Ýíåèäà

Êíèãà XI

Âåðãèëèé. Áóêîëèêè. Ãåîðãèêè. Ýíåèäà. Õóäîæåñòâåííàÿ ëèòåðàòóðà, Ìîñêâà, 1979.
Ïåðåâîä ñ ëàòèíñêîãî Ñ. À. Îøåðîâà ïîä ðåä. Ô. À. Ïåòðîâñêîãî.
Êîììåíòàðèé Í. À. Ñòàðîñòèíîé.

 îñíîâó ïåðåâîäà ïîëîæåíî èçäàíèå: P. Vergilii Maronis, Opera… edidit… Albertus Forbiger. Partes I—III, Lipsiae, 1873—1875. Ó÷òåíû òàêæå ñëåäóþùèå èçäàíèÿ: P. Vergilius Maro, Opera omnia, vol. I—III, recensuit O. Ribbeck, Lipsiae, 1859—1868; «Oeuvres de Virgile», texte établi et commenté par Benoist, Paris, 1918; «Vergil’s Gedichte» erklärt von Th. Ladewig, Berlin, zwölfte Auflage, 1902—1907.

Ëàò. òåêñò ïðèâîäèòñÿ ïî èçä.: Virgil. T. II. Aeneid VII—XII // Loeb Classical Library, 1950 (2-å èñïð. ïåðåèçä. 1918, ðåïð. 1934).
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

Âñòà­ëà Àâðî­ðà ìåæ òåì, Îêå­à­íà ëîíî ïîêè­íóâ.
Áëà­ãî­÷å­ñòè­âûé Ýíåé, õîòü åãî è òîðî­ïèò çàáîòà
Ïàâ­øèõ ïðå­äàòü çåì­ëå, õîòü ïå÷àëü ìðà­÷èò åìó äóøó,
Âñå æå ñ ðàñ­ñâå­òîì ñïå­øèò áîãàì îáå­òû èñïîë­íèòü.
Ocea­num in­te­rea sur­gens Auro­ra re­li­quit:
Aeneas, quam­quam et so­ciis da­re tem­pus hu­man­dis
prae­ci­pi­tant cu­rae tur­ba­ta­que fu­ne­re mens est,
vo­ta deum pri­mo vic­tor sol­ve­bat Eoo.
5 Õîëì íàñû­ïàâ è äóá îò âåò­âåé î÷è­ñòèâ îãðîì­íûé,
Îí âîç­äâè­ãà­åò òðî­ôåé â ÷åñòü òåáÿ, Âëà­äû­êà ñðà­æå­íèé,
È îäå­âà­åò åãî ñ Ìåçåí­öèÿ ñíÿ­òûì îðó­æüåì:
 áðûç­ãàõ êðî­âà­âîé ðîñû êîñ­ìà­òûé øëåì è îáëîì­êè
Êîïèé âåøà­åò îí è òÿæå­ëûé ïàí­öèðü, ïðî­áè­òûé
in­gen­tem quer­cum de­ci­sis un­di­que ra­mis
con­sti­tuit tu­mu­lo ful­gen­tia­que in­duit ar­ma,
Me­zen­ti du­cis exu­vias, ti­bi, mag­ne, tro­pae­um,
bel­li­po­tens; ap­tat ro­ran­tis san­gui­ne cris­tas
te­la­que trun­ca vi­ri, et bis sex tho­ra­ca pe­ti­tum
10 Â äþæèíå ìåñò; à ñëå­âà ê ñòâî­ëó îí ïðî÷­íî ïðè­ëà­äèë
Ùèò èç ìåäè è ìå÷ â íîæ­íàõ èç êîñòè ñëî­íî­âîé.
Ïîñëå ê äðó­çüÿì — èáî ïëîò­íî åãî îáñòó­ïè­ëè, ëèêóÿ,
Òåâ­êðîâ è òóñ­êîâ âîæäè — îáðà­òèë­ñÿ îí ñ ðå÷üþ òàêîþ:
«Ãëàâ­íûé òðóä ñîâåð­øåí! Ïóñòü è òî, ÷òî ñäå­ëàòü îñòà­ëîñü,
per­fos­sum­que lo­cis, cli­peum­que ex aere si­nistrae
sub­li­gat at­que en­sem col­lo sus­pen­dit ebur­num.
tum so­cios (nam­que om­nis eum sti­pa­ta te­ge­bat
tur­ba du­cum) sic in­ci­piens hor­ta­tur ovan­tis:
«Ma­xi­ma res ef­fec­ta, vi­ri; ti­mor om­nis abes­to,
15 Âàñ íå ñòðà­øèò: âîò ïåð­âè­íû âîé­íû, âîò òèðà­íà äîñïå­õè,
Âîò âî ÷òî ïðå­âðà­ùåí ìîåé ðóêîþ Ìåçåí­öèé.
Íûíå ïîõîä ïðåä­ñòî­èò íà öàðÿ, íà ñòå­íû ëàòè­íÿí.
Äóøè ñâîè è ìå÷è ñ íàäåæ­äîé ê áèò­âàì ãîòîâü­òå,
×òîáû, êàê òîëü­êî äàäóò âñå­âûø­íèå íàì èçâî­ëå­íüå
quod su­pe­rest; haec sunt spo­lia et de re­ge su­per­bo
pri­mi­tiae ma­ni­bus­que meis Me­zen­tius hic est.
nunc iter ad re­gem no­bis mu­ros­que La­ti­nos.
ar­ma pa­ra­te ani­mis et spe prae­su­mi­te bel­lum,
ne qua mo­ra ig­na­ros, ubi pri­mum vel­le­re sig­na
20 Âíîâü çíà­ìå­íà ïîä­íÿòü è âîé­ñêà èç ëàãå­ðÿ äâè­íóòü,
Ïðàçä­íû­ìè ìûñ­ëÿ­ìè ñòðàõ ê ïðî­ìåä­ëå­íüþ íàñ íå ïðè­íóäèë.
Ïðåæ­äå, îäíà­êî, çåì­ëå ïðå­äà­äèì ñîðàò­íè­êîâ ïàâ­øèõ;
Æäóò ïîãðå­áå­íüÿ îíè: âåäü äëÿ òåõ, êòî óøåë ê Àõå­ðîí­òó,
Ïî÷å­ñòè íåòó èíîé. Íàãðà­äè­òå ïîñëåä­íèì ïîäàð­êîì
ad­nue­rint su­pe­ri pu­bem­que edu­ce­re castris,
im­pe­diat seg­nis­ve me­tu sen­ten­tia tar­det.
in­te­rea so­cios in­hu­ma­ta­que cor­po­ra ter­rae
man­de­mus, qui so­lus ho­nos Ac­he­ron­te sub imo est.
ite», ait, «eg­re­gias ani­mas, quae san­gui­ne no­bis
25 Õðàá­ðûå äóøè äðó­çåé, ñâî­åþ êðî­âüþ äîáûâ­øèõ
Ðîäè­íó íîâóþ íàì. Ïóñòü â ïå÷àëü­íûé ãîðîä Ýâàíä­ðà
Áóäåò îòïðàâ­ëåí Ïàë­ëàíò, õðàá­ðåé­øèì ðàâ­íûé îòâà­ãîé,
 ÷åð­íûé äåíü óíå­ñåí­íûé íàâåê áåñ­ïî­ùàä­íîþ ñìåð­òüþ».
Òàê îí â ñëå­çàõ ïðî­èç­íåñ è íàçàä íàïðà­âèë­ñÿ ê äîìó,
hanc pat­riam pe­pe­re­re suo, de­co­ra­te sup­re­mis
mu­ne­ri­bus maes­tam­que Euandri pri­mus ad ur­bem
mit­ta­tur Pal­las, quem non vir­tu­tis egen­tem
abstu­lit at­ra dies et fu­ne­re mer­sit acer­bo».
Sic ait in­lac­ri­mans re­ci­pit­que ad li­mi­na gres­sum,
30 Ãäå ïîëî­æè­ëè â ñåíÿõ áåç­äû­õàí­íîå òåëî Ïàë­ëàí­òà.
Ñòà­ðåö Àêåò åãî îõðà­íÿë, êîòî­ðûé Ýâàí­ä­ðó
Îðó­æå­íîñ­öåì ñëó­æèë, à ïîòîì ñ ïèòîì­öåì ëþáè­ìûì
 áîé ïàððà­ñèé­öåâ öàðåì íå â äîá­ðûé ÷àñ áûë îòïðàâ­ëåí.
Ñëó­ãè òåñ­íÿò­ñÿ âîêðóã, òîë­ïîþ ñõî­äÿò­ñÿ òåâ­ê­ðû,
cor­pus ubi exa­ni­mi po­si­tum Pal­lan­tis Acoe­tes
ser­va­bat se­nior, qui Parrha­sio Euandro
ar­mi­ger an­te fuit, sed non fe­li­ci­bus aeque
tum co­mes aus­pi­ciis ca­ro da­tus ibat alum­no.
cir­cum om­nis fa­mu­lum­que ma­nus Troia­na­que tur­ba
35  ãîðå òðî­ÿí­êè ñòî­ÿò, ðàñ­ïó­ñòèâ ïî îáû­÷àþ êîñû.
×óòü ëèøü ðîäè­òåëü Ýíåé âîøåë â âûñî­êèå äâå­ðè,
Ãîðåñò­íûé âîïëü ïîä­íè­ìà­þò îíè, óäà­ðÿÿ ðóêà­ìè
 ãðóäü, è ýõîì ÷åð­òîã îòâå­÷à­åò ñêîðá­íûì ñòå­íà­íüÿì.
Ñàì Ýíåé, óâèäàâ Ïàë­ëàí­òà ëèê ïîáåëåâ­øèé
et maes­tum Ilia­des cri­nem de mo­re so­lu­tae.
ut ve­ro Aeneas fo­ri­bus se­se in­tu­lit al­tis,
in­gen­tem ge­mi­tum tun­sis ad si­de­ra tol­lunt
pec­to­ri­bus maes­to­que im­mu­git re­gia luc­tu.
ip­se ca­put ni­vei ful­tum Pal­lan­tis et ora
40 È íà ãëàä­êîé ãðóäè îò êîïüÿ àâçî­íèé­ñêî­ãî ðàíó,
Ñëåç íå ìîã óäåð­æàòü è ïðî­ìîë­âèë: «Îòðîê íåñ÷àñò­íûé!
Ìîæåò ëè áûòü, ÷òî, êî ìíå áëà­ãî­ñêëîí­íîé ÿâèâ­øèñü, Ôîð­òó­íà
Âñå æå òåáÿ îòíÿ­ëà, íå æåëàÿ, ÷òîá íîâîå öàð­ñòâî
Íàøå òû ñàì óâèäàë è ê îòöó âåð­íóë­ñÿ ñ ïîáåäîé?
ut vi­dit le­vi­que pa­tens in pec­to­re vol­nus
cus­pi­dis Auso­niae, lac­ri­mis ita fa­tur obor­tis:
«te­ne», in­quit, «mi­se­ran­de puer, cum lae­ta ve­ni­ret,
in­vi­dit For­tu­na mi­hi, ne reg­na vi­de­res
nostra ne­que ad se­des vic­tor ve­he­re­re pa­ter­nas?
45 Íåò, íå òî îáå­ùàë ÿ Ýâàí­ä­ðó-îòöó íà ïðî­ùà­íüå
 ÷àñ, êîãäà îí, ïîñû­ëàÿ ìåíÿ íà÷àëü­ñò­âî­âàòü ìîù­íûì
Âîé­ñêîì, íàñ îáíè­ìàë è ñ òðå­âî­ãîé òâåð­äèë, ÷òî ïðè­äåò­ñÿ
Âñòðå­òèòü íàì õðàá­ðûõ ìóæåé, ñ ñóðî­âûì íàðî­äîì ñðà­æàòü­ñÿ.
Âåð­íî, îí è ñåé­÷àñ íàäåæ­äîé òåøèò­ñÿ òùåò­íîé.
non haec Euandro de te pro­mis­sa pa­ren­ti
dis­ce­dens de­de­ram, cum me comple­xus eun­tem
mit­te­ret in mag­num im­pe­rium me­tuensque mo­ne­ret
ac­ris es­se vi­ros, cum du­ra proe­lia gen­te.
et nunc il­le qui­dem spe mul­tum cap­tus ina­ni
50 Íåáó îáå­òû òâî­ðèò, àëòà­ðè îòÿã­÷à­åò äàðà­ìè.
Ìû æå Ïàë­ëàí­òà — âåäü îí íåáå­ñàì íè÷å­ãî óæ íå äîë­æåí! —
Ãðóñò­íî ïðî­âî­äèì ê îòöó, âîçäà­âàÿ ïî÷åñòü ïóñòóþ.
Ãîðü­êî áóäåò åìó ïîãðå­áå­íüå ñûíà óâèäåòü!
Ýòî ëü ïîáåä­íûé âîç­âðàò è òðè­óìô, êîòî­ðî­ãî æäàë îí?
fors et vo­ta fa­cit cu­mu­lat­que al­ta­ria do­nis;
nos iuve­nem exa­ni­mum et nil iam cae­les­ti­bus ul­lis
de­ben­tem va­no maes­ti co­mi­ta­mur ho­no­re.
in­fe­lix, na­ti fu­nus cru­de­le vi­de­bis!
hi nostri re­di­tus exspec­ta­ti­que tri­um­phi?
55 Â òîì ëè ÿ êëÿë­ñÿ åìó? Íî Ïàë­ëàí­òà ðàíû, î ñòà­ðåö,
Íå îïî­çî­ðÿò òåáÿ, ïðè­çû­âàòü òåáå íå ïðè­äåò­ñÿ
Ñìåðòü îòòî­ãî, ÷òî ñïàñ­ñÿ òâîé ñûí. Î, êàêóþ îïî­ðó
Òû ïîòå­ðÿë, Àâçî­íèé­ñêèé êðàé, è òû, ìîé Àñêà­íèé!»
Þíî­øó òàê îïëà­êàë ãåðîé, è ïîä­íÿòü ïîâå­ëåë îí
haec mea mag­na fi­des? at non, Euandre, pu­den­dis
vol­ne­ri­bus pul­sum as­pi­cies, nec sos­pi­te di­rum
op­ta­bis na­to fu­nus pa­ter. ei mi­hi, quan­tum
prae­si­dium Auso­nia et quan­tum tu per­dis, Iule!»
Haec ubi def­le­vit, tol­li mi­se­ra­bi­le cor­pus
60 Íà́ ïëå­÷è ïðàõ è îò âñåõ îòðÿäîâ òûñÿ­÷ó âûáðàë
Ëó÷­øèõ ìóæåé, ÷òîá îíè ïðî­âî­äè­ëè òåëî ñ ïî÷å­òîì,
×òîá ðàçäå­ëè­ëè îíè è ñêîðáü è ñëå­çû Ýâàíä­ðà,
Èáî âîç­ìîæ­íî ëü îòöó îòêà­çàòü õîòü â òàêîì óòå­øå­íüå?
Òîò­÷àñ èç ãèá­êèõ âåò­âåé äóáîâ è äåðåâ çåì­ëÿ­íè÷­íûõ
im­pe­rat, et to­to lec­tos ex ag­mi­ne mit­tit
mil­le vi­ros, qui sup­re­mum co­mi­ten­tur ho­no­rem
in­ter­sintque pat­ris lac­ri­mis, so­la­cia luc­tus
exi­gua in­gen­tis, mi­se­ro sed de­bi­ta pat­ri.
haud seg­nes alii cra­tis et mol­le fe­ret­rum
65 Òåâ­ê­ðû óñåðä­íî ïëå­ñòè ïîãðå­áàëü­íûå ñòà­ëè íîñèë­êè.
Ëîæå ïðî­ñòîå îíè çàòå­íÿ­þò ãóñòîþ ëèñò­âîþ,
Ïîñëå êëà­äóò íà íåãî îòâàæ­íî­ãî þíî­øè òåëî.
Ñàì îí ïîäî­áåí öâåò­êó, ÷òî ðóêîþ äåâè­÷üåé ñîðâàí, —
Íåæ­íîé ôèàë­êå ëåñ­íîé, ãèà­öèí­òó, ñêëî­íåí­íî­ìó òîì­íî:
ar­bu­teis te­xunt vir­gis et vi­mi­ne quer­no
exstruc­tos­que to­ros ob­ten­tu fron­dis inumbrant.
hic iuve­nem ag­res­ti sub­li­mem stra­mi­ne po­nunt,
qua­lem vir­gi­neo de­mes­sum pol­li­ce flo­rem
seu mol­lis vio­lae seu lan­guen­tis hya­cin­thi,
70 ßðêèé öâåò è êðà­ñó äî ïîðû õðà­íèò îí, íî òîëü­êî
Ìàòü-çåì­ëÿ óæ åãî íå ïèòà­åò ñâå­æåþ ñèëîé.
Äâà ïóð­ïóð­íûõ ïëà­ùà, çîëî­òîþ çàòêàí­íûõ íèòüþ,
Âûíåñ ðîäè­òåëü Ýíåé, — òå ïëà­ùè ñâî­è­ìè ðóêà­ìè
Ñäå­ëà­ëà, ðàäà òðóäàì, äëÿ íåãî öàðè­öà Äèäî­íà,
cui ne­que ful­gor ad­huc nec dum sua for­ma re­ces­sit;
non iam ma­ter alit tel­lus vi­ris­que mi­nistrat.
tum ge­mi­nas ves­tis auro­que ostro­que ri­gen­tis
ex­tu­lit Aeneas, quas il­li lae­ta la­bo­rum
ip­sa suis quon­dam ma­ni­bus Si­do­nia Di­do
75 Òîí­êèì óòêîì çîëîòûì ðàñ­ïåù­ðèâ òÿæå­ëûå òêà­íè.
Ïîë­íûé ïå÷à­ëè, íàäåë îí îäèí èç ïëà­ùåé íà Ïàë­ëàí­òà,
Ïëîò­íî îêó­òàë âòî­ðûì îáðå­÷åí­íûå ïëà­ìå­íè êóä­ðè;
Ê ýòèì ïîñëåä­íèì äàðàì îí ïðè­áà­âèë äîëþ äîáû­÷è,
Âçÿ­òîé â÷å­ðà ëèøü â áîþ, è ïîñëîâ íàãðó­çèë âåðå­íè­öó.
fe­ce­rat et te­nui te­las discre­ve­rat auro.
ha­rum unam iuve­ni sup­re­mum maes­tus ho­no­rem
in­duit ar­su­ras­que co­mas ob­nu­bit amic­tu,
mul­ta­que prae­te­rea Lau­ren­tis prae­mia pug­nae
ag­ge­rat et lon­go prae­dam iubet or­di­ne du­ci;
80 Êîïüÿ îí øëåò è êîíåé, ó âðà­ãà çàõâà­÷åí­íûõ â áèò­âå,
Ðóêè ñâÿ­çàâ çà ñïè­íîé, îòïðàâ­ëÿ­åò ïëåí­íûõ äëÿ æåðò­âû
Ìàíàì, ÷òîá êðî­âüþ çàëèòü êîñò­ðà ïîãðå­áàëü­íî­ãî ïëà­ìÿ,
Òàê­æå âåëèò îí ê øåñòàì èìå­íà ïðè­áèòü è äîñïå­õè
Âñåõ ïîáåæ­äåí­íûõ âðà­ãîâ, ÷òîáû ñàìè âîæäè ïîíåñ­ëè èõ.
ad­dit equos et te­la, qui­bus spo­lia­ve­rat hos­tem.
vin­xe­rat et post ter­ga ma­nus, quos mit­te­ret umbris
in­fe­rias, cae­so spar­su­rus san­gui­ne flam­mas,
in­du­tos­que iubet trun­cos hos­ti­li­bus ar­mis
ip­sos fer­re du­ces ini­mi­ca­que no­mi­na fi­gi.
85 Ñçà­äè âëà­÷èò­ñÿ Àêåò, óäðó­÷åí­íûé ãîäà­ìè è ãîðåì,
 ãðóäü óäà­ðÿÿ ñåáÿ è ëèöî íîã­òÿ­ìè òåð­çàÿ
Èëü ïðî­ñòè­ðà­ÿñü â ïûëè è ê çåì­ëå ïðè­ïà­äàÿ âñåì òåëîì.
Âîò êîëåñ­íè­öû âåäóò, îáàã­ðåí­íûå ðóòó­ëîâ êðî­âüþ,
Ñëå­äîì ñêà­êóí áîå­âîé Ýòîí øàãà­åò, íåâçíóçäàí,
du­ci­tur in­fe­lix aevo con­fec­tus Acoe­tes,
pec­to­ra nunc foe­dans pug­nis, nunc un­gui­bus ora,
ster­ni­tur et to­to proiec­tus cor­po­re ter­rae.
du­cunt et Ru­tu­lo per­fu­sos san­gui­ne cur­rus.
post bel­la­tor equ­us po­si­tis in­sig­ni­bus Aet­hon
90 Ãîëî­âó íèç­êî ñêëî­íèâ è ðîíÿÿ êðóï­íûå ñëå­çû.
Øëåì è êîïüå Ïàë­ëàí­òà íåñóò, èáî ïðî­÷èì îðó­æüåì
Òóðí çàâëà­äåë. Âûñòó­ïà­þò âîñëåä ïå÷àëü­íîé ôàëàí­ãîé,
Ñ êîïüÿ­ìè âíèç îñò­ðè­åì, àðêàä­öû, òóñ­êè è òåâ­ê­ðû.
Ïîñëå òîãî, êàê ïðî­øëè îíè âñå âåðå­íè­öåþ äîë­ãîé,
it lac­ri­mans gut­tis­que umec­tat gran­di­bus ora.
has­tam alii ga­leam­que fe­runt; nam ce­te­ra Tur­nus
vic­tor ha­bet. tum maes­ta pha­lanx Teuc­ri­que se­quun­tur
Tyrrhe­ni­que om­nes et ver­sis Ar­ca­des ar­mis.
postquam om­nis lon­ge co­mi­tum prae­ces­se­rat or­do,
95 Âñòàë íà ìåñòå Ýíåé è ïðî­ìîë­âèë ñî ñòî­íîì ãëó­áî­êèì:
«Ðîê ñóðî­âûé âîé­íû ìåíÿ ê ñëå­çàì è ïîòå­ðÿì
Íîâûì çîâåò. Ïðî­ñòè æå íàâåê, Ïàë­ëàíò ìîé îòâàæ­íûé,
Âå÷­íàÿ ïàìÿòü òåáå!» È óìîëê Ýíåé, è íàïðà­âèë
Øàã îí ê âûñî­êèì ñòå­íàì, âîç­âðà­ùà­ÿñü ê ñîðàò­íè­êàì â ëàãåðü.
sub­sti­tit Aeneas ge­mi­tu­que haec ad­di­dit al­to:
«nos alias hinc ad lac­ri­mas eadem hor­ri­da bel­li
fa­ta vo­cant: sal­ve aeter­num mi­hi, ma­xi­me Pal­la,
aeter­num­que va­le». nec plu­ra ef­fa­tus ad al­tos
ten­de­bat mu­ros gres­sum­que in castra fe­re­bat.
100 Æäà­ëè Ýíåÿ ìåæ òåì ïîñëû èç ñòî­ëè­öû ëàòèí­ñêîé;
Âåò­âè îëè­âû äåð­æà, ïåðå­âè­òûå øåð­ñòüþ, ìîëè­ëè,
×òîáû äîç­âî­ëèë îí âçÿòü òåëà, ëåæà­ùèå â ïîëå,
Òàì, ãäå ìå÷ èõ ñêî­ñèë, è êóð­ãàí íàñû­ïàòü íàä íèìè:
Ñ òåìè, êòî ñâå­òà ëèøåí, ñ ïîáåæ­äåí­íû­ìè ìîæ­íî ëü ñðà­æàòü­ñÿ?
Iam­que ora­to­res ade­rant ex ur­be La­ti­na,
ve­la­ti ra­mis oleae ve­niam­que ro­gan­tes:
cor­po­ra, per cam­pos fer­ro quae fu­sa iace­bant,
red­de­ret ac tu­mu­lo si­ne­ret suc­ce­de­re ter­rae;
nul­lum cum vic­tis cer­ta­men et aet­he­re cas­sis;
105 Ïóñòü ðàäè äðóæ­áû áûëîé ïîùà­äèò îí íàç­âà́íîãî òåñòÿ.
Äîá­ðûé Ýíåé íå ïðå­çðåë ïîñëàí­öåâ çàêîí­íóþ ïðîñü­áó,
Âñå ðàç­ðå­øèë èì, î ÷åì óìî­ëÿ­ëè îíè, è ïðî­ìîë­âèë:
«Çëîþ ñóäü­áè­íîé êàêîé âû, ëàòè­íÿíå, ââåðã­íó­òû áûëè
 ýòó âîé­íó? Ïî÷å­ìó âû ñîþ­çà ñ íàìè áåæè­òå?
par­ce­ret hos­pi­ti­bus quon­dam so­ce­ris­que vo­ca­tis.
quos bo­nus Aeneas haud as­per­nan­da pre­can­tis
pro­se­qui­tur ve­nia et ver­bis haec in­su­per ad­dit:
«quae­nam vos tan­to for­tu­na in­dig­na, La­ti­ni,
impli­cuit bel­lo, qui nos fu­gia­tis ami­cos?
110 Ìèðà äëÿ ìåðò­âûõ, äëÿ òåõ, êòî ïîãóá­ëåí æðå­áè­åì Ìàð­ñà,
Ïðî­ñè­òå âû, — íî ìèð è æèâûì ÿ äàë áû îõîò­íî!
ß íå ïðè­øåë áû, êîãäà á íå íàçíà­÷èë ìíå çäåñü ïîñå­ëèòü­ñÿ
Ðîê, è âîé­íó ÿ âåäó íå ñ íàðî­äîì: öàðü âàø íàðó­øèë
Ãîñòå­ïðè­èì­ñòâà ñîþç è äîâå­ðèë­ñÿ Òóð­íà îðó­æüþ.
pa­cem me exa­ni­mis et Mar­tis sor­te pe­remptis
ora­tis? equi­dem et vi­vis con­ce­de­re vel­lem.
nec ve­ni, ni­si fa­ta lo­cum se­dem­que de­dis­sent,
nec bel­lum cum gen­te ge­ro: rex nostra re­li­quit
hos­pi­tia et Tur­ni po­tius se cre­di­dit ar­mis.
115 Âûé­òè íà ñìåðòü îäíî­ìó ñïðà­âåä­ëè­âåå áûëî áû Òóð­íó:
Åñëè ñâî­åþ ðóêîé âîé­íó îêîí­÷èòü îí õî÷åò,
Õî÷åò òåâ­êðîâ èçãíàòü, — ïóñòü ñðà­çèò­ñÿ ñî ìíîé, ÷òîáû âûæèë
Òîò, êîìó æèçíü ñîõðà­íèò èëè áîã, èëè ñèëà äåñ­íè­öû.
Íî ïîñïå­øè­òå ê ñåáå, ÷òîá îãíþ ñîãðàæ­äàí íåñ÷àñò­íûõ
aequi­us huic Tur­num fue­rat se op­po­ne­re mor­ti.
si bel­lum fi­ni­re ma­nu, si pel­le­re Teuc­ros
ap­pa­rat, his me­cum de­cuit con­cur­re­re te­lis;
vi­xet, cui vi­tam deus aut sua dextra de­dis­set.
nunc ite et mi­se­ris sup­po­ni­te ci­vi­bus ig­nem».
120 Íûí­÷å ïðå­äàòü». Ïðî­ìîë­âèë Ýíåé — è ïîñëû â èçóì­ëå­íüå
Çàìåð­ëè, òîëü­êî â ãëà­çà äðóã äðó­ãó ìîë­÷à ãëÿäå­ëè.
Ðå÷üþ òàêîé íàêî­íåö îòâå­òèë Äðàíê ïðå­ñòà­ðå­ëûé,
Òóð­íà þíî­ãî âðàã, îáâè­íè­òåëü åãî ïîñòî­ÿí­íûé:
«Î òðî­ÿí­ñêèé ãåðîé, âîç­íå­ñåí òû ìîë­âîþ, íî âûøå
di­xe­rat Aeneas. il­li obsti­pue­re si­len­tes
con­ver­si­que ocu­los in­ter se at­que ora te­ne­bant.
Tum se­nior sem­per­que odiis et cri­mi­ne Dran­ces
in­fen­sus iuve­ni Tur­no sic ore vi­cis­sim
or­sa re­fert: «o fa­ma in­gens, in­gen­tior ar­mis,
125 Ìîùüþ â áîþ âîç­íå­ñåí! ×åìó íàì ïðåæ­äå äèâèòü­ñÿ,
×òî ïðî­ñëàâ­ëÿòü: ñïðà­âåä­ëè­âîñòü òâîþ èëè ïîäâèã òâîé òðóä­íûé?
 ãîðîä ðîä­íîé îòíå­ñåì òâîå ñ áëà­ãî­äàð­íî­ñòüþ ñëî­âî,
Ñíî­âà ñ Ëàòè­íîì òåáÿ, åñëè ïóòü óêà­æåò Ôîð­òó­íà,
Ìû ïðè­ìè­ðèì. Ïóñòü ðóòóë äðó­ãèõ ñîþç­íè­êîâ èùåò!
vir Troia­ne, qui­bus cae­lo te lau­di­bus aequem?
ius­ti­tiae­ne pri­us mi­rer bel­li­ne la­bo­rum?
nos ve­ro haec pat­riam gra­ti re­fe­re­mus ad ur­bem
et te, si qua viam de­de­rit For­tu­na, La­ti­no
iun­ge­mus re­gi. quae­rat si­bi foe­de­ra Tur­nus.
130 Ñòå­íû ñ òîáîé âîç­âî­äèòü, âîç­âå­ùåí­íûå ðîêîì, è êàì­íè
Òðîè äëÿ âàñ íà ïëå­÷àõ ïîä­íî­ñèòü íàì áóäåò îòðàä­íî».
Òàê ñêà­çàë îí, è ðå÷ü âñå îäîá­ðè­ëè êðè­êîì ñîãëàñ­íûì.
 äâà­æäû øåñòü äíåé óñòà­íîâ­ëåí áûë ñðîê è, õðà­íè­ìûå ìèðîì,
Ñòà­ëè áåç ñòðà­õà áðî­äèòü ïî íàãîð­íûì ëåñàì ìåæ ëàòè­íÿí
quin et fa­ta­lis mu­ro­rum at­tol­le­re mo­les
sa­xa­que sub­vec­ta­re ume­ris Troia­na iuva­bit».
di­xe­rat haec, uno­que om­nes eadem ore fre­me­bant.
bis se­nos pe­pi­ge­re dies et pa­ce se­questra
per sil­vas Teuc­ri mix­ti­que im­pu­ne La­ti­ni
135 Òåâ­ê­ðû. ßñåíü çâå­íèò îò óäà­ðîâ äâó­îñòðîé ñåêè­ðû,
Âîè­íû âàëÿò ñòâî­ëû äî çâåçä ïîä­íÿâ­øèõ­ñÿ ñîñåí,
Êëè­íüÿ âãî­íÿ­þò â äóáû è â ñìî­ëè­ñòûå êåä­ðû óñåðä­íî,
Áðåâ­íà êëå­íî­âûå âíèç íà ñêðè­ïó­÷èõ ñâî­çÿò òåëå­ãàõ.
Òîé ïîðîþ Ìîë­âà, âåëè­êî­ãî âåñò­íè­öà ãîðÿ,
er­ra­ve­re iugis. fer­ro so­nat al­ta bi­pen­ni
fra­xi­nus, ever­tunt ac­tas ad si­de­ra pi­nos,
ro­bo­ra nec cu­neis et olen­tem scin­de­re ced­rum
nec pla­ustris ces­sant vec­ta­re ge­men­ti­bus or­nos.
Et iam Fa­ma vo­lans, tan­ti prae­nun­tia luc­tus,
140 Â äîì Ýâàíä­ðà ëåòèò, íàïîë­íÿ­åò ãîðîä Ýâàíä­ðà,
Òà ìîë­âà, ÷òî äîñåëü âîç­âå­ùà­ëà ïîáåäû Ïàë­ëàí­òà.
Âñå ê âîðîòàì ñïå­øàò àðêàä­öû; ôàêåë ïå÷àëü­íûé
Êàæ­äûé íåñåò, êàê îáû­÷àé âåëèò; íà äîðî­ãå ïûëà­åò
Ðÿä áåñ­êî­íå÷­íûõ îãíåé è ïîëÿ âûðû­âà­åò èç ìðà­êà.
Euandrum Euandri­que do­mos et moe­nia rep­let,
quae mo­do vic­to­rem La­tio Pal­lan­ta fe­re­bat.
Ar­ca­des ad por­tas rue­re et de mo­re ve­tus­to
fu­ne­reas ra­pue­re fa­ces; lu­cet via lon­go
or­di­ne flam­ma­rum et la­te discri­mi­nat ag­ros.
145 Ñêîðá­íîé ôðè­ãèé­öû òîë­ïîé ïðè­áëè­æà­ëèñü íàâñòðå­÷ó àðêà­ä­öàì;
Ñîåäè­íè­ëèñü ðÿäû, è, åäâà âîøëè îíè â ãîðîä,
Ìàòå­ðè, èõ óâèäàâ, îãëà­ñè­ëè óëè­öû âîï­ëåì.
Ñèëîé íåëü­çÿ íèêà­êîé óäåð­æàòü Ýâàíä­ðà: âûõî­äèò
Îí â ñåðåäè­íó, è ëèøü ïîñòà­âè­ëè íàçåìü íîñèë­êè,
contra tur­ba Phry­gum ve­niens plan­gen­tia iun­git
ag­mi­na. quae postquam mat­res suc­ce­de­re tec­tis
vi­de­runt, maes­tam in­cen­dunt cla­mo­ri­bus ur­bem.
at non Euandrum po­tis est vis ul­la te­ne­re,
sed ve­nit in me­dios. fe­ret­ro Pal­lan­te re­pos­to
150 Ñòà­ðåö óïàë è ê Ïàë­ëàí­òó ïðè­íèê, ñòå­íàÿ è ïëà­÷à;
Âûðâàë­ñÿ ãîëîñ ñ òðóäîì èç ãîð­ëà, ñæà­òî­ãî ãîðåì:
«Íåò, íå ýòî, Ïàë­ëàíò, îáå­ùàë òû îòöó, óåç­æàÿ!
Î, åñëè á òû îñòî­ðîæ­íåå áûë, êîãäà ââå­ðèë­ñÿ Ìàð­ñó!
Çíàë ÿ, êàê ñèëü­íî âëå­÷åò ê íåèç­âåäàí­íîé ñëà­âå îòâàæ­íûõ,
pro­cu­buit su­per at­que hae­ret lac­ri­mansque ge­mensque,
et via vix tan­dem vo­ci la­xa­ta do­lo­re est:
«non haec, o Pal­la, de­de­ras pro­mis­sa pa­ren­ti,
cau­tius ut sae­vo vel­les te cre­de­re Mar­ti.
haud ig­na­rus eram, quan­tum no­va glo­ria in ar­mis
155 Çíàë, êàê îòðàä­íî õâà­ëó ñòÿ­æàòü, ñðà­æà­ÿñü âïåð­âûå!
Áèò­âû ïðè­áëè­çè­ëèñü ê íàì — è âîò îí, ãîðåñò­íûé îïûò,
Âîò íàãðà­äà òâîÿ, âîò îáå­òû ìîè è ìîëèò­âû, —
Èì íè îäèí íå âíÿë èç áîãîâ! Î ñóïðó­ãà ñâÿ­òàÿ,
Ñ÷à­ñòüå, ÷òî òû óìåð­ëà, íå äîæèâ äî ýòî­ãî ãîðÿ.
et prae­dul­ce de­cus pri­mo cer­ta­mi­ne pos­set.
pri­mi­tiae iuve­nis mi­se­rae bel­li­que pro­pin­qui
du­ra ru­di­men­ta et nul­li exau­di­ta deo­rum
vo­ta pre­ces­que meae! tu­que, o sanctis­si­ma co­niunx,
fe­lix mor­te tua ne­que in hunc ser­va­ta do­lo­rem!
160 ß æå, ñóäü­áó ïîáåäèâ äîë­ãî­ëå­òüåì, æèâó, ïåðå­æèâ­øèé
Ñûíà îòåö. Î, åñëè áû ñàì ÿ çà âîé­ñêîì ñîþç­íûì
Òåâ­êðîâ ïîøåë, ÷òîá â ìåíÿ âîí­çè­ëèñü ðóòó­ëîâ êîïüÿ,
Åñëè á ìåíÿ, íå Ïàë­ëàí­òà äîìîé ïðè­íåñ­ëè áåç­äû­õàí­íûì!
Òåâ­ê­ðû, ÿ âàñ íå âèíþ, íå êàþñü â òîì, ÷òî ïîæà­òüåì
contra ego vi­ven­do vi­ci mea fa­ta, su­perstes
res­ta­rem ut ge­ni­tor. Tro­um so­cia ar­ma se­cu­tum
ob­rue­rent Ru­tu­li te­lis! ani­mam ip­se de­dis­sem
at­que haec pom­pa do­mum me, non Pal­lan­ta re­fer­ret!
nec vos ar­gue­rim, Teuc­ri, nec foe­de­ra nec quas
165 Ðóê ìû ñêðå­ïè­ëè ñîþç: óãîòî­âàí áûë ñòà­ðî­ñòè íàøåé
Ýòîò óäåë, è åñëè Ïàë­ëàíò ïðåæ­äåâðå­ìåí­íîé ñìåð­òè
Áûë îáðå­÷åí, òî îäíî ìíå îòðàä­íî: ïàë îí, ñðà­çèâ­øè
Òûñÿ­÷è âîëü­ñêîâ è âàì ïðî­ëà­ãàÿ â Ëàöèé äîðî­ãó.
Ñ òåì æå òâîé ïðàõ ñõî­ðî­íþ ÿ ïî÷å­òîì, ñ êàêèì ïðî­âî­æà­ëè
iun­xi­mus hos­pi­tio dextras: sors is­ta se­nec­tae
de­bi­ta erat nostrae. quod si im­ma­tu­ra ma­ne­bat
mors gna­tum, cae­sis Volsco­rum mi­li­bus an­te
du­cen­tem in La­tium Teuc­ros ce­ci­dis­se iuva­bit.
quin ego non alio dig­ner te fu­ne­re, Pal­la,
170 Áëà­ãî­÷å­ñòè­âûé Ýíåé òåáÿ, Ïàë­ëàíò, è ôðè­ãèé­öû,
È òèððåí­öåâ âîæäè, è âñå òèððåí­ñêîå âîé­ñêî.
Âèæó: äîñïå­õè íåñóò âðà­ãîâ, òîáîþ óáè­òûõ.
Òóðí, òóò ñòî­ÿë áû è òû — òðî­ôåé, îäå­òûé îðó­æüåì,
Åñëè á òåáå áûë ðàâåí Ïàë­ëàíò è ãîäà­ìè è ñèëîé.
quam pius Aeneas et quam mag­ni Phry­ges et quam
Tyrrhe­ni­que du­ces, Tyrrhe­num exer­ci­tus om­nis.
mag­na tro­paea fe­runt, quos dat tua dex­te­ra Le­to;
tu quo­que nunc sta­res im­ma­nis trun­cus in ar­mis,
es­set par aetas et idem si ro­bur ab an­nis,
175 Íî äëÿ ÷åãî íå äàþ ÿ òðî­ÿí­öàì âåð­íóòü­ñÿ â ñðà­æå­íüå?
Òåâ­ê­ðû, ñòó­ïàé­òå ê öàðþ è ñëî­âà ìîè ïåðå­äàé­òå:
Åñëè ïîñòû­ëóþ æèçíü ÿ âëà­÷ó ïîñëå ñìåð­òè Ïàë­ëàí­òà,
Òî ëèøü çàòåì, ÷òî äîëã çà ìå÷îì òâî­èì îñòà­åò­ñÿ.
Òóð­íà òû äîë­æåí îòöó è ñûíó. Ïëà­òû ëèøü ýòîé
Tur­ne. sed in­fe­lix Teuc­ros quid de­mo­ror ar­mis?
va­di­te et haec me­mo­res re­gi man­da­ta re­fer­te:
quod vi­tam mo­ror in­vi­sam, Pal­lan­te pe­rempto,
dex­te­ra cau­sa tua est, Tur­num gna­to­que pat­ri­que
quam de­be­re vi­des. me­ri­tis va­cat hic ti­bi so­lus
180 Æäó îò òåáÿ è ñóäü­áû. Íå èùó ÿ ðàäî­ñòåé â æèç­íè, —
Ñûíó ëèøü â öàð­ñòâî òåíåé ïðè­íå­ñòè ÿ õî÷ó ýòó ðàäîñòü».
Âñòà­ëà Àâðî­ðà ìåæ òåì, è íåñ÷àñò­íûì ñìåðò­íûì ÿâè­ëà
Áëà­ãîñò­íûé ñâåò, è ñ ñîáîé ïðè­íåñ­ëà òðóäû è çàáîòû.
Ó ïîáå­ðå­æüÿ Òàð­õîí è ðîäè­òåëü Ýíåé ðàç­ëî­æè­ëè
for­tu­nae­que lo­cus. non vi­tae gau­dia quae­ro
(nec fas), sed gna­to Ma­nis per­fer­re sub imos».
Auro­ra in­te­rea mi­se­ris mor­ta­li­bus al­mam
ex­tu­le­rat lu­cem, re­fe­rens ope­ra at­que la­bo­res:
iam pa­ter Aeneas, iam cur­vo in li­to­re Tar­chon
185 Óòðîì êîñò­ðû è, áëþäÿ ñòà­ðèí­íûé îáû­÷àé, ñîáðà­ëè
Âîè­íîâ ïàâ­øèõ òåëà. Çàïû­ëà­ëî ÷åð­íîå ïëà­ìÿ,
Äûì íåïðî­ãëÿä­íîé çàñòëàë ïåëå­íîé âûñî­êîå íåáî.
Òðè­æäû âîêðóã ãîðÿ­ùèõ êîñò­ðîâ áîé­öû îáå­æà­ëè
 áëå­ùó­ùèõ ëàòàõ ñâî­èõ, è êîí­íûå âîè­íû òðè­æäû
con­sti­tue­re py­ras. huc cor­po­ra quis­que suo­rum
mo­re tu­le­re pat­rum, sub­iec­tis­que ig­ni­bus at­ris
con­di­tur in te­neb­ras al­tum ca­li­gi­ne cae­lum.
ter cir­cum ac­cen­sos cincti ful­gen­ti­bus ar­mis
de­cur­re­re ro­gos, ter maes­tum fu­ne­ris ig­nem
190 Âêðóã ïîãðå­áàëü­íûõ îãíåé ïðî­ñêà­êà­ëè ñ ãîðåñò­íûì âîï­ëåì.
Ñëå­çû îáèëü­íîé ñòðó­åé îðî­øà­þò äîñïå­õè è çåì­ëþ.
Êðè­êè ìóæåé è êëè­êè òðóá âçëå­òà­þò ê ñâå­òè­ëàì.
Âîè­íû ìå÷óò â îãîíü äîñïå­õè óáè­òûõ ëàòè­íÿí,
Ïûø­íûå øëå­ìû, ìå÷è, ñ ðàñ­êà­ëåí­íîé îñüþ êîëå­ñà,
lustra­ve­re in equis ulu­la­tus­que ore de­de­re.
spar­gi­tur et tel­lus lac­ri­mis, spar­gun­tur et ar­ma.
it cae­lo cla­mor­que vi­rum clan­gor­que tu­ba­rum.
hic alii spo­lia oc­ci­sis de­rep­ta La­ti­nis
co­ni­ciunt ig­ni, ga­leas en­sis­que de­co­ros
195 Êîí­ñêèå ñáðóè; ëåòÿò è äàðû çíà­êî­ìûå â ïëà­ìÿ:
Êîïüÿ óáè­òûõ äðó­çåé è ùèòû, íåñ÷àñò­ëè­âûå â áèò­âå.
 æåðò­âó Ñìåð­òè áûêîâ ïðè­íî­ñÿò òóò æå áåç ñ÷å­òà,
Êðî­âüþ ñâè­íåé è îâåö, ÷òî ñî âñåõ ïîõè­ùå­íû ïàñò­áèù,
Óãëè êîñò­ðîâ êðî­ïÿò. È ãëÿäÿò òèððåí­öû è òåâ­ê­ðû,
fre­na­que fer­ven­tis­que ro­tas, pars mu­ne­ra no­ta,
ip­so­rum cli­peos et non fe­li­cia te­la.
mul­ta boum cir­ca mac­tan­tur cor­po­ra Mor­ti,
sae­ti­ge­ros­que sues rap­tas­que ex om­ni­bus ag­ris
in flam­mam iugu­lant pe­cu­des. tum li­to­re to­to
200 Êàê íà êîñò­ðàõ ñãî­ðà­þò äðó­çüÿ ïî âñå­ìó ïîáå­ðå­æüþ,
È îò îáóã­ëåí­íûõ òåë îòîé­òè íå ñìå­þò, äîêî­ëå
Âëàæ­íàÿ íî÷ü íåáî­ñâîä íå óêðà­ñè­ëà çâåçä­íûì óáî­ðîì.
Òàê­æå â äðó­ãîé ñòî­ðîíå ó íåñ÷àñò­íûõ ëàòè­íÿí íå ìåíü­øå
ßðêèõ ïûëà­ëî êîñò­ðîâ. Çàðû­âà­þò ìíî­ãèõ óáè­òûõ
ar­den­tis spec­tant so­cios se­mus­ta­que ser­vant
bus­ta, ne­que avel­li pos­sunt, nox umi­da do­nec
in­ver­tit cae­lum stel­lis ar­den­ti­bus ap­tum.
Nec mi­nus et mi­se­ri di­ver­sa in par­te La­ti­ni
in­nu­me­ras stru­xe­re py­ras, et cor­po­ra par­tim
205 Òóò æå íà ïîëå äðó­çüÿ; à äðó­ãèõ, ñîáðàâ ïî ðàâ­íèíå,
 áëèæ­íèå çåì­ëè âåçóò, â ãîðî­äà âîç­âðà­ùà­þò ðîä­íûå.
Ïðî­÷èõ æå òàì, ãäå ëåæà­ëè îíè áåñ­ïî­ðÿäî÷­íîé ãðóäîé,
Âñåõ èòà­ëèé­öû ñîæãëè áåç ïî÷å­òà è ñ÷å­òà, — ïîâñþäó
Ïëà­ìå­íåì ÷àñòûõ êîñò­ðîâ îçà­ðè­ëîñü ïðî­ñòîð­íîå ïîëå.
mul­ta vi­rum ter­rae in­fo­diunt avec­ta­que par­tim
fi­ni­ti­mos tol­lunt in ag­ros ur­bi­que re­mit­tunt;
ce­te­ra con­fu­sae­que in­gen­tem cae­dis acer­vum
nec nu­me­ro nec ho­no­re cre­mant; tunc un­di­que vas­ti
cer­ta­tim creb­ris con­lu­cent ig­ni­bus ag­ri.
210 Òðå­òèé ðàñ­ñâåò ïðî­ãíàë ñ íåáî­ñâî­äà ñóìðàê õîëîä­íûé.
Óòðîì â ãëó­áî­êîé çîëå àâçî­íèäû ñîáðà­ëè ñ ïå÷à­ëüþ
Êîñòè íåâå­äî­ìî ÷üè è çåì­ëåé çàñû­ïà­ëè òåï­ëîé.
Ïîë­íèò­ñÿ ñêîð­áüþ ìåæ òåì Ëàòè­íà áîãà­òî­ãî ãîðîä:
Ñòî­íóò çäåñü ãîð­øå âñå­ãî, âñå­ãî ñèëü­íåå ãîðþ­þò.
ter­tia lux ge­li­dam cae­lo di­mo­ve­rat umbram:
mae­ren­tes al­tum ci­ne­rem et con­fu­sa rue­bant
os­sa fo­cis te­pi­do­que one­ra­bant ag­ge­re ter­rae.
iam ve­ro in tec­tis, prae­di­vi­tis ur­be La­ti­ni,
prae­ci­puus fra­gor et lon­gi pars ma­xi­ma luc­tus.
215 Äóøè ëþáè­ìûõ ñåñòåð, ìîëî­äûå íåñ÷àñò­íûå æåíû,
Ìàòå­ðè ïàâ­øèõ áîé­öîâ è îòöîâ ëèøåí­íûå äåòè, —
Âñå ïðî­êëè­íà­þò âîé­íó è çëî­ñ÷àñò­íóþ Òóð­íî­âó ñâàäü­áó,
Òðå­áó­þò âñå, ÷òîáû òÿæ­áó ìå÷îì ðåøèë â ïîåäèí­êå
Òîò, êòî íà âëàñòü íàä ñòðà­íîé è íà âûñ­øóþ ÷åñòü ïðè­òÿ­çà­åò.
hic mat­res mi­se­rae­que nu­rus, hic ca­ra so­ro­rum
pec­to­ra mae­ren­tum pue­ri­que pa­ren­ti­bus or­bi
di­rum ex­sec­ran­tur bel­lum Tur­ni­que hy­me­naeos;
ip­sum ar­mis ip­sum­que iubent de­cer­ne­re fer­ro,
qui reg­num Ita­liae et pri­mos si­bi pos­cat ho­no­res.
220 Ðîï­ùó­ùèì ñèë ïðè­äà­åò ñâèäå­òåëü­ñòâî ãíåâ­íî­ãî Äðàí­êà:
Òóð­íà Ýíåé âûçû­âà­åò íà áîé, îäíî­ãî òîëü­êî Òóð­íà.
Íî è çà Òóð­íà ðå÷åé ðàçäà­åò­ñÿ íåìà­ëî ïîâñþäó:
Ñëó­æèò çàùè­òîé åìó öàðè­öû âåëè­êîå èìÿ,
Ïðåæ­íèõ ïðè­çíà­íüå çàñëóã è ñëà­âà ïîäâè­ãîâ ãðîì­êèõ.
ingra­vat haec sae­vus Dran­ces so­lum­que vo­ca­ri
tes­ta­tur, so­lum pos­ci in cer­ta­mi­na Tur­num.
mul­ta si­mul contra va­riis sen­ten­tia dic­tis
pro Tur­no, et mag­num re­gi­nae no­men obumbrat,
mul­ta vi­rum me­ri­tis sus­ten­tat fa­ma tro­paeis.
225 Â ýòó ïîðó, â ðàç­ãàð ñìÿ­òåí­íûõ ñïî­ðîâ, âåð­íó­ëèñü
Îò Äèî­ìåäà ïîñëû, èç âåëè­êî­ãî ãîðî­äà ãðå­êîâ;
Ãðóñò­íûé îòâåò îíè ïðè­âåç­ëè: ïîíà­ïðàñ­íó ïîòðà­òèâ
Ñòîëü­êî òðóäîâ, íè÷å­ãî íå äîáè­ëèñü îíè, è áåñ­ñèëü­íû
Öåí­íûå áûëè äàðû. Ó äðó­ãèõ ïóñòü ëàòè­íÿíå èùóò
Hos in­ter mo­tus, me­dio in flag­ran­te tu­mul­tu,
ec­ce su­per maes­ti mag­na Dio­me­dis ab ur­be
le­ga­ti res­pon­sa fe­runt: ni­hil om­ni­bus ac­tum
tan­to­rum im­pen­sis ope­rum, nil do­na ne­que aurum
nec mag­nas va­luis­se pre­ces, alia ar­ma La­ti­nis
230 Ïîìî­ùè â ýòîé âîéíå èëè ìèðà ïðî­ñÿò ó òåâ­êðîâ.
Ñèë îò ãîðÿ ñîâñåì ó öàðÿ Ëàòè­íà íå ñòà­ëî.
Ðîê Ýíåÿ ïðè­âåë è áîãè ñ íèì, — óáåæ­äà­þò
 òîì íåáî­æè­òå­ëåé ãíåâ è ìîãè­ëû ñâå­æèå ïàâ­øèõ.
Òîò­÷àñ Ëàòèí ó ñåáÿ âåëè­êèé ñîâåò ñîáè­ðà­åò,
quae­ren­da, aut pa­cem Troia­no ab re­ge pe­ten­dum.
de­fi­cit in­gen­ti luc­tu rex ip­se La­ti­nus.
fa­ta­lem Aenean ma­ni­fes­to nu­mi­ne fer­ri
ad­mo­net ira deum tu­mu­li­que an­te ora re­cen­tes.
er­go con­ci­lium mag­num pri­mos­que suo­rum
235 Ïåð­âûõ èç ãðàæ­äàí ïðè­çâàâ ïðè­êà­çîì â äîì ñâîé âûñî­êèé.
Áûñò­ðî ñîøåë­ñÿ ñîâåò, è òîë­ïîé ïî óëè­öàì ïîë­íûì
Õëû­íóë íàðîä êî äâîð­öó. Ñòàð­øå âñåõ è ãîäà­ìè è âëà­ñòüþ,
Öàðü Ëàòèí ïîñðåäèíå ñèäèò ñ ÷åëîì îìðà­÷åí­íûì.
 ñàìîì íà÷à­ëå ïîñëàì, ïðè­øåä­øèì îò ñòåí ýòî­ëèé­ñêèõ,
im­pe­rio ac­ci­tos al­ta intra li­mi­na co­git.
ol­li con­ve­ne­re ruuntque ad re­gia ple­nis
tec­ta viis. se­det in me­diis et ma­xi­mus aevo
et pri­mus sceptris haud lae­ta fron­te La­ti­nus.
at­que hic le­ga­tos Aeto­la ex ur­be re­mis­sos,
240 Ñ ÷åì âîðî­òè­ëèñü îíè, ðàñ­ñêà­çàòü îí âåëèò ïî ïîðÿä­êó,
×òî îòâå­÷àë Äèî­ìåä. È êîãäà âîöà­ðè­ëîñü ìîë­÷à­íüå,
Âåíóë íà÷àë ðàñ­ñêàç, ïîâè­íó­ÿñü öàð­ñêî­ìó ñëî­âó.
«Ãðàæ­äàíå! Âèäå­ëè ìû Äèî­ìåäà è ëàãåðü àðãîñ­öåâ;
Äîë­ãèé èçìå­ðè­ëè ïóòü è òÿãîòû âñå îäî­ëå­ëè,
quae re­fe­rant, fa­ri iubet et res­pon­sa re­pos­cit
or­di­ne cuncta suo. tum fac­ta si­len­tia lin­guis,
et Ve­nu­lus dic­to pa­rens ita fa­rier in­fit:
«Vi­di­mus, o ci­ves, Dio­me­de Ar­gi­va­que castra
at­que iter emen­si ca­sus su­pe­ra­vi­mus om­nis,
245 Æàëè ìû ðóêó, ÷òî â ïðàõ Èëè­îí­ñêîå öàð­ñòâî ïîâåðã­ëà.
Ãîðîä, íàçâàí­íûé èì Àðãè­ðè­ïîé â ÷åñòü ãîðî­äà ïðåä­êîâ,
Îí âîç­âî­äèë íà ßïèã­ñêîé çåì­ëå ó ïîä­íî­æüÿ Ãàð­ãà­íà.
Ïîñëå òîãî, êàê ââå­ëè íàñ ê öàðþ è äàëè íàì ñëî­âî,
Ìû äàðû ïîä­íåñ­ëè è ñêà­çà­ëè, îòêóäà è êòî ìû,
con­ti­gi­mus­que ma­num, qua con­ci­dit Ilia tel­lus.
il­le ur­bem Ar­gy­ri­pam pat­riae cog­no­mi­ne gen­tis
vic­tor Gar­ga­ni con­de­bat Iapy­gis ag­ris.
postquam introg­res­si et co­ram da­ta co­pia fan­di,
mu­ne­ra prae­fe­ri­mus, no­men pat­riam­que do­ce­mus,
250 Ñ êåì âîþ­åì è ÷òî ïîáóäè­ëî íàñ â Àðïû ÿâèòü­ñÿ.
Âûñëó­øàâ íàñ, Äèî­ìåä â îòâåò íàì ñêà­çàë áëà­ãî­ñêëîí­íî:
“Âû, ñ÷àñò­ëè­âûé íàðîä Ñàòóð­íî­âà äðåâ­íå­ãî öàð­ñòâà,
×òî çà ñóäü­áà íå äàåò, àâçî­íèé­öû, âàì æèòü áåç­ìÿ­òåæ­íî,
Ãîíèò âàñ çàòå­âàòü ñ âðà­ãîì íåâå­äî­ìûì âîé­íû?
qui bel­lum in­tu­le­rint, quae cau­sa attra­xe­rit Ar­pos.
audi­tis il­le haec pla­ci­do sic red­di­dit ore:
“O for­tu­na­tae gen­tes, Sa­tur­nia reg­na,
an­ti­qui Auso­nii, quae vos for­tu­na quie­tos
sol­li­ci­tat sua­det­que ig­no­ta la­ces­se­re bel­la?
255 Âñåì, êòî îðó­æüåì ñâî­èì îñêâåð­íèë ïîëÿ Èëè­î­íà
(ß ãîâî­ðþ íå î òåõ, êòî ïîãèá, ïîä ñòå­íà­ìè ñðà­æà­ÿñü,
Êòî ïîãëî­ùåí Ñèìî­åí­òà ñòðó­åé), íåñêà­çàí­íûå êàç­íè
Ðîê çà çëî­äåé­ñòâî ïîñëàë, ïî âñå­ìó ïðå­ñëå­äóÿ ìèðó
Íàñ, êîãî è Ïðè­àì ïîæà­ëåë áû. Çíà­þò îá ýòîì
qui­cum­que Ilia­cos fer­ro vio­la­vi­mus ag­ros
(mit­to ea, quae mu­ris bel­lan­do ex­haus­ta sub al­tis,
quos Si­mois pre­mat il­le vi­ros), in­fan­da per or­bem
suppli­cia et sce­le­rum poe­nas ex­pen­di­mus om­nes,
vel Pria­mo mi­se­ran­da ma­nus: scit tris­te Mi­ner­vae
260



266
Çëàÿ Ìèíåð­âû çâåçäà, Êàôà­ðåé è óòå­ñû Ýâáåè.
 ðàç­íûå ñòðà­íû ñóäü­áà çàíåñ­ëà âîç­âðà­ùàâ­øèõ­ñÿ ãðå­êîâ:
Áðî­äèò Àòðèä Ìåíå­ëàé çà Ñòîë­áà­ìè Ïðî­òåÿ â èçãíà­íüå,
Âèäåë ñêè­òà­ëåö Óëèññ ýòíåé­ñêèõ öèê­ëî­ïîâ ïåùå­ðû.
Ñàì âëà­ñòè­òåëü Ìèêåí, ïðåä­âî­äè­òåëü ìîãó­÷èõ àõåé­öåâ,
si­dus et Euboi­cae cau­tes ul­tor­que Ca­phe­reus.
mi­li­tia ex il­la di­ver­sum ad li­tus abac­ti
At­ri­des Pro­tei Me­ne­laus adus­que co­lum­nas
ex­su­lat, Aet­naeos vi­dit Cyc­lo­pas Uli­xes.
reg­na Neop­to­le­mi re­fe­ram ver­sos­que pe­na­tes
267
268
264
265
269
Ïàë íà ïîðî­ãå ðîä­íîì îò ðóêè æåíû íå÷å­ñòè­âîé:
Ïðå­ëþ­áî­äåé çàìà­íèë ïîáåäè­òå­ëÿ Àçèè â ñåòè.
Ëîêðîâ ëè ÿ íàçî­âó, çàñå­ëèâ­øèõ áåðåã Ëèâèé­ñêèé?
Èäî­ìå­íåÿ ëü î÷àã ðàçî­ðåí­íûé? Ïèð­ðà ëè öàð­ñòâî?
Íǻ äàëè áîãè è ìíå â Êàëå­äîí âîç­âðà­òèòü­ñÿ ïðå­êðàñ­íûé,
Ido­me­nei? Li­by­co­ne ha­bi­tan­tis li­to­re Loc­ros?
ip­se My­ce­nae­us mag­no­rum duc­tor Ac­hi­vum
co­niu­gis in­fan­dae pri­ma intra li­mi­na dextra
op­pe­tiit, de­vic­tam Asiam sub­se­dit adul­ter.
in­vi­dis­se deos, pat­riis ut red­di­tus aris
270 Îò÷èõ ïåíà­òîâ àëòàðü è æåíó æåëàí­íóþ âèäåòü.
Äàæå è íûíå ìåíÿ âèäå­íüÿ ñòðàø­íûå ìó÷àò:
Ñïóò­íè­êîâ âèæó ìîèõ, êàê îíè íà êðû­ëüÿõ âçëå­òà­þò,
 ïòèö — î, ñòðàø­íàÿ êàçíü! — ïðå­âðà­òèâ­øèñü, êàê íàä ðåêîþ
Âüþò­ñÿ è ñêà­ëû âîêðóã îãëà­øà­þò æàëîá­íûì êðè­êîì.
co­niu­gium op­ta­tum et pulchram Ca­ly­do­na vi­de­rem!
nunc etiam hor­ri­bi­li vi­su por­ten­ta se­quun­tur,
et so­cii amis­si pe­tie­runt aet­he­ra pin­nis
flu­mi­ni­bus­que va­gan­tur aves (heu di­ra meo­rum
suppli­cia!) et sco­pu­los lac­ri­mo­sis vo­ci­bus implent.
275 Âïðî­÷åì, èíî­ãî è æäàòü ñ òîé ïîðû íå ìîã ÿ, áåçó­ìåö,
Êàê äåðç­íî­âåí­íûì êîïüåì íåáî­æè­òå­ëåé ïëî­òè êîñ­íóë­ñÿ,
Ðóêó Âåíå­ðû áëà­ãîé îñêâåð­íèë êðî­âà­âîþ ðàíîé.
Íåò, íå âîâëå÷ü âàì ìåíÿ, íå âîâëå÷ü â òàêèå ñðà­æå­íüÿ!
Ïîñëå òîãî, êàê ñîææåí áûë Ïåð­ãàì, âîé­íû íå âåäó ÿ
haec adeo ex il­lo mi­hi iam spe­ran­da fue­runt
tem­po­re, cum fer­ro cae­les­tia cor­po­ra de­mens
ad­pe­tii et Ve­ne­ris vio­la­vi vol­ne­re dextram.
ne ve­ro, ne me ad ta­lis im­pel­li­te pug­nas.
nec mi­hi cum Teuc­ris ul­lum post eru­ta bel­lum
280 Ñ òåâ­êðà­ìè: ðàäî­ñòè íåò âñïî­ìè­íàòü è î ïðåæ­íèõ íåâçãî­äàõ.
Âèæó, äàðû ïðè­íåñ­ëè âû ìíå èç îò÷å­ãî êðàÿ, —
Âñå äàð­äàí­öåâ âîæäþ îòäàé­òå! Îñò­ðûå êîïüÿ
Ñ íèì ÿ íå ðàç ïðå­ëî­ìèë. Òàê ïîâåðü­òå îïû­òó: ãðî­çåí
Îí, ïîä­íè­ìà­åò ëè ùèò èëü çàíî­ñèò ëåòó­÷óþ ïèêó.
Per­ga­ma, nec ve­te­rum me­mi­ni lae­tor­ve ma­lo­rum.
mu­ne­ra, quae pat­riis ad me por­ta­tis ab oris,
ver­ti­te ad Aenean. ste­ti­mus te­la as­pe­ra contra
con­tu­li­mus­que ma­nus: ex­per­to cre­di­te, quan­tus
in cli­peum ad­sur­gat, quo tur­bi­ne tor­queat has­tam.
285 Åñëè áû äâîå åùå ðîäè­ëîñü íà ïàø­íÿõ Èäåé­ñêèõ
Ðàâ­íûõ Ýíåþ ìóæåé, òî ê ñòå­íàì èíà­õèé­ñêèì ïîøëî áû
Ïëå­ìÿ Äàð­äà­íà âîé­íîé, è îïëà­êàòü ñóäü­áû ïåðå­ìå­íó
Ãðå­êàì ïðè­øëîñü áû. Êîëü ìû ïîä Òðî­åé ìåä­ëè­ëè äîë­ãî
È íà äåñÿ­òûé ëèøü ãîä ïðè­øëà ê àõåé­öàì ïîáåäà,
si duo prae­te­rea ta­lis Idaea tu­lis­set
ter­ra vi­ros, ultro Ina­chias ve­nis­set ad ur­bes
Dar­da­nus et ver­sis lu­ge­ret Grae­cia fa­tis.
quid­quid apud du­rae ces­sa­tum est moe­nia Troiae,
Hec­to­ris Aeneae­que ma­nu vic­to­ria Grai­um
290 Òî çàäåð­æà­ëà åå Ýíåÿ è Ãåê­òî­ðà ñèëà:
Îáà îòâà­ãîé ðàâ­íû è îðó­æüåì — íî áëà­ãî­÷å­ñòüåì
Âûøå Ýíåé. Ïóñòü ëó÷­øå ðóêà ñîé­äåò­ñÿ ñ ðóêîþ,
Ìèð çàêëþ­÷àÿ, ÷åì ùèò ñî ùèòîì â ïîåäèí­êå ñòîëê­íåò­ñÿ”.
Ñëû­øàë òû, ñëàâ­íûé íàø öàðü, ÷òî îòâå­òèë íàì öàðü ýòî­ëèé­öåâ,
hae­sit et in de­ci­mum ves­ti­gia ret­tu­lit an­num.
am­bo ani­mis, am­bo in­sig­nes praes­tan­ti­bus ar­mis;
hic pie­ta­te prior. coeant in foe­de­ra dextrae,
qua da­tur; ast ar­mis con­cur­rant ar­ma ca­ve­te”.
et res­pon­sa si­mul quae sint, rex op­ti­me, re­gis
295 Ñëû­øàë ñóæ­äå­íüå åãî î âîéíå âåëè­êîé è ãðîç­íîé».
Ðå÷ü çàêîí­÷èë ïîñîë, ïî óñòàì àâçî­íèé­öåâ òîò­÷àñ æå
Ñìóò­íûé ðîïîò ïðî­øåë; òàê â ìåñòàõ, ãäå ïîðîã êàìå­íè­ñòûé
Ïóòü ïðå­ãðàæ­äà­åò ðåêè, ñòåñ­íåí­íûå áûñò­ðûå ñòðóè
Ðîï­ùóò, è ðîêîòó âîëí îòâå­÷à­åò îáðû­âè­ñòûé áåðåã.
audis­ti et quae sit mag­no sen­ten­tia bel­lo».
Vix ea le­ga­ti, va­rius­que per ora cu­cur­rit
Auso­ni­dum tur­ba­ta fre­mor: ceu sa­xa mo­ran­tur
cum ra­pi­dos am­nis, fit clau­so gur­gi­te mur­mur
vi­ci­nae­que fre­munt ri­pae cre­pi­tan­ti­bus un­dis.
300 Òîëü­êî ëèøü ñìîëê­ëè óñòà è â ñåðä­öàõ óòèõ­ëî âîë­íå­íüå,
Öàðü, ê áåñ­ñìåðò­íûì âîç­çâàâ, ñ ïðå­ñòî­ëà âûñî­êî­ãî ìîë­âèë:
«Êàê áû õîòåë ÿ, ÷òîá ìû î âàæ­íåé­øåì äåëå ðåøå­íüå
Ðàíü­øå óñïå­ëè ïðè­íÿòü! È ñîâåò ïîëåç­íåå áûëî á
Íàì ñîáðàòü íå òîãäà, êîãäà âðàã ñòî­èò ïîä ñòå­íà­ìè.
ut pri­mum pla­ca­ti ani­mi et tre­pi­da ora quie­runt,
prae­fa­tus di­vos so­lio rex in­fit ab al­to:
«An­te equi­dem sum­ma de re sta­tuis­se, La­ti­ni,
et vel­lem et fue­rat me­lius, non tem­po­re ta­li
co­ge­re con­ci­lium, cum mu­ros ad­si­det hos­tis.
305 Ïðî­òèâ ïîòîì­êîâ áîãîâ ìû âåäåì áåçûñ­õîä­íóþ áèò­âó:
Íåïî­áåäè­ìû îíè è â ñðà­æå­íüÿõ íåóòî­ìè­ìû,
Ìû èõ íå ñëî­ìèì âîâåê è ñëî­æèòü íå çàñòà­âèì îðó­æüå.
Âû ýòî­ëèé­öåâ ïðè­çâàòü íàäå­ÿ­ëèñü; çàìû­ñåë ýòîò
Ðóõ­íóë. Ëèøü íà ñåáÿ îñòà­åò­ñÿ íàäåæ­äà, — íî ñàìè
bel­lum im­por­tu­num, ci­ves, cum gen­te deo­rum
in­vic­tis­que vi­ris ge­ri­mus, quos nul­la fa­ti­gant
proe­lia, nec vic­ti pos­sunt ab­sis­te­re fer­ro.
spem si quam adsci­tis Aeto­lum ha­buis­tis in ar­mis,
po­ni­te. spes si­bi quis­que; sed haec quam an­gus­ta, vi­de­tis.
310 Âèäè­òå âû, êàê íè÷òîæ­íà îíà è â êàêîì ðàç­ðó­øå­íüå
Âñ¸, ÷òî îñòà­ëîñü ó íàñ. Óáåäè­òåñü âîî÷èþ â ýòîì!
ß íå âèíþ íèêî­ãî: âñ¸, ÷òî ìîæåò âûñ­øàÿ äîá­ëåñòü,
Ñäå­ëà­íî áûëî, è ñèë íå ùàäè­ëî â áîðü­áå ãîñóäàð­ñòâî.
Íûíå î òîì, ê ÷åìó ñðåäü ñîìíå­íèé ñêëî­íÿ­åò­ñÿ ðàçóì,
ce­te­ra qua re­rum iaceant per­cul­sa rui­na,
an­te ocu­los in­ter­que ma­nus sunt om­nia vestras.
nec quem­quam in­cu­so: po­tuit quae plu­ri­ma vir­tus
es­se, fuit; to­to cer­ta­tum est cor­po­re reg­ni.
nunc adeo, quae sit du­biae sen­ten­tia men­ti,
315 Âàì ÿ ïîâåäàòü õî÷ó; òàê âíåì­ëè­òå ðå÷è êîðîò­êîé.
Åñòü áëèç Ýòðóñ­ñêîé ðåêè ó ìåíÿ ðîäî­âîå âëà­äå­íüå,
×òî äàëå­êî íà çàêàò â ïðå­äå­ëû ñèêàí­öåâ ïðî­ñòåð­ëîñü.
Ïàøóò ðóòó­ëû òàì è àâðóí­êè ëåìå­õîì îñò­ðûì
Ñêëîí êàìå­íè­ñòûõ õîë­ìîâ è ïàñóò ñòà­äà íà ñòðåì­íè­íàõ.
ex­pe­diam et pau­cis (ani­mos ad­hi­be­te) do­ce­bo.
est an­ti­quus ager Tus­co mi­hi pro­xi­mus am­ni,
lon­gus in oc­ca­sum, fi­nis su­per us­que Si­ca­nos;
Aurun­ci Ru­tu­li­que se­runt et vo­me­re du­ros
exer­cent col­lis at­que ho­rum as­per­ri­ma pas­cunt.
320 Âåñü ýòîò êðàé è õðå­áåò, îäå­òûé ëåñîì ñîñ­íî­âûì,
Òåâ­êðàì óñòó­ïèì â çàëîã ãðÿäó­ùåé äðóæ­áû è â öàð­ñòâî
Íàøå èõ ïðè­çî­âåì, äîãî­âîð çàêëþ­÷èâ ñïðà­âåä­ëè­âûé.
Åñëè óæ òàê æåëà­þò îíè — ïóñòü ãîðîä ñâîé ñòðî­ÿò,
Åñëè æ ê ïðå­äå­ëàì èíûì, ê äðó­ãèì ïëå­ìå­íàì ïîæå­ëà­þò
haec om­nis re­gio et cel­si pla­ga pi­nea mon­tis
ce­dat ami­ci­tiae Teuc­ro­rum, et foe­de­ris aequas
di­ca­mus le­ges so­cios­que in reg­na vo­ce­mus;
con­si­dant, si tan­tus amor, et moe­nia con­dant.
sin alios fi­nis aliam­que ca­pes­se­re gen­tem
325 Òåâ­ê­ðû îòïëûòü è ðåøàò Àâçî­íèé­ñêóþ çåì­ëþ ïîêè­íóòü,
Ñêîëü­êî îíè êîðàá­ëåé ñíà­ðÿäèòü ñóìå­þò ãðåá­öà­ìè, —
Äâà­äöàòü ëè, áîëü­øå ëè, — âñå èòà­ëèé­ñêèì îäå­íåì ìû äóáîì.
Ëåñ ó áåðå­ãà åñòü. Ïóñòü óêà­æóò íàì âèä è ðàç­ìå­ðû
Âñåõ êîðàá­ëåé, — ìû äàäèì ðàáîò­íè­êîâ, ìåäü è îñíàñò­êó.
est ani­mus pos­suntque so­lo de­ce­de­re nostro,
bis de­nas Ita­lo te­xa­mus ro­bo­re na­vis;
seu plu­ris comple­re va­lent, iacet om­nis ad un­dam
ma­te­ries; ip­si nu­me­rum­que mo­dum­que ca­ri­nis
prae­ci­piant, nos aera, ma­nus, na­va­lia de­mus.
330 Ñ òåì, ÷òîáû íàøè ñëî­âà ïåðå­äàòü è äîáèòü­ñÿ ñîþ­çà,
Ïóñòü ïîñëà­ìè ïîé­äóò èç ÷èñ­ëà çíàò­íåé­øèõ ëàòè­íÿí
Ñòî ÷åëî­âåê, ïðîòÿ­íóâ îëè­âû ìèð­íûå âåò­âè,
Çîëîòà â äàð ïîíå­ñóò è ñëî­íî­âîé êîñòè òàëàí­òû,
Òàê­æå è êðåñ­ëî è ïëàù — äîñòî­èí­ñòâà öàð­ñêî­ãî çíà­êè.
prae­te­rea, qui dic­ta fe­rant et foe­de­ra fir­ment,
cen­tum ora­to­res pri­ma de gen­te La­ti­nos
ire pla­cet pa­cis­que ma­nu prae­ten­de­re ra­mos,
mu­ne­ra por­tan­tis auri­que ebo­ris­que ta­len­ta
et sel­lam reg­ni tra­beam­que in­sig­nia nostri.
335 Ìåæ­äó ñîáîé ñîâå­ùàé­òåñü òåïåðü — è ñïà­ñè­òå îò÷èç­íó!»
Òóò ïîä­íè­ìà­åò­ñÿ Äðàíê, îçëîá­ë¸í, êàê âñå­ãäà, èáî Òóð­íà
Ñëà­âà ÿçâè­ëà åãî ñòðå­êà­ëîì çàâè­ñòè òàé­íîé.
Áûë îí áîãàò è êðàñ­íî ãîâî­ðèë, íî ïûëîê â ñðà­æå­íüå
Íå áûë; ñ÷è­òàë­ñÿ çàòî ñîâåò­÷è­êîì äåëü­íûì è ëîâ­êî
con­su­li­te in me­dium et re­bus suc­cur­ri­te fes­sis».
Tum Dran­ces idem in­fen­sus, quem glo­ria Tur­ni
ob­li­qua in­vi­dia sti­mu­lis­que agi­ta­bat ama­ris,
lar­gus opum et lin­gua me­lior, sed fri­gi­da bel­lo
dex­te­ra, con­si­liis ha­bi­tus non fut­ti­lis auc­tor,
340 Ñåÿë ðàçäîð. Îò ìàòå­ðè Äðàíê óíà­ñëå­äî­âàë çíàò­íîñòü,
Õîòü è íåâå­äî­ìûì áûë ðîæ­äåí îòöîì. È ñåãî­äíÿ
Òàê îí ñêà­çàë, ãðî­ìîçäÿ îáâè­íå­íüÿ òÿæ­êèå â ãíå­âå:
«Òî, ÷òî ñîâå­òó­åøü òû, î÷å­âèä­íî âñåì, è íå íóæ­íû
Íàøè ðå÷è, î öàðü. ×òî ñóëèò íàðî­äó Ôîð­òó­íà, —
se­di­tio­ne po­tens (ge­nus huic ma­ter­na su­per­bum
no­bi­li­tas da­bat, in­cer­tum de pat­re fe­re­bat;)
sur­git et his one­rat dic­tis at­que ag­ge­rat iras:
«Rem nul­li obscu­ram nostrae nec vo­cis egen­tem
con­su­lis, o bo­ne rex: cuncti se sci­re fa­ten­tur,
345 Ñïî­ðó íåò, — ïîíè­ìà­åò ëþáîé, äà ñêà­çàòü íå ðåøèò­ñÿ,
Åñëè íå äàñò ãîâî­ðèòü ñâî­áîä­íî è ñïåñü íå óìå­ðèò
Òîò, ÷üå âîäè­òåëü­ñòâî íàì, è êè÷­ëè­âûé íðàâ, è æåñòî­êîñòü —
Âñå ÿ ñêà­æó, õîòü ìíå îí ìå÷îì óãðî­æà­åò ñìåð­òåëü­íûì! —
Ñòîëü­êî ïîòåðü ïðè­íåñ­ëè, ïî ÷üåé âèíå çàêà­òè­ëàñü
quid for­tu­na fe­rat po­pu­li, sed di­ce­re mus­sant.
det li­ber­ta­tem fan­di fla­tus­que re­mit­tat,
cui­us ob aus­pi­cium in­faus­tum mo­res­que si­nistros
(di­cam equi­dem, li­cet ar­ma mi­hi mor­tem­que mi­ne­tur)
lu­mi­na tot ce­ci­dis­se du­cum to­tam­que vi­de­mus
350 Ìíî­ãèõ çíàò­íûõ çâåçäà è ãîðîä â ñêîðáü ïîãðó­çèë­ñÿ.
Îí æå, õîòü íåáó ãðî­çèò, ëèøü íà áåã­ñòâî íàäå­åò­ñÿ â áèò­âàõ.
Ê ùåä­ðûì äàðàì, êîòî­ðûå òû îòïðà­âèòü äàð­äàí­öàì,
Öàðü íàø äîá­ðûé, õîòåë, îäíà­êî ïðè­áàâü ïîðó­÷å­íüå,
Ñ òåì ÷òîáû âîëþ òâîþ íàñè­ëüå íè÷üå íå ñëî­ìè­ëî:
con­se­dis­se ur­bem luc­tu, dum Troia temptat
castra, fu­gae fi­dens, et cae­lum ter­ri­tat ar­mis.
unum etiam do­nis is­tis, quae plu­ri­ma mit­ti
Dar­da­ni­dis di­ci­que iubes, unum, op­ti­me re­gum,
adi­cias, nec te ul­lius vio­len­tia vin­cat,
355 Òåâ­êðàì âåëè ïåðå­äàòü, ÷òî äî÷ü áëà­ãî­ðîä­íî­ìó çÿòþ
Òû êàê îòåö îòäà­åøü è íàâå÷­íî ìèð çàêëþ­÷à­åøü.
Åñëè æå ñòðàõ ïåðåä Òóð­íîì ñêî­âàë íàì ñåðä­öå è ðàçóì,
Áóäåì åãî ñàìî­ãî ìîëèòü î ìèëî­ñòè ñëåç­íî:
Ïóñòü ñîèç­âî­ëèò âåð­íóòü ïðà­âà öàðþ è îò÷èçíå.
quin na­tam eg­re­gio ge­ne­ro dig­nis­que hy­me­naeis
des pa­ter, et pa­cem hanc aeter­no foe­de­re iun­gas.
quod si tan­tus ha­bet men­tes et pec­to­ra ter­ror,
ip­sum ob­tes­te­mur ve­niam­que ore­mus ab ip­so,
ce­dat, ius prop­rium re­gi pat­riae­que re­mit­tat.
360 Ðàäè ÷åãî áðî­ñà­åøü òû â áîé íà âåð­íóþ ãèáåëü
Ñòîëü­êèõ ëàòè­íÿí, î Òóðí, íàøèõ áåä­ñò­âèé èñòîê è ïðè­÷è­íà?
Íåò ñïà­ñå­íüÿ â âîéíå; ó òåáÿ ìû òðå­áó­åì ìèðà,
Ìèðà çàëîã óñòó­ïè åäèí­ñò­âåí­íûé è íåðó­øè­ìûé!
Ìíèøü ìåíÿ òû âðà­ãîì, è áåç ñïî­ðà ÿ â ýòîì ïðèç­íà́þñü, —
quid mi­se­ros to­tiens in aper­ta pe­ri­cu­la ci­vis
proi­cis, o La­tio ca­put ho­rum et cau­sa ma­lo­rum?
nul­la sa­lus bel­lo; pa­cem te pos­ci­mus om­nes,
Tur­ne, si­mul pa­cis so­lum in­vio­la­bi­le pig­nus.
pri­mus ego, in­vi­sum quem tu ti­bi fin­gis (et es­se
365 Ïåð­âûì, îäíà­êî, ê òåáå ïðè­õî­æó ñ ìîëü­áîé î ïîùà­äå:
Ãîð­äûé ñâîé äóõ óñìè­ðè è óéäè, ïîáåæ­äåí­íûé. Äîâîëü­íî
Âèäå­ëè ìû ïîõî­ðîí è ïðî­ñòîð­íûõ ïîëåé ðàçî­ðè­ëè.
Åñëè æå ñëà­âà âëå­÷åò, è â ãðóäè âåëè­êóþ ñèëó
×óâ­ñò­âó­åøü òû, è íåâå­ñòà òåáå è öàð­ñòâî æåëàí­íû,
nil mo­ror), en supplex ve­nio. mi­se­re­re tuo­rum!
po­ne ani­mos et pul­sus abi! sat fu­ne­ra fu­si
vi­di­mus, in­gen­tis et de­so­la­vi­mus ag­ros.
aut si fa­ma mo­vet, si tan­tum pec­to­re ro­bur
con­ci­pis aut si adeo do­ta­lis re­gia cor­di est,
370 Áóäü ñìå­ëåé è ãðó­äüþ ñòó­ïàé íàâñòðå­÷ó Ýíåþ.
Íåò, äëÿ òîãî, ÷òîá òåáå öàðåâ­íà â æåíû äîñòà­ëàñü,
Ìû, íè÷òîæ­íûé íàðîä, íåîïëà­êàí­íûé, íåïî­ãðå­áåí­íûé,
Ãèá­íóòü äîëæ­íû íà ïîëÿõ. Íî êîëü åñòü â òåáå ñèëà è â ñåðä­öå
Ïðåä­êîâ îòâà­ãà æèâà, òî âðà­ãó, ÷òî òåáÿ âûçû­âà­åò,
aude at­que ad­ver­sum fi­dens fer pec­tus in hos­tem.
sci­li­cet ut Tur­no con­tin­gat re­gia co­niunx,
nos ani­mae vi­les, in­hu­ma­ta infle­ta­que tur­ba,
ster­na­mur cam­pis? etiam tu, si qua ti­bi vis,
si pat­rii quid Mar­tis ha­bes, il­lum as­pi­ce contra,
375 Ñàì â ëèöî ïîãëÿäè».
Ýòè óïðå­êè çàæãëè íåèñòî­âîé ÿðî­ñòüþ Òóð­íà,
Ñ òÿæ­êèì ñòî­íîì ñëî­âà èç ãðóäè ó íåãî èçëå­òå­ëè:
«Äðàíê, ÿ çíàþ, âñå­ãäà òîðî­âàò òû íà ðå÷è áûâà­åøü
 ÷àñ, êîãäà ðóêè íóæ­íû äëÿ âîé­íû. Òû â ñîáðà­íüå ñòà­ðåé­øèí
qui vo­cat».
Ta­li­bus exar­sit dic­tis vio­len­tia Tur­ni;
dat ge­mi­tum rum­pit­que has imo pec­to­re vo­ces:
«lar­ga qui­dem, Dran­ce, sem­per ti­bi co­pia fan­di
tum cum bel­la ma­nus pos­cunt, pat­ri­bus­que vo­ca­tis
380 Ïåð­âûì ñïå­øèøü, íî ÷åð­òîã íàïîë­íÿòü ñëî­âà­ìè íå âðå­ìÿ,
Õîòü ðàç­ãëà­ãîëü­ñò­âó­åøü òû, íå çíàÿ ìåðû, ïîêóäà
Íà́ ñòå­íó âðàã íå âçî­øåë è ðâû íå íàïîë­íè­ëèñü êðî­âüþ.
×òî æå, ðå÷à­ìè áðÿ­öàé, êàê ïðè­âûê òû, è â òðó­ñî­ñòè Òóð­íà,
Äðàíê, îáâè­íÿé: òû âåäü ñàì èñòðå­áèë îãðîì­íûå òîë­ïû
pri­mus ades. sed non rep­len­da est cu­ria ver­bis,
quae tu­to ti­bi mag­na vo­lant, dum dis­ti­net hos­tem
ag­ger moe­ro­rum nec inun­dant san­gui­ne fos­sae.
proin­de to­na elo­quio (so­li­tum ti­bi) me­que ti­mo­ris
ar­gue tu, Dran­ce, quan­do tot stra­gis acer­vos
385 Òåâ­êðîâ ñâî­åþ ðóêîé, è ïî âñåé ðàâ­íèíå òðî­ôåè
Òû âîäðó­çèë. Ìåæ­äó òåì èñïû­òàòü íàì íåòðóä­íî, ÷òî ìîæåò
Äîá­ëåñòü æèâàÿ ñâåð­øèòü; äàëå­êî èñêàòü íå ïðè­äåò­ñÿ
Íàì âðà­ãîâ: îòî­âñþäó îíè ê ñòå­íàì ïîä­ñòó­ïà­þò.
Âìå­ñòå íàâñòðå­÷ó ïîé­äåì! Ïî÷å­ìó æå òû ìåä­ëèøü? Èëü çíàòü­ñÿ
Teuc­ro­rum tua dextra de­dit pas­sim­que tro­paeis
in­sig­nis ag­ros. pos­sit quid vi­vi­da vir­tus,
ex­pe­ria­re li­cet: nec lon­ge sci­li­cet hos­tes
quae­ren­di no­bis; cir­cumstant un­di­que mu­ros.
imus in ad­ver­sos? quid ces­sas? an ti­bi Ma­vors
390 Ñ Ìàð­ñîì ëèøü òâîé áîëò­ëè­âûé ÿçûê è ðåç­âûå íîãè
Áóäóò âñå­ãäà?
ß ïîáåæ­äåí? Íåóæå­ëè ìåíÿ íàçî­âåò ïîáåæ­äåí­íûì
Òîò, êòî óâèäèò, êàê Òèáð áåðå­ãà íàâîä­íèë, ïåðå­ïîë­íåí
Êðî­âüþ òðî­ÿí­ñêèõ áîé­öîâ, êàê Ýâàíä­ðà äîì ïîãó­áèë ÿ,
ven­to­sa in lin­gua pe­di­bus­que fu­ga­ci­bus is­tis
sem­per erit?
pul­sus ego? aut quis­quam me­ri­to, foe­dis­si­me, pul­sum
ar­guet, Ilia­co tu­mi­dum qui cres­ce­re Thyb­rim
san­gui­ne et Euandri to­tam cum stir­pe vi­de­bit
395 Êîðåíü åãî èñòðå­áèâ, êàê ñîâëåê ñ àðêàä­öåâ äîñïå­õè?
Íåò, ðàç­áè­òûì ìåíÿ íå âèäà­ëè íè Áèòèé, íè Ïàí­äàð
 äåíü, êîãäà ñîò­íè ìóæåé ÿ îòïðà­âèë â Îðê, ïîáåäè­òåëü,
Çàïåð­òûé â ñòå­íàõ âðà­ãà è îò âàñ îòðå­çàí­íûé âàëîì.
“Íåò ñïà­ñå­íüÿ â âîéíå”. Äëÿ âîæäÿ äàð­äàí­öåâ, áåçóì­íûé,
pro­cu­buis­se do­mum at­que exu­tos Ar­ca­das ar­mis?
haud ita me ex­per­ti Bi­tias et Pan­da­rus in­gens
et quos mil­le die vic­tor sub Tar­ta­ra mi­si,
inclu­sus mu­ris hos­ti­li­que ag­ge­re saep­tus.
“nul­la sa­lus bel­lo”. ca­pi­ti ca­ne ta­lia, de­mens,
400 È äëÿ ñåáÿ áåðå­ãè ïðî­ðè­öà­íüÿ ñâîè! Ïðî­äîë­æàé æå,
Ñòðà­õîì ñìó­ùàÿ ñåðä­öà, âîñ­õâà­ëÿòü ïîáåæ­äåí­íî­ãî äâà­æäû
Ïëå­ìå­íè ìîùü è âòàï­òû­âàòü â ãðÿçü îðó­æüå ëàòè­íÿí.
Íûíå äðî­æàò, ìîë, âîæäè ìèð­ìèäîí­öåâ ïðåä ñèëîé ôðè­ãèé­ñêîé,
Íûíå èñïó­ãàí Òèäèä è Àõèëë òðå­ïå­ùåò ëàðèñ­ñêèé,
Dar­da­nio re­bus­que tuis. proin­de om­nia mag­no
ne ces­sa tur­ba­re me­tu at­que ex­tol­le­re vi­ris
gen­tis bis vic­tae, contra pre­me­re ar­ma La­ti­ni.
nunc et Myr­mi­do­num pro­ce­res Phry­gia ar­ma tre­mes­cunt,
nunc et Ty­di­des et La­ri­sae­us Ac­hilles,
405 Îò Àäðè­à­òè­êè âñïÿòü òåêóò è Àâôèäà ñòðóè.
Äðàíê ïðè­òâî­ðèë­ñÿ õèò­ðî, ÷òî ìîåé îïà­ñà­åò­ñÿ ìåñòè,
Ñòðà­õîì ñâî­èì êëå­âå­òó îòÿã­÷àÿ ïðå­ñòóï­íî. Íå áîé­ñÿ!
Íèç­êóþ äóøó òâîþ ÿ ñâî­åé ðóêîé íå èñòîðã­íó,
Ïóñòü îñòà­åò­ñÿ ñ òîáîé è â òâî­åé ãðóäè îáè­òà­åò.
am­nis et Had­ria­cas ret­ro fu­git Aufi­dus un­das.
vel cum se pa­vi­dum contra mea iur­gia fin­git,
ar­ti­fi­cis sce­lus, et for­mi­di­ne cri­men acer­bat.
num­quam ani­mam ta­lem dextra hac (ab­sis­te mo­ve­ri)
amit­tes: ha­bi­tet te­cum et sit pec­to­re in is­to.
410 Íûíå ê òâî­èì ÿ, îòåö, ïåðåé­äó âûñî­êèì ñóæ­äå­íüÿì.
Åñëè òû âñå ïîòå­ðÿë íà îðó­æüå íàøè íàäåæ­äû,
Åñëè ïîêè­íó­òû ìû, åñëè âðàã, ïîòåñ­íèâ íàñ îäíà­æäû,
Ñèëû íàøè ñëî­ìèë è Ôîð­òó­íà íå ìîæåò âåð­íóòü­ñÿ, —
Áóäåì ìèðà ïðî­ñèòü, ïðî­ñòè­ðàÿ ïðàçä­íûå ðóêè.
nunc ad te et tua mag­na, pa­ter, con­sul­ta re­ver­tor.
si nul­lam nostris ultra spem po­nis in ar­mis,
si tam de­ser­ti su­mus et se­mel ag­mi­ne ver­so
fun­di­tus oc­ci­di­mus ne­que ha­bet For­tu­na reg­res­sum,
ore­mus pa­cem et dextras ten­da­mus iner­tis.
415 Íî êîãäà áû õîòü ñëåä â íàñ îñòàë­ñÿ äîá­ëå­ñòè ïðåæ­íåé!
Âñåõ ñ÷àñò­ëè­âåé â òðóäàõ, âñåõ âûøå äóõîì îòâàæ­íûì
Òîò äëÿ ìåíÿ, êòî ñìåðòü ïðåä­ïî­÷òåò òàêî­ìó èñõî­äó
È, ÷òîá íå âèäåòü åãî, áóäåò çåì­ëþ ãðûçòü, óìè­ðàÿ.
Åñòü åùå ñèëû ó íàñ, è íåìà­ëî âîè­íîâ öåëî,
quam­quam o si so­li­tae quic­quam vir­tu­tis ades­set!
il­le mi­hi an­te alios for­tu­na­tus­que la­bo­rum
eg­re­gius­que ani­mi, qui, ne quid ta­le vi­de­ret,
pro­cu­buit mo­riens et hu­mum se­mel ore mo­mor­dit.
sin et opes no­bis et ad­huc in­tac­ta iuven­tus
420 Åñòü â Èòà­ëèé­ñêîé çåì­ëå ãîðî­äà, ÷òî ïîìî÷ü íàì ãîòî­âû,
Ñëà­âó è òåâ­ê­ðû â áîþ îáèëü­íîé êðî­âüþ êóïè­ëè,
Ìíî­ãî ïîòåðü è ó íèõ, îäè­íà­êî­âî áóðÿ êîñè­ëà
Îáå ðàòè. Òàê ÷òî æ ìû áåæèì îò ïîðî­ãà ñ ïîçî­ðîì?
×òî îò ñòðà­õà äðî­æèì äî òîãî, êàê òðó­áû ïðî­ïå­ëè?
auxi­lio­que ur­bes Ita­lae po­pu­li­que su­per­sunt,
sin et Troia­nis cum mul­to glo­ria ve­nit
san­gui­ne (sunt il­lis sua fu­ne­ra, par­que per om­nis
tem­pes­tas) — cur in­de­co­res in li­mi­ne pri­mo
de­fi­ci­mus? cur an­te tu­bam tre­mor oc­cu­pat ar­tus?
425 Ìíî­ãîå âðå­ìå­íè òðóä èçìå­íÿ­åò, ìíî­ãîå ìîæåò
Äåíü èñïðà­âèòü îäèí, è Ôîð­òó­íû íðàâ ïåðå­ìåí­÷èâ:
Òî ïîñìå­åò­ñÿ îíà, òî äåëà íàøè ñíî­âà óïðî­÷èò.
Ïîìî­ùè ïóñòü èç Àðï íå ïðè­øëåò íàì öàðü ýòî­ëèé­öåâ, —
Ñ íàìè áóäåò Ìåñ­ñàï, è ñ÷àñò­ëè­âûé Òîëóì­íèé, è ñ íàìè
mul­ta dies va­rii­que la­bor mu­ta­bi­lis aevi
ret­tu­lit in me­lius, mul­tos al­ter­na re­vi­sens
lu­sit et in so­li­do rur­sus For­tu­na lo­ca­vit.
non erit auxi­lio no­bis Aeto­lus et Ar­pi:
at Mes­sa­pus erit fe­lix­que To­lum­nius et quos
430 Ìíî­ãèõ íàðî­äîâ âîæäè. Íå ìèíó­åò âåëè­êàÿ ñëà­âà
Ëàöèÿ ëó÷­øèõ áîé­öîâ è âîè­òå­ëåé ñ ïàøåí Ëàâ­ðåíò­ñêèõ.
Ñ íàìè Êàìèë­ëà, ÷åé ðîä ñðåäü âîëü­ñêîâ èçäàâ­íà ÷òèò­ñÿ,
Êîí­íûõ áîé­öîâ îíà ïðè­âå­ëà, áëè­ñòàþ­ùèõ ìåäüþ.
Åñëè æå òåâ­ê­ðû íà áîé îäíî­ãî ìåíÿ âûçû­âà­þò,
tot po­pu­li mi­se­re du­ces, nec par­va se­que­tur
glo­ria de­lec­tos La­tio et Lau­ren­ti­bus ag­ris.
est et Volsco­rum eg­re­gia de gen­te Ca­mil­la,
ag­men agens equi­tum et flo­ren­tis aere ca­ter­vas.
quod si me so­lum Teuc­ri in cer­ta­mi­na pos­cunt
435 Åñëè îäèí òîëü­êî Òóðí — ïîìå­õà îáùå­ìó áëà­ãó,
Åñëè óãîä­íî âàì, — ÷òî æ! ß íå ñòîëü íåíà­âè­ñòåí Ïîáåäå,
×òîá íå ðåøèòü­ñÿ íà âñ¸ âî èìÿ âåëè­êîé íàäåæ­äû.
Ñìå­ëî ïîé­äó íà âðà­ãà, ïóñòü âòî­ðûì îí áóäåò Àõèë­ëîì,
Ïóñòü îáëå­÷åò­ñÿ â äîñïåõ, ÷òî ðóêîþ ñêî­âàí Âóë­êà­íà;
id­que pla­cet tan­tum­que bo­nis com­mu­ni­bus obsto,
non adeo has exo­sa ma­nus Vic­to­ria fu­git,
ut tan­ta quic­quam pro spe tempta­re re­cu­sem.
ibo ani­mis contra, vel mag­num praes­tet Ac­hillem
fac­ta­que Vol­ca­ni ma­ni­bus pa­ria in­duat ar­ma
440 Äóøó åãî ïîñâÿ­ùàþ ÿ âàì è òåñòþ Ëàòè­íó,
Èáî äîá­ëå­ñòüþ Òóðí íèêî­ìó íå óñòó­ïèò èç ïðåä­êîâ.
“Òîëü­êî ìåíÿ âûçû­âà­åò Ýíåé”. Íî î òîì è ìîëþ ÿ!
Ëèøü áû Äðàíê íå ïîãèá èñêó­ïè­òåëü­íîé æåðò­âîé, êîëü áîãè
 ãíå­âå íà íàñ, èëü ìåíÿ íå ëèøèë ïîáåäû è ñëà­âû!»
il­le li­cet. vo­bis ani­mam hanc so­ce­ro­que La­ti­no
Tur­nus ego, haud ul­li ve­te­rum vir­tu­te se­cun­dus,
de­vo­vi. “so­lum Aeneas vo­cat”. et vo­cet oro,
nec Dran­ces po­tius, si­ve est haec ira deo­rum,
mor­te luat, si­ve est vir­tus et glo­ria, tol­lat».
445 Òàê ìåæ ñîáîé ïðå­ïè­ðà­ëèñü âðà­ãè î íåÿñ­íîì è òåì­íîì
Áóäó­ùåì; òîþ ïîðîé ïîêèäà­ëè ñâîé ëàãåðü òðî­ÿí­öû.
Âäðóã ïðî­íåñ­ëàñü ïî äâîð­öó, ïðè­âî­äÿ â ñìÿ­òå­íèå òîë­ïû,
Âåñòü è â åäè­íûé ìèã íàïîë­íè­ëà óæà­ñîì ãîðîä:
Ñîìêíó­òûì ñòðî­åì èäóò îò áåðå­ãà òèáð­ñêî­ãî òåâ­ê­ðû,
Il­li haec in­ter se du­biis de re­bus age­bant
cer­tan­tes: castra Aeneas aciem­que mo­ve­bat.
nun­tius in­gen­ti per re­gia tec­ta tu­mul­tu
ec­ce ruit mag­nis­que ur­bem ter­ro­ri­bus implet:
instruc­tos acie Ti­be­ri­no a flu­mi­ne Teuc­ros
450 Ñëå­äîì òèððåí­ñêàÿ ðàòü ïî âñåé ðàñ­òÿ­íó­ëàñü ðàâ­íèíå.
Òîò­÷àñ íàðîä âçâîë­íî­âàë­ñÿ äóøîé, è ñåðä­öà âñòðå­ïå­íó­ëèñü,
ßðîñòü â ãðóäè ïîä­íÿ­ëàñü, ðàç­áó­æå­íà îñò­ðûì ñòðå­êà­ëîì,
Ðóêè ðâà­íó­ëèñü ê ìå÷àì, ìîëî­äåæü ïðè­çû­âà­åò ê îðó­æüþ,
Ñêîðá­íûå ïëà­÷óò îòöû è ðîï­ùóò òèõî. Âñêè­ïà­þò
Tyrrhe­nam­que ma­num to­tis des­cen­de­re cam­pis.
ex­templo tur­ba­ti ani­mi con­cus­sa­que vol­gi
pec­to­ra et ar­rec­tae sti­mu­lis haud mol­li­bus irae.
ar­ma ma­nu tre­pi­di pos­cunt, fre­mit ar­ma iuven­tus,
flent maes­ti mus­santque pat­res. hic un­di­que cla­mor
455 Øóì­íûå ñïî­ðû âåçäå è âçëå­òà­þò êðè­êè äî íåáà.
Ãîìîí òàêîé æå ñòî­èò, êîãäà ïòèö ïåðå­ëåò­íàÿ ñòàÿ
 ðîùå îïó­ñòèò­ñÿ; òàê íà îáèëü­íîé ðûáîé Ïàäó­çå
Õðèï­ëûé êðèê ëåáåäåé ðàçäà­åò­ñÿ ïî çàâî­äÿì çâîí­êèì.
«Ãðàæ­äàíå! — ðóòóë êðè­÷èò, óëó­÷èâ ìãíî­âå­íüå, — íó ÷òî æå!
dis­sen­su va­rio mag­nus se tol­lit ad auras,
haud se­cus at­que al­to in lu­co cum for­te ca­ter­vae
con­se­de­re avi­um, pis­co­so­ve am­ne Pa­du­sae
dant so­ni­tum rau­ci per stag­na lo­qua­cia cyc­ni.
«im­mo», ait, «o ci­ves», ar­rep­to tem­po­re Tur­nus,
460 Äîë­ãèé äåð­æè­òå ñîâåò è â áåç­äåé­ñò­âèè ìèð âîñ­õâà­ëÿé­òå, —
Âðàã ìåæ­äó òåì óæå âòîðã­ñÿ â ñòðà­íó!» Ñ òàêè­ìè ñëî­âà­ìè
Áûñò­ðî îí áðî­ñèë­ñÿ ïðî÷ü è äâî­ðåö âûñî­êèé ïîêè­íóë.
«Òû, Âîëóç, ïðè­êà­æè ñíà­ðÿ­æàòü­ñÿ ìàíè­ïó­ëàì âîëü­ñêîâ,
Òû æå è ðóòó­ëîâ ðàòü ïîâåäåøü. Âû êîí­íè­öó â ïîëå,
«co­gi­te con­ci­lium et pa­cem lau­da­te se­den­tes;
il­li ar­mis in reg­na ruunt». nec plu­ra lo­cu­tus
cor­ri­puit se­se et tec­tis ci­tus ex­tu­lit al­tis.
«tu, Vo­lu­se, ar­ma­ri Volsco­rum edi­ce ma­nip­lis,
duc», ait, «et Ru­tu­los. equi­tem, Mes­sa­pus, in ar­mis,
465 Êîð, Êàìèëë è Ìåñ­ñàï, ðàç­âåð­íè­òå ñòðî­åì øèðî­êèì.
Âû — íà áàø­íè ñêî­ðåé, ñòå­ðå­ãè­òå ïîä­ñòó­ïû ê ñòå­íàì,
Âû æå, êóäà ïðè­êà­æó, çà ìíîþ ñëå­äóé­òå â áèò­âó».
Òîò­÷àñ íà ñòå­íû áîé­öû ñî âñå­ãî ñáå­æà­ëèñü Ëàâ­ðåí­òà.
Íîâîé áåäîé óäðó­÷åí, Ëàòèí ïîêèäà­åò ñîáðà­íüå;
et cum frat­re Co­ras, la­tis dif­fun­di­te cam­pis.
pars adi­tus ur­bis fir­met tur­ris­que ca­pes­sat;
ce­te­ra, qua ius­so, me­cum ma­nus in­fe­rat ar­ma».
Ili­cet in mu­ros to­ta dis­cur­ri­tur ur­be.
con­ci­lium ip­se pa­ter et mag­na in­cep­ta La­ti­nus
470 Çàìû­ñåë ñâîé îòëî­æèòü íàäîë­ãî ïðè­õî­äèò­ñÿ ñòàð­öó.
Âíîâü îí âèíèò ñåáÿ â òîì, ÷òî ïî äîá­ðîé âîëå íå ïðè­íÿë
 ãîðîä è çÿòåì ñâî­èì íå íàçâàë äàð­äàí­öà Ýíåÿ.
Ïåðåä âîðîòà­ìè ðâû ãîðî­æàíå êîïà­þò è íîñÿò
Êàì­íè è êîëüÿ. È âîò, êðî­âà­âûé áîé âîç­âå­ùàÿ,
de­se­rit ac tris­ti tur­ba­tus tem­po­re dif­fert,
mul­ta­que se in­cu­sat, qui non ac­ce­pe­rit ultro
Dar­da­nium Aenean ge­ne­rum­que adsci­ve­rit ur­bi.
prae­fo­diunt alii por­tas aut sa­xa su­des­que
sub­vec­tant. bel­lo dat sig­num rau­ca cruen­tum
475 Õðèï­ëî ïðî­ïå­ëà òðó­áà. Íà ñòå­íàõ ìàò­ðî­íû è äåòè
Ïåñò­ðûì ñòðî­åì ñòî­ÿò, îïàñ­íî­ñòüþ ïðè­çâà­íû êðàé­íåé.
Ê õðà­ìó Ìèíåð­âû ìåæ òåì, ê âûñî­êîé òâåð­äûíå Ïàë­ëà­äû
Åäåò â òîë­ïå ìàòå­ðåé ñ äàðà­ìè öàðè­öà Àìà­òà,
Äåâà Ëàâè­íèÿ ñ íåé, ïðè­÷è­íà áåä­ñò­âèé âåëè­êèõ,
bu­ci­na. tum mu­ros va­ria cin­xe­re co­ro­na
mat­ro­nae pue­ri­que; vo­cat la­bor ul­ti­mus om­nis.
nec non ad templum sum­mas­que ad Pal­la­dis ar­ces
sub­ve­hi­tur mag­na mat­rum re­gi­na ca­ter­va,
do­na fe­rens, iux­ta­que co­mes La­vi­nia vir­go,
480  çåì­ëþ ãëÿäèò, íå ñìåÿ ïîä­íÿòü ïðå­êðàñ­íûå î÷è.
Ìàòå­ðè âõî­äÿò è õðàì íàïîë­íÿ­þò ëàäàí­íûì äûìîì,
Ñêîðá­íûå èõ ãîëî­ñà îò âûñî­êèõ íåñóò­ñÿ ïðåä­äâå­ðèé:
«Òû, ÷òî îðó­æüåì ñèëü­íà, î Òðè­òî­íèÿ, áðà­íåé âëà­äû­êà!
Ìîù­íîé ðóêîé ñîêðó­øè êîïüå âðà­ãà, ÷òîáû ïàë îí
cau­sa ma­li tan­ti, ocu­los deiec­ta de­co­ros.
suc­ce­dunt mat­res et templum tu­re va­po­rant
et maes­tas al­to fun­dunt de li­mi­ne vo­ces:
«ar­mi­po­tens, prae­ses bel­li, Tri­to­nia vir­go,
fran­ge ma­nu te­lum Phry­gii prae­do­nis, et ip­sum
485 Âîç­ëå âûñî­êèõ âîðîò, ÷òîáû ñãè­íóë ðàç­áîé­íèê ôðè­ãèé­ñêèé!»
Ñàì íåèñòî­âûé Òóðí ñíà­ðÿäèë­ñÿ â áèò­âó ïîñïåø­íî:
Ïàí­öèðü ÷åøóé­÷à­òûé ñâîé, ãîðÿ­ùèé êðàñ­íîþ ìåäüþ,
Îí íàäåë, çàñòåã­íóë íà íîãàõ çîëîòûå ïîíî­æè,
Ê ïîÿ­ñó ìå÷ ïðè­âÿ­çàë è, âèñ­êè íå ïîêðûâ åùå øëå­ìîì,
pro­num ster­ne so­lo por­tis­que ef­fun­de sub al­tis».
cin­gi­tur ip­se fu­rens cer­ta­tim in proe­lia Tur­nus.
iam­que adeo ru­ti­lum tho­ra­ca in­du­tus aënis
hor­re­bat squa­mis su­ras­que inclu­se­rat auro,
tem­po­ra nu­dus ad­huc, la­te­ri­que ac­cin­xe­rat en­sem,
490 Ñ êðå­ïî­ñòè âíèç îí ñáå­æàë, çîëîòûì îêðó­æåí­íûé ñèÿ­íüåì,
Ðàäî­ñòüþ áóð­íîé êèïÿ è â ìå÷­òàõ âðà­ãîâ ñîêðó­øàÿ.
Òàê çàñòî­ÿâ­øèé­ñÿ êîíü âûáå­ãà­åò èç ñòîé­ëà íà âîëþ,
Ïðè­âÿçü ïîðâàâ, è ñòðåì­ãëàâ ïî îòêðû­òî­ìó ïîëþ íåñåò­ñÿ:
Òî ê òàáó­íàì êîáû­ëèö íà ïðî­ñòîð­íûå ïàñò­áè­ùà ì÷èò­ñÿ,
ful­ge­bat­que al­ta de­cur­rens aure­us ar­ce
ex­sul­tat­que ani­mis et spe iam prae­ci­pit hos­tem:
qua­lis ubi ab­rup­tis fu­git prae­se­pia vinclis
tan­dem li­ber equ­us cam­po­que po­ti­tus aper­to
aut il­le in pas­tus ar­men­ta­que ten­dit equa­rum
495 Òî ê çíà­êî­ìîé ðåêå, ãäå ïðè­âûê îí êóïàòü­ñÿ è ïëà­âàòü,
Ðæåò, ðåç­âèò­ñÿ, ëåòèò, âûñî́êî ãîëî­âó âñêè­íóâ,
Ãðè­âà íà øåå êðó­òîé ðàç­âå­âà­åò­ñÿ âîëü­íî ïî âåò­ðó.
Òóð­íó íàâñòðå­÷ó ñêà­êàë ïðåä­âî­äè­ìûé äåâîé Êàìèë­ëîé
Âîëü­ñêîâ îòðÿä; âîç­ëå ñàìûõ âîðîò öàðè­öà íà çåì­ëþ
aut ad­sue­tus aquae per­fun­di flu­mi­ne no­to
emi­cat, ar­rec­tis­que fre­mit cer­vi­ci­bus al­te
lu­xu­rians, lu­duntque iubae per col­la, per ar­mos.
Ob­via cui Volsco­rum acie co­mi­tan­te Ca­mil­la
oc­cur­rit por­tis­que ab equo re­gi­na sub ip­sis
500 Ñïðûã­íó­ëà; ñëå­äîì çà íåé ñ ëîøà­äåé ñîñêîëüç­íó­ëà íåìåä­ëÿ
Âñÿ äðó­æè­íà åå; è ñêà­çà­ëà Òóð­íó Êàìèë­ëà:
«Òóðí, åñëè âåðà â ñåáÿ íå íàïðàñ­íî äàåò­ñÿ îòâàæ­íûì,
Òî îáå­ùàòü ÿ îñìå­ëþñü òåáå, ÷òî íà òóð­ìû Ýíåÿ
ß îäíà íàïà­äó è òèððåí­ñêóþ êîí­íè­öó âñòðå­÷ó.
de­si­luit, quam to­ta co­hors imi­ta­ta re­lic­tis
ad ter­ram def­lu­xit equis; tum ta­lia fa­tur:
«Tur­ne, sui me­ri­to si qua est fi­du­cia for­ti,
audeo et Aenea­dum pro­mit­to oc­cur­re­re tur­mae
so­la­que Tyrrhe­nos equi­tes ire ob­via contra.
505 Ïåð­âîé äîç­âîëü èñïû­òàòü ìíå ñåãî­äíÿ îïàñ­íî­ñòè áîÿ,
Ñàì æå ãîðîä õðà­íè, ó ñòå­íû îñòà­âà­ÿñü ñ ïåõîòîé».
Ðóòóë, âçîð óñòðå­ìèâ íà äåâó ãðîç­íóþ, ìîë­âèë:
«Êàê áëà­ãî­äàð­íîñòü ìîãó, î êðà­ñà Èòà­ëèè, äåâà,
Ñëî­âîì èëü äåëîì òåáå ÿ âîçäàòü? Òû ãîòî­âà äóøîþ
me si­ne pri­ma ma­nu tempta­re pe­ri­cu­la bel­li,
tu pe­des ad mu­ros sub­sis­te et moe­nia ser­va».
Tur­nus ad haec, ocu­los hor­ren­da in vir­gi­ne fi­xus:
«o de­cus Ita­liae vir­go, quas di­ce­re gra­tis
quas­ve re­fer­re pa­rem? sed nunc, est om­nia quan­do
510 Âñå ïðå­âîç­ìî÷ü; ðàçäå­ëè æå ñî ìíîé òðóäû áîå­âûå!
Ìíå ïðè­íåñ­ëà è ìîë­âà, è ëàçóò­÷è­êè âåð­íûå âåñòè:
Âûñëàë âïå­ðåä êîâàð­íûé Ýíåé ïî ðàâ­íèíå îòðÿäû
Êîí­íè­öû ëåã­êîé, à ñàì, ïî îáðû­âàì êàðàá­êà­ÿñü ãîð­íûì,
×åðåç ïóñòûí­íûé õðå­áåò ïðî­áè­ðà­åò­ñÿ òàé­íî ê Ëàâ­ðåí­òó.
is­te ani­mus sup­ra, me­cum par­ti­re la­bo­rem.
Aeneas, ut fa­ma fi­dem mis­si­que re­por­tant
explo­ra­to­res, equi­tum le­via impro­bus ar­ma
prae­mi­sit, qua­te­rent cam­pos; ip­se ar­dua mon­tis
per de­ser­ta iugo su­pe­rans ad­ven­tat ad ur­bem.
515 Õèò­ðîñòü çàìûñ­ëèë è ÿ: â èçâè­ëè­ñòîì óçêîì óùå­ëüå
Âõîä è âûõîä çàíÿâ, ÿ â ëåñó ïîñòàâ­ëþ çàñà­äó.
Êîí­íè­öó òû òèððåí­ñêóþ âñòðåòü — ïðî­òèâ çíà­ìå­íè çíà­ìÿ.
Áóäóò ñ òîáîþ Ìåñ­ñàï, òèáóð­òèí­ñêèé îòðÿä è ëàòè­íÿí
Òóð­ìû; òû æå âîçü­ìè íà ñåáÿ ïîë­êî­âî­ä­öà çàáîòû».
fur­ta pa­ro bel­li con­ve­xo in tra­mi­te sil­vae,
ut bi­vias ar­ma­to ob­si­dam mi­li­te fau­ces.
tu Tyrrhe­num equi­tem con­la­tis ex­ci­pe sig­nis;
te­cum acer Mes­sa­pus erit tur­mae­que La­ti­nae
Ti­bur­ti­que ma­nus; du­cis et tu con­ci­pe cu­ram».
520 Ðå÷üþ òàêîþ æå îí îáî­ä­ðÿ­åò íà áèò­âó Ìåñ­ñà­ïà,
Ñ íèì è äðó­ãèõ ñîþç­íûõ âîæäåé — è âûõî­äèò â ñðà­æå­íüå.
Åñòü êðó­òîé ïîâî­ðîò â óùå­ëüå; ñëîâ­íî íàðî÷­íî
Ñîçäàí îí äëÿ çàñàä; çäåñü òåñ­íè­íû òåì­íûå ñêëî­íû
Ëåñîì ãóñòûì çàðîñ­ëè, è âåäåò ëèøü íè÷òîæ­íàÿ òðîï­êà
sic ait et pa­ri­bus Mes­sa­pum in proe­lia dic­tis
hor­ta­tur so­cios­que du­ces et per­git in hos­tem.
Est cur­vo anfrac­tu val­les, ac­com­mo­da frau­di
ar­mo­rum­que do­lis, quam den­sis fron­di­bus at­rum
ur­get ut­rim­que la­tus, te­nuis quo se­mi­ta du­cit
525 Ê óçêèì ïðî­õî­äàì ìåæ ãîð â ãëó­áèíå çëî­âå­ùåé ëîùè­íû.
Ïðÿ­ìî íàä íåé âûñî­êî íà ãîðå ïîëÿ­íà ïðî­ñòåð­ëàñü,
Ìîæ­íî çà ñêà­ëà­ìè òàì çàòà­èòü­ñÿ â áåç­âåñò­íîì óêðû­òüå,
×òîáû âíå­çàï­íî íàïàñòü íà âðà­ãîâ èëè ñïðà­âà, èëü ñëå­âà,
Ëèáî, çàñåâ íà õðåá­òå, òÿæå­ëûå ñêà­òû­âàòü êàì­íè.
an­gus­tae­que fe­runt fau­ces adi­tus­que ma­lig­ni.
hanc su­per in spe­cu­lis sum­mo­que in ver­ti­ce mon­tis
pla­ni­ties ig­no­ta iacet tu­ti­que re­cep­tus,
seu dextra lae­va­que ve­lis oc­cur­re­re pug­nae,
si­ve insta­re iugis et gran­dia vol­ve­re sa­xa.
530 Þíî­øà â ýòè ìåñòà ïîñïå­øèë ïî äîðî­ãàì çíà­êî­ìûì
È, ïîëÿ­íó çàíÿâ, óêðûë­ñÿ â ëåñó âåðî­ëîì­íîì.
Äî÷ü Ëàòî­íû ìåæ òåì ïðè­çâà­ëà ïðî­âîð­íóþ Îïèñ,
Íèì­ôó, ñðåäü ñïóò­íèö åå áëè­ñòàâ­øóþ â ñîí­ìå ñâÿ­ùåí­íîì,
 ñâîé íåáåñ­íûé ÷åð­òîã è ñ òàêîþ ñêîðá­íîþ ðå÷üþ
huc iuve­nis no­ta fer­tur re­gio­ne via­rum
ar­ri­puit­que lo­cum et sil­vis in­se­dit ini­quis.
Ve­lo­cem in­te­rea su­pe­ris in se­di­bus Opim,
unam ex vir­gi­ni­bus so­ciis sac­ra­que ca­ter­va,
com­pel­la­bat et has tris­tis La­to­nia vo­ces
535 Ê íåé îáðà­òè­ëàñü: «Íà áîé ñíà­ðÿ­æà­åò­ñÿ íûíå Êàìèë­ëà,
Íàø íàäå­âà­åò äîñïåõ, áåñ­ïî­ëåç­íûé â ñå÷å æåñòî­êîé.
Âñåõ ìíå äîðî­æå îíà. Íå ñåãî­äíÿ ÿâè­ëàñü ê Äèàíå
Ýòà ëþáîâü è çàæãëà âíå­çàï­íîé íåæ­íî­ñòüþ äóøó:
 äíè, êîãäà áûë îçëî­áèâ­øèé âñåõ ïðî­èç­âî­ëîì íàä­ìåí­íûì
ore da­bat: «gra­di­tur bel­lum ad cru­de­le Ca­mil­la,
o vir­go, et nostris ne­qui­quam cin­gi­tur ar­mis,
ca­ra mi­hi an­te alias. ne­que enim no­vus is­te Dia­nae
ve­nit amor sub­ita­que ani­mum dul­ce­di­ne mo­vit.
pul­sus ob in­vi­diam reg­no vi­ris­que su­per­bas
540 Ñâåðã­íóò ñ ïðå­ñòî­ëà Ìåòàá, òî, ñòà­ðèí­íûé Ïðè­âåðí ïîêèäàÿ,
 áåã­ñòâî ñðåäü ðàñ­ïðåé è ñìóò ïóñ­êà­ÿñü, óíåñ îí â èçãíà­íüå
Äî÷ü-ìàëþò­êó ñ ñîáîé è, Êàñ­ìèë­ëû-ìàòå­ðè èìÿ
×óòü èçìå­íèâ, íàçâàë â ÷åñòü íåå ìëà­äåí­öà Êàìèë­ëîé.
Øåë îí, äèòÿ ïðè­æè­ìàÿ ê ãðóäè, â äàëå­êèå ãîðû,
Pri­ver­no an­ti­qua Me­ta­bus cum ex­ce­de­ret ur­be,
in­fan­tem fu­giens me­dia in­ter proe­lia bel­li
sus­tu­lit exi­lio co­mi­tem mat­ris­que vo­ca­vit
no­mi­ne Cas­mil­lae, mu­ta­ta par­te, Ca­mil­lam.
ip­se si­nu prae se por­tans iuga lon­ga pe­te­bat
545 Â äåáðè ëåñîâ, à âîêðóã ñ îðó­æüåì ðûñ­êà­ëè âîëü­ñêè,
Ñìåð­òüþ Ìåòà­áó ãðî­çÿ. È âäðóã ïðå­ãðàæ­äà­åò äîðî­ãó
Ïåí­íûé ïîòîê áåã­ëå­öó: ñ áåðå­ãà­ìè âûñî­êè­ìè âðî­âåíü
Âîäû ñòðó­èë Àìà­çåí, îò äîæäåé ðàç­ëèâ­øèñü îáèëü­íûõ.
Õî÷åò Ìåòàá ðåêó ïåðå­ïëûòü, íî, ëþáî­âüþ ê ìëà­äåí­öó
so­lo­rum ne­mo­rum; te­la un­di­que sae­va pre­me­bant
et cir­cum­fu­so vo­li­ta­bant mi­li­te Volsci.
ec­ce fu­gae me­dio sum­mis Ama­se­nus abun­dans
spu­ma­bat ri­pis; tan­tus se nu­bi­bus im­ber
ru­pe­rat. il­le, in­na­re pa­rans, in­fan­tis amo­re
550 Ñêî­âàí­íûé, ìåä­ëèò, áîÿñü çà áåñ­öåí­íóþ íîøó. È äîë­ãî
Îí ðàç­ìûø­ëÿë, ïîêóäà â äóøå íå ñîçðå­ëî ðåøå­íüå:
Âîèí ìîãó­÷èé, íîñèë îí âñå­ãäà îãðîì­íóþ ïèêó,
Äðåâ­êîì åé ïðî÷­íûì ñëó­æèë óçëî­âà­òûé äóáîê îáî­ææåí­íûé;
Ëóáîì äî÷ü ñïå­ëå­íàâ è êîðîþ ïðîá­êî­âîé ìÿã­êîé,
tar­da­tur ca­ro­que one­ri ti­met. om­nia se­cum
ver­san­ti sub­ito vix haec sen­ten­tia se­dit:
te­lum im­ma­ne ma­nu va­li­da quod for­te ge­re­bat
bel­la­tor, so­li­dum no­dis et ro­bo­re coc­to,
huic na­tam, lib­ro et sil­vestri sub­ere clau­sam,
555 Ëîâ­êî åå ïðè­âÿ­çàë ê ñåðåäèíå ïèêè ðîäè­òåëü;
 ìîù­íîé ðóêå ïîòðÿ­ñàÿ êîïüå, íåáå­ñàì îí âçìî­ëèë­ñÿ:
“Äåâà, âëà­äû­÷è­öà ðîù, Ëàòî­íû äî÷ü âñå­á­ëà­ãàÿ,
 ðàá­ñòâî òåáå ïîñâÿ­ùàþ äèòÿ! Óáå­ãàÿ îò ñìåð­òè,
Íûíå âïåð­âûå îíà òâî­å­ãî êîñ­íó­ëàñü îðó­æüÿ.
impli­cat at­que ha­bi­lem me­diae cir­cum­li­gat has­tae;
quam dextra in­gen­ti lib­rans ita ad aet­he­ra fa­tur:
“al­ma, ti­bi hanc, ne­mo­rum cultrix, La­to­nia vir­go,
ip­se pa­ter fa­mu­lam vo­veo; tua pri­ma per auras
te­la te­nens supplex hos­tem fu­git. ac­ci­pe, tes­tor,
560 Äî÷ü, î áîãè­íÿ, ïðè­ìè, — åå íåâåð­íî­ìó âåò­ðó
ß ïîðó­÷àþ!” È âîò Ìåòàá, ñïëå­÷à ðàç­ìàõ­íóâ­øèñü,
Áðî­ñèë êîïüå; ðîêîòà­ëà âîë­íà, è íàä áûñò­ðûì ïîòî­êîì
Ïèêà ëåòå­ëà, ñâè­ñòÿ, óíî­ñÿ ìàëþò­êó Êàìèë­ëó.
Ñàì æå Ìåòàá, òåñ­íè­ìûé òîë­ïîé, ïîä­ñòó­ïàâ­øåé âñå áëè­æå,
di­va tuam, quae nunc du­biis com­mit­ti­tur auris”.
di­xit et ad­duc­to con­tor­tum has­ti­le la­cer­to
im­mit­tit: so­nue­re un­dae, ra­pi­dum su­per am­nem
in­fe­lix fu­git in iacu­lo stri­den­te Ca­mil­la.
at Me­ta­bus, mag­na pro­pius iam ur­gen­te ca­ter­va,
565 Êèíóë­ñÿ â âîäó, è âîò, òîð­æå­ñò­âóÿ, áåðåò îí ìëà­äåí­öà —
Òðè­âèè äàð — è êîïüå èç òðà­âû âûðû­âà­åò ïðè­áðåæ­íîé.
Ëþäè åãî íå ïóñ­êà­ëè â äîìà, ãîðî­äà íå ïóñ­êà­ëè
 ñòå­íû ñâîè, íî Ìåòàá íå ñäà­âàë­ñÿ, ñâè­ðå­ïûé, êàê ïðåæ­äå:
Âåê ïðî­âî­äèë îí â ïóñòûí­íûõ ãîðàõ ïàñ­òó­õîì îäè­íî­êèì,
dat se­se flu­vio, at­que has­tam cum vir­gi­ne vic­tor
gra­mi­neo, do­num Tri­viae, de caes­pi­te vel­lit.
non il­lum tec­tis ul­lae, non moe­ni­bus ur­bes
ac­ce­pe­re, ne­que ip­se ma­nus fe­ri­ta­te de­dis­set:
pas­to­rum et so­lis exe­git mon­ti­bus aevum.
570  äåáðÿõ êîëþ­÷èõ êóñòîâ, ñðåäü ëåñ­íûõ äðå­ìó­÷èõ óðî­÷èù
Âñêàðì­ëè­âàë äî÷ü ìîëî­êîì êîáû­ëè­öû, íå çíàâ­øåé óïðÿæ­êè, —
Ñàì âûäà­è­âàë îí ñîñ­öû íàä ãóáà­ìè ìëà­äåí­öà.
Òîëü­êî ëèøü ïåð­âûé ñâîé ñëåä íà çåì­ëå îòïå­÷à­òà­ëà äî÷­êà,
Äðî­òèê íàòî­÷åí­íûé äàë åé ðîäè­òåëü â íåæ­íûå ðóêè,
hic na­tam in du­mis in­ter­que hor­ren­tia lustra
ar­men­ta­lis equae mam­mis et lac­te fe­ri­no
nut­ri­bat, te­ne­ris im­mul­gens ube­ra lab­ris.
ut­que pe­dum pri­mis in­fans ves­ti­gia plan­tis
insti­te­rat, iacu­lo pal­mas ar­ma­vit acu­to
575 Ñòðå­ëû â êîë­÷àíå è ëóê çà ïëå­÷î ïîâå­ñèë ìàëþò­êå.
Âìå­ñòî äëèí­íûõ îäåæä, âìå­ñòî ñåò­êè â êóäðÿõ çîëî­÷å­íîé
Øêó­ðà òèã­ðè­öû ó íåé ñ ãîëî­âû ïî ñïèíå íèñ­ïà­äà­ëà.
Äåò­ñêîé ðóêîé ìåòà­ëà îíà íåòÿ­æå­ëûå êîïüÿ,
Ãèá­êîé ïðà­ùè ðåìå­øîê ðàñ­êðó­òèòü íàä ñîáîþ óìå­ëà,
spi­cu­la­que ex ume­ro par­vae sus­pen­dit et ar­cum.
pro cri­na­li auro, pro lon­gae teg­mi­ne pal­lae
tig­ri­dis exu­viae per dor­sum a ver­ti­ce pen­dent.
te­la ma­nu iam tum te­ne­ra pue­ri­lia tor­sit
et fun­dam te­re­ti cir­cum ca­put egit ha­be­na
580 Áûë òî ñòðè­ìîí­ñêèé æóðàâëü, òî ëåáåäü äîáû­÷åé Êàìèë­ëû.
 çåì­ëÿõ òèððåí­ñêèõ îíà ìîã­ëà áû íåâåñò­êîé æåëàí­íîé
Ìíî­ãèì ñòàòü ìàòå­ðÿì, íî, îäíîé ïðå­äàâ­øèñü Äèàíå,
Çíà­åò Êàìèë­ëà ëþáîâü ëèøü ê îðó­æüþ è ê äåâ­ñò­âåí­íîé æèç­íè,
Ñâÿ­òî áëþäÿ ÷èñòîòó. Êàê õîòå­ëà áû ÿ, ÷òîá Êàìèë­ëó
Stry­mo­niam­que gruem aut al­bum deie­cit olo­rem.
mul­tae il­lam frustra Tyrrhe­na per op­pi­da mat­res
op­ta­ve­re nu­rum; so­la con­ten­ta Dia­na
aeter­num te­lo­rum et vir­gi­ni­ta­tis amo­rem
in­te­me­ra­ta co­lit. vel­lem haud cor­rep­ta fuis­set
585 Âîé­íû òàê íå âëåê­ëè, ÷òîá îíà íå òðå­âî­æè­ëà òåâ­êðîâ!
Ñïóò­íè­öåé íûíå ìîåé îíà áûëà áû ëþáè­ìîé.
Íî, êîëü ñêî­ðî áëèç­êà íåèç­áåæ­íàÿ ãîðü­êàÿ ó÷àñòü,
Ñ íåáà, î íèì­ôà, ñëå­òè, ïîñïå­øè â ïðå­äå­ëû ëàòè­íÿí,
Ãäå çàâÿ­çà­ëàñü óæå ïðè çëî­âå­ùèõ çíà­ìå­íüÿõ áèò­âà.
mi­li­tia ta­li, co­na­ta la­ces­se­re Teuc­ros:
ca­ra mi­hi co­mi­tum­que fo­ret nunc una mea­rum.
ve­rum age, quan­do­qui­dem fa­tis ur­ge­tur acer­bis,
la­be­re, nym­pha, po­lo fi­nis­que in­vi­se La­ti­nos,
tris­tis ubi in­faus­to com­mit­ti­tur omi­ne pug­na.
590 Ëóê ìîé âîçü­ìè è ìñòÿ­ùóþ âûíü ñòðå­ëó èç êîë­÷à­íà:
Ðàíîþ êòî îñêâåð­íèò Êàìèë­ëû ñâÿ­ùåí­íîå òåëî,
Áóäü îí òèððå­íåö èëü òåâêð, ïóñòü ñâî­åé çàïëà­òèò ìíå êðî­âüþ,
ß æå â òó÷å åå óíå­ñó è ïîä îò÷èì êóð­ãà­íîì
Ñêðîþ, ïðåæ­äå ÷åì âðàã äîñïå­õè ñíè­ìåò ñ íåñ÷àñò­íîé».
haec ca­pe et ultri­cem pha­ret­ra dep­ro­me sa­git­tam:
hac, qui­cum­que sac­rum vio­la­rit vol­ne­re cor­pus,
Tros Ita­lus­ve, mi­hi pa­ri­ter det san­gui­ne poe­nas.
post ego nu­be ca­va mi­se­ran­dae cor­pus et ar­ma
inspo­lia­ta fe­ram tu­mu­lo pat­riae­que re­po­nam».
595 Òàê ñêà­çà­ëà îíà, è, îêó­òà­íà îáëà­êîì ÷åð­íûì,
Íèì­ôà ñêîëüç­íó­ëà ñ íåáåñ, ðàñ­ñå­êàÿ âîçäóõ øóìÿ­ùèé.
Òîþ ïîðîé ïîä­õî­äè­ëè ê ñòå­íàì Ëàâ­ðåí­òà òðî­ÿí­öû;
Êîí­íîå âîé­ñêî âåëè, ïîäå­ëåí­íîå ðîâ­íî íà òóð­ìû,
Ñëå­äîì ýòðóñ­êîâ âîæäè. Ñêà­êó­íû çâîí­êî­íî­ãèå â ïîëå
di­xit: at il­la le­vis cae­li de­lap­sa per auras
in­so­nuit, nig­ro cir­cum­da­ta tur­bi­ne cor­pus.
At ma­nus in­te­rea mu­ris Troia­na pro­pin­quat
Et­rus­ci­que du­ces equi­tum­que exer­ci­tus om­nis,
com­po­si­ti nu­me­ro in tur­mas. fre­mit aequo­re to­to
600 Ðæóò è âñòà­þò íà äûáû è, ñ óçäîé óïîð­íîé âîþÿ,
Íîñÿò­ñÿ âçàä è âïå­ðåä. Æåëåç­íîé ïîðîñ­ëüþ êîïüÿ
Âñþäó âçî­øëè íà ëóãàõ, è ðàâ­íè­íà ñâåð­êà­åò îðó­æüåì.
Íî è ñ äðó­ãîé ñòî­ðî­íû ëàòè­íÿí âîé­ñêî ïðî­âîð­íûõ,
Ñ áðà­òîì Êîð, è Ìåñ­ñàï, è âñàä­íè­êè äåâû Êàìèë­ëû
in­sul­tans so­ni­pes et pres­sis pug­nat ha­be­nis
huc con­ver­sus et huc; tum la­te fer­reus has­tis
hor­ret ager cam­pi­que ar­mis sub­li­mi­bus ar­dent.
nec non Mes­sa­pus contra ce­le­res­que La­ti­ni
et cum frat­re Co­ras et vir­gi­nis ala Ca­mil­lae
605 Âûøëè â ïîëÿ íàâñòðå­÷ó âðà­ãó. Çàíå­ñåí­íûå êîïüÿ
Âîè­íû äåð­æàò â ðóêàõ è êîëåá­ëþò ëåã­êèå äðîòû,
Òîïîò ïåõîòû ñëûø­íåé, ëîøà­äè­íîå ðæà­íüå âñå ãðîì­÷å.
Âîò íà ïîëåò êîïüÿ ñîøëèñü äâà âîé­ñêà è âñòà­ëè
Ñòðîé ïðî­òèâ ñòðîÿ — è âäðóã íà âðà­ãà êèäà­þò­ñÿ ñ êðè­êîì,
ad­ver­si cam­po ap­pa­rent has­tas­que re­duc­tis
pro­ten­dunt lon­ge dextris et spi­cu­la vib­rant,
ad­ven­tus­que vi­rum fre­mi­tus­que ar­des­cit equo­rum.
iam­que intra iac­tum te­li prog­res­sus uter­que
sub­sti­te­rat: sub­ito erum­punt cla­mo­re fu­ren­tis­que
610 Áåøå­íûõ ãîíÿò êîíåé; îòî­âñþäó ñûï­ëþò­ñÿ êîïüÿ
Ãóñòî, êàê ñíåã, è ñèÿ­íèå äíÿ çàòìå­âà­åò­ñÿ òåíüþ.
Ì÷àò­ñÿ ëèõîé Àêîí­òåé è Òèððåí äðóã äðó­ãó íàâñòðå­÷ó,
Âûñòà­âèâ ïèêè âïå­ðåä, — è ñ ãóë­êèì ãðî­õîòîì îáà
Ïåð­âû­ìè ïàäà­þò â ïðàõ, è ñ ðàç­ëå­òà ñøè­áà­þò­ñÿ êîíè,
ex­hor­tan­tur equos, fun­dunt si­mul un­di­que te­la
creb­ra ni­vis ri­tu, cae­lum­que ob­te­xi­tur umbra.
con­ti­nuo ad­ver­sis Tyrrhe­nus et acer Acon­teus
co­ni­xi in­cur­runt has­tis pri­mi­que rui­nam
dant so­ni­tu in­gen­ti perfrac­ta­que quad­ru­pe­dan­tum
615 Ãðó­äüþ ëîìàÿ ãðóäü. Àêîí­òåé, óäà­ðîì îòáðî­øåí,
Ñëîâ­íî áàë­ëè­ñòû ñíà­ðÿä èëè áûñò­ðàÿ ìîë­íèÿ â íåáå,
Ïðî÷ü îòëå­òåë äàëå­êî, è ðàç­âå­ÿë æèçíü åãî âåòåð.
Òóò æå, ñìå­øàâ­øè ðÿäû è ùèòû çàêè­íóâ çà ñïè­íó,
Âñïÿòü ïîãíà­ëè êîíåé è ïîì÷à­ëèñü ê ñòå­íàì èòà­ëèé­öû.
pec­to­ra pec­to­ri­bus rum­punt: ex­cus­sus Acon­teus
ful­mi­nis in mo­rem aut tor­men­to pon­de­ris ac­ti
prae­ci­pi­tat lon­ge et vi­tam dis­per­git in auras.
Ex­templo tur­ba­tae acies, ver­si­que La­ti­ni
rei­ciunt par­mas et equos ad moe­nia ver­tunt:
620 Òåâ­ê­ðû íåñóò­ñÿ âîñëåä, ïðåä­âî­äè­ìûå õðàá­ðûì Àçè­ëîì.
Ëèøü âîç­ëå ñàìûõ âîðîò èòà­ëèé­öû, îïîì­íèâ­øèñü, âñòà­ëè,
Ïîä­íÿ­ëè êðèê è íàçàä ñêà­êó­íîâ ïîâåð­íó­ëè ïîñëóø­íûõ.
Òåâ­ê­ðû òåïåðü óáå­ãà­þò îò íèõ, îòïó­ñòèâ­øè ïîâî­äüÿ.
Òàê, ïðè­ëèâ è îòëèâ ÷åðåäóÿ, ïó÷è­íà ìîð­ñêàÿ
Troes agunt, prin­ceps tur­mas in­du­cit Asi­las.
iam­que pro­pin­qua­bant por­tis, rur­sus­que La­ti­ni
cla­mo­rem tol­lunt et mol­lia col­la ref­lec­tunt;
hi fu­giunt pe­ni­tus­que da­tis re­fe­run­tur ha­be­nis:
qua­lis ubi al­ter­no pro­cur­rens gur­gi­te pon­tus
625 Òî ïðè­õëûíåò ê çåì­ëå è óòå­ñû íàêðî­åò âîë­íîþ
È íà ïðè­áðåæ­íûé ïåñîê ïîøëåò âñïå­í¸í­íûå ñòðóè,
Òî íàçàä îòáå­æèò è, ñòî­ÿ­÷èå ñêà­ëû ñøè­áàÿ,
Êàòèò îò áåðå­ãà èõ è ñóøó âíîâü îáíà­æà­åò.
Äâà­æäû äî ñàìûõ ñòåí îòãî­íÿ­ëè ðóòó­ëîâ òóñ­êè,
nunc ruit ad ter­ram sco­pu­los­que su­pe­ria­cit un­da
spu­meus extre­mam­que si­nu per­fun­dit ha­re­nam,
nunc ra­pi­dus ret­ro at­que aes­tu re­vo­lu­ta re­sor­bens
sa­xa fu­git li­tus­que va­do la­ben­te re­lin­quit:
bis Tus­ci Ru­tu­los ege­re ad moe­nia ver­sos,
630 Äâà­æäû, ùèòû çà ñïè­íîé, óáå­ãà­ëè, îòáðî­øå­íû ñèëîé.
 òðå­òèé ðàç íàêî­íåö ñîøëèñü âðà­ãè — è ñìå­øà­ëèñü
Ìåæ­äó ñîáîþ ðÿäû, è ñõâà­òèë­ñÿ ñ âîè­íîì âîèí.
Ñëû­øåí âåçäå óìè­ðàþ­ùèõ ñòîí, îðó­æüå è òðó­ïû
 ëóæàõ êðî­âè ëåæàò, è íà ãðó­äó òåë òî è äåëî
bis reiec­ti ar­mis res­pec­tant ter­ga te­gen­tes.
ter­tia sed postquam congres­si in proe­lia to­tas
impli­cue­re in­ter se acies le­git­que vi­rum vir,
tum ve­ro et ge­mi­tus mo­rien­tum et san­gui­ne in al­to
ar­ma­que cor­po­ra­que et per­mix­ti cae­de vi­ro­rum
635 Ðàíå­íûé âàëèò­ñÿ êîíü; çàêè­ïà­åò áîé áåñ­ïî­ùàä­íûé.
Ïðÿ­ìî íå ñìåÿ íàïàñòü íà Ðåìó­ëà, èçäà­ëè áðî­ñèë
Ïèêó â êîíÿ Îðñè­ëîõ, è ïîä óõî âîí­çè­ëîñü æåëå­çî.
Ðàíîé âçáå­ø¸í­íûé, âçâèë­ñÿ íà äûáû ñêà­êóí çâîí­êî­íî­ãèé,
Âîçäóõ êîïû­òà­ìè áüåò, íåñòåð­ïè­ìîé òåð­çàå­ìûé áîëüþ,
se­mia­ni­mes vol­vun­tur equi; pug­na as­pe­ra sur­git.
Or­si­lo­chus Re­mu­li, quan­do ip­sum hor­re­bat adi­re,
has­tam in­tor­sit equo fer­rum­que sub aure re­li­quit.
quo so­ni­pes ic­tu fu­rit ar­duus al­ta­que iac­tat
vol­ne­ris im­pa­tiens ar­rec­to pec­to­re cru­ra,
640 Ðåìó­ëà ñáðî­ñèâ ñ ñåä­ëà. È îòâà­ãîé, è ðîñòîì, è ñèëîé
Âñåõ ïðå­âçî­øåä­øèé â áîþ, Èîëàé ïîâåð­æåí Êàòèë­ëîì,
Èì æå Ãåð­ìè­íèé óáèò; ñ ãîëî­âîé íåïî­êðû­òîé ñðà­æàë­ñÿ
Îí, ðàñ­ïó­ñòèâ ïî ïëå­÷àì îáíà­æåí­íûì ñâåò­ëûå êóä­ðè,
Ðàíàì òåëî îòêðûâ áåç áîÿç­íè. Íî ïèêà ïðî­áè­ëà
vol­vi­tur il­le ex­cus­sus hu­mi. Ca­til­lus Iol­lan
in­gen­tem­que ani­mis, in­gen­tem cor­po­re et ar­mis,
dei­cit Her­mi­nium, nu­do cui ver­ti­ce ful­va
cae­sa­ries nu­di­que ume­ri; nec vol­ne­ra ter­rent;
tan­tus in ar­ma pa­tet. la­tos huic has­ta per ar­mos
645 Ãðóäü îò ïëå­÷à äî ïëå­÷à, è ñîãíóë­ñÿ îí, áîëüþ ïðîí­çåí­íûé.
×åð­íàÿ êðîâü ïîâñþäó òå÷åò, è ñååò æåëå­çî
Ñìåðòü, è ñòðå­ìÿò­ñÿ áîé­öû íàâñòðå­÷ó ãèáå­ëè ñëàâ­íîé.
Òàì, ãäå ñå÷à êèïèò, àìà­çîí­êà ëèêó­åò Êàìèë­ëà:
Ëåâàÿ ãðóäü îòêðû­òà ó íåé, êîë­÷àí çà ïëå­÷à­ìè,
ac­ta tre­mit dup­li­cat­que vi­rum transfi­xa do­lo­re.
fun­di­tur ater ubi­que cruor; dant fu­ne­ra fer­ro
cer­tan­tes pulchram­que pe­tunt per vol­ne­ra mor­tem.
At me­dias in­ter cae­des ex­sul­tat Ama­zon,
unum ex­ser­ta la­tus pug­nae, pha­ret­ra­ta Ca­mil­la,
650 Òî ïîñû­ëà­åò îíà âñå ÷àùå ãèá­êèå äðîòû,
Òî áîå­âîé ñâîé òîïîð ðóêîé íåñëà­áå­þ­ùåé äåð­æèò;
Ëóê çîëî­òîé çà ñïè­íîþ çâå­íèò — îðó­æüå Äèà­íû.
Äàæå êîãäà îòñòó­ïèòü çàñòàâ­ëÿ­åò Êàìèë­ëó ïðî­òèâ­íèê,
Ñòðå­ëû îíà ïîñû­ëà­åò íàçàä, íà áåãó îáåð­íóâ­øèñü.
et nunc len­ta ma­nu spar­gens has­ti­lia den­set,
nunc va­li­dam dextra ra­pit in­de­fes­sa bi­pen­nem;
aure­us ex ume­ro so­nat ar­cus et ar­ma Dia­nae.
il­la etiam, si quan­do in ter­gum pul­sa re­ces­sit,
spi­cu­la con­ver­so fu­gien­tia di­ri­git ar­cu.
655 Ñïóò­íèö îòáîð­íûé îòðÿä îêðó­æà­åò Êàìèë­ëó: Ëàðè­íà,
Òóë­ëà íåñåò­ñÿ çà íåé è Òàð­ïåÿ ñ ìåä­íîé ñåêè­ðîé;
Ëó÷­øèõ Èòà­ëèè äåâ èçáðà­ëà îíà — óêðà­øå­íüå
Âîé­ñêà, è â ìèð­íûå äíè, è â áîþ íàäåæ­íûõ ïîìîù­íèö.
Òàê âî ôðà­êèé­ñêîì êðàþ ïî çàñòûâ­øèì âîë­íàì Òåð­ìî­äîí­òà
at cir­cum lec­tae co­mi­tes, La­ri­na­que vir­go
Tul­la­que et aera­tam qua­tiens Tar­peia se­cu­rim,
Ita­li­des, quas ip­sa de­cus si­bi dia Ca­mil­la
de­le­git pa­cis­que bo­nas bel­li­que mi­nistras:
qua­les Threi­ciae cum flu­mi­na Ther­mo­don­tis
660 Ãîíÿò ñî çâî­íîì êîíåé àìà­çîí­êè â ïåñò­ðûõ äîñïå­õàõ,
Ì÷àò ñ Èïïî­ëè­òîþ â áîé èëè âñëåä ëþáè­ìè­öå Ìàð­ñà,
Ïåí­òå­ñè­ëåå, ëåòÿò çà åå êîëåñ­íè­öåé, è ãðîì­êèé
Æåí­ñêèé ðàç­íî­ñèò­ñÿ êëè÷, è ùèòû ëóíî­âèä­íûå áëå­ùóò.
Ïåð­âûì êîãî è ïîñëåä­íèì êîãî, ñóðî­âàÿ äåâà,
pul­sant et pic­tis bel­lan­tur Ama­zo­nes ar­mis,
seu cir­cum Hip­po­ly­ten seu cum se Mar­tia cur­ru
Pen­the­si­lea re­fert, mag­no­que ulu­lan­te tu­mul­tu
fe­mi­nea ex­sul­tant lu­na­tis ag­mi­na pel­tis.
Quem te­lo pri­mum, quem postre­mum, as­pe­ra vir­go,
665 Ïèêà íàñòèã­ëà òâîÿ? Ñêîëü­êî òåë òû â ïðà­õå ïðî­ñòåð­ëà?
Ïåð­âûì áûë Êëè­òèÿ ñûí Ýâíåé: ëåòåë íà òåáÿ îí,
Íî â îáíà­æåí­íóþ ãðóäü âïè­ëîñü åëî­âîå äðåâ­êî,
Ãðÿ­íóë­ñÿ âîèí ñ êîíÿ è íà ðàíó óïàë, èçðû­ãàÿ
Êðî­âè ïîòî­êè â ïåñîê è êîð­÷àñü â ìóêàõ ïðåä­ñìåðò­íûõ.
dei­cis? aut quot hu­mi mo­rien­tia cor­po­ra fun­dis?
Eune­um Cly­tio pri­mum pat­re, cui­us aper­tum
ad­ver­si lon­ga transver­be­rat abie­te pec­tus.
san­gui­nis il­le vo­mens ri­vos ca­dit at­que cruen­tam
man­dit hu­mum mo­riensque suo se in vol­ne­re ver­sat.
670 Ñëå­äîì Ïà́ãàñ è Ëèð ïîãèá­ëè: ïåð­âûé ïûòàë­ñÿ
Ïîâîä ïîé­ìàòü, êîãäà ðàíå­íûé êîíü åãî ñáðî­ñèë, âòî­ðîé æå
Ê äðó­ãó ñïå­øèë, ÷òîá åãî ïîä­õâà­òèòü ðóêîé áåç­îðóæ­íîé.
Òàê äðóã íà äðó­ãà îíè è ðóõ­íó­ëè îáà. À äåâà,
Ñûíà Ãèï­ïîòà ñðà­çèâ, Àìà­ñò­ðà, ì÷èò­ñÿ â ïîãî­íþ
tum Li­rim Pa­ga­sum­que su­per: quo­rum al­ter ha­be­nas
suf­fos­so re­vo­lu­tus equo dum col­li­git, al­ter
dum su­bit ac dextram la­ben­ti ten­dit iner­mem,
prae­ci­pi­tes pa­ri­ter­que ruunt. his ad­dit Amastrum
Hip­po­ta­den, se­qui­tur­que in­cum­bens emi­nus has­ta
675 Çà Äåìî­ôîí­òîì, Òåðå­åì, è Õðî­ìè­åì, è Ãàð­ïà­ëè­êîì.
Ñêîëü­êî áðî­ñà­åò îíà â ïðî­òèâ­íè­êà äðî­òè­êîâ ìåò­êèõ,
Ñòîëü­êî è ãèáíåò ìóæåé. Íî âîò íà êîíå àïó­ëèé­ñêîì
Î́ðíèò, îõîò­íèê ëèõîé, â íåâèäàí­íûõ ñêà­÷åò äîñïå­õàõ:
Øêó­ðîé áûêà, âîè­òå­ëÿ ñòàä, øèðî­êèå ïëå­÷è
Te­rea­que Har­pa­ly­cum­que et De­mo­phoon­ta Chro­mim­que;
quot­que emis­sa ma­nu con­tor­sit spi­cu­la vir­go,
tot Phry­gii ce­ci­de­re vi­ri. pro­cul Or­ny­tus ar­mis
ig­no­tis et equo ve­na­tor Iapy­ge fer­tur,
cui pel­lis la­tos ume­ros erep­ta iuven­co
680 Îðíèò îäåë è ïîêðûë îãðîì­íóþ ãîëî­âó ïàñòüþ
Âîë­êà, â êîòî­ðîé êëû­êè òîð­÷à­ëè èç ÷åëþ­ñòåé ìîù­íûõ;
Ñåëü­ñêàÿ ïèêà â ðóêàõ ó íåãî; ìåæ âñàä­íè­êîâ Îðíèò
Íîñèò­ñÿ âçàä è âïå­ðåä è ðîñòîì âñåõ ïðå­âîñ­õî­äèò.
Äåâà åãî áåç òðóäà ñðåäü âðà­ãîâ áåãó­ùèõ íàñòèã­ëà,
pug­na­to­ri ope­rit, ca­put in­gens oris hia­tus
et ma­lae te­xe­re lu­pi cum den­ti­bus al­bis,
ag­res­tis­que ma­nus ar­mat spa­rus; ip­se ca­ter­vis
ver­ti­tur in me­diis et to­to ver­ti­ce sup­ra est.
hunc il­la ex­cep­tum (ne­que enim la­bor ag­mi­ne ver­so)
685 Ãðóäü ïðîí­çè­ëà åìó è íåäîá­ðîå ìîë­âè­ëà ñëî­âî:
«Ìíèë òû, òèððå­íåö, ÷òî çäåñü íà ëåñ­íî­ãî çâå­ðÿ îáëà­âà?
Äåíü íàñòó­ïèë, êîãäà ìû îïðî­âåðã­íåì æåí­ñêèì îðó­æüåì
Âàøè ñëî­âà. Íî ê ìàíàì îòöîâ è òû íå áåç ñëà­âû
ßâèøü­ñÿ, èáî ñàìà òåáÿ ñðà­çè­ëà Êàìèë­ëà».
trai­cit et su­per haec ini­mi­co pec­to­re fa­tur:
«sil­vis te, Tyrrhe­ne, fe­ras agi­ta­re pu­tas­ti?
ad­ve­nit qui vestra dies mu­lieb­ri­bus ar­mis
ver­ba re­dar­gue­rit. no­men ta­men haud le­ve pat­rum
ma­ni­bus hoc re­fe­res, te­lo ce­ci­dis­se Ca­mil­lae».
690 Áóòà ïîâåðã­ëà îíà è çà íèì Îðñè­ëî­õà — èç òåâ­êðîâ
Ñàìûõ ìîãó­÷èõ ìóæåé; óáå­ãàâ­øå­ìó Áóòó âîí­çè­ëîñü
 øåþ êîïüå, ãäå îíà ìåæ êîëü­÷ó­ãîé è øëå­ìîì îòêðû­òà,
Ãäå ó âñàä­íè­êîâ ùèò çà ñïè­íîþ ñëå­âà ñâè­ñà­åò;
Áåã­ñò­âîì ïðè­òâîð­íûì ïîòîì óâëåê­ëà Îðñè­ëî­õà Êàìèë­ëà,
Pro­ti­nus Or­si­lo­chum et Bu­ten, duo ma­xi­ma Teuc­rum
cor­po­ra: sed Bu­ten aver­sum cus­pi­de fi­xit
lo­ri­cam ga­leam­que in­ter, qua col­la se­den­tis
lu­cent et lae­vo de­pen­det par­ma la­cer­to;
Or­si­lo­chum fu­giens mag­num­que agi­ta­ta per or­bem
695 Âëå­âî ïóñòè­ëà êîíÿ, ÷òîá ñêà­êàòü ïî ìåíü­øå­ìó êðó­ãó,
Ìóæà, ÷òî ãíàë­ñÿ çà íåé, äîãíà­ëà è, ìîëü­áàì íå âíè­ìàÿ,
Äâà­æäû óäàð íàíåñ­ëà ñåêè­ðîé òÿæ­êîé ïî øëå­ìó,
Ìåäü è êîñòü ðàç­ðó­áèâ, òàê ÷òî ìîçã ïîëèë­ñÿ èç ðàíû.
Äåâå íàâñòðå­÷ó ëåòåë è âíå­çàï­íî çàìåð â èñïó­ãå
elu­dit gy­ro in­te­rior se­qui­tur­que se­quen­tem;
tum va­li­dam per­que ar­ma vi­ro per­que os­sa se­cu­rim,
al­tior ex­sur­gens, oran­ti et mul­ta pre­can­ti
con­ge­mi­nat; vol­nus ca­li­do ri­gat ora ce­reb­ro.
in­ci­dit huic sub­ito­que as­pec­tu ter­ri­tus hae­sit
700 Àâíà âîèí­ñò­âåí­íûé ñûí, îáè­òà­òå­ëÿ ãîð Àïåí­íèí­ñêèõ;
Áûë îí, ïîêóäà ñóäü­áà ïîç­âî­ëÿ­ëà, õèò­ðåö íå ïîñëåä­íèé
Ñðåäü ëèãó­ðèé­öåâ; è âîò, óâèäàâ, ÷òî îò âñòðå­÷è ñ öàðåâ­íîé
Íå óêëî­íèòü­ñÿ íèêàê, ÷òî áåæàòü íå óäàñò­ñÿ îò áèò­âû,
Ñòàë îí óëîâ­êè â óìå èçìûø­ëÿòü è Êàìèë­ëå ëóêà­âî
Ap­pen­ni­ni­co­lae bel­la­tor fi­lius Auni,
haud Li­gu­rum extre­mus, dum fal­le­re fa­ta si­ne­bant.
is­que ubi se nul­lo iam cur­su eva­de­re pug­nae
pos­se ne­que instan­tem re­gi­nam aver­te­re cer­nit,
con­si­lio ver­sa­re do­los ingres­sus et as­tu
705 Ìîë­âèë: «Ïóñòü æåí­ùè­íà òû — è äëÿ æåí­ùè­íû ìíî­ãî ëè ÷åñòè
 áèò­âå ââå­ðÿòü­ñÿ êîíþ? Ïðè­äåð­æè ñêà­êó­íà è íà çåì­ëþ
Ñìå­ëî ñòó­ïè, ÷òîá ñî ìíîé â ïîåäèí­êå ïåøåì ñðà­çèòü­ñÿ.
Ñêî­ðî óçíà­åøü òû, êòî áóäåò âåò­ðå­íîé ñëà­âîé îáìà­íóò!»
Òàê îí ñêà­çàë; à îíà, óÿçâ­ëåí­íàÿ æãó­÷åé îáèäîé,
in­ci­pit haec: «quid tam eg­re­gium, si fe­mi­na for­ti
fi­dis equo? di­mit­te fu­gam et te com­mi­nus aequo
me­cum cre­de so­lo pug­nae­que ac­cin­ge pe­destri:
iam nos­ces, ven­to­sa fe­rat cui glo­ria frau­dem».
di­xit, at il­la fu­rens ac­ri­que ac­cen­sa do­lo­re
710 Ñïóò­íè­öàì âçÿòü ñêà­êó­íà ïðè­êà­çà­ëà è ñïå­øè­ëàñü õðàá­ðî,
Òîëü­êî ñ ìå÷îì è ãëàä­êèì ùèòîì, ÷òîá ñðà­çèòü­ñÿ íà ðàâ­íûõ.
Îí æå, ðåøèâ, ÷òî òåïåðü îäî­ëåë åå õèò­ðûì îáìà­íîì,
Áîëü­øå íå ìåä­ëèë, íî âìèã ïîâåð­íóë êîíÿ è áûñò­ðåå
Ïðî÷ü ïîëå­òåë, òîðî­ïÿ æåðåá­öà æåëåç­íîþ øïî­ðîé.
tra­dit equ­um co­mi­ti pa­ri­bus­que re­sis­tit in ar­mis,
en­se pe­des nu­do pu­ra­que in­ter­ri­ta par­ma.
at iuve­nis, vi­cis­se do­lo ra­tus, avo­lat ip­se
(haud mo­ra) con­ver­sis­que fu­gax aufer­tur ha­be­nis
quad­ru­pe­dem­que ci­tum fer­ra­ta cal­ce fa­ti­gat.
715 «Çðÿ çàíî­ñèøü­ñÿ òû, ëèãó­ðèé­ñêèé õâàñò­ëè­âûé ñïå­ñè­âåö!
Çíàé, òåáÿ íå ñïà­ñóò èçâî­ðîò­ëè­âûõ ïðåä­êîâ óëîâ­êè,
Ê ëæè­âî­ìó Àâíó æèâûì íå ïîìî­æåò âåð­íóòü­ñÿ êîâàð­ñòâî».
Ìîë­âè­ëà òàê è ñòðåì­ãëàâ ïîíåñ­ëàñü ëåã­êî­íî­ãàÿ äåâà
È, îáî­ãíàâ ñêà­êó­íà, ê áåã­ëå­öó ëèöîì ïîâåð­íó­ëàñü,
«va­ne Li­gus frustra­que ani­mis ela­te su­per­bis,
ne­qui­quam pat­rias temptas­ti lub­ri­cus ar­tis,
nec fra­us te in­co­lu­mem fal­la­ci per­fe­ret Auno».
haec fa­tur vir­go, et per­ni­ci­bus ig­nea plan­tis
tran­sit equ­um cur­su fre­nis­que ad­ver­sa pre­hen­sis
720 Ïîâîä ñõâà­òè­ëà ðóêîé — è êðî­âà­âàÿ êàðà ñâåð­øè­ëàñü.
Òàê, ñ óòå­ñà âçëå­òåâ, ñâÿ­ùåí­íûé õèù­íèê ïåð­íà­òûé
Ì÷èò­ñÿ ëåã­êî íà êðû­ëàõ, â îáëà­êàõ íàñòè­ãà­åò ãîëóá­êó,
Æàä­íî õâà­òà­åò åå è òåð­çà­åò êîã­òÿ­ìè êðè­âû­ìè, —
Òîëü­êî êàïà­åò êðîâü è êðó­æàò­ñÿ â âîçäó­õå ïåðüÿ.
congre­di­tur poe­nas­que ini­mi­co ex san­gui­ne su­mit:
quam fa­ci­le ac­ci­pi­ter sa­xo sa­cer ales ab al­to
con­se­qui­tur pin­nis sub­li­mem in nu­be co­lum­bam
compren­sam­que te­net pe­di­bus­que evis­ce­rat un­cis;
tum cruor et vol­sae la­bun­tur ab aet­he­re plu­mae.
725 Íå áåç­ðàç­ëè÷­íûì ìåæ òåì ðîäè­òåëü áåñ­ñìåðò­íûõ è ñìåðò­íûõ
Îêîì âçè­ðà­åò íà áîé, âîñ­ñåäàÿ íà âûñÿõ Îëèì­ïà.
 áèò­âó âñòó­ïèòü ïîáóæ­äà­åò Îòåö òèððåí­öà Òàð­õî­íà,
Îñò­ðûì ñòðå­êà­ëîì ÿçâèò, ðàç­æè­ãàÿ â äóøå åãî ÿðîñòü.
Òàì, ãäå ïðî­òèâ­íè­êà ñìÿë è ñì¸ë íàïîð èòà­ëèé­öåâ,
At non haec nul­lis ho­mi­num sa­tor at­que deo­rum
ob­ser­vans ocu­lis sum­mo se­det al­tus Olym­po.
Tyrrhe­num ge­ni­tor Tar­cho­nem in proe­lia sae­va
sus­ci­tat et sti­mu­lis haud mol­li­bus in­cu­tit iras.
er­go in­ter cae­des ce­den­tia­que ag­mi­na Tar­chon
730 Ì÷èò­ñÿ Òàð­õîí íà êîíå, îêëè­êàÿ ïî èìå­íè òóñ­êîâ,
Ðàòü îáî­ä­ðÿÿ íà áîé è ñëî­âîì äóõ ïîä­íè­ìàÿ:
«Âèä­íî, íåâå­äî­ìû âàì íè ñòûä, íè îáèäà, íè ÿðîñòü!
×òî çà ñòðàõ îáó­ÿë âàì ëåíè­âûå äóøè, òèððåí­öû?
Æåí­ùè­íà âàøè ðÿäû, ñëîâ­íî ñòà­äî, ãîíèò, êàê õî÷åò!
fer­tur equo va­riis­que insti­gat vo­ci­bus alas,
no­mi­ne quem­que vo­cans, re­fi­cit­que in proe­lia pul­sos.
«quis me­tus, o num­quam do­li­tu­ri, o sem­per iner­tes
Tyrrhe­ni, quae tan­ta ani­mis ig­na­via ve­nit?
fe­mi­na pa­lan­tis agit at­que haec ag­mi­na ver­tit?
735 Ïðà­âî, çà÷åì âàì êëèí­êè, äëÿ ÷åãî áåç­îáèä­íûå êîïüÿ?
Âû ëèøü â ëþá­âè ãîðÿ­÷è è ãîðàçäû íà áèò­âû íî÷­íûå,
Èëè, êîãäà âîç­âå­ñòÿò êðè­âûå ôëåé­òû íà÷à­ëî
Âàê­õî­âûõ ïëÿ­ñîê, êîãäà íà ñòî­ëàõ è ÿñò­âà è êóá­êè,
Òóò è óñåð­äüå ó âàñ, è äîá­ðîé âîëè õâà­òà­åò,
quo fer­rum quid­ve haec ge­ri­mus te­la in­ri­ta dextris?
at non in Ve­ne­rem seg­nes noc­tur­na­que bel­la
aut ubi cur­va cho­ros in­di­xit ti­bia Bac­chi.
exspec­ta­te da­pes et ple­nae po­cu­la men­sae
(hic amor, hoc stu­dium), dum sac­ra se­cun­dus ha­rus­pex
740 Åñëè íà æåðò­âåí­íûé ïèð ïðè­çî­âåò âàñ â ðîùó ãàäà­òåëü».
Òàê îí ñêà­çàë è ïðè­øïî­ðèë êîíÿ, îáðå­÷åí­íûé íà ãèáåëü,
 ãóùó âðà­ãîâ, ñëîâ­íî âèõðü, âëå­òåë è ïðà­âîé ðóêîþ
Âǻíóëà ñãðåá íà ñêà­êó è ñ êîíÿ ñîðâàë åãî ðàçîì,
Ñ ñèëîé ïðè­òèñ­íóë ê ãðóäè è ïîì÷àë­ñÿ äàëü­øå ñ äîáû­÷åé.
nun­tiet ac lu­cos vo­cet hos­tia pin­guis in al­tos».
haec ef­fa­tus equ­um in me­dios, mo­ri­tu­rus et ip­se,
con­ci­tat et Ve­nu­lo ad­ver­sum se tur­bi­dus in­fert
de­rep­tum­que ab equo dextra complec­ti­tur hos­tem
et gre­mium an­te suum mul­ta vi con­ci­tus aufert.
745 Êðèê ïîä­íÿë­ñÿ äî íåáåñ, è íåìåä­ëÿ âçãëÿäû ëàòè­íÿí
Âñå îáðà­òè­ëèñü ê íåìó. À Òàð­õîí ïî ðàâ­íèíå íåñåò­ñÿ,
Ìóæ è îðó­æüå â ðóêàõ; îò êîïüÿ îòëî­ìèâ íàêî­íå÷­íèê,
Øàðèò ïî òåëó âðà­ãà, èùà íåïðè­êðû­òî­ãî ìåñòà,
×òîáû óäàð íàíå­ñòè; íî ïðî­òè­âèò­ñÿ ñèëîþ ñèëå
tol­li­tur in cae­lum cla­mor cuncti­que La­ti­ni
con­ver­te­re ocu­los. vo­lat ig­neus aequo­re Tar­chon,
ar­ma vi­rum­que fe­rens; tum sum­ma ip­sius ab has­ta
def­rin­git fer­rum et par­tis ri­ma­tur aper­tas,
qua vol­nus le­ta­le fe­rat; contra il­le re­pug­nans
750 Âǻíóë, ðóêó åãî îòòîëê­íóòü ïûòà­ÿñü îò ãîð­ëà.
Ñëîâ­íî êàê áóðûé îðåë, ïðî­ëå­òàþ­ùèé â íåáå âûñî­êîì,
 ëàïàõ óíî­ñèò çìåþ, âîí­çàÿ â ñïè­íó åé êîã­òè;
Ðàíå­íà, â êîð­÷àõ îíà èçâè­âà­åò ãèá­êîå òåëî,
Äûáîì âñòà­åò ÷åøóÿ, øèïå­íüå íåñåò­ñÿ èç ïàñòè,
sus­ti­net a iugu­lo dextram et vim vi­ri­bus exit.
ut­que vo­lans al­te rap­tum cum ful­va dra­co­nem
fert aqui­la impli­cuit­que pe­des at­que un­gui­bus hae­sit;
sau­cius at ser­pens si­nuo­sa vo­lu­mi­na ver­sat
ar­rec­tis­que hor­ret squa­mis et si­bi­lat ore,
755 Òÿíåò­ñÿ ââåðõ ãîëî­âà, íî ñìè­ðÿ­åò ñòðîï­òè­âî­ãî ãàäà
Ïòè­öà êëþ­âîì êðè­âûì è âçìå­òà­åò âîçäóõ êðû­ëà­ìè.
Òàê, óâëå­êàÿ ñòðåì­ãëàâ èç ðÿäîâ òèáóð­òèí­ñêèõ äîáû­÷ó,
Ì÷èò­ñÿ, ëèêóÿ, Òàð­õîí. Óâëå­÷åí­íûå ïîäâè­ãîì ìóæà,
Ðèíó­ëèñü âñå ìåî­íèé­öû âïå­ðåä. Îáðå­÷åí­íûé ñóäü­áîþ,
ar­duus in­sur­gens; il­la haud mi­nus ur­get obun­co
luc­tan­tem rostro, si­mul aet­he­ra ver­be­rat alis:
haud ali­ter prae­dam Ti­bur­tum ex ag­mi­ne Tar­chon
por­tat ovans. du­cis exemplum even­tum­que se­cu­ti
Maeo­ni­dae in­cur­runt. tum fa­tis de­bi­tus Ar­runs
760 Âåð­òèò­ñÿ õèò­ðûé Àððóíò âîêðóã Êàìèë­ëû ïðî­âîð­íîé,
Æäåò, íå ïîäà­ðèò ëè âäðóã óäîá­íûé ñëó­÷àé Ôîð­òó­íà.
 áèò­âå êóäà áû ñâîé ïóòü íè íàïðà­âè­ëà ãðîç­íàÿ äåâà,
Ñêà­÷åò ïîâñþäó çà íåé ïî ïÿòàì Àððóíò ìîë­÷à­ëè­âûé;
Ñòî­èò èç ãóùè âðà­ãîâ åé íàçàä óì÷àòü­ñÿ ñ ïîáåäîé,
ve­lo­cem iacu­lo et mul­ta prior ar­te Ca­mil­lam
cir­cuit et, quae sit for­tu­na fa­cil­li­ma, temptat.
qua se cum­que fu­rens me­dio tu­lit ag­mi­ne vir­go,
hac Ar­runs su­bit et ta­ci­tus ves­ti­gia lustrat;
qua victrix re­dit il­la pe­dem­que ex hos­te re­por­tat,
765 Þíî­øà òîò­÷àñ âîñëåä ñêà­êó­íà íàïðàâ­ëÿ­åò óêðàä­êîé.
Ìîæ­íî ëü îòñþäà íàïàñòü èëü îòòóäà íàïàñòü, âåðî­ëîì­íûé
Èùåò Àððóíò è ðûùåò âîêðóã ñ êîïüåì íàãîòî­âå.
Íåêî­ãäà áûâ­øèé æðå­öîì Êèáå­ëû è åé ïîñâÿ­ùåí­íûé,
Áèë­ñÿ ìåæ òåâ­êðîâ Õëî­ðåé, áëè­ñòàâ­øèé äîñïå­õîì ôðè­ãèé­ñêèì.
hac iuve­nis fur­tim ce­le­ris de­tor­quet ha­be­nas.
hos adi­tus iam­que hos adi­tus om­nem­que pe­rer­rat
un­di­que cir­cui­tum et cer­tam qua­tit impro­bus has­tam.
For­te sa­cer Cy­be­lo Chlo­reus olim­que sa­cer­dos
in­sig­nis lon­ge Phry­giis ful­ge­bat in ar­mis
770 Ì÷èò åãî âçìû­ëåí­íûé êîíü â ÷åïðà­êå èç êîæè, îáøè­òîé,
Ñëîâ­íî ïåðüÿ­ìè, ñïëîøü ÷åøó­åé ïîçî­ëî­÷åí­íîé ìåä­íîé;
Ñàì Õëî­ðåé, îáëà­÷åí â áàã­ðåö è ïóð­ïóð çàìîð­ñêèé,
Ñ ðîãîì ëèêèé­ñêèì â ðóêàõ, ïîñû­ëà­åò ãîð­òèí­ñêèå ñòðå­ëû;
Ëóê çîëî­òîé çà ïëå­÷à­ìè çâå­íèò, çîëî­òîé çàùè­ùà­åò
spu­man­tem­que agi­ta­bat equ­um, quem pel­lis aënis
in plu­mam squa­mis auro con­ser­ta te­ge­bat.
ip­se pe­re­gri­na fer­ru­gi­ne cla­rus et ostro
spi­cu­la tor­que­bat Ly­cio Gor­ty­nia cor­nu;
aure­us ex ume­ris erat ar­cus et aurea va­ti
775 Âåùóþ ãîëî­âó øëåì, è æåë­òûì çîëî­òîì â óçåë
Ñîáðà­íû ïîëû ïëà­ùà èç øóð­øà­ùèõ øàôðàí­íûõ ïîëîò­íèù;
Âûøè­òà òóíè­êà âñÿ è ïîêðîâ, îäå­âàþ­ùèé áåä­ðà.
Äåâà — çàòåì ëè, ÷òîá â õðàì äîñïåõ òðî­ÿí­ñêèé ïîâå­ñèòü,
Èëè çàòåì, ÷òîá ñàìîé êðà­ñî­âàòü­ñÿ â çîëî­òå ïëåí­íîì, —
cas­si­da; tum cro­ceam chla­my­dem­que si­nus­que cre­pan­tis
car­ba­seos ful­vo in no­dum col­le­ge­rat auro,
pic­tus acu tu­ni­cas et bar­ba­ra teg­mi­na cru­rum.
hunc vir­go, si­ve ut templis prae­fi­ge­ret ar­ma
Troia, cap­ti­vo si­ve ut se fer­ret in auro,
780 Ãîíèò­ñÿ òîëü­êî çà íèì, îäíî­ãî åãî âûáðàâ äîáû­÷åé,
 ãóùó âðà­ãîâ âñëå­ïóþ ëåòèò, ïîçà­áûâ îñòî­ðîæ­íîñòü:
Æåí­ñêóþ æàä­íîñòü ðàç­æåã â íåé óáîð äðà­ãî­öåí­íûé Õëî­ðåÿ.
Òîò­÷àñ æå, ìèã óëó­÷èâ, Àððóíò, íå çàìå­÷åí­íûé äåâîé,
Ïîä­íÿë êîïüå è ñ òàêîé ìîëü­áîé îáðà­òèë­ñÿ ê âñå­âûø­íèì:
ve­nat­rix unum ex om­ni cer­ta­mi­ne pug­nae
cae­ca se­que­ba­tur to­tum­que in­cau­ta per ag­men
fe­mi­neo prae­dae et spo­lio­rum ar­de­bat amo­re,
te­lum ex in­si­diis cum tan­dem tem­po­re cap­to
con­ci­tat et su­pe­ros Ar­runs sic vo­ce pre­ca­tur:
785 «Áîã, âåëè­÷àé­øèé èç âñåõ, Àïîë­ëîí, õðà­íè­òåëü Ñîðàê­òà!
Ïåð­âî­ãî ÷òèì ìû òåáÿ, äëÿ òåáÿ ñîñ­íî­âûå áðåâ­íà
Æàð ïîæè­ðà­åò, à ìû øàãà­åì, ñèëü­íûå âåðîé,
×åðåç îãîíü è ñëåäû îñòàâ­ëÿ­åì íà òëå­þ­ùèõ óãëÿõ!
Äàé, âñå­ìî­ãó­ùèé îòåö, ìíå ñìûòü ñ îðó­æüÿ ýòðóñ­êîâ
«sum­me deum, sancti cus­tos So­rac­tis Apol­lo,
quem pri­mi co­li­mus, cui pi­neus ar­dor acer­vo
pas­ci­tur et me­dium fre­ti pie­ta­te per ig­nem
cul­to­res mul­ta pre­mi­mus ves­ti­gia pru­na,
da, pa­ter, hoc nostris abo­le­ri de­de­cus ar­mis,
790 Ýòîò ïîçîð! Ìíå íå íóæåí äîñïåõ ïîáåæ­äåí­íîé Êàìèë­ëû,
Íè ãîð­äå­ëè­âûé òðî­ôåé, íè äîáû­÷à: äåëà­ìè èíû­ìè
Ïóñòü ÿ ñòÿ­æàþ õâà­ëó, ïóñòü âåð­íóñü è áåç ñëà­âû â îò÷èç­íó, —
Ëèøü áû ñâî­åé ìíå ðóêîé èçâå­ñòè ýòó çëóþ çàðà­çó!»
Ôåá óñëû­øàë åãî, è äóøîé ïîëî­âèíå ìîëèò­âû
om­ni­po­tens. non exu­vias pul­sae­ve tro­pae­um
vir­gi­nis aut spo­lia ul­la pe­to: mi­hi ce­te­ra lau­dem
fac­ta fe­rent; haec di­ra meo dum vol­ne­re pes­tis
pul­sa ca­dat, pat­rias re­mea­bo inglo­rius ur­bes».
Audiit et vo­ti Phoe­bus suc­ce­de­re par­tem
795 Âíÿë îí, íî âåò­ðàì âåëåë ïîëî­âè­íó äðó­ãóþ ðàç­âå­ÿòü:
Äàë èçâî­ëå­íèå áîã, ÷òîá Àððóíò âíå­çàï­íûì óäà­ðîì
Íàñìåðòü Êàìèë­ëó ñðà­çèë, íî ãîðè­ñòóþ ðîäè­íó ñíî­âà
Íå äàë óâèäåòü åìó, è ñëî­âà åãî áóðÿ óì÷à­ëà.
Ïóùå­íà ìåò­êîé ðóêîé, ïðî­ñâè­ñòå­ëà â âîçäó­õå ïèêà;
men­te de­dit, par­tem vo­luc­ris dis­per­sit in auras:
ster­ne­ret ut sub­ita tur­ba­tam mor­te Ca­mil­lam,
ad­nuit oran­ti; re­du­cem ut pat­ria al­ta vi­de­ret,
non de­dit, in­que No­tos vo­cem ver­te­re pro­cel­lae.
er­go ubi mis­sa ma­nu so­ni­tum de­dit has­ta per auras,
800 Âîëü­ñêè óâèäå­ëè âìèã óãðî­çó è âçî­ðû ê öàðåâíå
Âñå îáðà­òè­ëè òîò­÷àñ; íî Êàìèë­ëà íå ñëû­øà­ëà ñâè­ñòà,
Íå óâèäà­ëà êîïüÿ, ÷òî ëåòå­ëî, ýôèð ðàñ­ñå­êàÿ,
 òåëî äîêî­ëå îíî ïîä ãðó­äüþ íàãîé íå âîí­çè­ëîñü,
Äåâè­÷üåé êðî­âè äîêîëü íå èñïè­ëî èç ðàíû ãëó­áî­êîé.
con­ver­te­re ani­mos ac­ris ocu­los­que tu­le­re
cuncti ad re­gi­nam Volsci. ni­hil ip­sa nec aurae
nec so­ni­tus me­mor aut ve­nien­tis ab aet­he­re te­li,
has­ta sub ex­ser­tam do­nec per­la­ta pa­pil­lam
hae­sit, vir­gi­neum­que al­te bi­bit ac­ta cruo­rem.
805 Ñïóò­íè­öû êèíó­ëèñü ê íåé â ñìÿ­òå­íüå è íǻ äàëè íàçåìü
Ðàíå­íîé äåâå óïàñòü. Àððóíò, âñåõ áîëå èñïó­ãàí,
Áðî­ñèë­ñÿ ïðî÷ü; ñìå­øà­ëèñü â äóøå ëèêî­âà­íüå è óæàñ,
Áîëü­øå â öàðåâ­íó ìåò­íóòü íè ñòðå­ëó îí, íè äðî­òèê íå ñìå­åò.
Ñëîâ­íî êàê âîëê, ïîêóäà çà íèì íå ïóñòè­ëèñü â ïîãî­íþ
con­cur­runt tre­pi­dae co­mi­tes do­mi­nam­que ruen­tem
sus­ci­piunt. fu­git an­te om­nis ex­ter­ri­tus Ar­runs,
lae­ti­tia mix­to­que me­tu, nec iam ampli­us has­tae
cre­de­re nec te­lis oc­cur­re­re vir­gi­nis audet.
ac ve­lut il­le, pri­us quam te­la ini­mi­ca se­quan­tur,
810 Ëþäè ñ îðó­æüåì, áåæèò áåç äîðîã â íåäî­ñòóï­íûå ãîðû,
Ïîñëå òîãî êàê óáüåò ïàñ­òó­õà èëü òåëåí­êà çàðå­æåò
È, ïîä áðþ­õî ïîä­æàâ äðî­æà­ùèé õâîñò, óáå­ãà­åò
 ÷àùó ëåñ­íóþ ñêî­ðåé, èáî çíà­åò âèíó çà ñîáîþ, —
Òàê æå ñêðûë­ñÿ èç ãëàç îðî­áåâ­øèé Àððóíò è, äîâî­ëåí
con­ti­nuo in mon­tis se­se avi­us ab­di­dit al­tos
oc­ci­so pas­to­re lu­pus mag­no­ve iuven­co,
con­sci­us auda­cis fac­ti, cau­dam­que re­mul­cens
sub­iecit pa­vi­tan­tem ute­ro sil­vas­que pe­ti­vit:
haud se­cus ex ocu­lis se tur­bi­dus abstu­lit Ar­runs
815 Òåì, ÷òî óñïåë óáå­æàòü, â ðÿäû áîé­öîâ çàìå­øàë­ñÿ.
Äåâà èç ðàíû êîïüå ðóêîé öåïå­íå­þ­ùåé âûðâàòü
Òùèò­ñÿ, íî â ðåá­ðàõ çàñòðÿë ãëó­áî­êî íàêî­íå÷­íèê æåëåç­íûé.
Íèêíåò, ñëà­áåÿ, îíà, îõëà­äå­ëûå âåêè ñìå­æà­åò
Ñìåðòü, è ñ äåâè­÷å­ñêèõ ùåê èñ÷å­çà­åò ïóð­ïóð­íûé ðóìÿ­íåö.
con­ten­tus­que fu­ga me­diis se im­mis­cuit ar­mis.
il­la ma­nu mo­riens te­lum tra­hit, os­sa sed in­ter
fer­reus ad cos­tas al­to stat vol­ne­re muc­ro.
la­bi­tur ex­san­guis, la­bun­tur fri­gi­da le­to
lu­mi­na, pur­pu­reus quon­dam co­lor ora re­li­quit.
820 È, óìè­ðàÿ, îíà îáðà­òè­ëàñü ê îäíîé èç ðîâåñ­íèö —
Àêêå, êîòî­ðîé âñå­ãäà äîâå­ðÿ­ëà âñåõ áîëü­øå, ñ êîòî­ðîé
Âñå çàáîòû äåëèòü ïðè­âûê­ëà, è òàê åé ñêà­çà­ëà:
«Ñèëàì ïðè­õî­äèò êîíåö, ñåñò­ðà ìîÿ Àêêà. Îò ðàíû
ß óìè­ðàþ, è ìðàê ïåëå­íîé ìíå ãëà­çà çàñòè­ëà­åò.
tum sic exspi­rans Ac­cam, ex aequa­li­bus unam,
ad­lo­qui­tur, fi­da an­te alias quae so­la Ca­mil­lae,
qui­cum par­ti­ri cu­ras, at­que haec ita fa­tur:
«hac­te­nus, Ac­ca so­ror, po­tui; nunc vol­nus acer­bum
con­fi­cit et te­neb­ris nig­res­cunt om­nia cir­cum.
825 Ê Òóð­íó áåãè, ïåðå­äàé ìîå ïîñëåä­íåå ñëî­âî:
Ïóñòü îí ìåíÿ çàìå­íèò â áîþ è òåâ­êðîâ îòáðî­ñèò.
Àêêà, ïðî­ùàé!» È, ñêà­çàâ, îáðî­íè­ëà ïîâî­äüÿ Êàìèë­ëà,
Íàçåìü áåç ñèë ñîñêîëüç­íó­ëà ñ êîíÿ; çàñòû­ëîå òåëî
Ìåä­ëåí­íî õîëîä ñêî­âàë, èç ðóê óïà­ëî îðó­æüå,
ef­fu­ge et haec Tur­no man­da­ta no­vis­si­ma per­fer:
suc­ce­dat pug­nae Troia­nos­que ar­ceat ur­be.
iam­que va­le». si­mul his dic­tis lin­que­bat ha­be­nas,
ad ter­ram non spon­te fluens. tum fri­gi­da to­to
pau­la­tim ex­sol­vit se cor­po­re len­ta­que col­la
830 Òÿæ­êî ñêëî­íè­ëàñü íà ãðóäü ãîëî­âà, îñå­íåí­íàÿ ñìåð­òüþ,
È îòëå­òå­ëà äóøà ê òåíÿì, ðîï­ùà è ñòå­íàÿ.
Òîò­÷àñ æå ââûñü äî ñâå­òèë çîëîòûõ ãðî­ìî­ãëàñ­íûé âçìåò­íóë­ñÿ
Êðèê, è ñâè­ðå­ïåå áîé çàêè­ïåë ïîñëå ñìåð­òè Êàìèë­ëû.
Ðâóò­ñÿ âïå­ðåä, ñïëî­òèâ­øè ðÿäû, òðî­ÿí­ñêèå ðàòè,
et cap­tum Le­to po­suit ca­put, ar­ma re­lin­quens,
vi­ta­que cum ge­mi­tu fu­git in­dig­na­ta sub umbras.
tum ve­ro im­men­sus sur­gens fe­rit aurea cla­mor
si­de­ra: deiec­ta cru­des­cit pug­na Ca­mil­la;
in­cur­runt den­si si­mul om­nis co­pia Teuc­rum
835 Ñ íèìè òèððåí­öåâ âîæäè è îòðÿä àðêàä­ñêèé Ýâàíä­ðà.
Òðè­âè­åé ïîñëàí­íûé ñòðàæ, âîñ­ñåäà­ëà Îïèñ â òó ïîðó
 áëèæ­íèõ ãîðàõ è ñ âåð­øèí íàáëþäà­ëà áèò­âó áåç ñòðà­õà.
Òîëü­êî ëèøü ÿðîñò­íûé êðèê áîé­öîâ îíà óñëû­õà­ëà
È óâèäà­ëà âäà­ëè Êàìèë­ëû ñêîðá­íóþ ãèáåëü,
Tyrrhe­ni­que du­ces Euandri­que Ar­ca­des alae.
At Tri­viae cus­tos iam­du­dum in mon­ti­bus Opis
al­ta se­det sum­mis spec­tat­que in­ter­ri­ta pug­nas;
ut­que pro­cul me­dio iuve­num in cla­mo­re fu­ren­tum
pros­pe­xit tris­ti mul­ca­tam mor­te Ca­mil­lam,
840 Âûðâàë­ñÿ ñòîí ó íåå èç ãðóäè, è ïðî­ìîë­âè­ëà íèì­ôà:
«Ñëèø­êîì òÿæ­êî òåáÿ, ñëèø­êîì òÿæ­êî ñóäü­áà ïîêà­ðà­ëà,
Äåâà, çà òî, ÷òî âîé­íîé òû îñìå­ëè­ëàñü òåâ­êðîâ òðå­âî­æèòü!
Æèçíü òâîþ íå ñïàñ­ëî òî, ÷òî òû, ëþäåé èçáå­ãàÿ,
×òè­ëà Äèà­íó â ëåñàõ è íàøè ñòðå­ëû íîñè­ëà…
in­ge­muit­que de­dit­que has imo pec­to­re vo­ces:
«heu ni­mium, vir­go, ni­mium cru­de­le luis­ti
suppli­cium, Teuc­ros co­na­ta la­ces­se­re bel­lo!
nec ti­bi de­ser­tae in du­mis co­luis­se Dia­nam
pro­fuit aut nostras ume­ro ges­sis­se sa­git­tas.
845 Ãîðå! Íî â ñìåðò­íûé òâîé ÷àñ íå ïîêèíåò âëà­äû­÷è­öà íàøà
Íà ïîðó­ãà­íüå òåáÿ; ìîë­âà î ãèáå­ëè äåâû
Âñå ïëå­ìå­íà îáëå­òèò, è íå ñêà­æåò íèêòî, ÷òî îñòà­ëàñü
Òû íåîò­ìùåí­íîé: âåäü òîò, êòî ãðóäü îñêâåð­íèë òåáå ðàíîé,
Ñìåð­òüþ èñêó­ïèò âèíó». Ó ïîä­íî­æüÿ ãîðû âîç­âû­øàë­ñÿ
non ta­men in­de­co­rem tua te re­gi­na re­li­quit
extre­ma iam in mor­te, ne­que hoc si­ne no­mi­ne le­tum
per gen­tis erit aut fa­mam pa­tie­ris inul­tae.
nam qui­cum­que tuum vio­la­vit vol­ne­re cor­pus,
mor­te luet me­ri­ta». fuit in­gens mon­te sub al­to
850 Äðåâ­íèé êóð­ãàí çåì­ëÿ­íîé, îñå­íåí­íûé ãóñòû­ìè âåò­âÿ­ìè
Äóáà: ïîêî­èë­ñÿ òàì Äåð­öåíí, âëà­äû­êà ëàâ­ðåíò­öåâ.
Áûñò­ðî íà ýòîò êóð­ãàí ïîä­íÿ­ëàñü ïðå­êðàñ­íàÿ íèì­ôà,
Ñòà­ëà ñ âåð­øè­íû õîë­ìà èñêàòü ãëà­çà­ìè Àððóí­òà
È, çàâèäåâ åãî, ëèêî­âàâ­øå­ãî ñåðä­öåì ñïå­ñè­âûì,
re­gis Der­cen­ni ter­re­no ex ag­ge­re bus­tum
an­ti­qui Lau­ren­tis opa­ca­que ili­ce tec­tum;
hic dea se pri­mum ra­pi­do pul­cher­ri­ma ni­su
sis­tit et Ar­run­tem tu­mu­lo spe­cu­la­tur ab al­to.
ut vi­dit lae­tan­tem ani­mis ac va­na tu­men­tem,
855 Ìîë­âè­ëà: «Â ñòî­ðî­íó òû äëÿ ÷åãî óõî­äèøü? Ïðè­áëèçü­ñÿ!
Çäåñü òû ïîãèá­íåøü, Àððóíò, çà óáèé­ñòâî Êàìèë­ëû íàãðà­äà
Æäåò òåáÿ çäåñü: òû óìðåøü, ïîðà­æåí­íûé ñòðå­ëîþ Äèà­íû».
Ìîë­âè­ëà òàê è, ìåæ ñòðåë, â çîëî­÷å­íîì ëåæàâ­øèõ êîë­÷àíå,
Âûáðàâ îäíó, ñâîé ëóê íàïðÿã­ëà ôðà­êèé­ñêàÿ íèì­ôà;
«cur», in­quit, «di­ver­sus abis? huc de­ri­ge gres­sum,
huc pe­ri­tu­re ve­ni, ca­pias ut dig­na Ca­mil­lae
prae­mia. tu­ne etiam te­lis mo­rie­re Dia­nae?»
di­xit et aura­ta vo­luc­rem Threis­sa sa­git­tam
dep­rompsit pha­ret­ra cor­nu­que in­fen­sa te­ten­dit
860 Äîë­ãî ñãè­áà­ëà åãî, ïîêà íå êîñ­íó­ëèñü äðóã äðó­ãà
Ðîãà êîí­öû è ñòðå­ëû́ îñò­ðèå ðóêè íå êîñ­íó­ëîñü
Ëåâîé, à ïðà­âàÿ â ãðóäü, îòâî­äÿ òåòè­âó, íå óïåð­ëàñü.
 âîçäó­õå ñâèñò Àððóíò óñëû­õàë — è â òî æå ìãíî­âå­íüå
 òåëî åìó ãëó­áî­êî íàêî­íå÷­íèê æåëåç­íûé âîí­çèë­ñÿ.
et du­xit lon­ge, do­nec cur­va­ta coi­rent
in­ter se ca­pi­ta et ma­ni­bus iam tan­ge­ret aequis,
lae­va aciem fer­ri, dextra ner­vo­que pa­pil­lam.
ex­templo te­li stri­do­rem auras­que so­nan­tis
audiit una Ar­runs hae­sit­que in cor­po­re fer­rum.
865 Ñòî­íàì ïðåä­ñìåðò­íûì åãî äðó­çüÿ íå âíÿ­ëè, îñòà­âèâ
Ìóæà â ïûëè óìè­ðàòü, ïîçà­áû­òûì â íåâå­äî­ìîì ïîëå.
Îïèñ ìåæ òåì âîç­íåñ­ëàñü íà êðû­ëàõ ê âûñîòàì Îëèì­ïà.
Ëåã­êèé Êàìèë­ëû îòðÿä, ïîòå­ðÿâ öàðè­öó, ïóñòèë­ñÿ
 áåã­ñòâî ïåð­âûì, è âñëåä ïîëå­òåë Àòèí, óáå­ãàÿ,
il­lum exspi­ran­tem so­cii at­que extre­ma ge­men­tem
ob­li­ti ig­no­to cam­po­rum in pul­ve­re lin­quunt;
Opis ad aet­he­rium pin­nis aufer­tur Olym­pum.
Pri­ma fu­git do­mi­na amis­sa le­vis ala Ca­mil­lae,
tur­ba­ti fu­giunt Ru­tu­li, fu­git acer Ati­nas,
870 Ðóòó­ëû ñ íèì, è áåç âîé­ñêà âîæäè, è áîé­öû â áåñ­ïî­ðÿä­êå —
Âñå, êîíåé ïîâåð­íóâ, ñïå­øàò çà ñòå­íà́ìè óêðûòü­ñÿ.
Íåò è ìûñ­ëè î òîì, ÷òîáû òåâ­êðîâ íàïîð ñìåð­òî­íîñ­íûé
Ñòðå­ëà­ìè îñòà­íî­âèòü èëè âñòðå­òèòü ñòîé­êî ñ îðó­æüåì:
Äåð­æàò âñå çà ñïè­íîé ñ òåòè­âîþ ñïó­ùåí­íîé ëóêè,
di­siec­ti­que du­ces de­so­la­ti­que ma­nip­li
tu­ta pe­tunt et equis aver­si ad moe­nia ten­dunt.
nec quis­quam instan­tis Teuc­ros le­tum­que fe­ren­tis
sus­ten­ta­re va­let te­lis aut sis­te­re contra,
sed la­xos re­fe­runt ume­ris lan­guen­ti­bus ar­cus
875 Òîëü­êî êîïû­òà êîíåé ïîòðÿ­ñà­þò ðûõ­ëîå ïîëå.
Áëè­æå è áëè­æå ê ñòå­íàì íåñåò­ñÿ òåì­íàÿ òó÷à
Ïûëè, òîë­ïà ìàòå­ðåé, ëàäî­íÿ­ìè â ãðóäü óäà­ðÿÿ,
Ñ áàøåí ãëÿäèò è çóá­öîâ, è äî íåáà âîïëè âçëå­òà­þò.
Ïåð­âûé îòðÿä áåã­ëå­öîâ â îòâî­ð¸í­íûå ðâåò­ñÿ âîðîòà, —
quad­ru­pe­dum­que put­rem cur­su qua­tit un­gu­la cam­pum.
vol­vi­tur ad mu­ros ca­li­gi­ne tur­bi­dus at­ra
pul­vis et e spe­cu­lis per­cus­sae pec­to­ra mat­res
fe­mi­neum cla­mo­rem ad cae­li si­de­ra tol­lunt.
qui cur­su por­tas pri­mi in­ru­pe­re pa­ten­tis,
880 Íî ïî ïÿòàì ïîä­ëå­òà­þò âðà­ãè áåñ­ïî­ðÿäî÷­íûì ñòðî­åì,
Ñìåðòü ëàòè­íÿí è çäåñü íàñòè­ãà­åò — íà ñàìîì ïîðî­ãå
Êðåï­êèõ îòå­÷å­ñêèõ ñòåí, è ñðå­äè äîìîâ áåç­îïàñ­íûõ
Âñàä­íè­êè ãèá­íóò îò ðàí. À äðó­ãèå ñêî­ðåé çàïè­ðà­þò
Ñòâî­ðû âîðîò è íå ñìå­þò âïó­ñòèòü ñîðàò­íè­êîâ â ãîðîä,
hos ini­mi­ca su­per mix­to pre­mit ag­mi­ne tur­ba,
nec mi­se­ram ef­fu­giunt mor­tem, sed li­mi­ne in ip­so,
moe­ni­bus in pat­riis at­que intra tu­ta do­mo­rum
con­fi­xi exspi­rant ani­mas. pars clau­de­re por­tas,
nec so­ciis ape­ri­re viam nec moe­ni­bus audent
885 Ïóòü ìîëÿ­ùèì çàêðûâ. Ìåæ ñâî­èõ íà÷è­íà­åò­ñÿ ñå÷à:
Ðâóò­ñÿ ñ ìå÷à­ìè îäíè, èõ ìå÷îì îòðà­æà­þò äðó­ãèå.
Âîò íà ãëà­çàõ ìàòå­ðåé è îòöîâ, ðûäàþ­ùèõ ãîðü­êî,
Òå, ÷òî îñòà­ëèñü âíå ñòåí, âî ðâû ñðû­âà­þò­ñÿ ñ êðó­÷è
Èëè, óçäó îòïó­ñòèâ è êîíåé ïîãî­íÿÿ âñëå­ïóþ,
ac­ci­pe­re oran­tis, ori­tur­que mi­ser­ri­ma cae­des
de­fen­den­tum ar­mis adi­tus in­que ar­ma ruen­tum.
exclu­si an­te ocu­los lac­ri­man­tum­que ora pa­ren­tum
pars in prae­ci­pi­tis fos­sas ur­gen­te rui­na
vol­vi­tur, im­mis­sis pars cae­ca et con­ci­ta fre­nis
890 Â êðåï­êèå áàë­êè âîðîò, êàê òàðàí, êîëîòÿò ñ ðàç­ëå­òà.
Ìàòå­ðè, æåíû — è òå â ðàç­ãà­ðå ñõâàò­êè ñìåð­òåëü­íîé
(Ïóòü èì ê îò÷èçíå ëþáîâü è Êàìèë­ëû ïðè­ìåð óêà­çà­ëè)
Ñòà­ëè äóáè­íû ñî ñòåí è â îãíå çàîñò­ðåí­íûå êîëüÿ,
Ñëîâ­íî êîïüÿ, ìåòàòü âî âðà­ãîâ ðóêîþ äðî­æà­ùåé;
arie­tat in por­tas et du­ros obi­ce pos­tis.
ip­sae de mu­ris sum­mo cer­ta­mi­ne mat­res
(monstrat amor ve­rus pat­riae), ut vi­de­re Ca­mil­lam,
te­la ma­nu tre­pi­dae iaciunt ac ro­bo­re du­ro
sti­pi­ti­bus fer­rum su­di­bus­que imi­tan­tur obus­tis
895 Â áèò­âå çà ãîðîä ðîä­íîé ïîãèá­íóòü êàæ­äàÿ æàæ­äåò.
Òóð­íà â ëåñó ìåæ­äó òåì íàñòèã­ëè ãîðü­êèå âåñòè;
Àêêà èõ ïðè­íåñ­ëà, öàðÿ â ñìÿ­òå­íüå ïîâåðã­íóâ:
Íåò óæ Êàìèë­ëû â æèâûõ, è âîé­ñêî âîëü­ñêîâ ðàç­áè­òî,
Âðàã íàñòó­ïà­åò, è Ìàðñ åìó ñîïóò­ñò­âó­åò â áèò­âå,
prae­ci­pi­tes, pri­mae­que mo­ri pro moe­ni­bus ar­dent.
In­te­rea Tur­num in sil­vis sae­vis­si­mus implet
nun­tius et iuve­ni in­gen­tem fert Ac­ca tu­mul­tum:
de­le­tas Volsco­rum acies, ce­ci­dis­se Ca­mil­lam,
ingrue­re in­fen­sos hos­tis et Mar­te se­cun­do
900 Ïîëå ó òåâ­êðîâ â ðóêàõ, è ñòðàõ äî ñòåí äîêà­òèë­ñÿ.
 ÿðî­ñòè Òóðí (òàêî­âà ãðî­ìî­âåðæ­öà ñóðî­âàÿ âîëÿ)
Ñõî­äèò, áåçó­ìåö, ñ õîë­ìîâ, ïîêèäà­åò ëåñ­íóþ çàñà­äó.
Òîëü­êî ëèøü îí îòñòó­ïèë è äîñòèã îòêðû­òîé ðàâ­íè­íû,
Êàê ðîäè­òåëü Ýíåé, ìèíî­âàâ áåç ïîìå­õè óùå­ëüå,
om­nia cor­ri­puis­se, me­tum iam ad moe­nia fer­ri.
il­le fu­rens (et sae­va Iovis sic nu­mi­na pos­cunt)
de­se­rit ob­ses­sos col­lis, ne­mo­ra as­pe­ra lin­quit.
vix e con­spec­tu exie­rat cam­pum­que te­ne­bat,
cum pa­ter Aeneas, sal­tus ingres­sus aper­tos,
905 Ãîð­íûé õðå­áåò îäî­ëåë è îòðÿäû èç ëåñó âûâåë.
Òàê ñ âîé­ñêà­ìè îíè, ïîñïå­øàÿ îáà ê Ëàâ­ðåí­òó,
Øëè äðóã äðó­ãó âîñëåä, ðàçäå­ëåí­íûå ìàëûì ïðî­ñòðàí­ñò­âîì,
 òîò æå ìèã, êîãäà óâèäàë Ýíåé â îòäà­ëå­íüå
Ñòðîé èòà­ëèé­ñêèõ áîé­öîâ íà ïîëÿõ, äûìÿ­ùèõ­ñÿ ïûëüþ, —
ex­su­pe­rat­que iugum sil­va­que eva­dit opa­ca.
sic am­bo ad mu­ros ra­pi­di to­to­que fe­run­tur
ag­mi­ne nec lon­gis in­ter se pas­si­bus ab­sunt;
ac si­mul Aeneas fu­man­tis pul­ve­re cam­pos
pros­pe­xit lon­ge Lau­ren­tia­que ag­mi­na vi­dit,
910 Òóðí ïî äîñïå­õàì óçíàë âëà­äû­êó ãðîç­íî­ãî òåâ­êðîâ,
Ðæà­íüå êîíåé óñëû­õàë è ìåð­íûé òîïîò ïåõîòû.
Òîò­÷àñ ñîøëèñü áû îíè, ÷òîáû â áèò­âå ïîìå­ðèòü­ñÿ ñèëîé,
Åñëè áû Ôåá óòîì­ëåí­íûõ êîíåé â ïó÷è­íó Ãèáå­ðà
Íå ïîãðó­çèë, çààëåâ, è ìðàê, îêó­òàâ­øèé íåáî,
et sae­vum Aenean adgno­vit Tur­nus in ar­mis
ad­ven­tum­que pe­dum fla­tus­que audi­vit equo­rum.
con­ti­nuo­que ineant pug­nas et proe­lia temptent,
ni ro­seus fes­sos iam gur­gi­te Phoe­bus Hi­be­ro
tin­guat equos noc­tem­que die la­ben­te re­du­cat.
915 Ëàãå­ðåì ñòàòü íå çàñòà­âèë âðà­ãîâ ïîä ñàìûì Ëàâ­ðåí­òîì.
con­si­dunt castris an­te ur­bem et moe­nia val­lant.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • Ñòè­õè 3—4.õîòü ïå÷àëü ìðà­÷èò åìó äóøóñïå­øèò áîãàì îáå­òû èñïîë­íèòü. —  êîì­ìåí­òà­ðè­ÿõ Ñåð­âèÿ ýòî ìåñòî òîë­êó­åò­ñÿ ñëå­äóþ­ùèì îáðà­çîì: ïî ðèì­ñêî­ìó îáû­÷àþ, îñêâåð­íåí­íûå ïîõî­ðî­íà­ìè íå ïðè­íî­ñè­ëè æåðò­âû. Åñëè æå ïðè­õî­äè­ëîñü îáú­åäè­íÿòü ïîõî­ðî­íû è æåðò­âî­ïðè­íî­øå­íèÿ, òî ñòà­ðà­ëèñü ñîâåð­øèòü ñíà­÷à­ëà îáðÿä æåðò­âî­ïðè­íî­øå­íèÿ.
  • Ñòèõ 6. Òðî­ôåé. — Ñì. ïðè­ìå÷. ê «Ýíå­èäå», X, 774—775. Âëà­äû­êà ñðà­æå­íèé — Ìàðñ.
  • Ñòèõ 33. Ïàððà­ñèé­öû — àðêàä­öû (ñì. ïðè­ìå÷. ê «Ýíå­èäå», VIII, 344).
  • Ñòèõ 51.íåáå­ñàì íè÷å­ãî óæ íå äîë­æåí! — Ðèì­ëÿíå ñ÷è­òà­ëè, ÷òî ó ÷åëî­âå­êà ïðè æèç­íè äîëã ïî îòíî­øå­íèþ ê «âûø­íèì», «íåáåñ­íûì» áîãàì; ïîñëå ñìåð­òè îí «äîë­æåí» òîëü­êî áîãàì ïîä­çåì­íî­ãî öàð­ñòâà, «íèæ­íèì», êàê èõ íàçû­âà­ëè ðèì­ëÿíå.
  • Ñòèõ 93.ñ êîïüÿ­ìè âíèç îñò­ðè­åì… — âîèí­ñêèé ïîõî­ðîí­íûé îáû­÷àé; îáðàò­íîé ñòî­ðî­íîé ïîâî­ðà­÷è­âà­ëè è ùèòû, ÷òîáû íå îñêâåð­íÿòü âèäîì ìåðò­âî­ãî èçî­áðà­æåí­íûå íà íèõ áîæå­ñòâà.
  • Ñòèõ 143.êàê îáû­÷àé âåëèò… — Ïî ðèì­ñêî­ìó îáðÿäó ïîãðå­áå­íèÿ, óìåð­øå­ãî âñòðå­÷à­ëè âíå ñòåí ãîðî­äà íî÷üþ ñ ôàêå­ëà­ìè. Âåð­ãè­ëèé ïðè­ïè­ñû­âà­åò ýòîò îáû­÷àé àðêà­ä­öàì.
  • Ñòèõ 194.ñ ðàñ­êà­ëåí­íîé îñüþ êîëå­ñà… — Îñü êîëå­ñà áîå­âîé èëè ñïîð­òèâ­íîé êîëåñ­íè­öû ðàñ­êà­ëÿ­ëàñü îò áûñò­ðî­ãî äâè­æå­íèÿ. Ýïè­òåò «ðàñ­êà­ëåí­íûé» íàñòîëü­êî ïðî÷­íî ñðîñ­ñÿ äëÿ ðèì­ñêèõ ïîýòîâ ñ ïîíÿ­òè­åì îñè, ÷òî Âåð­ãè­ëèé óïîòðå­áèë åãî è çäåñü, ãäå ðå÷ü èäåò î íåïî­äâèæ­íûõ êîëåñ­íè­öàõ.
  • Ñòèõ 215. Äóøè ëþáè­ìûõ ñåñòåð… —  ïåðå­âî­äå ñîõðà­íåí ïîý­òè­÷å­ñêèé ïåðè­ôðàç (âìå­ñòî «ëþáè­ìûå ñåñò­ðû»), ñâîé­ñò­âåí­íûé Ãîìå­ðó è ïîðîé âîñ­ïðî­èç­âî­äè­ìûé Âåð­ãè­ëè­åì.
  • Ñòèõ 246.â ÷åñòü ãîðî­äà ïðåä­êîâ… — Èìå­åò­ñÿ â âèäó ãîðîä Àðãîñ-Ãèïè­îí â Ïåëî­ïîí­íå­ñå. Àðïû (ñòèõ 250) — ïîçä­íåé­øåå íàçâà­íèå Àðãè­ðè­ïû.
  • Ñòèõ 247. Ãàð­ãàí — õðå­áåò â Àïó­ëèè.
  • Ñòèõ 260.çëàÿ Ìèíåð­âû çâåçäà… — î÷å­âèä­íî, áóðÿ, ïîñëàí­íàÿ Ìèíåð­âîé, ÷òîáû ïîãó­áèòü ôëîò Àÿê­ñà, ñûíà Îèëåÿ (ñì. «Ýíå­èäó», I, 39 è ñëåä.). Äðåâ­íèå ñ÷è­òà­ëè, ÷òî áóðè âûçû­âà­þò­ñÿ âëè­ÿ­íè­åì ñâå­òèë. …Êàôà­ðåé è óòå­ñû Ýâáåè. — Êàôà­ðåé — ñêà­ëè­ñòûé ìûñ íà îñò­ðî­âå Ýâáåÿ, ãäå ðàç­áè­âà­ëèñü ãðå­÷å­ñêèå êîðàá­ëè.
  • Ñòèõ 262. Ñòîë­áû Ïðî­òåÿ — ñìå­ëîå ïîý­òè­÷å­ñêîå îáî­çíà­÷å­íèå îñò­ðî­âà Ôàðîñ ó áåðå­ãîâ Åãèï­òà, ãäå Ìåíå­ëàé ïîëó­÷èë ïðåä­ñêà­çà­íèå îò Ïðî­òåÿ (ñì. «Îäèñ­ñåþ», IV, 351 è ñëåä.). Ñòîë­áà­ìè Ïðî­òåÿ Ôàðîñ íàçâàí ïîòî­ìó, ÷òî îí ïðåä­ñòàâ­ëÿ­åò ñîáîé êàê áû êðàé­íþþ âîñòî÷­íóþ òî÷­êó Ñðå­äè­çåì­íî­ãî ìîðÿ, ïîäîá­íî òîìó êàê Ñòîë­áû Ãåð­êó­ëå­ñà (Ãèáðàë­òàð) — åãî êðàé­íþþ çàïàä­íóþ òî÷­êó.
  • Ñòèõ 266.ñàì âëà­ñòè­òåëü Ìèêåí… — Àãà­ìåì­íîí. Ïåðå­ñòà­íîâ­êà ñòè­õîâ ïî ñðàâ­íå­íèþ ñ ðóêî­ïè­ñüþ ïðè­íÿ­òà âî âñåõ èçäà­íè­ÿõ.
  • Ñòèõ 268. Ïðå­ëþ­áî­äåé — Ýãèñô, ëþáîâ­íèê Êëè­òåì­íå­ñòðû, æåíû Àãà­ìåì­íî­íà (ñì. òàê­æå ïðè­ìå÷. ê «Ýíå­èäå», III, 331).
  • Ñòèõ 264. Ëîê­ðû — ñïóò­íè­êè Àÿê­ñà, ñûíà Îèëåÿ, îòíå­ñåí­íûå áóðåé ê áåðå­ãàì Àôðè­êè è òàì ïîñå­ëèâ­øè­å­ñÿ. Çëî­êëþ­÷å­íèÿ àõåé­öåâ íà ïóòè èç Òðîè ñîñòàâ­ëÿ­ëè ñþæåò íå äîøåä­øåé äî íàñ ïîñëå­ãî­ìå­ðîâ­ñêîé ýïè­÷å­ñêîé ïîý­ìû «Âîç­âðà­ùå­íèÿ».
  • Ñòèõ 272.ñïóò­íè­êîâ âèæó ìîèõ… — Ñïóò­íè­êè Äèî­ìåäà áûëè ïðå­âðà­ùå­íû Âåíå­ðîé â ñòî­íó­ùèõ ïòèö è äîëæ­íû áûëè ëåòàòü ìåæ­äó ðåêîé è ìîðåì.
  • Ñòèõ 286.ê ñòå­íàì èíà­õèé­ñêèì… — òî åñòü â Àðãîñ.
  • Ñòèõ 405. Àâôèä — ðåêà â Àïó­ëèè, âïà­äàþ­ùàÿ â Àäðè­à­òè­÷å­ñêîå ìîðå.
  • Ñòèõ 457. Ïàäó­çà — ðóêàâ ðåêè Ïàäà (Ïî).
  • Ñòèõ 463. Ìàíè­ïóë — ðèì­ñêîå âîèí­ñêîå ïîä­ðàçäå­ëå­íèå; ëåãè­îí ñîñòî­ÿë èç òðèä­öà­òè ìàíè­ïó­ëîâ.
  • Ñòèõ 540. Ïðè­âåðí — ãîðîä Ëàöèÿ, ïðè­íàä­ëå­æàâ­øèé ñíà­÷à­ëà âîëüñêàì.
  • Ñòè­õè 542—543. Êàñ­ìèë­ëà, Êàìèë­ëà — äðåâ­íåé­øåå ëàòèí­ñêîå èìÿ, èìå­þ­ùåå ìíî­æå­ñòâî çíà­÷å­íèé ìèôî­ëî­ãè­÷å­ñêî­ãî è ðåëè­ãè­îç­íî­ãî õàðàê­òå­ðà: 1) Êàìèëë — áîã-ñëó­æè­òåëü Âåëè­êèõ áîãîâ â ìèñòå­ðè­ÿõ Ñàìî­ôðà­êèè, 2) Êàìèëë — èìÿ Ìåð­êó­ðèÿ ó ýòðóñ­êîâ, 3) êàìèë­ëû — íèç­øèå ñëó­æè­òå­ëè êóëü­òîâ ó ïåëàñãîâ, ýòðóñ­êîâ è ðèì­ëÿí, 4) êàìèë­ëà­ìè íàçû­âà­ëè äåòåé çíàò­íûõ ôàìè­ëèé, ñïå­öè­àëü­íî îïðå­äå­ëåí­íûõ â êóëü­òî­âûõ öåðå­ìî­íè­ÿõ äëÿ ïîä­íå­ñå­íèÿ îáðÿäî­âûõ ïðåä­ìå­òîâ — êóâ­øè­íà ñ âîäîé, ñîëè, ìóêè. Âåð­ãè­ëèé äåëà­åò Êàìèë­ëó æðè­öåé Äèà­íû, ïîñâÿ­ùåí­íîé áîãèíå ñ ðîæ­äå­íèÿ, — èìÿ «Êàìèë­ëà» ñîõðà­íÿ­åò ñâîé ñàêðàëü­íûé ñìûñë.
  • Ñòèõ 659. Òàê âî ôðà­êèé­ñêîì êðàþ… — Äëÿ Âåð­ãè­ëèÿ Ôðà­êèÿ — êðàé­íèé ñåâåð, ïîýòî­ìó «çàñòû­ëà» âîäà ðåêè Òåð­ìî­äîí­òà. Àìà­çîí­êè ñ÷è­òà­ëèñü ôðà­êè­ÿí­êà­ìè.
  • Ñòèõ 661. Èïïî­ëè­òà — äî÷ü Ìàð­ñà, àìà­çîí­êà, âçÿ­òàÿ â ïëåí Òåñå­åì, ìàòü Èïïî­ëè­òà.
  • Ñòè­õè 701—702.õèò­ðåö íå ïîñëåä­íèé ñðåäü ëèãó­ðèé­öåâ… — Ó ëèãó­ðèé­öåâ áûëà ðåïó­òà­öèÿ îáìàí­ùè­êîâ; Ñåð­âèé ïðè­âî­äèò äàæå ìíå­íèå Êàòî­íà, ÷òî «âñå ëèãó­ðèé­öû îáìàí­ùè­êè».
  • Ñòèõ 721.ñâÿ­ùåí­íûé õèù­íèê… — ÿñò­ðåá; ïî ïîëå­òó ÿñòðå­áîâ ãàäà­ëè ïðî­ðè­öà­òå­ëè-àâãó­ðû.
  • Ñòèõ 737.êðè­âûå ôëåé­òû… — ôðè­ãèé­ñêèå ôëåé­òû ñ çàãíó­òûì âåðõ­íèì êîí­öîì è øèðî­êèì ðàñ­òðó­áîì.
  • Ñòèõ 773.ñ ðîãîì ëèêèé­ñêèì… — ñ ëóêîì. …ãîð­òèí­ñêèå ñòðå­ëû… — êðèò­ñêèå (Ãîð­òè­íà — ãîðîä íà îñò­ðî­âå Êðè­òå). Ëèêèé­öû è êðè­òÿíå ñëà­âè­ëèñü êàê ñòðåë­êè èç ëóêà.
  • Ñòèõ 785.Àïîë­ëîí, õðà­íè­òåëü Ñîðàê­òà! — Íà âåð­øèíå ãîðû Ñîðàê­òà â Ýòðó­ðèè, íåïî­äà­ëå­êó îò Ðèìà, áûë êóëüò äðåâ­íå­èòà­ëèé­ñêî­ãî áîæå­ñòâà Âåé­î­âè­ñà, â êîòî­ðîì âïî­ñëåä­ñò­âèè ïðè­çíà­ëè Àïîë­ëî­íà. Îáðÿä æåðò­âî­ïðè­íî­øå­íèé åìó ñîïðî­âîæ­äàë­ñÿ øåñò­âè­åì æðå­öîâ (ãèð­ïîâ, ãèð­ïè­íîâ) ïî ïûëàþ­ùèì áðåâ­íàì. Ñåð­âèé öèòè­ðó­åò Âàððî­íà, óòâåð­æäàâ­øå­ãî, ÷òî ñòóï­íè æðå­öîâ ñìà­çà­íû îñî­áûì ñîñòà­âîì.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1364004323 1364004404 1364004409 1375300012 1375400001 1375400002