
pul­ve­ru­len­ta fu­ga Ru­tu­li dant ter­ga per ag­ros.
ip­se ne­que aver­sos dig­na­tur ster­ne­re mor­ti
465 Íè âðó­êî­ïàø­íóþ ñ íèì äåð­çàþ­ùèõ áèòü­ñÿ íà ðàâ­íûõ;
Òåõ, êòî áðî­ñà­åò êîïüå, íå ïðå­ñëå­äó­åò îí, — îäíî­ãî ëèøü
Òóð­íà èùåò âî ìãëå, ëèøü åãî íà áîé âûçû­âà­åò.
Óæàñ äóøó ïîòðÿñ Þòóðíå, äåâå îòâàæ­íîé.
Ñèëü­íûì óäà­ðîì îíà Ìåòèñ­êà, Òóð­íà âîç­íè­öó,
nec pe­de congres­sos nec equo nec te­la fe­ren­tis
in­se­qui­tur; so­lum den­sa in ca­li­gi­ne Tur­num
ves­ti­gat lustrans, so­lum in cer­ta­mi­na pos­cit.
Hoc con­cus­sa me­tu men­tem Iutur­na vi­ra­go
auri­gam Tur­ni me­dia in­ter lo­ra Me­tis­cum
470 Ñáðî­ñè­ëà ïðî÷ü ñ ïåðå­ä­êà, è ëåæàòü â ïûëè îí îñòàë­ñÿ,
Íèì­ôà æå â ðóêè ñàìà âçÿ­ëà âîë­íè­ñòûå âîæ­æè,
Ãîëî­ñîì, ðîñòîì, ëèöîì è îðó­æüåì ïîäîá­íà Ìåòèñ­êó.
Ëàñòî÷­êà âüåò­ñÿ ïîðîé ïî äîìó áîãà­òî­ãî ìóæà,
 àòðèé âûñî­êèé âïîðõ­íóâ, è íà ÷åð­íûõ êðû­ëüÿõ êðó­æèò­ñÿ,
ex­cu­tit et lon­ge lap­sum te­mo­ne re­lin­quit;
ip­sa su­bit ma­ni­bus­que un­dan­tis flec­tit ha­be­nas,
cuncta ge­rens, vo­cem­que et cor­pus et ar­ma Me­tis­ci.
nig­ra ve­lut mag­nas do­mi­ni cum di­vi­tis aedes
per­vo­lat et pin­nis al­ta at­ria lustrat hi­run­do,
475 È, äëÿ êðèê­ëè­âûõ ïòåí­öîâ ñîáè­ðàÿ ñêóä­íóþ ïèùó,
Òî ïî ïðî­ñòîð­íûì ñåíÿì, òî íàä ñàìîé âîäîþ ìåëü­êà­åò;
Ëàñòî÷­êå ýòîé ïîä ñòàòü, ëåòèò ìåæ âðà­ãà­ìè Þòóð­íà,
Áûñò­ðûõ êîíåé òîðî­ïÿ, êîëåñ­íè­öó ïî ïîëþ ãîíèò,
Äàëü­øå ñïå­øèò áåç äîðîã, ÷òîá è òàì è çäåñü ïîêà­çàë­ñÿ
pa­bu­la par­va le­gens ni­dis­que lo­qua­ci­bus es­cas,
et nunc por­ti­ci­bus va­cuis, nunc umi­da cir­cum
stag­na so­nat: si­mi­lis me­dios Iutur­na per hos­tis
fer­tur equis ra­pi­do­que vo­lans obit om­nia cur­ru,
iam­que hic ger­ma­num iam­que hic os­ten­tat ovan­tem,
480 Ðàäîñò­íûé Òóðí, íî íèãäå íå óñïåë çàâÿ­çàòü ïîåäè­íîê.
Âñòðå­÷è ñ Òóð­íîì èùà, è Ýíåé êðó­æèò ïî ðàâ­íèíå,
Ïî́ ñëå­äó ì÷èò­ñÿ çà íèì, ÷åðåç ãîëî­âû ðàòåé ðàç­áè­òûõ
Ãðîì­êî êëè­÷åò âðà­ãà, — íî åäâà ëèøü, ïîé­ìàâ åãî âçãëÿäîì,
Ïóñòèò òðî­ÿ­íåö áûñò­ðåé ñêà­êó­íîâ êðû­ëî­íî­ãèõ âäî­ãîí­êó,
nec con­fer­re ma­num pa­ti­tur, vo­lat avia lon­ge.
haud mi­nus Aeneas tor­tos le­git ob­vius or­bis
ves­ti­gat­que vi­rum et di­siec­ta per ag­mi­na mag­na
vo­ce vo­cat. quo­tiens ocu­los co­nie­cit in hos­tem
ali­pe­dum­que fu­gam cur­su tempta­vit equo­rum,
485 Òîò­÷àñ, êîíåé ïîâåð­íóâ, óñêîëü­çà­åò â ñòî­ðî­íó íèì­ôà.
Êàê æå åìó ïîñòó­ïèòü? Ïîíà­ïðàñ­íó ïðè­áî­åì áóøó­þò
Ìûñ­ëè è äóøó âëå­÷åò òî îäíî, òî äðó­ãîå ðåøå­íüå.
Âäðóã Ìåñ­ñàï, ÷òî äåð­æàë äâà äðîòà ñ æàëîì æåëåç­íûì
Ãèá­êèõ â ëåâîé ðóêå, çàìàõ­íóë­ñÿ îäíèì è íàïðà­âèë
aver­sos to­tiens cur­rus Iutur­na re­tor­sit.
heu, quid agat? va­rio ne­qui­quam fluc­tuat aes­tu
di­ver­sae­que vo­cant ani­mum in contra­ria cu­rae.
huic Mes­sa­pus, uti lae­va duo for­te ge­re­bat
len­ta, le­vis cur­su, prae­fi­xa has­ti­lia fer­ro,
490 Ìåò­êèì áðîñ­êîì â Ýíåÿ åãî, íàëå­òåâ­øè íåæäàí­íî.
Âñòàë íà ìåñòå Ýíåé è, ñîãíóâ êîëå­íè, óêðûë­ñÿ
Âåñü çà îãðîì­íûì ùèòîì, — è äðîò ëèøü ìàêîâ­êó øëå­ìà
Ñíåñ ó íåãî è ñ ãðåá­íÿ ñîðâàë ìîõ­íà­òóþ ãðè­âó.
Ïóùå êîâàð­ñòâî âðà­ãà ðàñ­ïà­ëè­ëî ÿðîñòü ãåðîÿ.
ho­rum unum cer­to con­tor­quens de­ri­git ic­tu.
sub­sti­tit Aeneas et se col­le­git in ar­ma,
pop­li­te sub­si­dens; api­cem ta­men in­ci­ta sum­mum
has­ta tu­lit sum­mas­que ex­cus­sit ver­ti­ce cris­tas.
tum ve­ro ad­sur­gunt irae, in­si­diis­que sub­ac­tus,
495 Âèäèò îí: âíîâü è âíîâü êîëåñ­íè­öó êîíè óíî­ñÿò, —
È, ãðî­ìî­âåðæ­öà ïðè­çâàâ íà àëòàðü âçãëÿ­íóòü, îñêâåð­íåí­íûé
Ïîïðàí­íîé êëÿò­âîþ, ñàì óñòðå­ìèë­ñÿ â òîë­ïó èòà­ëèé­öåâ,
Ñòðàø­íóþ ñå÷ó ìåæ íèõ ó÷è­íèë, ðàçÿ áåç ðàç­áî­ðà,
Ãíå­âà óçäó îòïó­ñòèâ, áëà­ãî­ñêëîí­íûì ñîïóò­ñò­âó­åì Ìàð­ñîì.
di­ver­sos ubi sen­tit equos cur­rum­que re­fer­ri,
mul­ta Iovem et lae­si tes­ta­tus foe­de­ris aras
iam tan­dem in­va­dit me­dios et Mar­te se­cun­do
ter­ri­bi­lis sae­vam nul­lo discri­mi­ne cae­dem
sus­ci­tat ira­rum­que om­nis ef­fun­dit ha­be­nas.
500  ïåñíå êòî èç áîãîâ ìíå î ãðîç­íîé ïîâåäà­åò ñå÷å,
Ãèáå­ëè ãîðü­êîé âîæäåé, êîòî­ðûõ ïî ïîëþ ãíà­ëè
 ñâîé ÷åðåä òî òðî­ÿí­ñêèé ãåðîé, òî ðóòóë îòâàæ­íûé?
Òû ëè, Þïè­òåð, õîòåë ïëå­ìå­íà, êîòî­ðûì íàâå­êè
Ìèð óãîòî­âèë òû ñàì, èñïû­òàòü âåëè­êîé âîé­íîþ?
Quis mi­hi nunc tot acer­ba deus, quis car­mi­ne cae­des
di­ver­sas obi­tum­que du­cum, quos aequo­re to­to
in­que vi­cem nunc Tur­nus agit, nunc Troi­us he­ros,
ex­pe­diat? tan­ton pla­cuit con­cur­re­re mo­tu,
Iup­pi­ter, aeter­na gen­tis in pa­ce fu­tu­ras?
505 Òîëü­êî ëèøü, â áèò­âó âñòó­ïèâ, Ýíåé íàïàë íà Ñóêðî­íà,
Âñòà­ëè íà ìåñòå áîé­öû, çàäåð­æàë­ñÿ íàòèñê òðî­ÿí­öåâ;
Ñáî­êó óäà­ðèë ãåðîé, è íåäîë­ãî ïðî­òè­âèë­ñÿ ðóòóë:
 ðåá­ðà âîí­çèë­ñÿ êëè­íîê è ïðè­íåñ ìãíî­âåí­íóþ ãèáåëü.
Òóðí Àìè­êà â òîò ìèã, êîãäà êîíü åãî ñáðî­ñèë, íà ïèêó
Aeneas Ru­tu­lum Suc­ro­nem (ea pri­ma ruen­tis
pug­na lo­co sta­tuit Teuc­ros), haud mul­ta mo­ran­tem,
ex­ci­pit in la­tus et, qua fa­ta ce­ler­ri­ma, cru­dum
tran­sa­di­git cos­tas et cra­tis pec­to­ris en­sem.
Tur­nus equo deiec­tum Amy­cum frat­rem­que Dio­rem,
510 Ïðè­íÿë â ïåøåì áîþ, è ñëå­äîì áðà­òà Äèî­ðà
Îñò­ðûì æåëå­çîì ñðà­çèë; îòñå­÷åí­íû­ìè èõ ãîëî­âà­ìè
Îí êîëåñ­íè­öó ñâîþ óêðà­ñèë è äàëü­øå óì÷àë­ñÿ.
Ïðå­äàë ñìåð­òè Ýíåé Òàíàè­ñà, Öåòå­ãà è Òàëà,
Ïðî­òèâ òðî­èõ ñðà­æà­ÿñü îäèí, è çà íèìè Îíè­òà
congres­sus pe­des, hunc ve­nien­tem cus­pi­de lon­ga,
hunc muc­ro­ne fe­rit cur­ru­que absci­sa duo­rum
sus­pen­dit ca­pi­ta et ro­ran­tia san­gui­ne por­tat.
il­le Ta­lon Ta­naim­que ne­ci for­tem­que Cethe­gum,
tris uno congres­su, et maes­tum mit­tit Oni­ten,
515 (Áûë îí, íåñ÷àñò­íûé, ðîæ­äåí Ïåðèäè́åé îòöó Ýõè­î­íó).
Òóðí ëèêèé­öåâ äâî­èõ, ïðè­øåä­øèõ ñ Ôåáî­âûõ ïàøåí
Áðà­òüåâ ðîä­íûõ, ðàñ­ïðî­ñòåð, è àðêà­ä­öà Ìåíîòà — íàïðàñ­íî
Òîò íåíà­âèäåë âîé­íó è íà Ëåðíå, ðûáîé îáèëü­íîé,
Æèë ðåìåñëîì ðûáà­êà â äîìó óáî­ãîì, íå çíàÿ
no­men Echio­nium mat­ris­que ge­nus Pe­ri­diae;
hic frat­res Ly­cia mis­sos et Apol­li­nis ag­ris
et iuve­nem exo­sum ne­qui­quam bel­la Me­noe­ten,
Ar­ca­da, pis­co­sae cui cir­cum flu­mi­na Ler­nae
ars fue­rat pau­per­que do­mus nec no­ta po­ten­tum
520 Òÿãîò áîãàò­ñòâà, ñ îòöîì, çàñå­âàâ­øèì íàåì­íóþ íèâó.
Ñëîâ­íî îãîíü â ñóõî­ñòîé­íîì ëåñó, ñ äâóõ ñòî­ðîí çàïà­ëåí­íîì,
Ñ ðåâîì íåñåò­ñÿ âïå­ðåä ïî êóñòàì íèç­êî­ðîñ­ëî­ãî ëàâ­ðà,
Ñëîâ­íî ïîòî­êè â ãîðàõ, âîäî­ïà­äà­ìè ñ êðó÷ íèç­âåð­ãà­ÿñü,
Ïåíîé ïîêðû­òû, ñòðå­ìÿò íà ðàâ­íè­íó ðåâó­ùèå âîäû,
li­mi­na con­duc­ta­que pa­ter tel­lu­re se­re­bat.
ac ve­lut im­mis­si di­ver­sis par­ti­bus ig­nes
aren­tem in sil­vam et vir­gul­ta so­nan­tia lau­ro,
aut ubi de­cur­su ra­pi­do de mon­ti­bus al­tis
dant so­ni­tum spu­mo­si am­nes et in aequo­ra cur­runt
525 Âñå íà ñâî­åì ñìå­òàÿ ïóòè, — òàê îáà ãåðîÿ
Òóðí è Ýíåé, íåñóò­ñÿ ñêâîçü áîé. Òåïåðü äî ïðå­äå­ëà
ßðîñòü íàïîë­íè­ëà ãðóäü, è ïðè­âûê­øèå òîëü­êî ê ïîáåäàì
Ðâóò­ñÿ ñåðä­öà; ðàçÿò ëèøü òåïåðü îíè ñ ïîë­íîþ ñèëîé.
Êàìåíü, îáëî­ìîê ñêà­ëû, ìåò­íóë òðî­ÿ­íåö â Ìóððà­íà;
quis­que suum po­pu­la­tus iter: non seg­nius am­bo
Aeneas Tur­nus­que ruunt per proe­lia; nunc, nunc
fluc­tuat ira in­tus, rum­pun­tur nes­cia vin­ci
pec­to­ra, nunc to­tis in vol­ne­ra vi­ri­bus itur.
Mur­ra­num hic, ata­vos et avo­rum an­ti­qua so­nan­tem
530 Ïðà­äåäîâ, äåäîâ ñâî­èõ èìå­íà­ìè Ìóððàí ïîõâà­ëÿë­ñÿ,
Èáî âåñü åãî ðîä öàðèë íà çåì­ëÿõ ëàòèí­ñêèõ,
Íî ñ êîëåñ­íè­öû íèç­âåðã åãî Ýíåé, è ïîä íåþ
Ìåæ­äó êîëåñ ïîâëåê­ëîñü íà âîæ­æàõ åãî òåëî, è êîíè
Äîë­ãî òîï­òà­ëè åãî, ïîçà­áûâ î õîçÿ­èíå â áåã­ñòâå.
no­mi­na per re­ges­que ac­tum ge­nus om­ne La­ti­nos,
prae­ci­pi­tem sco­pu­lo at­que in­gen­tis tur­bi­ne sa­xi
ex­cu­tit ef­fun­dit­que so­lo: hunc lo­ra et iuga sub­ter
pro­vol­ve­re ro­tae, creb­ro su­per un­gu­la pul­su
in­ci­ta nec do­mi­ni me­mo­rum pro­cul­cat equo­rum.
535 Ñ êðè­êîì íåèñòî­âûì Ãèëë íàïàë íà Òóð­íà, íî ðóòóë
Ïèêîé âñòðå­òèë âðà­ãà è â âèñîê çîëî­÷å­íûé óäà­ðèë:
Øëåì ïðî­áè­ëî êîïüå è â ìîç­ãó ïðîí­çåí­íîì çàñòðÿ­ëî.
Ìîùü ðóêè, î Êðå­ôåé, ìåæ­äó ãðå­êîâ õðàá­ðåé­øèé, îò Òóð­íà
Íå îõðà­íè­ëà òåáÿ, è òåáÿ, Êóïåíê, îò Ýíåÿ
il­le ruen­ti Hyl­lo ani­mis­que im­ma­ne fre­men­ti
oc­cur­rit te­lum­que aura­ta ad tem­po­ra tor­quet:
ol­li per ga­leam fi­xo ste­tit has­ta ce­reb­ro.
dex­te­ra nec tua te, Grai­um for­tis­si­me Cre­theu,
eri­puit Tur­no, nec di te­xe­re Cu­pen­cum,
540 Áîãè òâîè íå ñïàñ­ëè: ïîä óäàð íàëå­òåâ­øå­ãî òåâ­ê­ðà
Ãðóäü òû ïîä­ñòà­âèë, è ùèò íå ñáå­ðåã çëî­ñ÷àñò­íî­ãî ìåä­íûé.
Ïàø­íè Ëàâ­ðåí­òà â òîò äåíü è òåáÿ, Ýîë, óâèäà­ëè,
Êàê òû íàâç­íè÷ü óïàë è ïðî­ñòåð­ñÿ, ðóêè ðàñ­êè­íóâ,
Òû, êîãî íå ìîã­ëè ïîãó­áèòü íè ôàëàí­ãè àðãè­âÿí,
Aenea ve­nien­te, sui; de­dit ob­via fer­ro
pec­to­ra nec mi­se­ro cli­pei mo­ra pro­fuit aerei.
te quo­que Lau­ren­tes vi­de­runt, Aeo­le, cam­pi
op­pe­te­re et la­te ter­ram con­ster­ne­re ter­go:
oc­ci­dis, Ar­gi­vae quem non po­tue­re pha­lan­ges
545 Íè âåëè­êèé Àõèëë, ðàç­ðó­øè­òåëü Ïðè­à­ìî­âà öàð­ñòâà.
Çäåñü îæè­äàë òåáÿ ñìåð­òè ïðå­äåë: áûë äîì òâîé ïîä Èäîé,
Áûë â Ëèð­íåññå òâîé äîì, à ìîãè­ëà — â ïîëÿõ ïîä Ëàâ­ðåí­òîì.
Äðóã êî äðó­ãó ëèöîì ïîâåð­íó­ëèñü âðà­ãè: èòà­ëèé­öû,
Òåâ­ê­ðû âñå, è ñðåäü íèõ Ìíå­ñôåé ñ îòâàæ­íûì Ñåðå­ñòîì,
ster­ne­re nec Pria­mi reg­no­rum ever­sor Achil­les;
hic ti­bi mor­tis erant me­tae, do­mus al­ta sub Ida,
Lyr­ne­si do­mus al­ta, so­lo Lau­ren­te se­pulchrum.
to­tae adeo con­ver­sae acies om­nes­que La­ti­ni,
om­nes Dar­da­ni­dae, Mnes­the­us acer­que Se­res­tus
550 Õðàá­ðûé Àçèë è ìîãó­÷èé Ìåñ­ñàï, êîíåé óêðî­òè­òåëü,
Òóñ­êîâ ïîë­êè è êîí­íûé îòðÿä àðêà­ä­öà Ýâàíä­ðà, —
Êàæ­äûé ÿâëÿ­åò â áîþ âûñî­÷àé­øóþ ñèë ñâî­èõ ìåðó,
Îòäû­õà âîè­íàì íåò, íå ìåä­ëèò óïîð­íàÿ áèò­âà.
Íîâûé ïðå­êðàñ­íàÿ ìàòü òóò âíó­øè­ëà çàìû­ñåë ñûíó:
et Mes­sa­pus equ­um do­mi­tor et for­tis Asi­las
Tus­co­rum­que pha­lanx Euandri­que Ar­ca­des alae,
pro se quis­que vi­ri sum­ma ni­tun­tur opum vi;
nec mo­ra nec re­quies, vas­to cer­ta­mi­ne ten­dunt.
Hic men­tem Aeneae ge­net­rix pul­cher­ri­ma mi­sit,
555 ×òîáû ê ñòå­íàì îí ïîøåë, ïîâåð­íóë ïðî­òèâ ãîðî­äà âîé­ñêî,
×òîáû ñêî­ðåå ñëî­ìèë ïîðà­æå­íüåì âíå­çàï­íûì ëàòè­íÿí.
Ñàì îí, êîãäà ìåæ ðÿäîâ ïî ñëå­äó Òóð­íà íîñèë­ñÿ,
Âñå îçè­ðàÿ êðó­ãîì, óâèäàë, ÷òî ïîêî­èò­ñÿ â ìèðå
Ãîðîä, âèíå âîïðå­êè, è âåëè­êîé âîé­íîþ íå òðî­íóò.
iret ut ad mu­ros ur­bi­que ad­ver­te­ret ag­men
oci­us et sub­ita tur­ba­ret cla­de La­ti­nos.
il­le ut ves­ti­gans di­ver­sa per ag­mi­na Tur­num
huc at­que huc acies cir­cum­tu­lit, as­pi­cit ur­bem
im­mu­nem tan­ti bel­li at­que im­pu­ne quie­tam.
560 Ñåðä­öå Ýíåþ çàæãëî âèäå­íüå áîëü­øå­ãî áîÿ.
Êëèê­íóâ Ñåð­ãå­ñòà ê ñåáå è Ìíå­ñôåÿ ñ îòâàæ­íûì Ñåðå­ñòîì,
Âñòàë ãåðîé ñðåäü âîæäåé íà õîë­ìå, è ñáå­æà­ëèñü íåìåä­ëÿ
Òåâ­êðîâ îòðÿäû ê íåìó è âîêðóã ñòîë­ïè­ëèñü, îðó­æüÿ
Íå âûïóñ­êàÿ èç ðóê. È ñêà­çàë èì Ýíåé ñ âîç­âû­øå­íüÿ:
con­ti­nuo pug­nae ac­cen­dit maio­ris ima­go;
Mnes­thea Ser­ges­tum­que vo­cat for­tem­que Se­res­tum
duc­to­res tu­mu­lum­que ca­pit, quo ce­te­ra Teuc­rum
con­cur­rit le­gio, nec scu­ta aut spi­cu­la den­si
de­po­nunt. cel­so me­dius stans ag­ge­re fa­tur:
565 «Òîò­÷àñ èñïîë­íè­òå âñå, ÷òî ñêà­æó ÿ. Ñ íàìè Þïè­òåð!
Áîé õîòü ïî-íîâî­ìó ìû ïîâåäåì, íî ñ ïðåæ­íåé îòâà­ãîé!
Ãîðîä, ïðè­÷è­íó âîé­íû, ñòî­ëè­öó Ëàòè­íà ñåãî­äíÿ, —
Åñëè íå ïðè­ìóò óçäû, íå ïðè­çíà­þò íàøåé ïîáåäû, —
ß ñîêðó­øó è ñ çåì­ëåé ïîäî­ææåí­íûå êðîâ­ëè ñðîâ­íÿþ.
«ne qua meis es­to dic­tis mo­ra; Iup­pi­ter hac stat;
neu quis ob in­cep­tum sub­itum mi­hi seg­nior ito.
ur­bem ho­die, cau­sam bel­li, reg­na ip­sa La­ti­ni,
ni fre­num ac­ci­pe­re et vic­ti pa­re­re fa­ten­tur,
eruam et aequa so­lo fu­man­tia cul­mi­na po­nam.
570 Äîë­æåí ëè æäàòü ÿ, ïîêà ñîèç­âî­ëèò Òóðí ïîáåæ­äåí­íûé
 áèò­âó âñòó­ïèòü è îäèí íà îäèí ñîé­äåò­ñÿ ñî ìíîþ?
Çäåñü è íà÷à­ëî, äðó­çüÿ, è êîíåö âîé­íû íå÷å­ñòè­âîé!
Ôàêå­ëû äàé­òå: îãíåì ìû ïðè­íóäèì ëàòè­íÿí ê ñîþ­çó».
Òàê îí ñêà­çàë, è òîò­÷àñ æå âñå, ñîðåâ­íó­ÿñü îòâà­ãîé,
sci­li­cet exspec­tem, li­beat dum proe­lia Tur­no
nostra pa­ti rur­sus­que ve­lit con­cur­re­re vic­tus?
hoc ca­put, o ci­ves, haec bel­li sum­ma ne­fan­di.
fer­te fa­ces pro­pe­re foe­dus­que re­pos­ci­te flam­mis».
di­xe­rat, at­que ani­mis pa­ri­ter cer­tan­ti­bus om­nes
575 Ñòðî­ÿò­ñÿ â êëèí è ê ñòå­íàì ñïå­øàò ëàâè­íîþ ïëîò­íîé.
Ëåñò­íè­öû âäðóã ïîÿâè­ëèñü â ðóêàõ è ãîðÿ­ùèå âåò­êè.
Ì÷àò­ñÿ ê âîðîòàì îäíè, óáè­âà­þò ñòðà­æó ó âõî­äîâ,
Êîïèé è ñòðåë ïåëå­íîé çàñòè­ëà­þò íåáî äðó­ãèå;
Ðóêó èç ïåð­âûõ ðÿäîâ Ýíåé ê ñòå­íàì ïðî­ñòè­ðà­åò,
dant cu­neum den­sa­que ad mu­ros mo­le fe­run­tur.
sca­lae impro­vi­so sub­itus­que ap­pa­ruit ig­nis.
dis­cur­runt alii ad por­tas pri­mos­que tru­ci­dant,
fer­rum alii tor­quent et obumbrant aethe­ra te­lis.
ip­se in­ter pri­mos dextram sub moe­nia ten­dit
580 Ãðîì­êî Ëàòè­íà êîðèò â òîì, ÷òî äâà­æäû âðàæ­äó ðàç­æè­ãàë îí,
Äâà­æäû ñîþç ðàç­ðû­âàë, è êëÿ­íåò­ñÿ, áîãîâ ïðè­çû­âàÿ,
 òîì, ÷òî è íûíå åãî ïðî­òèâ âîëè çàñòà­âè­ëè áèòü­ñÿ.
 ãîðî­äå òîò­÷àñ ðàçäîð ìåæ­äó ãðàæ­äàí èñïó­ãàí­íûõ âñïûõ­íóë:
Òðå­áó­þò òå îòâî­ðèòü ïåðåä âîé­ñêîì äàð­äàí­ñêèì âîðîòà
Aeneas mag­na­que in­cu­sat vo­ce La­ti­num
tes­ta­tur­que deos, ite­rum se ad proe­lia co­gi,
bis iam Ita­los hos­tis, haec al­te­ra foe­de­ra rum­pi.
exo­ri­tur tre­pi­dos in­ter dis­cor­dia ci­vis:
ur­bem alii re­se­ra­re iubent et pan­de­re por­tas
585 È çà ñîáîþ âëå­êóò íà ñòå­íû ñòàð­öà Ëàòè­íà;
Ýòè îðó­æüå íåñóò, ê îáî­ðîíå ãîòî­âÿñü óïðÿ­ìî.
Òàê ïîðîþ ïàñ­òóõ, íàøåä­øèé â ñêâà­æè­ñòîì êàìíå
Äèêèõ ï÷åë, âûêó­ðè­âàòü èõ ïðè­íè­ìà­åò­ñÿ äûìîì;
 ñòðà­õå çà öàð­ñòâî ñâîå, îáëå­òà­þò ï÷å­ëû âñëå­ïóþ
Dar­da­ni­dis ip­sum­que tra­hunt in moe­nia re­gem;
ar­ma fe­runt alii et per­gunt de­fen­de­re mu­ros:
inclu­sas ut cum la­teb­ro­so in pu­mi­ce pas­tor
ves­ti­ga­vit apes fu­mo­que imple­vit ama­ro,
il­lae in­tus tre­pi­dae re­rum per ce­rea castra
590 Ñòàí âîñ­êî­âîé è ãíåâ ñâîé ñèëü­íåé ðàç­æè­ãà­þò æóæ­æà­íüåì,
Åäêèé çàïàõ ìåæ òåì ïî ïðî­õî­äàì òå÷åò, è ãóäå­íüå
Ñëû­øèò­ñÿ â ïîëîé ñêà­ëå, è äûì ïîäû­ìà­åò­ñÿ ê íåáó.
Íîâîå ãîðå òîãäà èñòîì­ëåí­íûõ ïîñòèã­ëî ëàòè­íÿí,
Äî îñíî­âà­íüÿ Ëàâ­ðåíò ïîòðÿñ­ëî îíî ñêîð­áüþ íåæäàí­íîé:
dis­cur­runt mag­nis­que acuunt stri­do­ri­bus iras;
vol­vi­tur ater odor tec­tis, tum mur­mu­re cae­co
in­tus sa­xa so­nant, va­cuas it fu­mus ad auras.
Ac­ci­dit haec fes­sis etiam for­tu­na La­ti­nis,
quae to­tam luc­tu con­cus­sit fun­di­tus ur­bem.
595 Ñ êðîâ­ëè åäâà óâèäàâ, êàê âðà­ãè ñòðå­ìÿò­ñÿ íà ïðè­ñòóï,
Ìå÷óò îãîíü íà êðû­øè äîìîâ è âëå­çà­þò íà ñòå­íû,
È íå ïðî­òè­âÿò­ñÿ èì, íå äåðóò­ñÿ ðóòó­ëû Òóð­íà, —
Òîò­÷àñ öàðè­öà ñî÷ëà, ÷òî ïîãèá â ñðà­æå­íüå íåñ÷àñò­íûé
Þíî­øà. Ðàçóì åå ïîìó­òèë­ñÿ îò áîëè âíå­çàï­íîé:
re­gi­na ut tec­tis ve­nien­tem pros­pi­cit hos­tem,
in­ces­si mu­ros, ig­nis ad tec­ta vo­la­re,
nus­quam acies contra Ru­tu­las, nul­la ag­mi­na Tur­ni,
in­fe­lix pug­nae iuve­nem in cer­ta­mi­ne cre­dit
exstinctum et, sub­ito men­tem tur­ba­ta do­lo­re,
600 Ãðîì­êî ïðè­÷è­íîé âñåõ áåä è íà÷à­ëîì ñåáÿ èìå­íó­åò
 ñêîðá­íîì áåçóìüå îíà è âåäåò áåñ­ñâÿç­íûå ðå÷è;
Ïîñëå, ðåøèâ óìå­ðåòü è ïîêðîâ ðàçî­ðâàâ ñâîé ïóð­ïóð­íûé,
Âÿæåò ê áàë­êå ñàìà áåç­îáðàç­íóþ ñìåðò­íóþ ïåò­ëþ.
Ñêî­ðî îá ýòîé áåäå óçíà­ëè ëàòèí­ñêèå æåíû.
se cau­sam cla­mat cri­men­que ca­put­que ma­lo­rum,
mul­ta­que per maes­tum de­mens ef­fa­ta fu­ro­rem,
pur­pu­reos mo­ri­tu­ra ma­nu dis­cin­dit amic­tus
et no­dum in­for­mis le­ti tra­be nec­tit ab al­ta.
quam cla­dem mi­se­rae postquam ac­ce­pe­re La­ti­nae,
605 Ïûø­íûå êóä­ðè ñâîè ðàñ­òåð­çà­ëà Ëàâè­íèÿ ïåð­âîé,
Ùåêè ñåáå ðàñ­öà­ðà­ïà­ëà â êðîâü, — è, íàïîë­íèâ ÷åð­òî­ãè
Âîï­ëÿ­ìè, æåí­ùè­íû âñå ïðå­äà­ëèñü íåèñòî­âîé ñêîð­áè.
Ãîðü­êàÿ âåñòü èç äâîð­öà ïî âñå­ìó ðàç­ëå­òå­ëàñü Ëàâ­ðåí­òó.
Ïàäà­þò äóõîì áîé­öû; Ëàòèí ðàç­ðû­âà­åò îäåæ­äû;
fi­lia pri­ma ma­nu flo­ros La­vi­nia cri­nis
et ro­seas la­nia­ta ge­nas, tum ce­te­ra cir­cum
tur­ba fu­rit; re­so­nant la­tae plan­go­ri­bus aedes.
hinc to­tam in­fe­lix vol­ga­tur fa­ma per ur­bem.
de­mit­tunt men­tes, it scis­sa ves­te La­ti­nus,
610

612		 Ñìåð­òüþ æåíû ïîòðÿ­ñåí è êðó­øå­íüåì ãîðî­äà ñêî­ðûì,
Ïûëüþ íå÷è­ñòîé ñåáå îñû­ïà­åò ñåäè­íû íåñ÷àñò­íûé.
[Âíîâü îí âèíèò ñåáÿ â òîì, ÷òî ïî äîá­ðîé âîëå íå ïðè­íÿë
 ãîðîä è çÿòåì ñâî­èì íå íàçâàë äàð­äàí­öà Ýíåÿ.]
Òîþ ïîðîé âîèí­ñò­âåí­íûé Òóðí ïî êðàþ ðàâ­íè­íû
co­niu­gis at­to­ni­tus fa­tis ur­bis­que rui­na,
ca­ni­tiem im­mun­do per­fu­sam pul­ve­re tur­pans.
[mul­ta­que se in­cu­sat, qui non ac­ce­pe­rit an­te
Dar­da­nium Aenean ge­ne­rum­que adsci­ve­rit ultro.]
In­te­rea extre­mo bel­la­tor in aequo­re Tur­nus
615 Ðåä­êèõ ãíàë áåã­ëå­öîâ, — íî óæå íå ñ ïðåæ­íèì óñåð­äüåì,
È ëèêî­âàë óæ íå òàê, êîãäà êîíè âðà­ãà íàñòè­ãà­ëè.
Âäðóã äî íåãî äîíåñ­ëèñü íåïî­íÿò­íî­ãî ïîë­íûå ñòðà­õà
Âîïëè ïî âåò­ðó; è âîò íàïðÿ­æåí­íûì ëîâèò îí ñëó­õîì,
Êàê çëî­âå­ùèé ðàñ­òåò â ñìÿ­òåí­íîì ãîðî­äå ðîïîò.
pa­lan­tis se­qui­tur pau­cos iam seg­nior at­que
iam mi­nus at­que mi­nus suc­ces­su lae­tus equo­rum.
at­tu­lit hunc il­li cae­cis ter­ro­ri­bus aura
com­mix­tum cla­mo­rem ar­rec­tas­que im­pu­lit auris
con­fu­sae so­nus ur­bis et in­lae­ta­bi­le mur­mur.
620 «Ãîðå ìíå! Âíîâü îò÷å­ãî îãëà­øà­þò­ñÿ ñòå­íû ñòå­íà­íüåì?
×üè ýòî âîïëè ñþäà èç äàëå­êî­ãî ãîðî­äà ñëûø­íû?»
Ìîë­âèâ, êîíåé çàäåð­æàë, íàòÿ­íóâ ïîâî­äüÿ, áåçó­ìåö.
Òîò­÷àñ áîãè­íÿ-ñåñò­ðà, ÷òî, ïðè­íÿâ îáëè­÷üå Ìåòèñ­êà,
Ìåñòî âîç­íè­öû çàíÿâ, êîëåñ­íè­öåé ïðà­âè­ëà áðà­òà,
«ei mi­hi! quid tan­to tur­ban­tur moe­nia luc­tu?
quis­ve ruit tan­tus di­ver­sa cla­mor ab ur­be?»
sic ait ad­duc­tis­que amens sub­sis­tit ha­be­nis.
at­que huic, in fa­ciem so­ror ut con­ver­sa Me­tis­ci
auri­gae cur­rum­que et equos et lo­ra re­ge­bat,
625 Ìîë­âèò åìó âïå­ðå­êîð: «Èñòðåá­ëÿé òðî­ÿí­ñêèõ ïðè­øåëü­öåâ
Çäåñü, ãäå äîðî­ãó òåáå îòêðû­âà­åò âïåð­âûå ïîáåäà.
×òîáû äîìà çàùè­ùàòü, áîé­öû äðó­ãèå íàé­äóò­ñÿ.
Ïóñòü èòà­ëèé­öåâ Ýíåé â óïîð­íîé ïðå­ñëå­äó­åò áèò­âå, —
Ìû áåñ­ïî­ùàä­íîé ðóêîé ïðå­äà­âàòü áóäåì ñìåð­òè òðî­ÿí­öåâ:
ta­li­bus oc­cur­rit dic­tis: «hac, Tur­ne, se­qua­mur
Troiu­ge­nas, qua pri­ma viam vic­to­ria pan­dit:
sunt alii, qui tec­ta ma­nu de­fen­de­re pos­sint.
ingruit Aeneas Ita­lis et proe­lia mis­cet:
et nos sae­va ma­nu mit­ta­mus fu­ne­ra Teuc­ris.
630 Òû íè óáè­òûõ ÷èñ­ëîì íå óñòó­ïèøü äàð­äàí­öó, íè ñëà­âîé».
Òóðí îòâå­÷àë:
«Î ñåñò­ðà, òåáÿ ÿ óçíàë, êàê òîëü­êî èñêóñ­íî
Òû äîãî­âîð çàêëþ­÷èòü ïîìå­øà­ëà è ðèíó­ëàñü â áèò­âó;
Òùåò­íî òû õî÷åøü ìåíÿ îáìà­íóòü, î áîãè­íÿ. Íî êòî æå
nec nu­me­ro in­fe­rior, pug­nae nec ho­no­re re­ce­des».
Tur­nus ad haec:
«o so­ror, et du­dum adgno­vi, cum pri­ma per ar­tem
foe­de­ra tur­bas­ti te­que haec in bel­la de­dis­ti,
et nunc ne­qui­quam fal­lis dea. sed quis Olym­po
635 Ñ íåáà òåáÿ èç áîãîâ ïîñëàë íà òðóäû è íà ìóêè?
Áðà­òà ëü íåñ÷àñò­íî­ãî òû ïðî­çðå­âà­åøü æåñòî­êóþ ãèáåëü?
×òî æå ìíå äåëàòü òåïåðü? Ãäå ñóëèò ñïà­ñå­íüå Ôîð­òó­íà?
Çâàë íàñ íà ïîìîùü Ìóððàí, íà ìîèõ ãëà­çàõ óìè­ðàÿ;
Íå îñòà­âà­ëîñü äðó­çåé ó ìåíÿ äîðî­æå Ìóððà­íà, —
de­mis­sam tan­tos vo­luit te fer­re la­bo­res?
an frat­ris mi­se­ri le­tum ut cru­de­le vi­de­res?
nam quid ago? aut quae iam spon­det For­tu­na sa­lu­tem?
vi­di ocu­los an­te ip­se meos me vo­ce vo­can­tem
Mur­ra­num, quo non su­pe­rat mi­hi ca­rior al­ter,
640 Íî è ìîãó­÷èé Ìóððàí ïîãèá ïîä óäà­ðîì ìîãó­÷èì.
Ó́ôåíò íåñ÷àñò­íûé ïàë, íå æåëàÿ ïîçîð íàø óâèäåòü,
Íûíå è òåëîì åãî è îðó­æüåì âëà­äå­þò òðî­ÿí­öû.
ß ëè ñòåðï­ëþ, ÷òîáû âðàã (ëèøü ýòî­ãî íàì íå õâà­òà­ëî!)
Æåã äîìà? ß ëè Äðàí­êà íàâåò íå ñìî­ãó îïðî­âåðã­íóòü?
op­pe­te­re in­gen­tem at­que in­gen­ti vol­ne­re vic­tum.
oc­ci­dit in­fe­lix ne nostrum de­de­cus Ufens
as­pi­ce­ret; Teuc­ri po­tiun­tur cor­po­re et ar­mis.
exscin­di­ne do­mos (id re­bus de­fuit unum),
per­pe­tiar, dextra nec Dran­cis dic­ta re­fel­lam?
645 Ýòè íåóæòî ïîëÿ áåãó­ùèì Òóð­íà óâèäÿò?
Òàê ëè ãèáåëü ñòðàø­íà? Âû êî ìíå áëà­ãî­ñêëîí­íû ïðå­áóäü­òå,
Ìàíû, êîëü ñêî­ðî áîãîâ íåáåñ­íûõ ìíå âîëÿ âðàæ­äåá­íà!
Ê âàì ñ íåïî­ðî÷­íîé äóøîé ÿ ñîé­äó, íå çàïÿò­íàí­íûé ãíóñ­íîé
Ýòîé âèíîé è äåäîâ ìîèõ äîñòîé­íûé âåëè­êèõ».
ter­ga da­bo et Tur­num fu­gien­tem haec ter­ra vi­de­bit?
us­que adeo­ne mo­ri mi­se­rum est? vos o mi­hi, Ma­nes,
es­te bo­ni, quo­niam su­pe­ris ad­ver­sa vo­lun­tas.
sancta ad vos ani­ma at­que is­tius inscia cul­pae
des­cen­dam, mag­no­rum haud um­quam in­dig­nus avo­rum».
650 Òàê ãîâî­ðèë îí. Íî âîò ñêâîçü òîë­ïó âðà­ãîâ ïðî­ëå­òà­åò
Ïåíîé ïîêðû­òûé ñêà­êóí, è, ñòðå­ëîþ â ãîëî­âó ðàíåí,
Ñà́êåò íåñåò­ñÿ íà íåì, îêëè­êàÿ ïî èìå­íè Òóð­íà:
«Ñæàëü­ñÿ íàä íàìè, Òóðí! Íà òåáÿ ëèøü îñòà­ëàñü íàäåæ­äà!
Ìîë­íèåé ìå÷ Ýíåÿ ðàçèò, óãðî­æà­åò ïðè­øå­ëåö
Vix ea fa­tus erat, me­dios vo­lat ec­ce per hos­tis
vec­tus equo spu­man­te Sa­ces, ad­ver­sa sa­git­ta
sau­cius ora, ruit­que implo­rans no­mi­ne Tur­num:
«Tur­ne, in te sup­re­ma sa­lus; mi­se­re­re tuo­rum.
ful­mi­nat Aeneas ar­mis sum­mas­que mi­na­tur
655  ïðàõ íèç­âåðã­íóòü è ñæå÷ü ïîæà­ðîì òâåð­äû­íþ ëàòè­íÿí.
Ôàêå­ëû âðà­æüè ëåòÿò íà êðîâ­ëè. Âñå èòà­ëèé­öû
Âçîð îáðà­ùà­þò ê òåáå. Ëàòèí ðåøèòü­ñÿ íå ìîæåò,
Ñ êåì äîãî­âîð çàêëþ­÷èòü, êîãî íàçâàòü åìó çÿòåì.
Òà, ÷òî ïðå­äàí­íåé âñåõ òåáÿ ëþáè­ëà, — Àìà­òà
deiec­tu­rum ar­ces Ita­lum ex­ci­dio­que da­tu­rum,
iam­que fa­ces ad tec­ta vo­lant. in te ora La­ti­ni,
in te ocu­los re­fe­runt; mus­sat rex ip­se La­ti­nus,
quos ge­ne­ros vo­cet aut quae se­se ad foe­de­ra flec­tat.
prae­te­rea re­gi­na, tui fi­dis­si­ma, dextra
660 Æèç­íè ëèøè­ëà ñåáÿ è ìèð ïîêè­íó­ëà â ñòðà­õå.
Òîëü­êî Ìåñ­ñàï è îòâàæ­íûé Àòèí çàùè­ùà­þò âîðîòà,
Äàòü ïûòà­ÿñü îòïîð îòî­âñþäó ðâó­ùèì­ñÿ òåâ­êðàì.
Âêðóã æåëåç­íîé ñòåð­íåé êëèí­êè âðà­ãîâ âûðàñ­òà­þò.
Òû æå íà ïîëå ïóñòîì êîëåñ­íè­öó ãîíèøü íàïðàñ­íî».
oc­ci­dit ip­sa sua lu­cem­que ex­ter­ri­ta fu­git.
so­li pro por­tis Mes­sa­pus et acer Ati­nas
sus­ten­tant acies. cir­cum hos ut­rim­que pha­lan­ges
stant den­sae stric­tis­que se­ges muc­ro­ni­bus hor­ret
fer­rea: tu cur­rum de­ser­to in gra­mi­ne ver­sas».
665 Çàìåð Òóðí, ïîðà­æåí ñîáû­òèé íîâûì îáëè­÷üåì,
Ìîë­÷à âîêðóã îçè­ðà­åò­ñÿ îí. Âîåäè­íî ñëè­âà­ÿñü,
 ñåðä­öå áóøó­þò ñèëü­íåé è ñòûä, è ñêîðáü, è áåçóìüå,
Âåðà â äîá­ëåñòü ñâîþ è ëþáîâü, ðàñ­ïà­ëåí­íàÿ ìåñòüþ.
Òîëü­êî ëèøü ñóìðàê èñ÷åç è âåð­íó­ëàñü ê ðàçó­ìó ÿñíîñòü,
obsti­puit va­ria con­fu­sus ima­gi­ne re­rum
Tur­nus et ob­tu­tu ta­ci­to ste­tit; aes­tuat in­gens
uno in cor­de pu­dor mix­to­que in­sa­nia luc­tu
et fu­riis agi­ta­tus amor et con­scia vir­tus.
ut pri­mum dis­cus­sae umbrae et lux red­di­ta men­ti,
670 Âçî­ðû ãîðÿ­ùèå Òóðí îáðà­òèë ê ñòå­íàì è âîðîòàì
È ñ êîëåñ­íè­öû ñâî­åé îáî­çðåë â òðå­âî­ãå òâåð­äû­íþ.
Òàì óæå îãíåí­íûé âèõðü, ïîæè­ðàÿ äîñ­êè íàñòè­ëîâ,
Ê íåáó âçìåò­íóë­ñÿ, êëó­áÿñü íàä ïîæà­ðîì îõâà­÷åí­íîé áàø­íåé:
Ñàì îí ïîñòðî­èë åå èç íàäåæ­íî ñêî­ëî­÷åí­íûõ áðå­âåí,
ar­den­tis ocu­lo­rum or­bis ad moe­nia tor­sit
tur­bi­dus eque ro­tis mag­nam res­pe­xit ad ur­bem.
Ec­ce autem flam­mis in­ter ta­bu­la­ta vo­lu­tus
ad cae­lum un­da­bat ver­tex tur­rim­que te­ne­bat,
tur­rim, com­pac­tis tra­bi­bus quam edu­xe­rat ip­se
675 Ñíè­çó êîëå­ñà ïîä­âåë è ìîñòû ïåðå­êè­íóë âûñî­êî.
«Ðîê ïîáåæ­äà­åò, ñåñò­ðà! Òåïåðü íåëü­çÿ óæå ìåä­ëèòü!
Áîã íàñ çîâåò è çëàÿ ñóäü­áà — òàê ïîé­äåì æå çà íèìè.
Òâåð­äî ðåøèë ÿ âñòó­ïèòü â ïîåäè­íîê ñ Ýíå­åì è ãîðå÷ü
Ñìåð­òè óçíàòü. Íî â ïîçî­ðå ìåíÿ íå óâèäèøü òû áîëü­øå!
sub­di­de­rat­que ro­tas pon­tis­que instra­ve­rat al­tos.
«iam iam fa­ta, so­ror, su­pe­rant: ab­sis­te mo­ra­ri;
quo deus et quo du­ra vo­cat For­tu­na, se­qua­mur.
stat con­fer­re ma­num Aeneae, stat, quid­quid acer­bi est,
mor­te pa­ti; ne­que me in­de­co­rem, ger­ma­na, vi­de­bis
680 Òîëü­êî ïîç­âîëü ìíå, ìîëþ, îòäàòü­ñÿ ÿðî­ñòè âîëü­íî!»
Òàê îí ñêà­çàë — è ñêî­ðåé ñ êîëåñ­íè­öû ñïðûã­íóë íà çåì­ëþ,
Ðèíóë­ñÿ â ãóùó âðà­ãîâ, ïîêèäàÿ ïå÷àëü­íóþ íèì­ôó,
È, ðàç­ðû­âàÿ ðÿäû, ñêâîçü ìå÷è è êîïüÿ ïîì÷àë­ñÿ.
Òàê òÿæå­ëûé óòåñ, îòî­ðâàâ­øèñü îò ãîð­íîé âåð­øè­íû,
ampli­us. hunc, oro, si­ne me fu­re­re an­te fu­ro­rem».
di­xit et e cur­ru sal­tum de­dit oci­us ar­vis
per­que hos­tis, per te­la ruit maes­tam­que so­ro­rem
de­se­rit ac ra­pi­do cur­su me­dia ag­mi­na rum­pit.
ac ve­lu­ti mon­tis sa­xum de ver­ti­ce prae­ceps
685 Ðóøèò­ñÿ ñ êðó÷, èëü ïîä­ìû­òûé äîæäåì, èëè ñâà­ëåí­íûé âåò­ðîì,
Èëè äðåâ­íî­ñòüþ ëåò íåïðè­ìåò­íî ïîä­òî­÷åí­íûé ñíè­çó;
Ïðû­ãàÿ, êàòèò­ñÿ îí ïî êðåì­íè­ñòûì ñòðåì­íè­íàì â äîëè­íó,
Çëîá­íîþ ñèëîé ãîíèì, è â ïóòè çà ñîáîé óâëå­êà­åò
Ñêîò, è ëåñà, è ëþäåé, — è òàê æå, ðÿäû ðàç­ìå­òàÿ,
cum ruit, avol­sum ven­to, seu tur­bi­dus im­ber
pro­luit aut an­nis sol­vit sub­lap­sa ve­tus­tas;
fer­tur in ab­rup­tum mag­no mons impro­bus ac­tu
ex­sul­tat­que so­lo, sil­vas, ar­men­ta vi­ros­que
in­vol­vens se­cum: di­siec­ta per ag­mi­na Tur­nus
690 Ðóòóë íåñåò­ñÿ ê ñòå­íàì, òóäà, ãäå îò ïðî­ëè­òîé êðî­âè
Âëàæ­íîé ñòà­ëà çåì­ëÿ, ãäå ñâè­ùóò â âîçäó­õå êîïüÿ.
Çíà­êè ðóêîé ïîäà­åò îí äðó­çüÿì è ãðîì­êî âçû­âà­åò:
«Ðóòó­ëû, ñòîé­òå! È âû óäåð­æè­òå, ëàòè­íÿíå, êîïüÿ!
×òî íè ãîòî­âèò ñóäü­áà — âñå ìîå! Äîãî­âîð îñêâåð­íåí­íûé
sic ur­bis ruit ad mu­ros, ubi plu­ri­ma fu­so
san­gui­ne ter­ra ma­det stri­duntque has­ti­li­bus aurae,
sig­ni­fi­cat­que ma­nu et mag­no si­mul in­ci­pit ore:
«par­ci­te iam, Ru­tu­li, et vos te­la in­hi­be­te, La­ti­ni:
quae­cum­que est for­tu­na, mea est; me ve­rius unum
695 Ìíå çà âñåõ èñêó­ïàòü, ìíå ðåøàòü ýòó òÿæ­áó îðó­æüåì».
Âñå ðàñ­ñòó­ïè­ëèñü áîé­öû, ïîñðåäèíå î÷è­ñòèâ ïðî­ñòðàí­ñòâî.
Ñàì ðîäè­òåëü Ýíåé, ëèøü óñëû­øàë ïðî­òèâ­íè­êà èìÿ,
Ñòå­íû ïîêè­íóë òîò­÷àñ, ãîðîä­ñêóþ ïîêè­íóë òâåð­äû­íþ;
Âñå, ÷òî ìîã­ëî çàäåð­æàòü, îí ñïå­øèò èëü ïðå­ðâàòü, èëü îêîí­÷èòü,
pro vo­bis foe­dus lue­re et de­cer­ne­re fer­ro».
dis­ces­se­re om­nes me­dii spa­tium­que de­de­re.
At pa­ter Aeneas audi­to no­mi­ne Tur­ni
de­se­rit et mu­ros et sum­mas de­se­rit ar­ces
prae­ci­pi­tat­que mo­ras om­nis, ope­ra om­nia rum­pit,
700 Ðàäî­ñòè ïîë­íûé, âñòà­åò, çâå­íÿ äîñïå­õà­ìè ãðîç­íî;
Ñëîâ­íî Àôîí, îãðî­ìåí ãåðîé, ñëîâ­íî Ýðèêñ èëü äàæå
Ñëîâ­íî îòåö Àïåí­íèí, âîç­íî­ñÿ­ùèé ñåäóþ îò ñíå­ãà
Ãîëî­âó â íåáî, ãäå âèõðü ìîõ­íà­òûå ïàäó­áû òðåï­ëåò.
Âîò óæå ðóòó­ëû âçîð îáðà­òè­ëè ê Ýíåþ, è ñëå­äîì
lae­ti­tia ex­sul­tans, hor­ren­dum­que in­to­nat ar­mis;
quan­tus Athos aut quan­tus Eryx aut ip­se co­rus­cis
cum fre­mit ili­ci­bus quan­tus gau­det­que ni­va­li
ver­ti­ce se at­tol­lens pa­ter Ap­pen­ni­nus ad auras.
iam ve­ro et Ru­tu­li cer­ta­tim et Troes et om­nes
705 Âñå òðî­ÿí­öû è âñå èòà­ëèé­öû — òå, ÷òî íà ñòå­íàõ
Ñâåð­õó ñòî­ÿ­ëè, è òå, êòî ñíè­çó áèë â íèõ òàðà­íîì,
Ñ ïëå÷ ïîñíè­ìà­ëè ùèòû. Ñàì Ëàòèí äèâèò­ñÿ, óâèäåâ
Âìå­ñòå ìîãó­÷èõ ìóæåé, ðîæ­äåí­íûõ â ðàç­íûõ ïðå­äå­ëàõ
Ìèðà çåì­íî­ãî è çäåñü äëÿ ïîñëåä­íåé ñîøåä­øèõ­ñÿ áèò­âû.
con­ver­te­re ocu­los Ita­li, qui­que al­ta te­ne­bant
moe­nia qui­que imos pul­sa­bant arie­te mu­ros,
ar­ma­que de­po­sue­re ume­ris. stu­pet ip­se La­ti­nus
in­gen­tis, ge­ni­tos di­ver­sis par­ti­bus or­bis,
in­ter se coiis­se vi­ros et cer­ne­re fer­ro.
710 Îáà âðà­ãà ìåæ­äó òåì, åäâà îïó­ñòå­ëà ðàâ­íè­íà,
Èçäà­ëè êîïüÿ ìåò­íóâ, äðóã íà äðó­ãà áåãîì óñòðå­ìè­ëèñü:
Çâîí­êî ñòîëê­íó­ëèñü ùèòû, è Ìàð­ñîâ áîé ðàç­ãî­ðåë­ñÿ.
Òÿæ­êî ñòîíåò çåì­ëÿ, óäà­ðÿ­åò­ñÿ ÷àùå è ÷àùå
 áèò­âå êëè­íîê î êëè­íîê; âñå ñìå­øà­ëîñü — è äîá­ëåñòü è ñëó­÷àé.
at­que il­li, ut va­cuo pa­tue­runt aequo­re cam­pi,
pro­cur­su ra­pi­do, co­niec­tis emi­nus has­tis,
in­va­dunt Mar­tem cli­peis at­que aere so­no­ro.
dat ge­mi­tum tel­lus; tum creb­ros en­si­bus ic­tus
con­ge­mi­nant; fors et vir­tus mis­cen­tur in unum.
715 Òàê èëü íà Ñèëå êðó­òîé, èëü íà ñêëî­íàõ âûñî­êèõ Òàáóð­íà
Äâà ñâè­ðå­ïûõ áûêà íà÷è­íà­þò ñðà­æå­íüå, ñ ðàç­áå­ãà
Ëáîì óäà­ðÿ­ÿñü î ëîá; òðå­ïå­ùà, ïàñ­òó­õè îòñòó­ïà­þò;
 ñòðà­õå íåìîì, íå ìû÷à, îæè­äà­þò ïîêîð­íî êîðî­âû,
Êòî ñòà­äà ïîâåäåò, êòî ñòàíåò ðîùè âëà­äû­êîé;
ac ve­lut in­gen­ti Si­la sum­mo­ve Ta­bur­no
cum duo con­ver­sis ini­mi­ca in proe­lia tau­ri
fron­ti­bus in­cur­runt; pa­vi­di ces­se­re ma­gistri;
stat pe­cus om­ne me­tu mu­tum mus­santque iuven­cae,
quis ne­mo­ri im­pe­ri­tet, quem to­ta ar­men­ta se­quan­tur;
720 Ñ ñèëîé îáà âðà­ãà ðîãà äðóã â äðó­ãà âîí­çà­þò,
Êðîâü øèðî­êîé ñòðó­åé çàëè­âà­åò ïîä­ãðóä­êè è ïëå­÷è,
Ãðîì­êèì îòçâó­êîì ðåâ îòäà­åò­ñÿ ïî ðîùàì îêðåñò­íûì.
Òàê æå ìåäüþ ùèòîâ ñøè­áà­ëèñü îáà ãåðîÿ,
Äàâ­íà ñûí è Ýíåé, íàïîë­íÿÿ ãðî­õîòîì íåáî.
il­li in­ter se­se mul­ta vi vol­ne­ra mis­cent
cor­nua­que ob­ni­xi in­fi­gunt et san­gui­ne lar­go
col­la ar­mos­que la­vant; ge­mi­tu ne­mus om­ne re­mu­git:
non ali­ter Tros Aeneas et Dau­nius he­ros
con­cur­runt cli­peis; in­gens fra­gor aethe­ra complet.
725 Ñàì Þïè­òåð ìåæ òåì, óðàâ­íÿâ ìåæ­äó ÷àøà­ìè ñòðåë­êó,
Âçÿë âåñû è íà íèõ âîç­ëî­æèë ïðî­òèâ­íè­êîâ ñó́äüáû:
Êòî èç äâî­èõ îáðå­÷åí, ÷üÿ ñêëî­íèò­ñÿ ê ãèáå­ëè ÷àøà.
Òóðí óñòðå­ìèë­ñÿ âïå­ðåä, âîçî­ìíèâ, ÷òî íå âñòðå­òèò îòïî­ðà,
Ìå÷ íàä Ýíå­åì çàíåñ è, âî âåñü ñâîé ðîñò ðàñ­ïðÿ­ìèâ­øèñü,
Iup­pi­ter ip­se duas aequa­to exa­mi­ne lan­ces
sus­ti­net et fa­ta im­po­nit di­ver­sa duo­rum,
quem dam­net la­bor et quo ver­gat pon­de­re le­tum.
Emi­cat hic, im­pu­ne pu­tans, et cor­po­re to­to
al­te sub­la­tum con­sur­git Tur­nus in en­sem
730 Ñâåð­õó îáðó­øèë óäàð. Ïî ðÿäàì íàïðÿ­æåí­íî ãëÿäåâ­øèõ
Âîè­íîâ êðèê ïðî­áå­æàë. Íî ñëî­ìàë­ñÿ ìå÷ âåðî­ëîì­íûé,
Ñäå­ëàâ íàïðàñ­íûì óäàð è Òóð­íà ïðå­äàâ. Êðî­ìå áåã­ñòâà,
Íåò ñïà­ñå­íüÿ åìó, — è ïóñòèë­ñÿ îí, Ýâðà áûñò­ðåå,
Ëèøü â áåç­îðóæ­íîé ðóêå ðóêî­ÿòü ÷óæóþ çàìå­òèë:
et fe­rit: excla­mant Troes tre­pi­di­que La­ti­ni,
ar­rec­tae­que am­bo­rum acies: at per­fi­dus en­sis
fran­gi­tur in me­dio­que ar­den­tem de­se­rit ic­tu,
ni fu­ga sub­si­dio sub­eat. fu­git ocior Euro,
ut ca­pu­lum ig­no­tum dextram­que as­pe­xit iner­mem.
735  ÷àñ, êîãäà áîé íà÷àë­ñÿ è Òóðí âñêî­÷èë â êîëåñ­íè­öó,
Ìå÷ íàñëåä­ñò­âåí­íûé ñâîé, êàê ïðå­äà­íüå ãëà­ñèò, ïîçà­áûë îí
È çàõâà­òèë âòî­ðî­ïÿõ êëè­íîê âîç­íè­öû Ìåòèñ­êà.
×åñò­íî ñëó­æèë ýòîò ìå÷, ïîêà ðàç­áå­ãà­ëèñü â èñïó­ãå
Òåâ­ê­ðû, íî òîëü­êî ëèøü îí ñêðå­ñòèë­ñÿ ñ æåëå­çîì Âóë­êà­íà,
fa­ma est prae­ci­pi­tem, cum pri­ma in proe­lia iunctos
con­scen­de­bat equos, pat­rio muc­ro­ne re­lic­to,
dum tre­pi­dat, fer­rum auri­gae ra­puis­se Me­tis­ci:
id­que diu, dum ter­ga da­bant pa­lan­tia Teuc­ri,
suf­fe­cit; postquam ar­ma dei ad Vol­ca­nia ven­tum est,
740 Òîò­÷àñ æå ñìåðò­íàÿ ñòàëü, ñëîâ­íî õðóï­êèé ëåä, ðàñ­êî­ëî­ëàñü, —
Òîëü­êî íà æåë­òîì ïåñ­êå çàáëå­ñòå­ëè òóñê­ëî îñêîë­êè.
Òóðí, îáå­çó­ìåâ, áåæèò, ñòðå­ìèò­ñÿ ê äàëü­íå­ìó êðàþ
Ïîëÿ, íåñåò­ñÿ òî çäåñü, òî òàì âñëå­ïóþ ïî êðó­ãó,
Òåâ­êðîâ ãóñòûå ðÿäû îòî­âñþäó åãî îáñòó­ïà­þò,
mor­ta­lis muc­ro, gla­cies ceu fut­ti­lis, ic­tu
dis­si­luit; ful­va resplen­dent frag­mi­na ha­re­na.
er­go amens di­ver­sa fu­ga pe­tit aequo­ra Tur­nus
et nunc huc, in­de huc in­cer­tos impli­cat or­bis;
un­di­que enim den­sa Teuc­ri inclu­se­re co­ro­na
745 Çäåñü — øèðî­êàÿ òîïü, òàì — ñòå­íà ïðå­ãðàæ­äà­åò äîðî­ãó.
Ñòîëü æå ïðî­âîð­íî Ýíåé, õîòü â êîëåíå, ñòðå­ëîþ ïðîí­çåí­íîì,
Áîëü ìåøà­åò ïîä­÷àñ è øàãè çàìåä­ëÿòü çàñòàâ­ëÿ­åò,
Ãîíèò­ñÿ, ãíåâ­íûé, áåæèò ïî ïÿòàì çà òðå­ïå­ùó­ùèì Òóð­íîì.
Òàê çà îëå­íåì, êîãäà îí ðåêîé îò ëåñà îòðå­çàí,
at­que hinc vas­ta pa­lus, hinc ar­dua moe­nia cin­gunt.
Nec mi­nus Aeneas, quam­quam tar­da­ta sa­git­ta
in­ter­dum ge­nua im­pe­diunt cur­sum­que re­cu­sant,
in­se­qui­tur tre­pi­di­que pe­dem pe­de fer­vi­dus ur­get;
inclu­sum ve­lu­ti si quan­do flu­mi­ne nac­tus
750 Èëè îáëî­æåí êîëü­öîì ïóãàþ­ùèõ ïåðüåâ ïóð­ïóð­íûõ,
Ì÷èò­ñÿ îõîò­íè­÷èé ïåñ, íàñòè­ãàÿ ñ ëàåì äîáû­÷ó;
Çâå­ðÿ ñòðà­øèò è îáðûâ, è êîâàð­íûé çàñëîí; âñå ïî òåì æå
Îí ïðî­áå­ãà­åò ïóòÿì, íî, íå çíàÿ óñòà­ëè, óìáð­ñêèé
Ãîíèò­ñÿ ïåñ è, ãîòî­âÿñü âîò-âîò âöå­ïèòü­ñÿ êëû­êà­ìè,
cer­vum aut pu­ni­ceae saep­tum for­mi­di­ne pin­nae
ve­na­tor cur­su ca­nis et lat­ra­ti­bus instat;
il­le autem, in­si­diis et ri­pa ter­ri­tus al­ta,
mil­le fu­git re­fu­git­que vias; at vi­vi­dus Um­ber
hae­ret hians, iam iam­que te­net si­mi­lis­que te­nen­ti
755 Ùåë­êà­åò ïàñòüþ — íî çðÿ: òîëü­êî âîçäóõ ïóñòîé îí õâà­òà­åò.
Øóì âîêðóã ïîä­íÿë­ñÿ; áåðå­ãà è îçå­ðî âòî­ðÿò
Êðè­êàì òîë­ïû, è íåáåñ­íûé ñâîä îãëà­øà­åò­ñÿ âîï­ëåì.
Òóðí êðè­÷èò íà áåãó, îêëè­êàÿ âñåõ ïîèìåí­íî
Ðóòó­ëîâ, ïðî­ñèò äðó­çåé, ÷òîáû ìå÷ åìó äàëè ïðè­âû÷­íûé.
incre­puit ma­lis mor­su­que elu­sus ina­ni est.
tum ve­ro exo­ri­tur cla­mor, ri­pae­que la­cus­que
res­pon­sant cir­ca et cae­lum to­nat om­ne tu­mul­tu.
il­le si­mul fu­giens Ru­tu­los si­mul incre­pat om­nis,
no­mi­ne quem­que vo­cans, no­tum­que effla­gi­tat en­sem.
760 Ñìåð­òüþ Ýíåé ëþáî­ìó ãðî­çèò, êòî òîëü­êî ïîñìå­åò
Âûé­òè âïå­ðåä èç ðÿäîâ, è âðà­ãîâ îí ïóãà­åò äðî­æà­ùèõ
Òåì, ÷òî ðàç­ðó­øèò Ëàâ­ðåíò, è ëåòèò, íåâçè­ðàÿ íà ðàíó.
Ïÿòûé çàìêíó­ëè îíè óæå êðóã, ïÿòü ðàç ïðî­áå­æà­ëè
Ïóòü ñâîé òóäà è íàçàä: âåäü íå ðàäè íè÷òîæ­íîé íàãðà­äû
Aeneas mor­tem contra prae­sensque mi­na­tur
exi­tium, si quis­quam adeat, ter­ret­que tre­men­tis,
ex­ci­su­rum ur­bem mi­ni­tans, et sau­cius instat.
quin­que or­bis explent cur­su to­ti­dem­que re­te­xunt
huc il­luc; ne­que enim le­via aut lu­dic­ra pe­tun­tur
765 Òàê ñîñòÿ­çà­ëèñü îíè, íî î æèç­íè ñïî­ðè­ëè Òóð­íà.
Äèêàÿ â ïîëå ðîñ­ëà ïîñâÿ­ùåí­íàÿ Ôàâ­íó îëè­âà;
Ïðåæ­äå ÷òè­ëè åå ìîðå­õî­äû è, ñïàñ­øèñü îò áóðè,
Áîãó Ëàâ­ðåí­òà äàðû ìåæ ãîðü­êèõ âåøà­ëè ëèñòüåâ
Èëü ïî îáå­òó ñþäà îäåæ­äû ñâîè ïðè­íî­ñè­ëè.
prae­mia, sed Tur­ni de vi­ta et san­gui­ne cer­tant.
For­te sa­cer Fau­no fo­liis oleas­ter ama­ris
hic ste­te­rat, nau­tis olim ve­ne­ra­bi­le lig­num,
ser­va­ti ex un­dis ubi fi­ge­re do­na so­le­bant
Lau­ren­ti di­vo et vo­tas sus­pen­de­re ves­tis;
770 Íî áåç âíè­ìà­íüÿ ê òîìó, ÷òî ñâÿ­ùåí­íûì äåðå­âî áûëî,
Òåâ­ê­ðû ñðó­áè­ëè åãî, ðàñ­÷è­ùàÿ ðàâ­íè­íó äëÿ áèò­âû.
Íûíå æå â íåì Ýíåÿ êîïüå òîð­÷à­ëî, è öåï­êî
Êîðåíü æàëî äåð­æàë, ÷òî â íåãî ñ ðàç­ëå­òà âîí­çè­ëîñü.
Ñ ñèëîé íàëåã Äàð­äà­íèä, èç äåðå­âà âûðâàòü ïûòà­ÿñü
sed stir­pem Teuc­ri nul­lo discri­mi­ne sac­rum
sus­tu­le­rant, pu­ro ut pos­sent con­cur­re­re cam­po.
hic has­ta Aeneae sta­bat, huc im­pe­tus il­lam
de­tu­le­rat, fi­xam et len­ta ra­di­ce te­ne­bat.
in­cu­buit vo­luit­que ma­nu con­vel­le­re fer­rum
775 Ïèêó, ÷òîá åþ íàñòè÷ü òîãî, çà êåì îí íàïðàñ­íî
Ãíàë­ñÿ äîñå­ëå. Íî Òóðí, îáå­çó­ìåâ îò ñòðà­õà, ïðî­ìîë­âèë:
«Ñæàëü­ñÿ, î Ôàâí, ÿ ìîëþ, è òû, Çåì­ëÿ âñå­á­ëà­ãàÿ,
Êðåï­÷å äåð­æè­òå êîïüå, åñëè ÷òèë ÿ âàøè ñâÿ­òû­íè,
Òå, ÷òî íûíå âîé­íîé îñêâåð­íè­ëî ïðè­ø­ëîå ïëå­ìÿ!»
Dar­da­ni­des, te­lo­que se­qui quem pren­de­re cur­su
non po­te­rat. tum ve­ro amens for­mi­di­ne Tur­nus
«Fau­ne, pre­cor, mi­se­re­re», in­quit, «tu­que op­ti­ma fer­rum
Ter­ra te­ne, co­lui vestros si sem­per ho­no­res,
quos contra Aenea­dae bel­lo fe­ce­re pro­fa­nos».
780 Òàê îí ñêà­çàë, íå íàïðàñ­íî âîç­çâàâ ê áîæå­ñò­âåí­íîé ñèëå:
Äîë­ãî ìåø­êàë Ýíåé è áîðîë­ñÿ ñ öåï­êèì îáðóá­êîì,
Íî èç äðå­âåñ­íûõ òèñ­êîâ äàæå îí ìîãó­÷åé ðóêîþ
Ïèêó âûðâàòü íå ìîã. À ïîêà îí ñòà­ðàë­ñÿ è áèë­ñÿ,
Äàâ­íà áåñ­ñìåðò­íàÿ äî÷ü, â îáëè­÷üå âîç­íè­öû Ìåòèñ­êà,
di­xit opem­que dei non cas­sa in vo­ta vo­ca­vit.
nam­que diu luc­tans len­to­que in stir­pe mo­ra­tus
vi­ri­bus haud ul­lis va­luit disclu­de­re mor­sus
ro­bo­ris Aeneas. dum ni­ti­tur acer et instat,
rur­sus in auri­gae fa­ciem mu­ta­ta Me­tis­ci
785 Âûøëà âïå­ðåä è ìå÷ ïîäà­ëà áåãó­ùå­ìó áðà­òó.
 òîò æå ìèã, íåãî­äóÿ íà òî, ÷òî äîç­âî­ëå­íî äåðç­êîé
Íèì­ôå âìå­øàòü­ñÿ, êîïüå âûðû­âà­åò èç êîð­íÿ Âåíå­ðà.
Âíîâü îðó­æüåì âðà­ãè è ñîáîþ âíîâü îâëà­äå­ëè:
Òóðí — óïî­âàÿ íà ìå÷, è Ýíåé — êîïüåì ñâî­èì ãðî­çåí,
pro­cur­rit frat­ri­que en­sem dea Dau­nia red­dit.
quod Ve­nus auda­ci nym­phae in­dig­na­ta li­ce­re
ac­ces­sit te­lum­que al­ta ab ra­di­ce re­vel­lit.
ol­li sub­li­mes, ar­mis ani­mis­que re­fec­ti,
hic gla­dio fi­dens, hic acer et ar­duus has­ta,
790 Âñòà­ëè, äûøà òÿæå­ëî, ëèöîì ê ëèöó äëÿ ñðà­æå­íüÿ.
Ìîë­âèë ìåæ òåì âñå­ìî­ãó­ùå­ãî öàðü Îëèì­ïà Þíîíå,
Ñâåð­õó èç òó÷ çîëîòûõ íà áèò­âû ñìåðò­íûõ âçè­ðàâ­øåé:
«Ãäå æå êîíåö, î æåíà? ×òî åùå òåáå îñòà­åò­ñÿ?
Çíà­åøü âåäü òû, è íå ñïî­ðèøü ñàìà, ÷òî çíà­åøü: íà íåáå
ad­sis­tunt contra cer­ta­mi­na Mar­tis an­he­li.
Iuno­nem in­te­rea rex om­ni­po­ten­tis Olym­pi
ad­lo­qui­tur, ful­va pug­nas de nu­be tuen­tem:
«quae iam fi­nis erit, co­niunx? quid de­ni­que res­tat?
in­di­ge­tem Aenean scis ip­sa et sci­re fa­te­ris
795 Áóäåò Ýíåé Èíäè­ãåò, ñóäü­áîé äî çâåçä âîç­íå­ñåí­íûé.
×òî çàìûø­ëÿ­åøü òû âíîâü, íà ÷òî íàäå­åøü­ñÿ, ïðÿ­÷àñü
 òó÷àõ? Ïðè­ñòà­ëî ëü òåáå ñòðå­ëîþ ñìåðò­íîþ ðàíèòü
Áîãà è îòíÿ­òûé ìå÷ — áåç òåáÿ ÷òî ìîã­ëà áû Þòóð­íà? —
Òóð­íó îïÿòü âîç­âðà­ùàòü, ïîáåæ­äåí­íûõ ñèëû óìíî­æèâ?
de­be­ri cae­lo fa­tis­que ad si­de­ra tol­li.
quid struis? aut qua spe ge­li­dis in nu­bi­bus hae­res?
mor­ta­lin de­cuit vio­la­ri vol­ne­re di­vum?
aut en­sem (quid enim si­ne te Iutur­na va­le­ret?)
erep­tum red­di Tur­no et vim cres­ce­re vic­tis?
800 Òàê íå óïîð­ñò­âóé, ïðî­øó, è ê ìîèì ñêëî­íèñü óâå­ùà­íüÿì.
×òîá íå òî÷è­ëà òåáÿ áåç­ìîëâ­íàÿ áîëü, ïóñòü ïîëüþò­ñÿ
Ãîðü­êèå ïåíè òâîè èç ñëà­äîñò­íûõ óñò ïðåäî ìíîþ.
Ìû äî ïðå­äå­ëà äîøëè. Ïî ìîðÿì òû ìîã­ëà è ïî ñóøå
Òåâ­êðîâ áðî­ñàòü, ìîã­ëà òû ðàç­æå÷ü íåñêà­çàí­íûå âîé­íû,
de­si­ne iam tan­dem pre­ci­bus­que inflec­te­re nostris,
ne te tan­tus edit ta­ci­tam do­lor et mi­hi cu­rae
sae­pe tuo dul­ci tris­tes ex ore re­cur­sent.
ven­tum ad sup­re­mum est. ter­ris agi­ta­re vel un­dis
Troia­nos po­tuis­ti, in­fan­dum ac­cen­de­re bel­lum,
805 Ñêîðá­íû­ìè âîï­ëÿ­ìè äîì âìå­ñòî áðà÷­íûõ ïåñåí íàïîë­íèòü.
Äàëü­øå èäòè çàïðå­ùàþ òåáå!» Òàê íà÷àë Þïè­òåð.
Âçî­ðû ïîòó­ïèâ, åìó Ñàòóð­íà äî÷ü îòâå­÷à­ëà:
«Âåðü, î Þïè­òåð, òâîÿ ìíå, âåëè­êèé, âåäî­ìà âîëÿ:
Ëèøü ïîâè­íó­ÿñü òåáå, ÿ ïîêè­íó­ëà çåì­ëþ è Òóð­íà,
de­for­ma­re do­mum et luc­tu mis­ce­re hy­me­naeos:
ul­te­rius tempta­re ve­to». sic Iup­pi­ter or­sus;
sic dea sub­mis­so contra Sa­tur­nia vol­tu:
«Is­ta qui­dem quia no­ta mi­hi tua, mag­ne, vo­lun­tas,
Iup­pi­ter, et Tur­num et ter­ras in­vi­ta re­li­qui:
810 À íå òî áû ìåíÿ òû íå âèäåë ìåæ òó÷ îäè­íî­êîé,
Âñå ãîòî­âîé ñíå­ñòè, — íåò, îäå­òà îãíåì, ìåæ­äó ðàòåé
Âñòà­ëà áû ÿ è íà ãèáåëü­íûé áîé óâëåê­ëà áû òðî­ÿí­öåâ.
Äà, ïðè­çíà­þñü, ýòî ÿ óáåäè­ëà Þòóð­íó íà ïîìîùü
Áðà­òó ïðèé­òè è íà ìíî­ãîå åé äåðç­íóòü ðàç­ðå­øè­ëà
nec tu me aeria so­lam nunc se­de vi­de­res
dig­na in­dig­na pa­ti, sed flam­mis cincta sub ip­sam
sta­rem aciem tra­he­rem­que ini­mi­ca in proe­lia Teuc­ros.
Iutur­nam mi­se­ro (fa­teor) suc­cur­re­re frat­ri
sua­si et pro vi­ta maio­ra aude­re pro­ba­vi,
815 Ðàäè íåãî, — íî íè ëóê, íè êîïüå åé áðàòü íå âåëå­ëà.
 ýòîì òåáå ÿ êëÿ­íóñü áåñ­ïî­ùàä­íî­ãî Ñòèêñà èñòî­êîì,
Èáî ïðåä íèì ëèøü ïîë­íû íåáî­æè­òå­ëè ñòðà­õîì ñâÿ­ùåí­íûì.
×òî æ, ÿ òåïåðü îòñòóï­ëþ, íåíà­âèñò­íûå áèò­âû ïîêè­íó.
Íî çàêëè­íàþ: õîòü òî, ÷òî íå ñâÿ­çà­íî ðîêà âåëå­íüåì,
non ut te­la ta­men, non ut con­ten­de­ret ar­cum;
adiu­ro Sty­gii ca­put impla­ca­bi­le fon­tis,
una su­persti­tio su­pe­ris quae red­di­ta di­vis.
et nunc ce­do equi­dem pug­nas­que exo­sa re­lin­quo.
il­lud te, nul­la fa­ti quod le­ge te­ne­tur,
820 Ñäå­ëàé äëÿ Ëàöèÿ òû, äëÿ âåëè­÷üÿ Ñàòóð­íî­âà ðîäà.
Ïóñòü ïðè­ìè­ðÿò­ñÿ âðà­ãè, ïóñòü íà ñ÷à­ñòüå ïðàçä­íó­þò ñâàäü­áó,
Íî, ñ ïðè­øëå­öà­ìè ñîþç íà ëþáûõ çàêëþ­÷àÿ óñëî­âüÿõ,
Äðåâ­íå­ãî èìå­íè ïóñòü íå ìåíÿ­åò ïëå­ìÿ ëàòè­íÿí;
Òåâ­êðà­ìè òû íå âåëè èëü òðî­ÿí­öà­ìè èì íàçû­âàòü­ñÿ,
pro La­tio ob­tes­tor, pro maies­ta­te tuo­rum:
cum iam co­nu­biis pa­cem fe­li­ci­bus, es­to,
com­po­nent, cum iam le­ges et foe­de­ra iun­gent,
ne ve­tus in­di­ge­nas no­men mu­ta­re La­ti­nos
neu Troas fie­ri iubeas Teuc­ros­que vo­ca­ri
825 Ðå÷ü ëè ðîä­íóþ ìåíÿòü, â ÷óæå­çåì­íîå ëü ïëà­òüå ðÿäèòü­ñÿ.
Ëàöèé äà áóäåò âñå­ãäà, è âåêà­ìè ïóñòü öàð­ñò­âó­åò Àëü­áà,
Ðèì­ñêèé äà áóäåò íàðîä èòà­ëèé­ñêîé äîá­ëå­ñòüþ ìîùåí.
Òðîè íåò. Òàê äîç­âîëü, ÷òîáû ñ íåé äàæå èìÿ èñ÷åç­ëî».
Ìîë­âèë ñ óëûá­êîé â îòâåò ëþäåé è ìèðà ñîçäà­òåëü:
aut vo­cem mu­ta­re vi­ros aut ver­te­re ves­tem.
sit La­tium, sint Al­ba­ni per sae­cu­la re­ges,
sit Ro­ma­na po­tens Ita­la vir­tu­te pro­pa­go;
oc­ci­dit, oc­ci­de­rit­que si­nas cum no­mi­ne Troia».
Ol­li sub­ri­dens ho­mi­num re­rum­que re­per­tor:
830 «Âïðàâ­äó Ñàòóð­íó òû äî÷ü è ñåñò­ðà Þïè­òå­ðó, åñëè
Ñåðä­öå òâîå áóøó­åò òàêèì íåèñòî­âûì ãíå­âîì!
Íî ïîçà­áóäü è áûëóþ âðàæ­äó, è íàïðàñ­íóþ ÿðîñòü:
Ïðîñü­áó èñïîë­íþ òâîþ. Ïîáåæ­äåí­íûé, ñäà­þñü äîá­ðî­âîëü­íî.
Ïóñòü è íðà­âû îòöîâ, è ÿçûê ñîõðà­íÿò àâçî­íèäû
«es ger­ma­na Iovis Sa­tur­ni­que al­te­ra pro­les:
ira­rum tan­tos vol­vis sub pec­to­re fluc­tus.
ve­rum age et in­cep­tum frustra sub­mit­te fu­ro­rem:
do quod vis, et me vic­tus­que vo­lensque re­mit­to.
ser­mo­nem Auso­nii pat­rium mo­res­que te­ne­bunt,
835 Ñ èìå­íåì ïðåæ­íèì ñâî­èì. Ïóñòü îñòà­íóò­ñÿ â Ëàöèè òåâ­ê­ðû,
Íî ðàñ­ò­âî­ðÿò­ñÿ ñðåäü íèõ. Ó÷ðå­æó ÿ îáðÿäîâ ñâÿ­ùåí­íûõ
×èí, åäè­íûé äëÿ âñåõ, è ñâÿ­æó íàðî­äû íàðå­÷üåì.
Ðîä â Àâçî­íèé­ñêîé çåì­ëå âîç­íèêíåò îò ñìå­øàí­íîé êðî­âè,
Âñåõ áëà­ãî­÷å­ñòüåì ñâî­èì ïðå­âçîé­äåò áåñ­ñìåðò­íûõ è ñìåðò­íûõ
ut­que est, no­men erit; com­mix­ti cor­po­re tan­tum
sub­si­dent Teuc­ri. mo­rem ri­tus­que sac­ro­rum
adi­ciam fa­ciam­que om­nis uno ore La­ti­nos.
hinc ge­nus Auso­nio mix­tum quod san­gui­ne sur­get,
sup­ra ho­mi­nes, sup­ra ire deos pie­ta­te vi­de­bis
840 Ýòîò íàðîä è òåáÿ ïî÷è­òàòü âñåõ óñåðä­íåå áóäåò».
Òóò, íå ïåðå­÷à åìó, óêðî­òè­ëà äóõ ñâîé Þíî­íà,
Ñ íåáà ñîøëà çà ñóïðó­ãîì âîñëåä è ïîêè­íó­ëà òó÷è.
Ýòî ñâåð­øèâ, íà äðó­ãîå Îòåö ïîìûø­ëå­íüÿ íàïðà­âèë:
Õî÷åò èç áèò­âû èçãíàòü îí ïîñîá­íè­öó áðà­òà — Þòóð­íó.
nec gens ul­la tuos aeque ce­leb­ra­bit ho­no­res».
ad­nuit his Iuno et men­tem lae­ta­ta re­tor­sit;
in­te­rea ex­ce­dit cae­lo nu­bem­que re­lin­quit.
His ac­tis aliud ge­ni­tor se­cum ip­se vo­lu­tat
Iutur­nam­que pa­rat frat­ris di­mit­te­re ab ar­mis.
845 Åñòü äâå ãíóñ­íûõ ñåñò­ðû, áëèç­íå­öû ïî ïðî­çâà­íèþ Äèðû,
Ìðà÷­íàÿ Íî÷ü ðîäè­ëà âìå­ñòå ñ òðåòüåé ñåñò­ðîþ, Ìåãå­ðîé,
Äî÷å­ðüþ Òàð­òà­ðà, èõ, è òàêèõ æå èçâè­âà­ìè ãàäîâ
Äèð îïëå­ëà, è äàëà èì êðû­ëà, ÷òî âåòåð âçìå­òà­þò.
Ïîä­ëå ïðå­ñòî­ëà Îòöà, ó ïîðî­ãà ñóðî­âî­ãî áîãà
di­cun­tur ge­mi­nae pes­tes cog­no­mi­ne Di­rae,
quas et Tar­ta­ream Nox in­tem­pes­ta Me­gae­ram
uno eodem­que tu­lit par­tu, pa­ri­bus­que re­vin­xit
ser­pen­tum spi­ris ven­to­sas­que ad­di­dit alas.
hae Iovis ad so­lium sae­vi­que in li­mi­ne re­gis
850 Æäóò ïðè­êà­çîâ îíè, íàñû­ëà­þò íà ñìåðò­íûõ íåäóæ­íûõ
Ñòðàõ, åñëè öàðü áîãîâ èëü áîëåç­íüþ, èëü ãèáå­ëüþ õî÷åò
Èõ ïîêà­ðàòü, èëü âîé­íîé óñòðà­øà­åò ãîðîä âèíîâ­íûé.
Ñ íåáà îäíîé èç ñåñòåð íà ïðî­âîð­íûõ êðû­ëüÿõ ñïó­ñòèòü­ñÿ
Áîã ïîâå­ëåë è ïðåä­ñòàòü ïðåä Þòóð­íîé çíà­ìå­íüåì ãðîç­íûì.
ap­pa­rent acuuntque me­tum mor­ta­li­bus aeg­ris,
si quan­do le­tum hor­ri­fi­cum mor­bos­que deum rex
mo­li­tur, me­ri­tas aut bel­lo ter­ri­tat ur­bes.
ha­rum unam ce­le­rem de­mi­sit ab aethe­re sum­mo
Iup­pi­ter in­que omen Iutur­nae oc­cur­re­re ius­sit:
855 Âçìû­ëà îíà è ê çåì­ëå ïîíåñ­ëàñü â ñòðå­ìè­òåëü­íîì âèõ­ðå;
Òàê ñòðå­ëà â îáëà­êàõ, ñ òåòè­âû ñîðâàâ­øèñü ñî ñâè­ñòîì,
Ì÷èò­ñÿ: åå íàïè­òàë ÿäî­âè­òûì ñîêîì ïàð­ôÿ­íèí,
Èëè êèäîí, ÷òîáû ðàíû âðà­ãîâ èñöå­ëå­íüÿ íå çíà­ëè;
Ãëà­çó íåçðè­ìà, ñòðå­ëà ðàñ­ñå­êà­åò ñêîëü­çÿ­ùèå òåíè, —
il­la vo­lat ce­le­ri­que ad ter­ram tur­bi­ne fer­tur.
non se­cus ac ner­vo per nu­bem im­pul­sa sa­git­ta,
ar­ma­tam sae­vi Par­thus quam fel­le ve­ne­ni,
Par­thus si­ve Cy­don, te­lum im­me­di­ca­bi­le, tor­sit,
stri­dens et ce­le­ris in­cog­ni­ta tran­si­lit umbras:
860 Òàê æå íà çåì­ëþ ñ íåáåñ ïðî­íî­ñè­ëîñü Íî÷è îòðî­äüå.
Èçäà­ëè ñòðîé óâèäàâ èëè­îí­ñêèé è Òóð­íà îòðÿäû,
Ñæà­ëàñü òîò­÷àñ æå îíà, îáåð­íó­ëàñü ìàëîþ ïòè­öåé,
×òî íà ìîãèëü­íûõ õîë­ìàõ èëü íà êðîâ­ëÿõ äîìîâ îïó­ñòå­ëûõ
×àñòî ñèäèò ïî íî÷àì è ïîåò çëî­âå­ùóþ ïåñ­íþ.
ta­lis se sa­ta Noc­te tu­lit ter­ras­que pe­ti­vit.
postquam acies vi­det Ilia­cas at­que ag­mi­na Tur­ni,
ali­tis in par­vae sub­itam col­lec­ta fi­gu­ram,
quae quon­dam in bus­tis aut cul­mi­ni­bus de­ser­tis
noc­te se­dens se­rum ca­nit im­por­tu­na per umbras;
865 Îáëèê òîé ïòè­öû ïðè­íÿâ, ïåðåä Òóð­íîì êðó­æèòü­ñÿ è âèòü­ñÿ
Ñ øóìîì ñòà­ëà îíà è î ùèò êîëî­òèòü­ñÿ êðû­ëà­ìè.
Ñòðàõ öåïå­íÿ­ùèé ñêî­âàë îñëà­áå­ëîå ðóòó­ëà òåëî,
Âîëî­ñû âçäû­áèë èñïóã, è ãîëîñ â ãîð­ëå ïðå­ñåê­ñÿ.
Øóì­íîé Äèðû ïîëåò è êðû­ëà èçäà­ë¸­êà óçíà­ëà
hanc ver­sa in fa­ciem Tur­ni se pes­tis ob ora
fertque re­fertque so­nans cli­peum­que ever­be­rat alis.
il­li membra no­vus sol­vit for­mi­di­ne tor­por,
ar­rec­tae­que hor­ro­re co­mae et vox fau­ci­bus hae­sit.
At, pro­cul ut Di­rae stri­do­rem adgno­vit et alas,
870 Òóð­íà ñåñò­ðà, è âîëî­ñû ðâàòü ïðè­íÿ­ëàñü îíà â ãîðå,
Ùåêè ñëåäà­ìè íîã­òåé îñêâåð­íÿòü è ãðóäü — êóëà­êà­ìè.
«×åì òåïåðü òåáå, Òóðí, ñåñò­ðà ïîìî­æåò ðîä­íàÿ?
×òî ìíå, óïîð­íîé, åùå îñòà­åò­ñÿ? Êàêèì óõèù­ðå­íüåì
Æèçíü òåáå ÿ ïðî­äëþ? Êàê ïðî­òè­âèòü­ñÿ ÷óäó òàêî­ìó?
in­fe­lix cri­nis scin­dit Iutur­na so­lu­tos,
un­gui­bus ora so­ror foe­dans et pec­to­ra pug­nis:
«quid nunc te tua, Tur­ne, po­test ger­ma­na iuva­re?
aut quid iam du­rae su­pe­rat mi­hi? qua ti­bi lu­cem
ar­te mo­rer? ta­lin pos­sum me op­po­ne­re monstro?
875 ß îñòàâ­ëÿþ áîðü­áó. Íå ìíîæü­òå, ãíóñ­íûå ïòè­öû,
Óæàñ ìîé: óçíàþ́ ÿ ïîãè­áåëü­íûé øóì è óäà­ðû
Âàøèõ êðûë. Òâîé íàä­ìåí­íûé ïðè­êàç, î âåëè­êèé Þïè­òåð,
Âíÿ­òåí Þòóðíå! Òû òà́ê çà äåâ­ñòâî ìîå çàïëà­òèë ìíå?
Âå÷­íóþ æèçíü äëÿ ÷åãî òû ìíå äàë? Ïî÷å­ìó ó íåñ÷àñò­íîé
iam iam lin­quo acies. ne me ter­re­te ti­men­tem,
obsce­nae vo­luc­res: ala­rum ver­be­ra nos­co
le­ta­lem­que so­num, nec fal­lunt ius­sa su­per­ba
mag­na­ni­mi Iovis. haec pro vir­gi­ni­ta­te re­po­nit?
quo vi­tam de­dit aeter­nam? cur mor­tis adempta est
880 Îòíÿò ñìåð­òè óäåë? Âåäü êîíåö ïîëî­æèòü ýòîé ìóêå
ß áû ìîã­ëà è ê òåíÿì ñïó­ñòèòü­ñÿ ñïóò­íè­öåé áðà­òà.
Íåò, ÿ áåñ­ñìåðò­íà! Íî ÷òî ìíå áóäåò ïî-ïðåæ­íå­ìó ìèëî,
Áðàò, áåç òåáÿ? Êàêàÿ çåì­ëÿ ðàñ­ïàõíåò ñòîëü ãëó­áî­êî
Íåä­ðà ñâîè, ÷òîáû ÿ, áîãè­íÿ, ê ìàíàì íèç­âåðã­ëàñü?»
con­di­cio? pos­sem tan­tos fi­ni­re do­lo­res
nunc cer­te, et mi­se­ro frat­ri co­mes ire per umbras!
im­mor­ta­lis ego? aut quic­quam mi­hi dul­ce meo­rum
te si­ne, fra­ter, erit? o quae sa­tis ima de­his­cat
ter­ra mi­hi Ma­nis­que deam de­mit­tat ad imos?»
885 Ìîë­âè­ëà òàê è, ÷åëî ãîëó­áûì ïîêðî­âîì îêó­òàâ,
Ñ ãîðåñò­íûì ñòî­íîì â ðåêå áîãè­íÿ ñêðû­ëàñü ãëó­áî­êîé.
Òóð­íà òðî­ÿ­íåö òåñ­íèò, ïîòðÿ­ñàÿ ìîãó­÷åþ ïèêîé
Ñ äðåâ­êîì, îãðîì­íûì, êàê ñòâîë, è ìîë­âèò ñ ñåðä­öåì ñóðî­âûì:
«×òî æå òû ìåä­ëèøü îïÿòü? Êàêèõ óâåð­òîê òû èùåøü?
tan­tum ef­fa­ta ca­put glau­co con­te­xit amic­tu,
mul­ta ge­mens, et se flu­vio dea con­di­dit al­to.
Aeneas instat contra te­lum­que co­rus­cat
in­gens ar­bo­reum et sae­vo sic pec­to­re fa­tur:
«quae nunc dein­de mo­ra est? aut quid iam, Tur­ne, ret­rac­tas?
890 Âðå­ìÿ íå ðåç­âî­ñòüþ íîã, íî îðó­æüåì íàì ïîòÿ­ãàòü­ñÿ!
Ìîæåøü ëþáîå ïðè­íÿòü îáëè­÷üå, ìîæåøü íà ïîìîùü
Âñå ïðè­çâàòü, ÷åì ñèëü­íà èëü îòâà­ãà òâîÿ, èëè õèò­ðîñòü,
Ïòè­öåé ëè ê çâåçäàì âçëå­òåòü èëü óêðûòü­ñÿ â ïåùå­ðàõ ïîä­çåì­íûõ».
Òóðí îòâå­÷àë, ïîêà­÷àâ ãîëî­âîé: «Òâî­èõ íå áîþñü ÿ
non cur­su, sae­vis cer­tan­dum est com­mi­nus ar­mis.
ver­te om­nis te­te in fa­cies et contra­he, quid­quid
si­ve ani­mis si­ve ar­te va­les; op­ta ar­dua pin­nis
astra se­qui clau­sum­que ca­va te con­de­re ter­ra».
il­le ca­put quas­sans «non me tua fer­vi­da ter­rent
895 Ãðîì­êèõ óãðîç: ëèøü áîãîâ ÿ áîþñü è âðàæ­äû ãðî­ìî­âåðæ­öà».
Ðå÷ü îí ïðå­ðâàë, îãëÿäåë­ñÿ âîêðóã è êàìåíü óâèäåë,
Êàìåíü ñòà­ðèí­íûé, áîëü­øîé, ïîñðåäèíå ïîëî­æåí­íûé ïîëÿ
Çíà́êîì ìåæè è ñóäüåé, åñëè òÿæ­áà î ïàø­íÿõ ñëó­÷èò­ñÿ;
Íà ïëå­÷è òîëü­êî ñ òðóäîì åãî âçâà­ëè­ëè á äâå­íà­äöàòü
dic­ta, fe­rox: di me ter­rent et Iup­pi­ter hos­tis».
nec plu­ra ef­fa­tus sa­xum cir­cumspi­cit in­gens,
sa­xum an­ti­quum, in­gens, cam­po quod for­te iace­bat,
li­mes ag­ro po­si­tus, li­tem ut dis­cer­ne­ret ar­vis;
vix il­lud lec­ti bis sex cer­vi­ce sub­irent,
900 Ñàìûõ ìîãó­÷èõ ìóæåé èç ðîæ­äåí­íûõ íûíå çåì­ëåþ.
Êàìåíü äðî­æà­ùåé ðóêîé ñõâà­òèë ãåðîé è ñ ðàç­áå­ãà
Áðî­ñèë â Ýíåÿ åãî, âî âåñü ñâîé ðîñò ðàñ­ïðÿ­ìèâ­øèñü.
Íî íè âïå­ðåä âûõî­äÿ, íè ñïà­ñà­ÿñü áåã­ñò­âîì, íè êàìåíü
Òÿæ­êèé ïîä­íÿâ è ìåò­íóâ, — ñåáÿ íå ïîì­íèë íåñ÷àñò­íûé,
qua­lia nunc ho­mi­num pro­du­cit cor­po­ra tel­lus:
il­le ma­nu rap­tum tre­pi­da tor­que­bat in hos­tem,
al­tior in­sur­gens et cur­su con­ci­tus he­ros.
sed ne­que cur­ren­tem se nec cog­nos­cit eun­tem
tol­len­tem­ve ma­nus sa­xum­ve im­ma­ne mo­ven­tem;
905 Êðîâü ëåäå­íå­ëà â ãðóäè, ïîä­ãè­áà­ëèñü íîãè â êîëå­íÿõ.
Êàìåíü åãî ïîòî­ìó, â ïóñòî­òå íàïðàñ­íî âðà­ùà­ÿñü,
Âñå ðàñ­ñòî­ÿ­íüå íå ìîã ïðî­ëå­òåòü è óäà­ðèòü Ýíåÿ.
Ñëîâ­íî íî÷üþ âî ñíå, êîãäà ñìå­æà­åò íàì âåêè
Òîì­íûé ïîêîé, è ìåðå­ùèò­ñÿ íàì, ÷òî ñòðå­ìèì­ñÿ ìû æàä­íî
ge­nua la­bant, ge­li­dus concre­vit fri­go­re san­guis.
tum la­pis ip­se vi­ri, va­cuum per ina­ne vo­lu­tus,
nec spa­tium eva­sit to­tum ne­que per­tu­lit ic­tum.
ac ve­lut in som­nis, ocu­los ubi lan­gui­da pres­sit
noc­te quies, ne­qui­quam avi­dos ex­ten­de­re cur­sus
910 Äàëü­øå áåæàòü, íî âîò­ùå; îñëà­áåâ îò ïåð­âûõ óñè­ëèé,
Íèê­íåì ìû, öåïå­íå­åò ÿçûê, è óæ íàì íåïî­êîð­íû
Ãîëîñ è ñëî­âî, è ñèë ïðè­âû÷­íûõ ëèøà­åò­ñÿ òåëî.
Òàê æå è Òóðí, êóäà áû ñâîé ïóòü íè íàïðà­âèë îòâàæ­íî,
Íåò íè â ÷åì óñïå­õà åìó îò áîãè­íè çëî­âå­ùåé.
vel­le vi­de­mur et in me­diis co­na­ti­bus aeg­ri
suc­ci­di­mus; non lin­gua va­let, non cor­po­re no­tae
suf­fi­ciunt vi­res, nec vox aut ver­ba se­quun­tur:
sic Tur­no, qua­cum­que viam vir­tu­te pe­ti­vit,
suc­ces­sum dea di­ra ne­gat. tum pec­to­re sen­sus
915 ×óâ­ñòâà ìÿòóò­ñÿ â äóøå ó íåãî; íà äðó­çåé è íà ãîðîä
Ñìîò­ðèò îí, ìåä­ëèò, äðî­æèò, çàíå­ñåí­íîé ïèêè ïóãà­ÿñü,
Íè ê îòñòóï­ëå­íüþ ïóòè, íè äëÿ áîÿ ñèë íå íàõî­äèò,
Íåò êîëåñ­íè­öû íèãäå, è ñåñò­ðû-âîç­íè­öû íå âèä­íî.
Âðàã ðîêî­âîå êîïüå ïåðåä ìåä­ëÿ­ùèì Òóð­íîì çàíî­ñèò,
ver­tun­tur va­rii; Ru­tu­los as­pec­tat et ur­bem
cuncta­tur­que me­tu te­lum­que insta­re tre­mes­cit,
nec quo se eri­piat, nec qua vi ten­dat in hos­tem,
nec cur­rus us­quam vi­det auri­gam­ve so­ro­rem.
Cunctan­ti te­lum Aeneas fa­ta­le co­rus­cat,
920 Öåëèò­ñÿ, ÷òîáû âåð­íåé åãî íàïðà­âèòü, — è ìå÷åò,
Òåëî âïå­ðåä óñòðå­ìèâ. Îñàä­íûì ïóùåí îðó­æüåì,
Êàìåíü ãðî­õî­÷åò íå òàê, íå òàêèì ðàñ­ñû­ïà­åò­ñÿ ãðî­ìîì
Ìîë­íèè ãðîç­íûé óäàð. Ïîäîá­íà ÷åð­íî­ìó âèõ­ðþ,
Ïèêà ëåòèò è ãèáåëü íåñåò è, ùèò ñåìè­ñëîé­íûé,
sor­ti­tus for­tu­nam ocu­lis, et cor­po­re to­to
emi­nus in­tor­quet. mu­ra­li con­ci­ta num­quam
tor­men­to sic sa­xa fre­munt, nec ful­mi­ne tan­ti
dis­sul­tant cre­pi­tus. vo­lat at­ri tur­bi­nis instar
exi­tium di­rum has­ta fe­rens oras­que rec­lu­dit
925 Êðóã­ëûé ñíè­çó ïðî­áèâ, ðàçî­ðâàâ ó êðàÿ êîëü­÷ó­ãó,
Ìûø­öû áåä­ðà ïðîí­çà­åò íàñêâîçü. Ïîä­ñå­÷åí­íûé óäà­ðîì,
Òóðí êîëå­íè ñîãíóë è ïîíèê íà çåì­ëþ, îãðîì­íûé.
Âñêðèê­íó­ëè ðóòó­ëû âñå — è íà ãîëîñ îòâå­òè­ëè ãóëîì
Ãîðû, è ðîùè âîêðóã âåð­íó­ëè îòçâóê ïðî­òÿæ­íûé.
lo­ri­cae et cli­pei extre­mos sep­templi­cis or­bis.
per me­dium stri­dens tran­sit fe­mur. in­ci­dit ic­tus
in­gens ad ter­ram dup­li­ca­to pop­li­te Tur­nus.
con­sur­gunt ge­mi­tu Ru­tu­li to­tus­que re­mu­git
mons cir­cum et vo­cem la­te ne­mo­ra al­ta re­mit­tunt.
930 Âçîð ñìè­ðåí­íûé ïîä­íÿâ, ïðî­ñòè­ðàÿ ðóêó ñ ìîëü­áîþ,
Ìîë­âèë Òóðí: «Íå ïðî­øó íè î ÷åì: çàñëó­æèë ÿ ðàñ­ïëà­òû.
Ïîëü­çóé­ñÿ ñ÷à­ñòüåì ñâî­èì. Íî åñëè ðîäè­òå­ëÿ ãîðå
Ìîæåò òðî­íóòü òåáÿ, òî ìîëþ ÿ — âåäü ñòàð­öåì òàêèì æå
Áûë è îòåö òâîé Àíõèç — ïîæà­ëåé íåñ÷àñò­íî­ãî Äàâ­íà,
il­le hu­mi­lis supplex­que ocu­los dextram­que pre­can­tem
pro­ten­dens «equi­dem me­rui, nec dep­re­cor», in­quit:
«ute­re sor­te tua. mi­se­ri te si qua pa­ren­tis
tan­ge­re cu­ra po­test, oro (fuit et ti­bi ta­lis
An­chi­ses ge­ni­tor), Dau­ni mi­se­re­re se­nec­tae
935 Ñûíà ñòàð­öó âåð­íè èëè òåëî ñûíà, êîëü õî÷åøü.
Òû ïîáåäèë. Ïîáåæ­äåí­íûé, ê òåáå íà ãëà­çàõ àâçî­íèé­öåâ
Ðóêè ïðî­ñòåð ÿ. Áåðè Ëàâè­íèþ â æåíû — è äàëü­øå
Íåíà­âèñòü íå ïðî­ñòè­ðàé». Ýíåé, âðà­ãà îçè­ðàÿ,
Âñòàë íåïî­äâèæ­íî íàä íèì, îïó­ñòèë çàíå­ñåí­íóþ ðóêó…
et me, seu cor­pus spo­lia­tum lu­mi­ne ma­vis,
red­de meis. vi­cis­ti et vic­tum ten­de­re pal­mas
Auso­nii vi­de­re; tua est La­vi­nia co­niunx:
ul­te­rius ne ten­de odiis». ste­tit acer in ar­mis
Aeneas, vol­vens ocu­los, dextram­que rep­res­sit;
940 Ìåä­ëèò ãåðîé, è ñêëî­íÿ­þò åãî ê ìèëî­ñåð­äüþ âñå áîëü­øå
Òóð­íà ñëî­âà — íî âäðóã íà ïëå­÷å çàñâåð­êà­ëà øèðî­êîì
Ïåðå­âÿçü. Âìèã îí óçíàë óêðà­øå­íüÿ åå çîëîòûå:
Ðàíîé ñìåð­òåëü­íîé ñðà­çèâ Ïàë­ëàí­òà þíî­ãî, ðóòóë
Ñíÿë ïðå­êðàñ­íûé óáîð è íîñèë íà ïëå­÷å åãî ãîð­äî.
et iam iam­que ma­gis cunctan­tem flec­te­re ser­mo
coe­pe­rat, in­fe­lix ume­ro cum ap­pa­ruit al­to
bal­teus et no­tis ful­se­runt cin­gu­la bul­lis
Pal­lan­tis pue­ri, vic­tum quem vol­ne­re Tur­nus
stra­ve­rat at­que ume­ris ini­mi­cum in­sig­ne ge­re­bat.
945 Âèäèò äîáû­÷ó âðà­ãà, î ïîòå­ðå ãîðåñò­íîé ïàìÿòü,
Ãíåâ­íûé Ýíåé — è êðè­÷èò, çàãî­ðà­ÿñü ÿðî­ñòüþ ãðîç­íîé:
«Òû ëè, îäå­òûé â äîñïåõ, ñ óáè­òî­ãî ñîðâàí­íûé äðó­ãà,
Íûíå óéäåøü îò ìåíÿ? Ïàë­ëàíò ìîåþ ðóêîþ
Ýòîò íàíî­ñèò óäàð, Ïàë­ëàíò çà çëî­äåé­ñòâî âçè­ìà­åò
il­le, ocu­lis postquam sae­vi mo­nu­men­ta do­lo­ris
exu­vias­que hau­sit, fu­riis ac­cen­sus et ira
ter­ri­bi­lis: «tu­ne hinc spo­liis in­du­te meo­rum
eri­pia­re mi­hi? Pal­las te hoc vol­ne­re, Pal­las
im­mo­lat et poe­nam sce­le­ra­to ex san­gui­ne su­mit»,
950 Êðî­âüþ ïåíþ ñ òåáÿ!» È, ïðî­ìîë­âèâ, ìå÷ ïîãðó­çèë îí
Ñ ÿðî­ñòüþ â ñåðä­öå âðà­ãà, è îáú­ÿòîå õîëî­äîì ñìåðò­íûì
Òåëî ïîêè­íó­ëà æèçíü è ê òåíÿì îòëå­òå­ëà ñî ñòî­íîì.
hoc di­cens fer­rum ad­ver­so sub pec­to­re con­dit
fer­vi­dus. ast il­li sol­vun­tur fri­go­re membra
vi­ta­que cum ge­mi­tu fu­git in­dig­na­ta sub umbras.

<<<

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • Ñòèõ 83. Îðè­ôèÿ — æåíà ñåâåð­íî­ãî âåò­ðà Áîðåÿ.
  • Ñòèõ 91. …â âîë­íû Ñòèêñà êëè­íîê ïîãðó­çèâ… — Ñîãëàñ­íî âåðî­âà­íè­ÿì äðåâ­íèõ, ìå÷, çàêà­ëåí­íûé â âîäå Ñòèêñà, íå ìîã íè ïåðå­ëî­ìèòü­ñÿ, íè ïðè­òó­ïèòü­ñÿ.
  • Ñòèõ 120. …óâåí­÷àâ­øè âåð­áå­íîé. — Ðèì­ñêèé îáû­÷àé: îñî­áûå æðå­öû, ñîâåð­øàâ­øèå îáðÿäû çàêëþ­÷å­íèÿ ìèðà èëè îáú­ÿâ­ëå­íèÿ âîé­íû, âåí­÷à­ëè ãîëî­âó ñîðâàí­íîé íà Êàïè­òî­ëèè âåð­áå­íîé. Íî óæå Ñåð­âèé çàìå­÷à­åò ïî ïîâî­äó ýòî­ãî ñòè­õà: «Îäíà­êî ìû óæå íåïðà­âèëü­íî èìå­íó­åì âåð­áå­íîé âñÿ­êóþ îñâÿ­ùåí­íóþ çåëåíü: è ëàâð, è îëè­âó, è ìèðò».
  • Ñòèõ 164. …âíó­êîâ Ñîëí­öà… — Ìàðè­êà, ìàòü Ëàòè­íà, îòîæ­äåñòâëÿ­ëàñü, ïî ñâèäå­òåëü­ñòâó Ñåð­âèÿ, ñ äî÷å­ðüþ Ñîëí­öà Öèð­öå­åé.
  • Ñòèõ 200. …Îòåö, îñâÿ­ùàþ­ùèé ìîë­íèåé óçû! — Þïè­òåð, ïîðà­æàþ­ùèé êëÿò­âî­ïðå­ñòóï­íè­êîâ, íàðó­øè­òå­ëåé äîãî­âî­ðà.
  • Ñòèõ 347. Äîëîí — òðî­ÿí­ñêèé ãåðîé, óáè­òûé Äèî­ìåäîì, êîãäà îí øåë â íî÷­íóþ ðàç­âåä­êó ê àõåé­ñêî­ìó ñòà­íó («Èëè­à­äà», X, 314 è ñëåä.).
  • Ñòèõ 366. Ýäî­íèé­ñêèé — Ôðà­êèé­ñêèé (îò íàçâà­íèÿ ãîðû Ýäîí).
  • Ñòèõ 401. Ïåà­íèäû — âðà­÷å­âà­òå­ëè, ïîòîì­êè Ïåà­íà, áîæå­ñò­âåí­íî­ãî âðà­÷å­âà­òå­ëÿ.
  • Ñòèõ 419. Ñîê àìâðî­ñèè — íàïè­òîê áîãîâ, èñöå­ëÿ­þ­ùèé ñìåðò­íûõ.
  • Ñòèõ 474. Àòðèé — îòêðû­òûé âíóò­ðåí­íèé äâî­ðèê ðèì­ñêî­ãî äîìà; â ñåðåäèíå åãî âñå­ãäà íàõî­äèë­ñÿ áàñ­ñåéí (ïåð­âî­íà­÷àëü­íî — äëÿ ñáî­ðà äîæ­äå­âîé âîäû).
  • Ñòèõ 516. Ôåáî­âû ïàø­íè. — Èìå­åò­ñÿ â âèäó Ëèêèÿ, ãäå â ãîðî­äå Ïàòà­ðå áûë çíà­ìå­íè­òûé õðàì è ïðî­ðè­öà­ëè­ùå Àïîë­ëî­íà (Ôåáà).
  • Ñòèõ 518. Ëåð­íà — ðåêà â Àðêà­äèè.
  • Ñòè­õè 539—540. …òåáÿ, Êóïåíê… áîãè òâîè íå ñïàñ­ëè… — Ïî òîë­êî­âà­íèþ Ñåð­âèÿ, Êóïåíê — æðåö; åãî íå ñïàñ­ëè áîãè, ñëó­æè­òå­ëåì êîòî­ðûõ îí áûë.
  • Ñòè­õè 612—613. Ýòè ñòðî­êè, ïîâòî­ðÿ­þ­ùèå ñòè­õè 471—472 êíè­ãè XI, ÿâëÿ­þò­ñÿ ïîçä­íåé­øåé âñòàâ­êîé.
  • Ñòèõ 715. Ñèëà — ñì. ïðè­ìå÷. ê «Ãåîð­ãè­êàì», III, 219. Òàáóðí. — Ñì. ïðè­ìå÷. ê «Ãåîð­ãè­êàì», II, 38.
  • Ñòèõ 725. Ñàì Þïè­òåð… — Îáðàç Þïè­òå­ðà, âçâå­øè­âàþ­ùå­ãî ñóäü­áû ñðà­æàþ­ùèõ­ñÿ, çàèì­ñò­âî­âàí ó Ãîìå­ðà («Èëè­à­äà», VIII, 69—74; XXII, 209—213).
  • Ñòèõ 750. Ïóãàþ­ùèå ïåðüÿ. — Öåïî÷­êîé êðàñ­íûõ ïåðüåâ îöåï­ëÿ­ëè ëåñ, ãäå òðà­âè­ëè çâå­ðÿ.
  • Ñòèõ 795. …áóäåò Ýíåé Èíäè­ãåò, ñóäü­áîé äî çâåçä âîç­íå­ñåí­íûé. — Þïè­òåð ïðåä­ñêà­çû­âà­åò îáî­æåñò­âëå­íèå Ýíåÿ. Êóëüò Ýíåÿ Èíäè­ãå­òà — êóëüò Ýíåÿ êàê ìåñò­íî­ãî áîãà.
  • Ñòè­õè 845—852. Äèðû — ïî áîëü­øåé ÷àñòè ïðå­äà­íèé, òî æå, ÷òî ôóðèè — îáè­òàþ­ùèå â ïîä­çåì­íîì öàð­ñòâå (ñì. «Ýíå­èäó», VI, 280). Ïî ïðå­äà­íèþ, èñïîëü­çî­âàí­íî­ìó çäåñü Âåð­ãè­ëè­åì, â Òàð­òà­ðå íàõî­äèò­ñÿ òîëü­êî Ìåãå­ðà; Òèçè­ôî­íà æå è Àëëå­êòî — â ïðåä­äâå­ðèè Îëèì­ïà.
    • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1364004257 1364004306 1364004307 1375400001 1375400002 1375400003