Ýíåèäà

Êíèãà X

Âåðãèëèé. Áóêîëèêè. Ãåîðãèêè. Ýíåèäà. Õóäîæåñòâåííàÿ ëèòåðàòóðà, Ìîñêâà, 1979.
Ïåðåâîä ñ ëàòèíñêîãî Ñ. À. Îøåðîâà ïîä ðåä. Ô. À. Ïåòðîâñêîãî.
Êîììåíòàðèé Í. À. Ñòàðîñòèíîé.

 îñíîâó ïåðåâîäà ïîëîæåíî èçäàíèå: P. Vergilii Maronis, Opera… edidit… Albertus Forbiger. Partes I—III, Lipsiae, 1873—1875. Ó÷òåíû òàêæå ñëåäóþùèå èçäàíèÿ: P. Vergilius Maro, Opera omnia, vol. I—III, recensuit O. Ribbeck, Lipsiae, 1859—1868; «Oeuvres de Virgile», texte établi et commenté par Benoist, Paris, 1918; «Vergil’s Gedichte» erklärt von Th. Ladewig, Berlin, zwölfte Auflage, 1902—1907.

Ëàò. òåêñò ïðèâîäèòñÿ ïî èçä.: Virgil. T. II. Aeneid VII—XII // Loeb Classical Library, 1942 (2-å èñïð. ïåðåèçä. 1918, ðåïð. 1934).
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

Âíîâü ðàñ­ïàõ­íóë­ñÿ ìåæ òåì ÷åð­òîã âñå­ìî­ãó­ùèé Îëèì­ïà;
Âñåõ íà ñîâåò ðîäè­òåëü áîãîâ è ëþäåé ïîâå­ëè­òåëü
 çâåçä­íûé ñçû­âà­åò ïîêîé, èç êîòî­ðî­ãî îí îçè­ðà­åò
Çåì­ëè âñå ñ âûñîòû, è äàð­äàí­ñêèé ñòàí, è ëàòè­íÿí.
Pan­di­tur in­te­rea do­mus om­ni­po­ten­tis Olym­pi
con­ci­lium­que vo­cat di­vum pa­ter at­que ho­mi­num rex
si­de­ream in se­dem, ter­ras un­de ar­duus om­nis
castra­que Dar­da­ni­dum as­pec­tat po­pu­los­que La­ti­nos.
5 Áîãè ñîøëèñü â äâóõ­âðàò­íûé ïîêîé — è íà÷àë Þïè­òåð:
«Î íåáî­æè­òå­ëè, ÷òî èçìå­íè­ëî âàøè ðåøå­íüÿ?
Âíîâü ïî÷å­ìó ðàçäå­ëè­ëà âðàæ­äà îçëîá­ëåí­íûå äóøè?
ß íå æåëàë, ÷òîá Èòà­ëèÿ øëà âîé­íîþ íà òåâ­êðîâ.
×òî çà ðàçäîð âîïðå­êè ìîå­ìó çàïðå­òó? Êàêèå
con­si­dunt tec­tis bi­pa­ten­ti­bus, in­ci­pit ip­se:
«cae­li­co­lae mag­ni, quia­nam sen­ten­tia vo­bis
ver­sa ret­ro tan­tum­que ani­mis cer­ta­tis ini­quis?
ab­nue­ram bel­lo Ita­liam con­cur­re­re Teuc­ris.
quae contra ve­ti­tum dis­cor­dia? quis me­tus aut hos
10 Ñòðà­õè çàñòà­âè­ëè âàñ èëü çà òåõ, èëü çà ýòèõ âñòó­ïèòü­ñÿ?
Ñðî­êè âîé­íû ïðè­äóò â ñâîé ÷åðåä — òîðî­ïèòü èõ íå ñìåé­òå! —
Ðèì­ñêèì òâåð­äû­íÿì êîãäà Êàð­ôà­ãåí íåîáóçäàí­íûé áóäåò
Ãèáå­ëüþ ñòðàø­íîé ãðî­çèòü è îòâåð­ñòûå Àëü­ïû ê íèì äâèíåò.
Âñ¸ ðàñ­õè­ùàé­òå òîãäà, âî âðàæ­äå íå çíàé­òå ïðå­ãðà­äû!
aut hos ar­ma se­qui fer­rum­que la­ces­se­re sua­sit?
ad­ve­niet ius­tum pug­nae, ne ar­ces­si­te, tem­pus,
cum fe­ra Kar­tha­go Ro­ma­nis ar­ci­bus olim
exi­tium mag­num at­que Al­pis im­mit­tet aper­tas:
tum cer­ta­re odiis, tum res ra­puis­se li­ce­bit.
15 Íûíå æå ìèð è ñîþç çàêëþ­÷è­òå â äîá­ðîì ñîãëà­ñüå».
Íî íà êîðîò­êóþ ðå÷ü Îòöà çîëîòàÿ Âåíå­ðà
Äîë­ãóþ ðå÷ü ïðî­èç­íî­ñèò â îòâåò:
«Î ïîâå­ëè­òåëü ëþäåé è ïðè­ðî­äû ïðåä­âå÷­íûé âëà­ñòè­òåëü!
Êðî­ìå òåáÿ, êîãî óìî­ëÿòü ìû î ìèëî­ñòè ìîæåì?
nunc si­ni­te et pla­ci­tum lae­ti com­po­ni­te foe­dus».
Iup­pi­ter haec pau­cis, at non Ve­nus aurea contra
pau­ca re­fert:
«o pa­ter, o ho­mi­num re­rum­que aeter­na po­tes­tas
(nam­que aliud quid sit, quod iam implo­ra­re quea­mus?)
20 Âèäèøü, êàê ðóòó­ëû òàì ëèêó­þò, êàê ïåðåä ñòðî­åì,
Ãîð­äûé óäà­÷åé â áîþ, íà ïðå­êðàñ­íîé ì÷èò­ñÿ óïðÿæ­êå
Òóðí? À òðî­ÿí­öàì óæå íå çàùè­òà íè ñòå­íû, íè áàø­íè:
Áèò­âà âðû­âà­åò­ñÿ â ñòàí, îäîëåâ è âàëû, è âîðîòà,
Êðî­âüþ íàïîë­íå­íû ðâû. È Ýíåé â íåâåäå­íüå áåä­ñò­âèé
cer­nis, ut in­sul­tent Ru­tu­li, Tur­nus­que fe­ra­tur
per me­dios in­sig­nis equis tu­mi­dus­que se­cun­do
Mar­te ruat? non clau­sa te­gunt iam moe­nia Teuc­ros:
quin intra por­tas at­que ip­sis proe­lia mis­cent
ag­ge­ri­bus moe­ro­rum et inun­dant san­gui­ne fos­sas.
25 Ìåä­ëèò âäà­ëè. Óæåëü íèêî­ãäà òû íå äàøü èç îñà­äû
Âûç­âî­ëèòü òåâ­êðîâ, îòåö? Ê ñòå­íàì íîâî­ðîæ­äåí­íîé Òðîè
Íîâûå ðâóò­ñÿ âðà­ãè, ïîä­ñòó­ïà­åò íîâîå âîé­ñêî!
Âíîâü íà äàð­äàí­öåâ Òèäèä â ýòî­ëèé­ñêèõ ñáè­ðà­åò­ñÿ Àðïàõ.
Âåð­íî, íà äîëþ è ìíå îïÿòü äîñòà­íóò­ñÿ ðàíû,
Aeneas ig­na­rus abest. num­quam­ne le­va­ri
ob­si­dio­ne si­nes? mu­ris ite­rum im­mi­net hos­tis
nas­cen­tis Troiae nec non exer­ci­tus al­ter,
at­que ite­rum in Teuc­ros Aeto­lis sur­git ab Ar­pis
Ty­di­des. equi­dem cre­do, mea vol­ne­ra res­tant
30 Èáî ïðè­äåò­ñÿ ìíå âíîâü ïðî­òèâ ñìåðò­íî­ãî áèòü­ñÿ îðó­æüÿ.
Åñëè îíè âîïðå­êè òâî­åé áîæå­ñò­âåí­íîé âîëå
 Ëàöèé ñòðå­ìè­ëèñü, òî ïóñòü ñâîé ãðåõ èñêó­ïÿò òðî­ÿí­öû,
Ïîìîùü óòðà­òèâ òâîþ. Íî âåäü èõ âåëè ïðî­ðè­öà­íüÿ
Ìàíîâ è âûø­íèõ áîãîâ, — ïî÷å­ìó æå âñ¸, ÷òî âåëåë òû,
et tua pro­ge­nies mor­ta­lia de­mo­ror ar­ma.
si si­ne pa­ce tua at­que in­vi­to nu­mi­ne Troes
Ita­liam pe­tie­re, luant pec­ca­ta ne­que il­los
iuve­ris auxi­lio: sin tot res­pon­sa se­cu­ti,
quae Su­pe­ri Ma­nes­que da­bant, cur nunc tua quis­quam
35 Êòî-òî ìîã îòìå­íèòü è âîç­äâèã­íóòü íîâûå ñóäü­áû?
Ñòî­èò ëè âíîâü ãîâî­ðèòü î ñîææåí­íîì áëèç Ýðèê­ñà ôëî­òå,
Î âëà­ñòå­ëèíå âåò­ðîâ, è î áåøå­íîì âèõ­ðå, êîòî­ðûé
Âûïó­ùåí áûë èç ïåùåð, è î ïîñëàí­íîé ñ íåáà Èðèäå?
Íûíå æå, âñå èñïû­òàâ, ÷òî âîç­ìîæ­íî â ìèðå íàä­çåì­íîì,
ver­te­re ius­sa po­test aut cur no­va con­de­re fa­ta?
quid re­pe­tam exus­tas Ery­ci­no in li­to­re clas­sis,
quid tem­pes­ta­tum re­gem ven­tos­que fu­ren­tis
Aeo­lia ex­ci­tos aut ac­tam nu­bi­bus Irim?
nunc etiam Ma­nis (haec in­tempta­ta ma­ne­bat
40 Ìàíîâ îíà ïðè­çâà­ëà, è, âíå­çàï­íî âûðâàâ­øèñü ê ñâå­òó,
Ñëîâ­íî âàê­õàí­êà, ëåòèò Àëëå­êòî́ ïî ëàòèí­ñêèì ñåëå­íüÿì.
×òî ìíå äåð­æà­âà òåïåðü? Òîëü­êî â äíè óäà÷ óïî­âà­ëè
Ìû íà íåå… Òû ñàì íèñ­ïî­øëè, êîìó õî÷åøü, ïîáåäó.
Íî åñëè íåò íà çåì­ëå ñòðà­íû, ãäå ïðè­þò ýíå­àäàì
sors re­rum) mo­vet et su­pe­ris im­mis­sa re­pen­te
Al­lec­to, me­dias Ita­lum bac­cha­ta per ur­bes.
nil su­per im­pe­rio mo­veor; spe­ra­vi­mus is­ta,
dum for­tu­na fuit; vin­cant quos vin­ce­re ma­vis.
si nul­la est re­gio, Teuc­ris quam det tua co­niunx
45 Äàñò ñóïðó­ãà òâîÿ, — çàêëè­íàþ îáëîì­êà­ìè Òðîè,
Äûìîì ïîæà­ðèù åå, — äîç­âîëü, ÷òîá èç áèòâ íåâðåäè­ìûì
Âûøåë Àñêà­íèé îäèí, äîç­âîëü, ÷òîá õîòü âíóê ìíå îñòàë­ñÿ.
Ïóñòü ìîé ñêè­òà­åò­ñÿ ñûí ïî ìîðÿì íåâå­äî­ìûì ñíî­âà,
Ïóñòü ëþáû­ìè ïëû­âåò, ÷òî óêà­æåò Ôîð­òó­íà, ïóòÿ­ìè, —
du­ra, per ever­sae, ge­ni­tor, fu­man­tia Troiae
ex­ci­dia ob­tes­tor, li­ceat di­mit­te­re ab ar­mis
in­co­lu­mem As­ca­nium, li­ceat su­pe­res­se ne­po­tem.
Aeneas sa­ne ig­no­tis iac­te­tur in un­dis
et, quam­cum­que viam de­de­rit For­tu­na, se­qua­tur:
50 Ìàëü­÷è­êà òîëü­êî õî÷ó ÿ ñïà­ñòè ñðåäü áîåâ áåñ­ïî­ùàä­íûõ.
Åñòü ó ìåíÿ Àìà­ôóíò, è âûñî­êèé Ïàôî́ñ, è Êèôå­ðà,
Åñòü èäà­ëèé­ñêèé ÷åð­òîã; ïóñòü, íè âîéí, íè ñëà­âû íå çíàÿ,
Òàì ïðî­æè­âåò îí âåñü âåê. Ïðè­êà­æè — ïóñòü Àâçî­íèþ òÿæ­êîé
Âëà­ñòüþ ãíå­òåò Êàð­ôà­ãåí: ãîðî­äà òèðèé­öåâ íå âñòðå­òÿò
hunc te­ge­re et di­rae va­leam sub­du­ce­re pug­nae.
est Ama­thus, est cel­sa mi­hi Paphus at­que Cythe­ra
Ida­liae­que do­mus: po­si­tis inglo­rius ar­mis
exi­gat hic aevum. mag­na di­cio­ne iube­to
Kar­tha­go pre­mat Auso­niam: ni­hil ur­bi­bus in­de
55 Áîëü­øå ïðå­ãðàä. ×òî ïîëü­çû íàì â òîì, ÷òî âîåí­íîé íàïà­ñòè
Òåâ­ê­ðû èçáåã­ëè, ÷òî ïóòü ñêâîçü îãîíü ïðî­ëî­æè­ëè àðãîñ­ñêèé,
×òî èñïû­òà­ëè â ìîðÿõ îíè îïàñ­íî­ñòåé ñòîëü­êî,
Åñëè íîâûé Ïåð­ãàì îæè­äàë èõ â êðàå ëàòè­íÿí?
Ðàç­âå íå ëó÷­øå áû èì ïîñå­ëèòü­ñÿ òàì, ãäå ñòî­ÿ­ëà
obsta­bit Ty­riis. quid pes­tem eva­de­re bel­li
iuvit et Ar­go­li­cos me­dium fu­gis­se per ig­nis,
tot­que ma­ris vas­tae­que ex­haus­ta pe­ri­cu­la ter­rae,
dum La­tium Teuc­ri re­ci­di­va­que Per­ga­ma quae­runt?
non sa­tius, ci­ne­res pat­riae in­se­dis­se sup­re­mos
60 Òðîÿ, ãäå ïåïåë åå? Ñèìî­åíò è Êñàíô, î ðîäè­òåëü,
Èì, íåñ÷àñò­íûì, âåð­íè è ñóäü­áó Èëè­î­íà òðî­ÿí­öàì
Ñíî­âà ïûòàòü ðàç­ðå­øè!» Íî â îòâåò öàðè­öà Þíî­íà
Ñ ÿðî­ñòüþ åé ãîâî­ðèò: «Äëÿ ÷åãî íàðó­øèòü ìîë­÷à­íüå
Òû âûíóæ­äà­åøü ìåíÿ è òàé­íóþ áîëü îáíà­ðó­æèòü?
at­que so­lum, quo Troia fuit? Xan­thum et Si­moen­ta
red­de, oro, mi­se­ris ite­rum­que re­vol­ve­re ca­sus
da, pa­ter, Ilia­cos Teuc­ris». tum re­gia Iuno
ac­ta fu­ro­re gra­vi: «quid me al­ta si­len­tia co­gis
rum­pe­re et ob­duc­tum ver­bis vol­ga­re do­lo­rem?
65 Êòî èç áîãîâ çàñòàâ­ëÿë è êòî èç ñìåðò­íûõ Ýíåÿ
Âíîâü âîé­íó çàòå­âàòü, âðàæ­äî­âàòü ñ âëà­äû­êîé Ëàòè­íîì?
Çíàþ, â Èòà­ëèþ îí ïî âåëå­íèþ ðîêà ñòðå­ìèë­ñÿ,
Âåðÿ áåçóì­íûì ðå÷àì Êàñ­ñàí­äðû; íî ëàãåðü ïîêè­íóòü
ß ëü ïîáóäè­ëà åãî è ââå­ðèòü æèçíü ñâîþ âåò­ðó,
Aenean ho­mi­num quis­quam di­vum­que sub­egit
bel­la se­qui aut hos­tem re­gi se in­fer­re La­ti­no?
Ita­liam pe­tiit fa­tis auc­to­ri­bus: es­to;
Cas­sandrae im­pul­sus fu­riis: num lin­que­re castra
hor­ta­ti su­mus aut vi­tam com­mit­te­re ven­tis?
70 Âîé­ñêî îñòà­âèâ è ñòàí ïîä íà÷à­ëîì ìàëî­ãî ñûíà?
Ìèð­íûé íàðîä ïîä­ñòðå­êàòü, äîáè­âàòü­ñÿ ñ òèððåí­öåì ñîþ­çà?
Êòî èç áîãîâ íà íåãî íàñëàë áåäó? Óæ íå ÿ ëè
Âëà­ñòüþ æåñòî­êîé ìîåé? Íî ïðè ÷åì òóò Þíî­íà ñ Èðèäîé?
Çíà­÷èò, ïðå­ñòóï­íî ëèøü òî, ÷òî ñ îãíåì ê íîâî­ðîæ­äåí­íîé Òðîå
num pue­ro sum­mam bel­li, num cre­de­re mu­ros,
Tyrrhe­nam­que fi­dem aut gen­tis agi­ta­re quie­tas?
quis deus in frau­dem, quae du­ra po­ten­tia nostra
egit? ubi hic Iuno de­mis­sa­ve nu­bi­bus Iris?
in­dig­num est Ita­los Troiam cir­cum­da­re flam­mis
75 Ðàòü èòà­ëèé­öåâ ñïå­øèò è îò÷èç­íó Òóðí îõðà­íÿ­åò,
Âíóê Ïèëóì­íà è ñûí Âåíè­ëèè, ñëàâ­íîé áîãè­íè?
Âïðà­âå òðî­ÿí­öû çàòî ÷óæèå çàõâà­òû­âàòü ïàø­íè,
Ãðà­áèòü, âòîð­ãà­ÿñü â ñòðà­íó ëàòè­íÿí ñ ôàêå­ëîì ÷åð­íûì,
Âïðà­âå íåâåñò óâî­äèòü, âûáè­ðàÿ òåñòÿ ëþáî­ãî,
nas­cen­tem et pat­ria Tur­num con­sis­te­re ter­ra,
cui Pi­lum­nus avus, cui di­va Ve­ni­lia ma­ter:
quid fa­ce Troia­nos at­ra vim fer­re La­ti­nis,
ar­va alie­na iugo pre­me­re at­que aver­te­re prae­das?
quid so­ce­ros le­ge­re et gre­miis ab­du­ce­re pac­tas,
80 Êðîò­êî î ìèðå ìîëèòü — è îðó­æüå âåøàòü íà ìà÷­òàõ?
Åñëè ìîã­ëà òû ñïà­ñòè îò ðóê àõåé­öåâ Ýíåÿ,
Âîçäóõ ïóñòîé è òóìàí ïîä ìå÷è âìå­ñòî ñûíà ïîä­ñòà­âèâ,
Åñëè â íèìô òû ìîã­ëà êîðàá­ëè ïðå­âðà­òèòü — ïî÷å­ìó æå
Ïðà­âà ìíå íå äàíî ïîìî­ãàòü ìîèì èòà­ëèé­öàì?
pa­cem ora­re ma­nu, prae­fi­ge­re pup­pi­bus ar­ma?
tu po­tes Aenean ma­ni­bus sub­du­ce­re Grai­um
pro­que vi­ro ne­bu­lam et ven­tos ob­ten­de­re ina­nis,
et po­tes in to­ti­dem clas­sem con­ver­te­re nym­phas:
nos ali­quid Ru­tu­los contra iuvis­se ne­fan­dum est?
85 Ìåä­ëèò Ýíåé â íåâåäå­íüå áåä, — ïóñòü ìåä­ëèò îí äîëü­øå!
Åñòü ó òåáÿ è Ïàôî́ñ, è Êèôå­ðà, è õðàì Èäà­ëèé­ñêèé, —
Ãîðîä, ÷ðå­âà­òûé âîé­íîé, è ñåðä­öà ñóðî­âûå ÷òî æå
Òû èñêó­øà­åøü? Óæåëü ýòî ÿ îáëîì­êè ôðè­ãèé­ñêîé
Ìîùè íèç­âåðã­íóòü õî÷ó? Êòî òðî­ÿí­öåâ ïðå­äàë àõåé­ñêîé
Aeneas ig­na­rus abest: ig­na­rus et ab­sit.
est Paphus Ida­lium­que ti­bi, sunt al­ta Cythe­ra:
quid gra­vi­dam bel­lis ur­bem et cor­da as­pe­ra temptas?
nos­ne ti­bi flu­xas Phry­giae res ver­te­re fun­do
co­na­mur? nos? an mi­se­ros qui Troas Achi­vis
90 Ìåñòè? Ïðè­÷è­íîé êàêîé è Åâðî­ïà è Àçèÿ áûëè
Ê áðà­íè ïîäâèã­íó­òû? Êòî ðàç­ðó­øèë ìèð ïîõè­ùå­íüåì?
Ñïàð­òó ïðè­ñòó­ïîì âçÿòü îáî­ëüñòè­òå­ëþ ÿ ëü ïîìî­ãà­ëà,
ß ëè îðó­æüå äàëà, âîæäå­ëå­íüåì âçëå­ëå­ÿ­ëà âîé­íû?
Íàäîá­íî áûëî òîãäà çà ñâî­èõ îïà­ñàòü­ñÿ, òåïåðü æå
obie­cit? quae cau­sa fuit, con­sur­ge­re in ar­ma
Euro­pam­que Asiam­que et foe­de­ra sol­ve­re fur­to?
me du­ce Dar­da­nius Spar­tam ex­pug­na­vit adul­ter
aut ego te­la de­di fo­vi­ve cu­pi­di­ne bel­la?
tum de­cuit me­tuis­se tuis: nunc se­ra que­rel­lis
95 Òÿæ­áó íå â ïîðó âåñòè è áðî­ñàòü ïîíà­ïðàñ­íó óïðå­êè».
Òàê ãîâî­ðè­ëà îíà. Êòî îäíîé, êòî äðó­ãîé ñîñòðà­äàÿ,
Áîãè âçðîï­òà­ëè âîêðóã. Òàê ïîðû­âû ïåð­âûå âåò­ðà
Ðîï­ùóò, âñòðå­÷àÿ â ïóòè ïðå­ãðà­äó ðîùè, è ñìóò­íûé
Øîðîõ âåð­øèí âîç­âå­ùà­åò ïëîâ­öàì ïðè­áëè­æå­íèå áóðè.
haud ius­tis ad­sur­gis et in­ri­ta iur­gia iac­tas».
Ta­li­bus ora­bat Iuno, cuncti­que fre­me­bant
cae­li­co­lae ad­sen­su va­rio, ceu fla­mi­na pri­ma
cum dep­ren­sa fre­munt sil­vis et cae­ca vo­lu­tant
mur­mu­ra, ven­tu­ros nau­tis pro­den­tia ven­tos.
100 Òóò âñå­ìî­ãó­ùèé Îòåö, âåð­õîâ­íûé ìèðà âëà­äû­êà,
Íà÷àë, è, âíåì­ëÿ åìó, íåáî­æè­òå­ëè ñìîëê­ëè â ÷åð­òî­ãå,
 ñòðà­õå ãëó­áè­íû çåì­ëè è âûñè íåáåñ­íûå ñìîëê­ëè,
Ñòèõ­ëè Çåôè­ðû, è çûáü óëåã­ëàñü íà ìîðå áåç­áóð­íîì.
«Çàïå­÷àò­ëåé­òå â äóøå òî, ÷òî âàì òåïåðü âîç­âå­ùó ÿ:
tum pa­ter om­ni­po­tens, re­rum cui pri­ma po­tes­tas,
in­fit (eo di­cen­te deum do­mus al­ta si­les­cit
et tre­me­fac­ta so­lo tel­lus, si­let ar­duus aether,
tum Zephy­ri po­sue­re, pre­mit pla­ci­da aequo­ra pon­tus):
«ac­ci­pi­te er­go ani­mis at­que haec mea fi­gi­te dic­ta.
105 Åñëè íåëü­çÿ ñîþ­çîì ñâÿ­çàòü àâçî­íèé­öåâ è òåâ­êðîâ,
Åñëè ìåæ âàìè ðàçäîð áåñ­êî­íå­÷åí, — áóäóò îòíûíå,
Êòî áû êàêèõ íàäåæä íè ïèòàë, êàêàÿ áû ó÷àñòü
Èõ íè æäà­ëà, ðàâ­íû äëÿ ìåíÿ òðî­ÿ­íåö è ðóòóë, —
Ñóäü­áû ïîâèí­íû ëè â òîì, ÷òî òåâ­ê­ðû ñíî­âà â îñà­äå,
quan­do­qui­dem Auso­nios co­niun­gi foe­de­re Teuc­ris
haud li­ci­tum nec vestra ca­pit dis­cor­dia fi­nem:
quae cui­que est for­tu­na ho­die, quam quis­que se­cat spem,
Tros Ru­tu­lus­ne fuat, nul­lo discri­mi­ne ha­be­bo,
seu fa­tis Ita­lum castra ob­si­dio­ne te­nen­tur
110 Èëü â çàáëóæ­äå­íüå ââå­ëà èõ ëîæü áåçóì­íûõ ïðî­ðî­÷åñòâ.
Âîëè è ðóòó­ëàì ÿ íå äàþ. Ïóñòü êàæ­äûé ïîëó­÷èò
Äîëþ òðóäîâ è óäà÷. Äëÿ âñåõ îäè­íà­êîâ Þïè­òåð.
Ïóñòü áåç ïîìåõ âåð­øèò­ñÿ ñóäü­áà!» È, êèâ­íóâ ãîëî­âîþ,
Ñòèêñà ñòðó­åé ñìî­ëÿ­íîé è ïó÷è­íîé ÷åð­íîé ïîêëÿë­ñÿ
si­ve er­ro­re ma­lo Troiae mo­ni­tis­que si­nistris.
nec Ru­tu­los sol­vo. sua cui­que exor­sa la­bo­rem
for­tu­nam­que fe­rent. rex Iup­pi­ter om­ni­bus idem;
fa­ta viam in­ve­nient». Sty­gii per flu­mi­na frat­ris,
per pi­ce tor­ren­tis at­ra­que vo­ra­gi­ne ri­pas
115 Áîã, è Îëèìï çàäðî­æàë, ïîòðÿ­ñåí­íûé åãî ìàíî­âå­íüåì.
Ýòèì è êîí­÷èë îí ðå÷ü è ñ ïðå­ñòî­ëà âñòàë çîëî­òî­ãî,
È íåáî­æè­òå­ëè âñå ïðî­âî­äè­ëè åãî äî ïîðî­ãà.
Ðóòó­ëû òîþ ïîðîé êî âñåì ïîä­ñòó­ïà­þò âîðîòàì,
Ñòå­íû îãíåì îêðó­æèâ è òðî­ÿí­ñêèõ áîé­öîâ èñòðåá­ëÿÿ.
ad­nuit et to­tum nu­tu tre­me­fe­cit Olym­pum.
hic fi­nis fan­di. so­lio tum Iup­pi­ter aureo
sur­git, cae­li­co­lae me­dium quem ad li­mi­na du­cunt.
In­te­rea Ru­tu­li por­tis cir­cum om­ni­bus instant
ster­ne­re cae­de vi­ros et moe­nia cin­ge­re flam­mis.
120 Çàïåðò èõ ëåãè­îí â êîëü­öå âàëîâ îñà­æäåí­íûõ,
Íåò èì íàäåæ­äû áåæàòü. Íà âûñî­êèõ áàø­íÿõ, ïî ñòå­íàì
Ðåä­êèì ñòðî­åì ñòî­ÿò ïîíà­ïðàñ­íó íåñ÷àñò­íûå òåâ­ê­ðû.
Àçèé, Èìáðà­ñà ñûí, ïðå­ñòà­ðå­ëûé Êà́ñòîð è Òè́ìáðèä,
Äâà Àññà­ðà­êà, Òèìåò, Ãèêå­òà́îíà ñûí, çàíè­ìà­þò
at le­gio Aenea­dum val­lis ob­ses­sa te­ne­tur,
nec spes ul­la fu­gae. mi­se­ri stant tur­ri­bus al­tis
ne­qui­quam et ra­ra mu­ros cin­xe­re co­ro­na.
Asi­us Imbra­si­des Hi­ce­tao­nius­que Thy­moe­tes
As­sa­ra­ci­que duo et se­nior cum Cas­to­re Thymbris
125 Ìåñòî â ïåð­âîì ðÿäó, è ìåæ íèõ — ñûíî­âüÿ Ñàð­ïå­äî­íà,
Êëàð è Òåìîí, ÷òî ê Ýíåþ ïðè­øëè ñ Ëèêèé­ñêèõ íàãî­ðèé.
Âîò îãðîì­íûé âàëóí, ãîðû íåìà­ëûé îáëî­ìîê,
À́êìîí ëèð­íå­ñåö íåñåò, íàïðÿ­ãàÿ ìîãó­÷èå ïëå­÷è,
Êëè­òèþ ðîñòîì îòöó ïîä ñòàòü è áðà­òó Ìíå­ñôåþ.
pri­ma acies; hos ger­ma­ni Sar­pe­do­nis am­bo,
et Cla­rus et Thae­mon, Ly­cia co­mi­tan­tur ab al­ta.
fert in­gens to­to co­ni­xus cor­po­re sa­xum,
haud par­tem exi­guam mon­tis, Lyr­ne­sius Ac­mon,
nec Cly­tio ge­ni­to­re mi­nor nec frat­re Me­nes­theo.
130 Êàòÿò êàì­íè îäíè, äðó­ãèå êîïüÿ­ìè áüþò­ñÿ,
Ìå÷óò îãîíü èëü ñ òóãîé òåòè­âû ñòðå­ëó ïîñû­ëà­þò.
Þë — âîèñ­òè­íó îí ïîïå­÷å­íüÿ Âåíå­ðû äîñòî­èí —
Áëå­ùåò â òðî­ÿí­ñêîì ñòðîþ, ãîëî­âû íå ïîêðûâ áëà­ãî­ðîä­íîé, —
Òàê ñàìî­öâåò â öåïè çîëî­òîé, îáâè­âàþ­ùåé øåþ
hi iacu­lis, il­li cer­tant de­fen­de­re sa­xis
mo­li­ri­que ig­nem ner­vo­que ap­ta­re sa­git­tas.
ip­se in­ter me­dios, Ve­ne­ris ius­tis­si­ma cu­ra,
Dar­da­nius ca­put, ec­ce, puer de­tec­tus ho­nes­tum,
qua­lis gem­ma mi­cat, ful­vum quae di­vi­dit aurum,
135 Èëè ÷åëî, ìåæ çâå­íüåâ ãîðèò, òàê äèâ­íûì èñêóñ­ñò­âîì
 áóêñ ëè îïðàâ­ëå­íà èëü â òåðå­áèíò îðè­êèé­ñêèé, ñâåð­êà­åò
ßðêî ñëî­íî­âàÿ êîñòü; ëèøü èç ãèá­êî­ãî çîëîòà îáðó÷
Êóä­ðè Þëà ïðè­æàë, íèñ­ïà­äàâ­øèå âîëü­íî íà ïëå­÷è.
Âèäå­ëè òàê­æå òåáÿ ïëå­ìå­íà îòâàæ­íûå, Èñìàð,
aut col­lo de­cus aut ca­pi­ti, vel qua­le per ar­tem
inclu­sum bu­xo aut Ori­cia te­re­bin­tho
lu­cet ebur; fu­sos cer­vix cui lac­tea cri­nis
ac­ci­pit et mol­li sub­nec­tit cir­cu­lus auro.
te quo­que mag­na­ni­mae vi­de­runt, Is­ma­re, gen­tes,
140 Êàê òû ðàíû ñðåäü íèõ ÿäî­âè­òû­ìè ñòðå­ëà­ìè ñåÿë,
Èñìàð, ðîæ­äåí­íûé â êðàþ Ìåî­íèé­ñêîì, ãäå òó÷­íûå íèâû
Ìîù­íûå ïàøóò ìóæè è Ïàê­òîë çîëî­òîé îðî­øà­åò.
Áûë ñðåäü áîé­öîâ è Ìíå­ñôåé, ëèøü â÷å­ðà âîç­íå­ñåí­íûé âûñî­êî
Ñëà­âîé çà òî, ÷òî ïðî­ãíàë îí ïðî­íèê­øå­ãî çà́ ñòå­íó Òóð­íà,
vol­ne­ra de­ri­ge­re et ca­la­mos ar­ma­re ve­ne­no,
Maeo­nia ge­ne­ro­se do­mo, ubi pin­guia cul­ta
exer­centque vi­ri Pac­to­lus­que in­ri­gat auro.
ad­fuit et Mnes­the­us, quem pul­si pris­ti­na Tur­ni
ag­ge­re moe­ro­rum sub­li­mem glo­ria tol­lit,
145 Áûë è Êà́ïèñ, ÷òî äàë êàì­ïàí­ñêî­ìó ãîðî­äó èìÿ.
Òàê ìåæ ñîáîé ïëå­ìå­íà â áåñ­ïî­ùàä­íûõ áèò­âàõ ðóáè­ëèñü.
Ïëûë ìåæ­äó òåì ïî âîë­íàì Ýíåé ñðå­äè íî÷è ãëó­áî­êîé,
Èáî, êîãäà îò Ýâàíä­ðà ïðè­øåë îí â ëàãåðü ýòðóñ­ñêèé,
Òàì ïðåä­ñòàë ïðåä öàðåì è íàçâàë åìó èìÿ è ðîä ñâîé,
et Ca­pys: hinc no­men Cam­pa­nae du­ci­tur ur­bi.
Il­li in­ter se­se du­ri cer­ta­mi­na bel­li
con­tu­le­rant: me­dia Aeneas fre­ta noc­te se­ca­bat.
nam­que ut ab Euandro castris ingres­sus Et­rus­cis
re­gem adit et re­gi me­mo­rat no­men­que ge­nus­que,
150 Âñå ðàñ­ñêà­çàâ: è ñ ÷åì îí ïðè­øåë, è çà÷åì, è êàêîå
Âîé­ñêî Ìåçåí­öèé ñîáðàë, ïðè­ìêíóâ ê ñâè­ðå­ïî­ìó Òóð­íó,
Òàê­æå íàïîì­íèë î òîì, ñêîëü äåëà ëþä­ñêèå íåïðî÷­íû,
Ê ðå÷è ïðè­áà­âèâ ìîëü­áû, — Òàð­õî́í, íè ìãíî­âå­íüÿ íå ìåä­ëÿ,
Ñ íèì ñîþç çàêëþ­÷èë. Îò çàïðå­òîâ ðîêà ñâî­áî­äåí,
quid­ve pe­tat quid­ve ip­se fe­rat, Me­zen­tius ar­ma
quae si­bi con­ci­liet, vio­len­ta­que pec­to­ra Tur­ni
edo­cet, hu­ma­nis quae sit fi­du­cia re­bus
ad­mo­net im­mis­cet­que pre­ces: haud fit mo­ra, Tar­chon
iun­git opes foe­dus­que fe­rit; tum li­be­ra fa­ti
155 Âñõî­äèò ëèäèé­ñêèé íàðîä íà ñóäà, ïî âåëå­íüþ âñå­âûø­íèõ
Ââå­ðÿñü ïðè­øåëü­öó-âîæäþ. Äàð­äà­íèäà êîðàáëü âûïëû­âà­åò
Ïåð­âûì; ñòî­ÿò íà íîñó ôðè­ãèé­ñêèå ëüâû, è íàä íèìè
Èäà âîç­íî­ñèò­ñÿ ââåðõ, ëþáåç­íàÿ èçãíàí­íûì òåâ­êðàì.
Òóò è ñèäåë ðîäè­òåëü Ýíåé, î âîéíå ðàç­ìûø­ëÿÿ
clas­sem con­scen­dit ius­sis gens Ly­dia di­vum,
ex­ter­no com­mis­sa du­ci. Aeneia pup­pis
pri­ma te­net, rostro Phry­gios sub­iuncta leo­nes;
im­mi­net Ida su­per, pro­fu­gis gra­tis­si­ma Teuc­ris.
hic mag­nus se­det Aeneas se­cum­que vo­lu­tat
160 È î ïðå­âðàò­íî­ñòÿõ áèòâ, à Ïàë­ëàíò ïðè­ëüíóë ê íåìó ñëå­âà,
Ìóæà ðàñ­ñïðà­øè­âàë îí î íî÷­íûõ ïóòå­âîä­íûõ ñâå­òè­ëàõ
È îáî âñåì, ÷òî âûíåñ Ýíåé â ìîðÿõ è íà ñóøå.
Íàñòåæü, áîãè­íè, òåïåðü îòâî­ðè­òå âðà­òà Ãåëè­êî­íà,
Ïåñíü î ìóæàõ, ÷òî â Ýòðóñ­ñêîé çåì­ëå îïîë­÷è­ëèñü, íà÷­íè­òå,
even­tus bel­li va­rios, Pal­las­que si­nistro
ad­fi­xus la­te­ri iam quae­rit si­de­ra, opa­cae
noc­tis iter, iam quae pas­sus ter­ra­que ma­ri­que.
Pan­di­te nunc He­li­co­na, deae, can­tus­que mo­ve­te,
quae ma­nus in­te­rea Tus­cis co­mi­te­tur ab oris
165 Ìîë­âè­òå, êòî ñíà­ðÿäèë êîðàá­ëè è ïîøåë çà Ýíå­åì.
Ìàñ­ñèê ïëû­âåò âïå­ðå­äè íà «Òèã­ðå», îêî­âàí­íîì ìåäüþ,
Òûñÿ­÷ó þíî­øåé îí âåäåò, ïîêè­íóâ­øèõ ñòå­íû
Êîçû è Êëó­çèÿ: âñå çà ïëå­÷à­ìè íîñÿò êîë­÷à­íû,
Ëåã­êèõ ïîë­íûå ñòðåë, è êîïüå, è ëóê ñìåð­òî­íîñ­íûé.
Aenean ar­met­que ra­tes pe­la­go­que ve­ha­tur.
Mas­si­cus aera­ta prin­ceps se­cat aequo­ra Tig­ri,
sub quo mil­le ma­nus iuve­num, qui moe­nia Clu­si
qui­que ur­bem li­que­re Co­sas, quis te­la sa­git­tae
go­ry­ti­que le­ves ume­ris et le­ti­fer ar­cus.
170 Ðÿäîì — ãðîç­íûé Àáàíò; äîñïå­õà­ìè ïûø­íû­ìè áëå­ùåò
Âñÿ åãî ðàòü, è ãîðèò íà êîð­ìå Àïîë­ëîí çîëî­÷å­íûé.
Ñ íèì Ïîïó­ëî­íèÿ-ìàòü øåñòü­ñîò ïîñëà­ëà îòâàæ­íûõ,
Îïûò­íûõ â áèò­âàõ ìóæåé, è îñò­ðîâ Èëü­âà òðè ñîò­íè, —
Êðàé, ãäå õàëèá­ñêèé ìåòàëë â íåñêóäå­þ­ùèõ íåä­ðàõ ðîäèò­ñÿ.
una tor­vus Abas: huic to­tum in­sig­ni­bus ar­mis
ag­men et aura­to ful­ge­bat Apol­li­ne pup­pis.
ses­cen­tos il­li de­de­rat Po­pu­lo­nia ma­ter
ex­per­tos bel­li iuve­nes, ast Il­va tre­cen­tos
in­su­la, inex­haus­tis Cha­ly­bum ge­ne­ro­sa me­tal­lis.
175 Òðåòüèì åäåò Àçèë, òîë­êî­âà­òåëü áåñ­ñìåðò­íûõ è ñìåðò­íûõ;
×ðå­âà îòâåð­ñòûå æåðòâ è ñâå­òè­ëà ïîä­âëàñò­íû Àçè­ëó,
Âíÿ­òåí ïåð­íà­òûõ ÿçûê è çàð­íè­öû âåùèå ìîë­íèé.
Ñîìêíó­òûì ñòðî­åì ìóæåé êîïüå­íîñ­íûé îòðÿä åãî ãðî­çåí,
Òûñÿ­÷ó Ïèçà áîé­öîâ äàëà åìó ïîä íà÷à­ëî
ter­tius il­le ho­mi­num di­vum­que in­terpres Asi­las,
cui pe­cu­dum fib­rae, cae­li cui si­de­ra pa­rent
et lin­guae vo­luc­rum et prae­sa­gi ful­mi­nis ig­nes,
mil­le ra­pit den­sos acie at­que hor­ren­ti­bus has­tis.
hos pa­re­re iubent Al­pheae ab ori­gi­ne Pi­sae,
180 (Ïèçó â Ýòðóñ­ñêîé çåì­ëå îñíî­âà­ëè ïðè­øåëü­öû ñ Àëôåÿ).
Àñòèð, íàåçä­íèê ëèõîé, ïåñò­ðî­öâåò­íûì ñâåð­êàÿ äîñïå­õîì,
Ðàò­íè­êîâ òðè­ñòà âåäåò, â ñòðåì­ëå­íüå ê áèò­âàì åäè­íûõ;
Öåðå — îò÷èç­íà îäíèì, ñ áåðå­ãîâ Ìèíè­î­íà äðó­ãèå,
Òðåòüè — èç äðåâ­íèõ Ïèðã è òóìàí­íîé Ãðà­âèñ­êè ÿâè­ëèñü.
urbs Et­rus­ca so­lo. se­qui­tur pul­cher­ri­mus As­tyr,
As­tyr equo fi­dens et ver­si­co­lo­ri­bus ar­mis.
ter cen­tum adi­ciunt (mens om­ni­bus una se­quen­di),
qui Cae­re­te do­mo, qui sunt Mi­nio­nis in ar­vis,
et Pyr­gi ve­te­res in­tem­pes­tae­que Gra­vis­cae.
185 Ìîæ­íî ëü òåáÿ íå íàçâàòü, î Êèíèð, ëèãó­ðèé­öåâ îòâàæ­íûé
Âîæäü, è òåáÿ, Êóïà­âîí, ñ ìàëî­÷èñ­ëåí­íîé ðàòüþ ïðè­áûâ­øèé,
×üå îñå­íè­ëè ÷åëî ëåáåäè­íûå áåëûå ïåðüÿ,
 ïàìÿòü î ãîðü­êîé ëþá­âè è ÷óäåñ­íîì îòöà ïðå­âðà­ùå­íüå?
Èáî â òîò ÷àñ, êîãäà Êèêí, î ëþáè­ìîì ñêîð­áÿ Ôàý­òîíå,
Non ego te, Li­gu­rum duc­tor for­tis­si­me bel­lo,
tran­sie­rim, Ci­ny­re, et pau­cis co­mi­ta­te Cu­pa­vo,
cui­us olo­ri­nae sur­gunt de ver­ti­ce pin­nae
(cri­men, Amor, vestrum) for­mae­que in­sig­ne pa­ter­nae.
nam­que fe­runt luc­tu Cyc­num Phae­thon­tis ama­ti,
190 Ïåë ïîä ñåíüþ ñåñòåð, â òåíè òîïî­ëåé ãóñòî­ëè­ñòûõ,
Áîëü äóøè è ëþáîâü óòè­øàÿ ñèëîþ Ìóçû,
Ìÿã­êè­ìè ïåðüÿ­ìè âäðóã, êàê ñåäè­íà­ìè ñòà­ðåö, îäåâ­øèñü,
Äîë îí ïîêè­íóë è âçìûë ñ ïðî­òÿæ­íîé ïåñ­íåþ ê çâåçäàì.
Ñûí åãî ïî ìîðþ ïëûë ñ îòðÿäîì ñâåðñò­íè­êîâ õðàá­ðûõ,
po­pu­leas in­ter fron­des umbram­que so­ro­rum
dum ca­nit et maes­tum mu­sa so­la­tur amo­rem,
ca­nen­tem mol­li plu­ma du­xis­se se­nec­tam,
lin­quen­tem ter­ras et si­de­ra vo­ce se­quen­tem.
fi­lius, aequa­lis co­mi­ta­tus clas­se ca­ter­vas,
195 Âåñ­ëà ì÷à­ëè âïå­ðåä êîðàáëü, è êåí­òàâð èñïî­ëèí­ñêèé
Ñ íîñà íà âîë­íû ãëÿäåë, óãðî­æàÿ èì êàì­íåì îãðîì­íûì,
È ïî âîäå áîðîçäà çà äëèí­íûì êèëåì òÿíó­ëàñü.
Òàê­æå è Îêí ïðè­âåë îòðÿä èç îò÷å­ãî êðàÿ,
Òèá­ðà ýòðóñ­ñêî­ãî ñûí è Ìàí­òî́, ïðî­âèäè­öû âǻùåé;
in­gen­tem re­mis Cen­tau­rum pro­mo­vet: il­le
instat aquae sa­xum­que un­dis im­ma­ne mi­na­tur
ar­duus, et lon­ga sul­cat ma­ria al­ta ca­ri­na.
Il­le etiam pat­riis ag­men ciet Oc­nus ab oris,
fa­ti­di­cae Man­tus et Tus­ci fi­lius am­nis,
200 Ñòå­íû òåáå îí, Ìàí­òóÿ, äàë è ìàòå­ðè èìÿ.
Ìàí­òóÿ, ïðåä­êè òâîè îò ðàç­íûõ ïëå­ìåí ïðî­èñ­õî­äÿò:
Òðè çäåñü íàðî­äà æèâóò, ïî ÷åòû­ðå îáùè­íû â êàæ­äîì;
Êðî­âüþ ýòðóñ­ñêîé ñèëü­íà, èõ ñòî­ëè­öåé Ìàí­òóÿ ñòà­ëà.
Ðàòü â ïÿòü­ñîò ÷åëî­âåê ýòîò êðàé íà Ìåçåí­öèÿ âûñëàë,
qui mu­ros mat­ris­que de­dit ti­bi, Man­tua, no­men,
Man­tua, di­ves avis, sed non ge­nus om­ni­bus unum:
gens il­li trip­lex, po­pu­li sub gen­te qua­ter­ni,
ip­sa ca­put po­pu­lis, Tus­co de san­gui­ne vi­res.
hinc quo­que quin­gen­tos in se Me­zen­tius ar­mat,
205 Ìèí­öèé, Áǻíàêà ñûí, òðîñò­íè­êîì óâåí­÷àí­íûé áëåä­íûì,
Ïî ìîðþ âåë ñîñ­íî­âûé êîðàáëü, íà âðà­ãà óñòðåì­ëåí­íûé.
Ïëûë è ìîãó­÷èé Àâëåñò, è âçìå­òåí­íàÿ ñîò­íåþ â¸ñåë
Âîä­íàÿ ãëàäü çà êîð­ìîé áåëî­ìðà­ìîð­íîé ïåíîé âñêè­ïà­ëà.
Ñóä­íî âëå­÷åò ìîãó­÷èé Òðè­òîí, ïóãàÿ ïðî­ñòî­ðû
quos pat­re Be­na­co ve­la­tus ha­run­di­ne glau­ca
Min­cius in­fes­ta du­ce­bat in aequo­ra pi­nu.
it gra­vis Aules­tes cen­te­na­que ar­bo­re fluc­tum
ver­be­rat ad­sur­gens; spu­mant va­da mar­mo­re ver­so.
hunc ve­hit im­ma­nis Tri­ton et cae­ru­la con­cha
210 Ðàêî­âè­íîþ ñâî­åé; ãîëî­âà ÷åëî­âå­÷üÿ è ïëå­÷è,
Êàê ó ïëîâ­öà, ïîä­íÿ­ëèñü íàä âîäîé, à êîí­÷à­åò­ñÿ òåëî
Ðûáüèì õâî­ñòîì; ðîêî­÷åò âîë­íà ó ãðóäè ïîëó­çâå­ðÿ.
Ëó÷­øèå ýòè âîæäè íà ïîìîùü Òðîå ñïå­øè­ëè,
Íà òðèä­öà­òè êîðàá­ëÿõ áîðîçäÿ ñîëå­íîå ìîðå.
ex­ter­rens fre­ta, cui la­te­rum te­nus his­pi­da nan­ti
frons ho­mi­nem prae­fert, in pris­tim de­si­nit al­vus;
spu­mea se­mi­fe­ro sub pec­to­re mur­mu­rat un­da.
tot lec­ti pro­ce­res ter de­nis na­vi­bus ibant
sub­si­dio Troiae et cam­pos sa­lis aere se­ca­bant.
215 Äåíü ìåæ­äó òåì óãàñ â íåáå­ñàõ, è íî÷­íàÿ óïðÿæ­êà
Ôåáû áëà­ãîé ïîë­ïó­òè ïðî­ëå­òå­ëà ïî âûñÿì Îëèì­ïà.
Íî è âî ìðà­êå Ýíåé îò çàáîò íå çíà­åò ïîêîÿ,
Ñàì ó êîð­ìè­ëà ñèäèò è ñàì ïàðó­ñà íàïðàâ­ëÿ­åò.
Âäðóã ïîñðåäèíå ïóòè ïîâñòðå­÷àë­ñÿ ãåðîþ íåæäàí­íî
Iam­que dies cae­lo con­ces­se­rat al­ma­que cur­ru
noc­ti­va­go Phoe­be me­dium pul­sa­bat Olym­pum:
Aeneas (ne­que enim membris dat cu­ra quie­tem)
ip­se se­dens cla­vum­que re­git ve­lis­que mi­nistrat.
at­que il­li me­dio in spa­tio cho­rus, ec­ce, sua­rum
220 Õîð åãî ñïóò­íèö áûëûõ — òåõ íèìô, ÷òî íèì­ôà­ìè ñòà­ëè
È áîæå­ñòâà­ìè ìîðåé ïî âåëå­íüþ âåëè­êîé Êèáå­ëû.
Ðÿäîì ïëû­ëè îíè, ñëîâ­íî â äíè, êîãäà áûëè ÷åë­íà­ìè, —
Ñòîëü­êî æå èõ, ñêîëü­êî ïðåæ­äå ñóäîâ íà ïðè­÷à­ëå ñòî­ÿ­ëî, —
È, ëèøü çàâèäåâ öàðÿ, îêðó­æè­ëè åãî õîðî­âî­äîì.
oc­cur­rit co­mi­tum: nym­phae, quas al­ma Cy­be­be
nu­men ha­be­re ma­ris nym­phas­que e na­vi­bus es­se
ius­se­rat, in­na­bant pa­ri­ter fluc­tus­que se­ca­bant,
quot pri­us aera­tae ste­te­rant ad li­to­ra pro­rae.
adgnos­cunt lon­ge re­gem lustrantque cho­reis.
225 Òà, ÷òî áûëà ñðå­äè íèõ âñåõ ðå÷è­ñòåé — Êèìî­äî­êåÿ, —
Ñóä­íî äîãíàâ, çà êîð­ìó ñõâà­òè­ëàñü ïðà­âîé ðóêîþ,
Ëåâîþ ñòà­ëà ãðå­ñòè, ïîä­íè­ìà­ÿñü èç âîëí ìîë­÷à­ëè­âûõ,
È ãîâî­ðèòü íà÷à­ëà: «Òû ñïèøü, áîãà­ìè ðîæ­äåí­íûé?
Âñòàíü îòî ñíà è êàíà­òû îñëàáü, ïàðó­ñà ðàñ­ïóñ­êàÿ!
qua­rum quae fan­di doc­tis­si­ma Cy­mo­do­cea
po­ne se­quens dextra pup­pim te­net ip­sa­que dor­so
emi­net ac lae­va ta­ci­tis sub­re­mi­gat un­dis.
tum sic ig­na­rum ad­lo­qui­tur: «vi­gi­las­ne, deum gens,
Aenea? vi­gi­la et ve­lis im­mit­te ru­den­tis.
230 Ñîñ­íû ìû, òå, ÷òî ðîñ­ëè íà âåð­øèíå Èäû ñâÿ­ùåí­íîé,
Ïîñëå — òâîè êîðàá­ëè, à íûíå — íèì­ôû ìîð­ñêèå.
 ÷àñ, êîãäà ðóòóë ãðî­çèë íàì êîâàð­íî îãíåì è æåëå­çîì,
Ìû, ïîíå­âî­ëå ïîðâàâ ïðè­÷à­ëîâ ïóòû, ïóñòè­ëèñü
 ìîðå îòûñ­êè­âàòü âàñ. Èáî ñæà­ëè­ëàñü Ìàòåðü íàä íàìè,
nos su­mus, Idaeae sac­ro de ver­ti­ce pi­nus,
nunc pe­la­gi Nym­phae, clas­sis tua. per­fi­dus ut nos
prae­ci­pi­tes fer­ro Ru­tu­lus flam­ma­que pre­me­bat,
ru­pi­mus in­vi­tae tua vin­cu­la te­que per aequor
quae­ri­mus. hanc Ge­net­rix fa­ciem mi­se­ra­ta re­fe­cit
235 Íàì ïîâåëåâ áîãè­íÿ­ìè ñòàòü è æèòü ñðåäü ïó÷è­íû.
Çíàé æå: Àñêà­íèé òåïåðü çà ñòå­íà­ìè çàïåðò è ðâà­ìè,
Êîïèé êîëü­öîì îêðó­æè­ëè åãî îäåð­æè­ìûå Ìàð­ñîì
Ðóòó­ëû. Ïóñòü îòâàæ­íûé ýòðóñê è âñàä­íèê àðêàä­ñêèé
Âñòà­ëè óæå íà ìåñòà — ïðî­òèâ íèõ íàìå­ðåí íàïðà­âèòü
et de­dit es­se deas aevum­que agi­ta­re sub un­dis.
at puer As­ca­nius mu­ro fos­sis­que te­ne­tur
te­la in­ter me­dia at­que hor­ren­tis Mar­te La­ti­nos.
iam lo­ca ius­sa te­net for­ti per­mix­tus Et­rus­co
Ar­cas eques; me­dias il­lis op­po­ne­re tur­mas,
240 Òóð­ìû êîí­íûå Òóðí è íå äàòü èì ê ñòà­íó ïðî­áèòü­ñÿ.
Âñòàíü æå ñ çàðåé, ïðè­çî­âè ê îðó­æüþ ñîþç­íè­êîâ íîâûõ,
×òîáû âðà­ãîâ óïðåäèòü, è âîçü­ìè ñâîé ùèò, ÷òî îêî­âàí
Çîëî­òîì âåñü ïî êðà­ÿì, îãíå­ìîù­íî­ãî áîãà ñîçäà­íüå.
Çàâ­òðàø­íèé äåíü — êîëü ìîè íå ñî÷òåøü òû íàïðàñ­íû­ìè ðå÷è, —
ne castris iun­gant, cer­ta est sen­ten­tia Tur­no.
sur­ge age et Auro­ra so­cios ve­nien­te vo­ca­ri
pri­mus in ar­ma iube et cli­peum ca­pe, quem de­dit ip­se
in­vic­tum Ig­ni­po­tens at­que oras am­biit auro.
cras­ti­na lux, mea si non in­ri­ta dic­ta pu­ta­ris,
245 Ìíî­ãèõ ëàòè­íÿí óçðèò, â áåñ­ïî­ùàä­íîé ïîâåð­æåí­íûõ áèò­âå».
Ìîë­âèâ, îíà îòïëû­ëà, íî ñíà­÷à­ëà ðóêîþ óìå­ëîé
Ñ ñèëîé òîëê­íó­ëà êîð­ìó — è êîðàáëü ïîëå­òåë ìåæ çûáÿ­ìè,
Ñêî­ðî­ñòüþ ñïî­ðÿ ñ êîïüåì èëü ñòðå­ëîé, íàñòè­ãàþ­ùåé âåòåð.
Ñëå­äîì è âñå êîðàá­ëè óáûñò­ðÿ­þò ñâîé áåã. Â èçóì­ëå­íüå
in­gen­tis Ru­tu­lae spec­ta­bit cae­dis acer­vos».
di­xe­rat, et dextra dis­ce­dens im­pu­lit al­tam,
haud ig­na­ra mo­di, pup­pim: fu­git il­la per un­das
ocior et iacu­lo et ven­tos aequan­te sa­git­ta.
in­de aliae ce­le­rant cur­sus. stu­pet insci­us ip­se
250 Âåñòè âíè­ìàë Àíõè­çèä, íî, îáîä­ðåí­íûé çíà­ìå­íüåì íîâûì,
Âçîð óñòðå­ìèë ê íåáå­ñàì è âîç­íåñ ìîëèò­âó Êèáå­ëå:
«Ìàòåðü áëà­ãàÿ áîãîâ, âîç­ëþ­áèâ­øàÿ ãîðû Äèí­äè́ìà,
Áàø­íè, è ñòå­íû, è ëüâîâ, â êîëåñ­íè­öó ïàðîé âïðÿ­æåí­íûõ!
Áóäü íàì â áèò­âàõ âîæäåì, ïðè­áëèçü èñïîë­íå­íüå âåùà­íèé,
Tros An­chi­sia­des, ani­mos ta­men omi­ne tol­lit.
tum bre­vi­ter su­pe­ra as­pec­tans con­ve­xa pre­ca­tur:
«al­ma pa­rens Idaea deum, cui Din­dy­ma cor­di
tur­ri­ge­rae­que ur­bes biiu­gi­que ad fre­na leo­nes,
tu mi­hi nunc pug­nae prin­ceps, tu ri­te pro­pin­ques
255 Âíîâü íèçîé­äè áëà­ãî­ñêëîí­íîé ñòî­ïîé ê ôðè­ãèé­öàì, áîãè­íÿ!»
Òàê îí ñêà­çàë. Ìåæ­äó òåì çààëå­ëà çàðÿ, âîðî­òè­ëîñü
Óòðî, è òåì­íóþ íî÷ü ëó÷è åãî ñ íåáà ïðî­ãíà­ëè.
Ïðåæ­äå âñå­ãî ïðè­êà­çàë Ýíåé äðó­çüÿì, ÷òîáû êàæ­äûé
 áèò­âó ãîòîâ áûë èäòè è ïîñëó­øåí ïåð­âî­ìó çíà­êó.
augu­rium Phry­gi­bus­que ad­sis pe­de, di­va, se­cun­do».
tan­tum ef­fa­tus, et in­te­rea re­vo­lu­ta rue­bat
ma­tu­ra iam lu­ce dies noc­tem­que fu­ga­rat.
Prin­ci­pio so­ciis edi­cit, sig­na se­quan­tur
at­que ani­mos ap­tent ar­mis pug­nae­que pa­rent se.
260 Âîò óæ è òåâ­êðîâ ñâî­èõ, è ëàãåðü îòïðûñê Àíõè­çà
Âèäèò ñ âûñî­êîé êîð­ìû, è êîãäà íà ñîëí­öå ãîðÿ­ùèé
Ïîä­íÿë îí ùèò íà ëåâîé ðóêå, — äî íåáåñ äîëå­òå­ëè
Êðè­êè äàð­äàí­öåâ ñî ñòåí; ðàç­æè­ãà­þò èõ ÿðîñòü íàäåæ­äû,
Ñòðå­ëû èõ ÷àùå ëåòÿò. Òàê âåñ­íîé ê ïîòî­êàì Ñòðè­ìî­íà
iam­que in con­spec­tu Teuc­ros ha­bet et sua castra,
stans cel­sa in pup­pi, cli­peum cum dein­de si­nistra
ex­tu­lit ar­den­tem. cla­mo­rem ad si­de­ra tol­lunt
Dar­da­ni­dae e mu­ris, spes ad­di­ta sus­ci­tat iras,
te­la ma­nu iaciunt, qua­les sub nu­bi­bus at­ris
265 Â íåáå ïëû­âóò æóðàâ­ëè, îêëè­êàÿ äðóã äðó­ãà ïðî­òÿæ­íî,
Ìåæ­äó ìÿòó­ùèõ­ñÿ òó÷ óíî­ñè­ìûå Íîòîì ïîïó­ò­íûì.
Êðè­êàì äèâè­ëèñü è Òóðí, è âîæäè àâçî­íèé­öåâ, ïîêóäà
Ê áåðå­ãó ì÷àâ­øèé­ñÿ ôëîò íå çàìå­òè­ëè âñå, îãëÿ­íóâ­øèñü,
Íå óâèäà­ëè ñóäîâ, ïîä­ëå­òàâ­øèõ ïî ãëà­äè âñå áëè­æå.
Stry­mo­niae dant sig­na grues at­que aethe­ra tra­nant
cum so­ni­tu, fu­giuntque No­tos cla­mo­re se­cun­do.
at Ru­tu­lo re­gi du­ci­bus­que ea mi­ra vi­de­ri
Auso­niis, do­nec ver­sas ad li­to­ra pup­pis
res­pi­ciunt to­tum­que ad­la­bi clas­si­bus aequor.
270 Øëåì ãîðèò íà ÷åëå, ïëà­ìå­íå­åò ãðè­âà íà ãðåáíå,
Âûïóê­ëûé ùèò çîëî­òîé ïîñû­ëà­åò îãíåí­íûé îòñâåò, —
Òàê â ïðî­çðà÷­íîé íî÷è ñðå­äè çâåçä àëå­åò çëî­âå­ùå
Ïëà­ìÿ êðî­âà­âûõ êîìåò èëè Ñèðè­óñ âñõî­äèò, ñâåð­êàÿ,
Æàæ­äó ñ ñîáîé ïðè­íî­ñÿ è ïîâåò­ðèÿ ëþäÿì íåäóæ­íûì,
ar­det apex ca­pi­ti cris­tis­que a ver­ti­ce flam­ma
fun­di­tur et vas­tos um­bo vo­mit aure­us ig­nis:
non se­cus ac li­qui­da si quan­do noc­te co­me­tae
san­gui­nei lu­gub­re ru­bent, aut Si­rius ar­dor
il­le, si­tim mor­bos­que fe­rens mor­ta­li­bus aeg­ris,
275


278
Æàðîì çëî­âðåä­íûì ñâî­èì óäðó­÷àÿ øèðî­êîå íåáî.
Òóðí îäèí ñðå­äè âñåõ íå óòðà­òèë ñïå­ñè­âîé îòâà­ãè:
Âåðèò, ÷òî áåðåã çàé­ìåò è ïðè­áûâ­øèõ íå ïóñòèò íà ñóøó.
[Âíîâü îêëè­êàÿ äðó­çåé, îí ñåðä­öà èì âíîâü îáî­ä­ðÿ­åò:]
«Ñðîê æåëàí­íûé íàñòàë ñ âðà­ãîì ñõâà­òèòü­ñÿ âïëîò­íóþ!
nas­ci­tur et lae­vo contris­tat lu­mi­ne cae­lum.
Haud ta­men auda­ci Tur­no fi­du­cia ces­sit
li­to­ra prae­ci­pe­re et ve­nien­tis pel­le­re ter­ra.
[ultro ani­mos tol­lit dic­tis at­que incre­pat ultro:]
«quod vo­tis op­tas­tis, adest, perfrin­ge­re dextra.
280 Ìàðñ, î ìóæè, — îí â íàøèõ ðóêàõ! Ïóñòü êàæ­äûé, ñðà­æà­ÿñü,
Ïîì­íèò ñâîé äîì è æåíó, ïóñòü âåëè­êèå ïîäâè­ãè ïðåä­êîâ
Êàæ­äûé â äóøå âîñ­êðå­ñèò. Òàê çàõâà­òèì áåðåã, ïîêóäà
Ñòðî­åì íå ñòà­ëè âðà­ãè è íåâåð­íû øàãè èõ íà ñóøå.
Ñ òåìè Ôîð­òó­íà, êòî õðàáð!»
in ma­ni­bus Mars ip­se vi­ris. nunc co­niu­gis es­to
quis­que suae tec­ti­que me­mor, nunc mag­na re­fer­to
fac­ta, pat­rum lau­des. ultro oc­cur­ra­mus ad un­dam,
dum tre­pi­di eg­res­sis­que la­bant ves­ti­gia pri­ma.
auden­tis For­tu­na iuvat».
285 Ìîë­âèò îí òàê — è â äóøå ðàç­ìûø­ëÿ­åò, êîãî çà ñîáîþ
Ê ìîðþ âåñòè è êîìó ïîðó­÷èòü îñà­æäåí­íûå ñòå­íû.
Òîé ïîðîþ Ýíåé âûñà­æè­âàë íà́ áåðåã âîé­ñêî,
Ñõîä­íè ñïó­ñòèâ ñ êîð­ìû. Îòëè­âîì çàòèõ­øå­ãî ìîðÿ
Ïîëü­çó­ÿñü, ìíî­ãèå âíèç â íåãëó­áî­êóþ ïðû­ãà­þò âîäó
haec ait et se­cum ver­sat, quos du­ce­re contra
vel qui­bus ob­ses­sos pos­sit concre­de­re mu­ros.
In­te­rea Aeneas so­cios de pup­pi­bus al­tis
pon­ti­bus ex­po­nit. mul­ti ser­va­re re­cur­sus
lan­guen­tis pe­la­gi et bre­vi­bus se cre­de­re sal­tu,
290 Èëè ïî âåñ­ëàì ñêîëü­çÿò. À Òàð­õîí, ïðè­ìå­òèâ­øè ìåñòî,
Ãäå íå áóøó­åò ïðè­áîé, íå ðîêî­÷åò âîë­íà, ðàç­áè­âà­ÿñü,
Íî äàëå­êî íà ïåñîê íàáå­ãà­åò âàë áåç­îïàñ­íûé,
Òîò­÷àñ êîðàáëü íàïðàâ­ëÿ­åò òóäà è ñîðàò­íè­êîâ ìîëèò:
«Âîè­íû, ñëàâ­íàÿ ðàòü, íàëå­ãàé­òå ñèëü­íåå íà âåñ­ëà,
per re­mos alii. spe­cu­la­tus li­to­ra Tar­chon,
qua va­da non spi­rant nec frac­ta re­mur­mu­rat un­da,
sed ma­re inof­fen­sum cres­cen­ti ad­la­bi­tur aes­tu,
ad­ver­tit sub­ito pro­ras so­cios­que pre­ca­tur:
«nunc, o lec­ta ma­nus, va­li­dis in­cum­bi­te re­mis;
295 Ì÷è­òå, ãîíè­òå ÷åë­íû! Ïóñòü âî âðà­æüþ çåì­ëþ âîí­çÿò­ñÿ
Îñò­ðûå ðîñò­ðû, ïóñòü êèëü áîðîçäîé åå ðàíèò ãëó­áî­êîé!
×òî ìíå ñ òîãî, ÷òî êîðàáëü ðàçî­áüåò­ñÿ, ñ ðàç­ëå­òó óäà­ðÿñü, —
Òîëü­êî áû íà́ áåðåã íàì ñêî­ðåé ñòó­ïèòü!» È åäâà ëèøü
Ðå÷ü îêîí­÷èë Òàð­õîí, êàê ãðåá­öû, íà ñêà­ìüÿõ ïðè­ïîä­íÿâ­øèñü,
tol­li­te, fer­te ra­tes; ini­mi­cam fin­di­te rostris
hanc ter­ram, sul­cum­que si­bi pre­mat ip­sa ca­ri­na.
fran­ge­re nec ta­li pup­pim sta­tio­ne re­cu­so,
ar­rep­ta tel­lu­re se­mel». quae ta­lia postquam
ef­fa­tus Tar­chon, so­cii con­sur­ge­re ton­sis
300 Ê ïàø­íÿì Ëàòèí­ñêèì ÷åë­íû, ïîêðû­òûå ïåíîé, ïîãíà­ëè.
Âðå­çà­ëèñü â áåðåã ñóäà, è â äíî èõ êèëè çàðû­ëèñü,
Âñå íåâðåäè­ìû — ëèøü òâîé, î Òàð­õîí, êîðàáëü áûñò­ðî­õîä­íûé
Âñòàë íà ìåëè, íàëå­òåâ íà ïåñîê, íàíå­ñåí­íûé âîë­íà­ìè.
Äîë­ãî ïðî­òè­âèë­ñÿ îí, øàòà­ÿñü, íàïî­ðó ïðè­áîÿ,
spu­man­tis­que ra­tes ar­vis in­fer­re La­ti­nis,
do­nec rostra te­nent sic­cum et se­de­re ca­ri­nae
om­nes in­no­cuae. sed non pup­pis tua, Tar­chon.
nam­que inflic­ta va­dis dor­so dum pen­det ini­quo,
an­ceps sus­ten­ta­ta diu, fluc­tus­que fa­ti­gat,
305 Íî ðàñ­êî­ëîë­ñÿ — è âîò ìóæè â âîäå î÷ó­òè­ëèñü;
Ïëà­âà­þò âêðóã è ìåøà­þò èäòè èì îáëîì­êè è äîñ­êè,
Çûáü ñáè­âà­åò èõ ñ íîã è, îòõëû­íóâ, îòíî­ñèò îò ñóøè.
Âðå­ìå­íè Òóðí ìåæ­äó òåì íå òåðÿë, íî âñå ñâîå âîé­ñêî
Ê ìîðþ ïîâåë çà ñîáîé è ïîñòðî­èë, ÷òîá íåäðó­ãà âñòðå­òèòü.
sol­vi­tur at­que vi­ros me­diis ex­po­nit in un­dis;
frag­mi­na re­mo­rum quos et flui­tan­tia transtra
im­pe­diunt ret­ra­hit­que pe­des si­mul un­da re­la­bens.
Nec Tur­num seg­nis re­ti­net mo­ra, sed ra­pit acer
to­tam aciem in Teuc­ros et contra in li­to­re sis­tit.
310 Òðóá­íûé ðàç­íî­ñèò­ñÿ çâóê, è — äîá­ðûé çíàê! — íàïà­äà­åò
Ïåð­âûì Ýíåé íà ïîë­êè çåì­ëåäåëü­öåâ — è ïåð­âîþ æåðò­âîé
Âîèí ëàòèí­ñêèé óïàë: áåãîì íàâñòðå­÷ó ãåðîþ
Áðî­ñèë­ñÿ ìîù­íûé Òåðîí, íî, ïðî­áèâ åãî ìåä­íûå ëàòû,
Òóíè­êè òêàíü ðàçî­ðâàâ, òÿæå­ëîé îò çîëîòà, â ðåá­ðà
sig­na ca­nunt. pri­mus tur­mas in­va­sit ag­res­tis
Aeneas, omen pug­nae, stra­vit­que La­ti­nos,
oc­ci­so The­ro­ne, vi­rum qui ma­xi­mus ultro
Aenean pe­tit. huic gla­dio per­que aerea su­ta,
per tu­ni­cam squa­len­tem auro la­tus hau­rit aper­tum.
315 Âïèë­ñÿ Ýíåÿ êëè­íîê. È Ëè́õàñ ïàë, ïîñâÿ­ùåí­íûé
Ôåáó: îí áûë èçâëå­÷åí èç óòðî­áû ìàòå­ðè ìåðò­âîé,
Íî ëèøü ìëà­äåí­öåì åìó óäà­ëîñü èçáåã­íóòü æåëå­çà.
Ïàëè Ãèàñ è Êèñ­ñåé, âàëèâ­øèå ïàëè­öåé òîë­ñòîé
Òîë­ïû âðà­ãîâ: íè ñèëà ðóê, íè îðó­æüå Àëêèäà
in­de Lichan fe­rit, ex­sec­tum iam mat­re pe­rempta
et ti­bi, Phoe­be, sac­rum, ca­sus eva­de­re fer­ri
quod li­cuit par­vo. nec lon­ge, Cis­sea du­rum
im­ma­nem­que Gyan, ster­nen­tis ag­mi­na cla­va,
deie­cit Le­to: ni­hil il­los Her­cu­lis ar­ma
320 Èõ íå ñïàñ­ëè, íè ðîäè­òåëü Ìåëàìï, Ãåð­êó­ëå­ñà ïîìîù­íèê,
Ñ íèì íåðàç­ëó÷­íûé, äîêîëü çåì­ëÿ îòÿã­÷à­ëà òðóäà­ìè
Áîãà. Áðî­ñà­åò Ýíåé â ïîíà­ïðàñ­íó âîïèâ­øå­ãî Ôàðà
Äðîò — è â ðàñ­êðû­òûõ óñòàõ çàñòðå­âà­åò îñò­ðîå æàëî.
Ïàë áû è òû, î Êèäîí, çà âîç­ëþá­ëåí­íûì ñëå­äóÿ íîâûì,
nec va­li­dae iuve­re ma­nus ge­ni­tor­que Me­lam­pus,
Al­ci­dae co­mes us­que gra­vis dum ter­ra la­bo­res
prae­buit. ec­ce Pha­ro, vo­ces dum iac­tat iner­tis,
in­tor­quens iacu­lum cla­man­ti sis­tit in ore.
tu quo­que, fla­ven­tem pri­ma la­nu­gi­ne ma­las
325 Êëè­òîì, ÷üè ùåêè ïîêðûë âïåð­âûå ïóøîê çîëî­òè­ñòûé,
 ïðà­õå ëåæàë áû è òû, îò ðóêè Äàð­äà­íèäà ïîãèá­íóâ,
Ñòðà­ñòüþ, ÷òî ê þíî­øàì ëèøü òåáÿ âëåê­ëà, íå òðå­âî­æèì,
Åñëè áû áðà­òüÿ òâîè íå ïðè­ì÷à­ëèñü êîãîð­òîé ñïëî­÷åí­íîé,
Ôîð­êà ñûíû; êàê îäèí, âñå ñåìå­ðî êîïüÿ áðî­ñà­þò,
dum se­que­ris Cly­tium in­fe­lix, no­va gau­dia, Cy­don,
Dar­da­nia stra­tus dextra, se­cu­rus amo­rum,
qui iuve­num ti­bi sem­per erant, mi­se­ran­de iace­res,
ni frat­rum sti­pa­ta co­hors fo­ret ob­via, Phor­ci
pro­ge­nies, sep­tem nu­me­ro, sep­te­na­que te­la
330 Íî îòñêî­÷è­ëè îíè îò ùèòà è øëå­ìà Ýíåÿ
Èëè, Âåíå­ðîé áëà­ãîé îòêëî­íåí­íûå, òîëü­êî çàäå­ëè
Òåëî åìó. Òóò âåð­íî­ìó öàðü ïðî­ìîë­âèë Àõà­òó:
«Êîïüÿ ïîäàé! Èç íèõ íè îäíî íå ìåòíåò ïîíà­ïðàñ­íó
 ðóòó­ëîâ ýòà ðóêà: âåäü ïîä Òðî­åé íå ðàç îñòà­âà­ëèñü
co­ni­ciunt: par­tim ga­lea cli­peo­que re­sul­tant
in­ri­ta, def­le­xit par­tim strin­gen­tia cor­pus
al­ma Ve­nus. fi­dum Aeneas ad­fa­tur Acha­ten:
«sug­ge­re te­la mi­hi: non ul­lum dex­te­ra frustra
tor­se­rit in Ru­tu­los, ste­te­runt quae in cor­po­re Grai­um
335 Êîïüÿ ìîè ó àðãè­âÿí â ãðóäè!» È, ïðî­ìîë­âèâ, ñõâà­òèë îí
Ïèêó è áðî­ñèë åå, è îíà ó Ìåî­íà ñ ðàç­ëå­òà
Ìåäü ïðî­áè­âà­åò ùèòà è ñêâîçü ïàí­öèðü â ãðóäü ïðî­íè­êà­åò.
Áðàò Àëü­êà­íîð ïîä­áå­ãà­åò ê íåìó, ÷òîá Ìåî­íà â ïàäå­íüå
Ïðà­âîé ðóêîé ïîä­äåð­æàòü, íî êîïüå, íå óòðà­òèâ­øè ñèëû,
Ilia­cis cam­pis». tum mag­nam cor­ri­pit has­tam
et iacit: il­la vo­lans cli­pei transver­be­rat aera
Maeo­nis et tho­ra­ca si­mul cum pec­to­re rum­pit.
huic fra­ter su­bit Al­ca­nor frat­rem­que ruen­tem
sus­ten­ta dextra: traiec­to mis­sa la­cer­to
340 Äàëü­øå áåã ñâîé ñòðå­ìèò è ïðîí­çà­åò ïëå­÷î Àëü­êà­íî­ðó,
È, îìåðò­âåâ, ïîâè­ñà­åò ðóêà, äåð­æàñü ëèøü íà æèëàõ.
Íó́ìèòîð, âûðâàâ êîïüå èç òåëà áðà­òà, â Ýíåÿ
Ìåòèò, — íî ïîðà­çèòü íå äàíî åìó áûëî ãåðîÿ:
Òîëü­êî Àõà­òà â áåä­ðî ìîãó­÷å­ãî ðàíè­ëà ïèêà.
pro­ti­nus has­ta fu­git ser­vat­que cruen­ta te­no­rem,
dex­te­ra­que ex ume­ro ner­vis mo­ri­bun­da pe­pen­dit.
tum Nu­mi­tor iacu­lo frat­ris de cor­po­re rap­to
Aenean pe­tiit; sed non et fi­ge­re contra
est li­ci­tum, mag­ni­que fe­mur perstrin­xit Acha­tae.
345 Þíîé ñèëîþ ãîðä, ïîä­áå­ãà­åò âîè­òåëü èç Êóðèé,
Êëà­âç, è Äðèî­ïà ðàçèò îí èçäà­ëè ïèêîé íåãèá­êîé;
Áðî­øå­íà ñèëü­íîé ðóêîé, ãîâî­ðèâ­øå­ìó ÷òî-òî Äðèî­ïó
 ãîð­ëî âîí­çè­ëàñü îíà, è ðå÷ü è æèçíü îáðû­âàÿ;
Âíèç ëèöîì îí óïàë è êðî­âüþ ãóñòîé çàõëåá­íóë­ñÿ.
Hic Cu­ri­bus, fi­dens pri­mae­vo cor­po­re, Clau­sus
ad­ve­nit et ri­gi­da Dryo­pem fe­rit emi­nus has­ta
sub men­tum gra­vi­ter pres­sa pa­ri­ter­que lo­quen­tis
vo­cem ani­mam­que ra­pit traiec­to gut­tu­re: at il­le
fron­te fe­rit ter­ram et cras­sum vo­mit ore cruo­rem.
350 Òðîå ôðà­êèé­ñêèõ áîé­öîâ, Áîðåÿ äàëü­íèõ ïîòîì­êîâ, —
Èäàñ-îòåö èõ ïðè­ñëàë èç îò÷å­ãî Èñìà­ðà â áèò­âû, —
Êëà­âçà ðóêîé ñðà­æå­íû, ïîãèá­ëè îò ðàí. Ïîä­áå­ãà­åò
Ñ âîé­ñêîì àâðóí­êîâ Àëåç, è Ìåñ­ñàï, Íåï­òó­íî­âà îòðàñëü,
Ì÷èò íà ïðå­êðàñ­íûõ êîíÿõ. È îäíè, è äðó­ãèå ñòðå­ìÿò­ñÿ
tres quo­que Threi­cios Bo­reae de gen­te sup­re­ma
et tris, quos Idas pa­ter et pat­ria Is­ma­ra mit­tit,
per va­rios ster­nit ca­sus. ac­cur­rit Ha­lae­sus
Aurun­cae­que ma­nus, su­bit et Nep­tu­nia pro­les,
in­sig­nis Mes­sa­pus equis. ex­pel­le­re ten­dunt
355 Âñïÿòü âðà­ãîâ îòòåñ­íèòü. Íà ïîðî­ãå Àâçî­íèè áèò­âà
Ãðîç­íî êèïèò. Òàê âåò­ðû ïîðîé, âðàæ­äóÿ â ýôè­ðå,
Áîðþò­ñÿ ìåæ­äó ñîáîé, ðàâ­íû îòâà­ãîé è ñèëîé,
È íå õîòÿò óñòó­ïèòü íè îíè, íè ìîðå, íè òó÷è:
Äîë­ãî óïîð­ñò­âó­þò âñå, è íåÿñåí èñõîä èõ ñðà­æå­íüÿ.
nunc hi, nunc il­li; cer­ta­tur li­mi­ne in ip­so
Auso­niae. mag­no dis­cor­des aethe­re ven­ti
proe­lia ceu tol­lunt ani­mis et vi­ri­bus aequis;
non ip­si in­ter se, non nu­bi­la, non ma­re ce­dit;
an­ceps pug­na diu, stant ob­ni­xa om­nia contra:
360 Òàê æå òðî­ÿí­ñêàÿ ðàòü ñ ëàòèí­ñêîé ðàòüþ ñõâà­òè­ëàñü,
Ãðó­äüþ â ãðóäü, íîãà ê íîãå, ïðî­òèâ­íè­êè áüþò­ñÿ.
 ïîëå ñ äðó­ãîé ñòî­ðî­íû, ãäå ïîòîê âåñåí­íèé îñòà­âèë
Ìíî­æå­ñòâî øàò­êèõ êàì­íåé è ñ îáðû­âà ñìû­òûõ äåðå­âüåâ,
Äðîã­íóë àðêàä­öåâ îòðÿä, íåïðè­âû÷­íûõ ê ïåøå­ìó ñòðîþ
haud ali­ter Troia­nae acies acies­que La­ti­nae
con­cur­runt, hae­ret pe­de pes den­sus­que vi­ro vir.
At par­te ex alia, qua sa­xa ro­tan­tia la­te
im­pu­le­rat tor­rens ar­bus­ta­que di­ru­ta ri­pis,
Ar­ca­das, in­sue­tos acies in­fer­re pe­destris,
365 (Ìåñò­íîñòü íåðîâ­íàÿ èõ çàñòà­âè­ëà ñåä­ëà ïîêè­íóòü);
 áåã­ñòâî ïóñòè­ëèñü îíè îò ëàòè­íÿí, â ïîãîíå óïîð­íûõ.
Ýòî óâèäåâ, Ïàë­ëàíò — ÷òî åùå â íóæ­äå îñòà­åò­ñÿ? —
Äîá­ëåñòü äðó­çåé ñòðå­ìèò­ñÿ çàæå÷ü òî ìîëü­áîé, òî óïðå­êîì:
«×òî æå áåæè­òå âû âñå? Ýâàíä­ðà èìå­íåì ãðîì­êèì,
ut vi­dit Pal­lus La­tio da­re ter­ga se­qua­ci
(as­pe­ra quis na­tu­ra lo­ci di­mit­te­re quan­do
sua­sit equos), unum quod re­bus res­tat ege­nis,
nunc pre­ce, nunc dic­tis vir­tu­tem ac­cen­dit ama­ris:
«quo fu­gi­tis, so­cii? per vos et for­tia fac­ta,
370 Ñëà­âîé äåÿ­íèé åãî è áûëûõ ïîáåä è íàäåæ­äîé
Ñûíà ñðàâ­íÿòü­ñÿ ñ îòöîì è ñòÿ­æàòü õâà­ëó — çàêëè­íàþ:
 áåã­ñòâå ñïà­ñå­íüÿ ñåáå íå èùè­òå! Ìå÷à­ìè äîëæ­íû ìû
Ïóòü ïðî­ðó­áèòü! Òóäà, ãäå âðà­ãè ëàâè­íîé ãóñòîþ
Ì÷àò­ñÿ íà íàñ, îò÷èç­íà çîâåò è âàñ è Ïàë­ëàí­òà.
per du­cis Euandri no­men de­vic­ta­que bel­la
spem­que meam, pat­riae quae nunc su­bit aemu­la lau­di,
fi­di­te ne pe­di­bus. fer­ro rum­pen­da per hos­tis
est via. qua glo­bus il­le vi­rum den­sis­si­mus ur­get,
hac vos et Pal­lan­ta du­cem pat­ria al­ta re­pos­cit.
375 Íàñ íå áîãè òåñ­íÿò: ïðî­òèâ­íèê ïðå­ñëå­äó­åò ñìåðò­íûé
Ñìåðò­íûõ, — íå ìåíü­øå ó íàñ è ñåð­äåö, è ðóê, è îðó­æüÿ!
Ñòîé­òå! Âîë­íà ïðå­ãðàæ­äà­åò íàì ïóòü, êîí­÷à­åò­ñÿ ñóøà:
Íåêóäà äàëü­øå áåæàòü! Èëü ïîì÷è­òåñü âû ïî ìîðþ â Òðîþ?»
Òàê îí ïðî­ìîë­âèë — è ñàì âðó­áèë­ñÿ â ãóùó ëàòè­íÿí.
nu­mi­na nul­la pre­munt, mor­ta­li ur­ge­mur ab hos­te
mor­ta­les; to­ti­dem no­bis ani­mae­que ma­nus­que.
ec­ce, ma­ris mag­na clau­dit nos obi­ce pon­tus,
deest iam ter­ra fu­gae; pe­la­gus Troiam­ne pe­te­mus?»
haec ait et me­dius den­sos pro­rum­pit in hos­tis.
380 Ïåð­âûì çëàÿ ñóäü­áà ïîñëà­ëà íàâñòðå­÷ó Ïàë­ëàí­òó
Ëàãà: òÿæå­ëûé ïîä­íÿòü õîòåë îí êàìåíü, íàãíóâ­øèñü,
Íî ðàç­ìàõ­íóë­ñÿ Ïàë­ëàíò è êîïüå âîí­çèë åìó â ñïè­íó
Òàì, ãäå ðåá­ðà õðå­áåò ðàç­äâè­ãà­åò, — è âûòà­ùèë ñ ñèëîé
Æàëî êîïüÿ èç êîñòåé. Òóò Ãèñ­áîí, íàïðàñ­íî íàäå­ÿñü
Ob­vius huic pri­mum, fa­tis ad­duc­tus ini­quis,
fit La­gus. hunc, mag­no vel­lit dum pon­de­re sa­xum,
in­tor­to fi­git te­lo, discri­mi­na cos­tis
per me­dium qua spi­na da­bat, has­tam­que re­cep­tat
os­si­bus hae­ren­tem. quem non su­per oc­cu­pat His­bo,
385 Þíî­øó ïåð­âûì ñðà­çèòü, íàïà­äà­åò, çàáûâ îñòî­ðîæ­íîñòü, —
Óì ïîìðà­÷èë åìó ãíåâ è áîëü çà óáè­òî­ãî äðó­ãà, —
Íî ïðè­íè­ìà­åò åãî íà êëè­íîê Ïàë­ëàíò è âîí­çà­åò
 ëåã­êîå ìå÷. Àíõå­ìîë, ñòà­ðèí­íî­ãî ðîäà ïîòî­ìîê,
Ðåòà äåð­çîñò­íûé âíóê, îñêâåð­íèâ­øèé ìà÷å­õè ëîæå,
il­le qui­dem hoc spe­rans: nam Pal­las an­te ruen­tem,
dum fu­rit, in­cau­tum cru­de­li mor­te so­da­lis
ex­ci­pit at­que en­sem tu­mi­do in pul­mo­ne re­con­dit.
hinc Sthe­nium pe­tit et Rhoe­ti de gen­te ve­tus­ta
An­che­mo­lum, tha­la­mos ausum in­ces­ta­re no­ver­cae.
390 Ïàë íà ëàòèí­ñêèõ ïîëÿõ, è Ñôå­íèé, è Òèì­áåð ñ Ëàðèäîì, —
Äàâ­êà ñûíû-áëèç­íå­öû, ìåæ ñîáîé âû áûëè ïîõî­æè
Òàê, ÷òî ìàòü è îòåö â çàáëóæ­äå­íüå ñëà­äîñò­íîì ÷àñòî
Ïóòà­ëè âàñ, — íî îòíÿë Ïàë­ëàíò âàøå ñõîä­ñòâî æåñòî­êî:
Ãîëî­âó, Òèì­áåð, òåáå ìå÷îì Ýâàíä­ðà îòñåê îí,
vos etiam, ge­mi­ni, Ru­tu­lis ce­ci­dis­tis in ar­vis,
Dau­cia, La­ri­de Thym­ber­que, si­mil­li­ma pro­les,
in­discre­ta suis gra­tus­que pa­ren­ti­bus er­ror;
at nunc du­ra de­dit vo­bis discri­mi­na Pal­las:
nam ti­bi, Thymbre, ca­put Euandri­us abstu­lit en­sis,
395 Ïðà­âàÿ ïðî÷ü îò ïëå­÷à îòëå­òå­ëà ðóêà ó Ëàðèäà,
Ïàëü­öû ùóïà­þò ìå÷, â ñîäðî­ãà­íüå ïðåä­ñìåðò­íîì ñæè­ìà­ÿñü.
Ðå÷üþ âîæäÿ çàææå­íû, íà åãî äåÿ­íüÿ àðêàä­öû
Ñìîò­ðÿò — è âíîâü íà âðà­ãà ïîñû­ëà­þò èõ ñòûä è îáèäà.
Ñáðî­ñèë Ðåòåÿ Ïàë­ëàíò ñ êîëåñ­íè­öû äâó­êîí­íîé, â êîòî­ðîé
te de­ci­sa suum, La­ri­de, dex­te­ra quae­rit
se­mia­ni­mes­que mi­cant di­gi­ti fer­rum­que ret­rac­tant.
Ar­ca­das ac­cen­sos mo­ni­tu et praec­la­ra tuen­tis
fac­ta vi­ri mix­tus do­lor et pu­dor ar­mat in hos­tis.
tum Pal­las biiu­gis fu­gien­tem Rhoe­tea prae­ter
400 Ìèìî ëåòåë îí, — è òåì îòñðî­÷è­ëàñü Èëà ïîãè­áåëü:
Èáî â Èëà Ïàë­ëàíò íàöå­ëèë èçäà­ëè ïèêó,
Íî ïîä óäàð ïîïàë Ðåòåé, îò âàñ óáå­ãàâ­øèé,
Áðà­òüÿ îòâàæ­íûå, Òèð è Òåâ­òðàíò; ñ êîëåñ­íè­öû óïàë îí,
 çåì­ëþ ëàòèí­ñêóþ áüþò ñòî­ïû â ñîäðî­ãà­íüÿõ ïðåä­ñìåðò­íûõ.
trai­cit. hoc spa­tium tan­tum­que mo­rae fuit Ilo.
Ilo nam­que pro­cul va­li­dam de­re­xe­rat has­tam:
quam me­dius Rhoe­teus in­ter­ci­pit, op­ti­me Teuth­ra,
te fu­giens frat­rem­que Ty­ren; cur­ru­que vo­lu­tus
cae­dit se­mia­ni­mis Ru­tu­lo­rum cal­ci­bus ar­va.
405 Ñëîâ­íî êàê çíîé­íîé ïîðîé, êîãäà âåòåð ïîäó­åò æåëàí­íûé,
 ðàç­íûõ ìåñòàõ ïîä­æè­ãà­åò ïàñ­òóõ æíè­âüå — è, äîñòèã­íóâ
Âìèã ñåðåäè­íû ñòåð­íè, âîåäè­íî ñëè­âà­åò­ñÿ ïëà­ìÿ,
Ñòðî­åì øèðî­êèì ëåòèò ïî ïîëÿì Âóë­êà­íî­âî âîé­ñêî,
Îí æå, ëèêóÿ, ñ õîë­ìà íà ïîæàð ïîáåä­íûé âçè­ðà­åò, —
ac ve­lut op­ta­to ven­tis aes­ta­te coor­tis
dis­per­sa im­mit­tit sil­vis in­cen­dia pas­tor;
cor­rep­tis sub­ito me­diis ex­ten­di­tur una
hor­ri­da per la­tos acies Vol­ca­nia cam­pos;
il­le se­dens vic­tor flam­mas des­pec­tat ovan­tis:
410 Òàê âîåäè­íî ñëè­ëàñü è äîá­ëåñòü äðó­çåé, çàãî­ðåâ­øèñü:
Âñå ê Ïàë­ëàí­òó ñïå­øàò. Íî Àëåç, áåç­óäåðæ­íûé â áèò­âå,
Áðî­ñèë­ñÿ ïðÿ­ìî íà íèõ, ïîä ïðè­êðû­òüåì ùèòà ïðè­ãè­áà­ÿñü,
Âìèã îí Ëàäî­íà ñðà­çèë, è Ôåðå­òà, è âñëåä Äåìî­äî­êà,
Ðóêó Ñòðè­ìî­íèé çàíåñ íàä çàòûë­êîì Àëå­çà — íî òîò­÷àñ
non ali­ter so­cium vir­tus coit om­nis in unum
te­que iuvat, Pal­la. sed bel­lis acer Ha­lae­sus
ten­dit in ad­ver­sos se­que in sua col­li­git ar­ma.
hic mac­tat La­do­na Phe­re­ta­que De­mo­do­cum­que,
Stry­mo­nio dextram ful­gen­ti de­ri­pit en­se
415 Ìå÷ åå îñò­ðûé îòñåê. Â ëèöî îí óäà­ðèë Ôîàí­òà
Êàì­íåì — è áðûç­íóë ìîçã âïå­ðå­ìåø­êó ñ îñêîë­êà­ìè êîñòè.
Ðîêà ñòðà­øàñü, óêðû­âàë ñðåäü ëåñîâ Àëå­çà ðîäè­òåëü,
Íî ëèøü òîëü­êî ñìå­æèë ñòà­ðèê ïîáëåä­íåâ­øèå âåêè,
Ïàð­êè íà ñûíà òîò­÷àñ íàëî­æè­ëè ðóêó è â æåðò­âó
ela­tam in iugu­lum, sa­xo fe­rit ora Thoan­tis
os­sa­que dis­per­sit ce­reb­ro per­mix­ta cruen­to.
fa­ta ca­nens sil­vis ge­ni­tor ce­la­rat Ha­lae­sum:
ut se­nior le­to ca­nen­tia lu­mi­na sol­vit,
inie­ce­re ma­num Par­cae te­lis­que sac­ra­runt
420 Êîïüÿì Ýâàíä­ðà åãî îáðåê­ëè. Ïàë­ëàíò, çàìàõ­íóâ­øèñü,
Òèá­ðó âçìî­ëèë­ñÿ: «Îòåö, êîïüþ, êîòî­ðûì ÿ öåëþñü,
Äàé óäà­÷ó, îòêðîé äîðî­ãó â ñåðä­öå Àëå­çà!
ß æå ñ äîñïå­õîì âðà­ãà êîïüå íà äóá òâîé ïîâå­øó».
Âíÿë ìîëü­áå Òèáå­ðèí, è Àëåç, ïðè­êðûâ Èìà­î­íà,
Euandri. quem sic Pal­las pe­tit an­te pre­ca­tus:
«da nunc, Thyb­ri pa­ter, fer­ro, quod mis­si­le lib­ro,
for­tu­nam at­que viam du­ri per pec­tus Ha­lae­si.
haec ar­ma exu­vias­que vi­ri tua quer­cus ha­be­bit».
audiit il­la deus; dum te­xit Imao­na Ha­lae­sus,
425 Ñàì áåç­îðóæ­íóþ ãðóäü ïîä êîïüå àðêà­ä­öà ïîä­ñòà­âèë.
Íî èòà­ëèé­öàì íå äàë óñòðà­øèòü­ñÿ ãèáå­ëüþ ìóæà
Ëàâç, ÷òî â ðàò­íîì òðóäå íåñ îäèí îãðîì­íóþ äîëþ:
Ïàë Àáàíò, ïðå­ãðà­äà âðà­ãàì, ñðå­äîòî­÷èå áèò­âû,
Òóñ­êîâ ðåäå­þò ðÿäû, ïîãè­áà­þò àðêàä­öû è ñ íèìè
Ar­ca­dio in­fe­lix te­lo dat pec­tus iner­mum.
At non cae­de vi­ri tan­ta per­ter­ri­ta Lau­sus,
pars in­gens bel­li, si­nit ag­mi­na: pri­mus Aban­tem
op­po­si­tum in­te­ri­mit, pug­nae no­dum­que mo­ram­que.
ster­ni­tur Ar­ca­diae pro­les, ster­nun­tur Et­rus­ci,
430 Âû, êòî âîò­ùå èçáå­æàë àõåé­ñêèõ êîïèé, — òðî­ÿí­öû.
Ðàòè âïëîò­íóþ ñîøëèñü, è âîæäè ðàâ­íû èõ, è ñèëû.
Çàä­íèå ðâóò­ñÿ âïå­ðåä, óïëîò­íÿ­åò­ñÿ ñòðîé, íåâîç­ìîæ­íî
Ðóêó â òîë­ïå çàíå­ñòè. Îòñþäà Ïàë­ëàíò íàñòó­ïà­åò,
Ëàâç îòòóäà òåñ­íèò. Ïî÷òè ðîâåñ­íè­êè îáà,
et vos, o Grais im­per­di­ta cor­po­ra, Teuc­ri.
ag­mi­na con­cur­runt du­ci­bus­que et vi­ri­bus aequis.
extre­mi ad­den­sent acies nec tur­ba mo­ve­ri
te­la ma­nus­que si­nit. hinc Pal­las instat et ur­get,
hinc contra Lau­sus, nec mul­tum discre­pat aetas,
435 Îáà ïðå­êðàñ­íû ëèöîì — íî îáî­èì íǻ äàëè ñóäü­áû
Ê îò÷èì âåð­íóòü­ñÿ äîìàì; ïîâå­ëè­òåëü âåëè­êèé Îëèì­ïà
Èì íå äîç­âî­ëèë ñîé­òèñü ëèöîì ê ëèöó â ïîåäèí­êå:
Âñêî­ðå îáî­èõ æäà­ëà îò âðà­ãà ñèëü­íåé­øå­ãî ãèáåëü.
Òóð­íó ìåæ òåì áëà­ãàÿ ñåñò­ðà óêà­çà­ëà, ÷òî äîëæ­íî
eg­re­gii for­ma, sed quis For­tu­na ne­ga­rat
in pat­riam re­di­tus. ip­sos con­cur­re­re pas­sus
haud ta­men in­ter se mag­ni reg­na­tor Olym­pi;
mox il­los sua fa­ta ma­nent maio­re sub hos­te.
In­te­rea so­ror al­ma mo­net suc­ce­de­re Lau­so
440 Ëàâ­çó ïîìî÷ü, è ãåðîé â êîëåñ­íè­öå êðû­ëà­òîé ïîì÷àë­ñÿ
È, óâèäàâ­øè ñâî­èõ, çàêðè­÷àë: «Ïîêèíü­òå ñðà­æå­íüå!
ß íàïà­äó íà Ïàë­ëàí­òà îäèí, îáðå­÷åí îí â äîáû­÷ó
Ìíå îäíî­ìó! Î, åñëè áû íàñ è îòåö åãî âèäåë!»
Ìîë­âèò îí òàê, è áîé­öû ïî ïðè­êà­çó åãî îòñòó­ïà­þò.
Tur­num, qui vo­luc­ri cur­ru me­dium se­cat ag­men.
ut vi­dit so­cios: «tem­pus de­sis­te­re pug­nae;
so­lus ego in Pal­lan­ta fe­ror, so­li mi­hi Pal­las
de­be­tur; cu­pe­rem ip­se pa­rens spec­ta­tor ades­set».
haec ait, et so­cii ces­se­runt aequo­re ius­so.
445 Ñìîò­ðèò Ïàë­ëàíò, èçóì­ëåí, êàê, íàä­ìåí­íûì ïðè­êà­çàì ïîñëóø­íû,
Ðóòó­ëû âìèã îòî­øëè, è âðà­ãà âî âåñü ðîñò èñïî­ëèí­ñêèé
Ìåðèò îí âçãëÿäîì óãðþ­ìûì, è ïîëå âîêðóã îçè­ðà­åò,
È, âûñòó­ïàÿ âïå­ðåä, îòâå­÷à­åò íà ðå÷è òèðà­íà:
«Èëè äîñïåõ, ÷òî ñ òåáÿ ÿ ñîðâó, ïðî­ñëà­âèò Ïàë­ëàí­òà,
at Ru­tu­lum absces­su iuve­nis tum, ius­sa su­per­ba
mi­ra­tus, stu­pet in Tur­no cor­pus­que per in­gens
lu­mi­na vol­vit obit­que tru­ci pro­cul om­nia vi­su,
ta­li­bus et dic­tis it contra dic­ta ty­ran­ni:
«aut spo­liis ego iam rap­tis lau­da­bor opi­mis
450 Èëè ïðå­êðàñ­íàÿ ñìåðòü. Îòåö ê îáî­èì èñõî­äàì
Ðàâ­íî ãîòîâ. Óãðî­çû îñòàâü!» È, ïðî­ìîë­âèâ, ñðåäü ïîëÿ
Âñòàë Ïàë­ëàíò — è â ãðóäè çàñòû­ëà êðîâü ó àðêàä­öåâ.
Ñïðûã­íóë è Òóðí ñ êîëåñ­íè­öû ñâî­åé, ÷òîáû ïåøèì ñðà­æàòü­ñÿ.
Ñõî­äÿò­ñÿ áëè­æå âðà­ãè. Ñëîâ­íî ëåâ, ÷òî, çàâèäåâ ñ óòå­ñà
aut le­to in­sig­ni; sor­ti pa­ter aequ­us ut­ri­que est.
tol­le mi­nas». fa­tus me­dium pro­ce­dit in aequor.
fri­gi­dus Ar­ca­di­bus coit in prae­cor­dia san­guis.
de­si­luit Tur­nus biiu­gis, pe­des ap­pa­rat ire
com­mi­nus; ut­que leo, spe­cu­la cum vi­dit ab al­ta
455  ïîëå äà븭êî áûêà, ê ñìåð­òåëü­íîé ãîòî­âî­ãî ñõâàò­êå,
Ì÷èò­ñÿ, — òàê Òóðí ïîä­ëå­òåë, ïîäîá­íûé õèù­íî­ìó çâå­ðþ.
Âèäÿ, ÷òî âðàã ïîäî­øåë íà áðî­ñîê êîïüÿ, è ðåøèâ­øèñü
Ïåð­âûì íàïàñòü, — åñëè õðàá­ðûì ïîìî÷ü ïðè ñèëàõ íåðàâ­íûõ
Æðå­áèé ìîæåò, — Ïàë­ëàíò ê íåáå­ñàì ñ ìîëü­áîé îáðà­òèë­ñÿ:
sta­re pro­cul cam­pis me­di­tan­tem in proe­lia tau­rum,
ad­vo­lat: haud alia est Tur­ni ve­nien­tis ima­go.
hunc ubi con­ti­guum mis­sae fo­re cre­di­dit has­tae,
ire prior Pal­las, si qua fors adiu­vet ausum
vi­ri­bus im­pa­ri­bus, mag­num­que ita ad aethe­ra fa­tur:
460 «Ãîñòå­ïðè­èì­ñò­âîì îòöà è ñòî­ëîì, çà êîòî­ðûì îäíà­æäû
Òû ïðè­øåëü­öåì ñèäåë, Àëêèä, òåáÿ çàêëè­íàþ:
Ïîäâèã ñâåð­øèòü ïîìî­ãè! Ïóñòü óâèäèò Òóðí, óìè­ðàÿ,
Êàê ñíè­ìàþ ñ íåãî äîñïå­õè ÿ, ïîáåäè­òåëü!»
Ñëû­øèò Ïàë­ëàí­òà ìîëü­áó è ãëó­áî­êî â ãðóäè ïîäàâ­ëÿ­åò
«per pat­ris hos­pi­tium et men­sas, quas ad­ve­na adis­ti,
te pre­cor, Al­ci­de, coep­tis in­gen­ti­bus ad­sis.
cer­nat se­mi­ne­ci si­bi me ra­pe­re ar­ma cruen­ta
vic­to­rem­que fe­rant mo­rien­tia lu­mi­na Tur­ni».
audiit Al­ci­des iuve­nem mag­num­que sub imo
465 Ãîðåñò­íûé ñòîí Ãåð­êó­ëåñ è ñëå­çû ëüåò ïîíà­ïðàñ­íó.
Ñûíà Þïè­òåð ìåæ òåì óòå­øà­åò ëàñ­êî­âîé ðå÷üþ:
«Êàæ­äî­ìó ñâîé ïîëî­æåí ïðå­äåë. Áåç­âîç­âðàò­íî è êðàò­êî
Âðå­ìÿ æèç­íè ëþä­ñêîé. Íî óìíî­æèòü äåÿ­íüÿ­ìè ñëà­âó —
 ýòîì äîá­ëå­ñòè äîëã. Ïîä âûñî­êè­ìè ñòå­íà­ìè Òðîè
cor­de pre­mit ge­mi­tum lac­ri­mas­que ef­fun­dit ina­nis.
tum ge­ni­tor na­tum dic­tis ad­fa­tur ami­cis:
«stat sua cui­que dies, bre­ve et in­re­pa­ra­bi­le tem­pus
om­ni­bus est vi­tae; sed fa­mam ex­ten­de­re fac­tis,
hoc vir­tu­tis opus. Troiae sub moe­ni­bus al­tis
470 Ìíî­ãèå äåòè áîãîâ ïîãèá­ëè. Ìíîþ ðîæ­äåí­íûé
Ïàë â èõ ÷èñ­ëå Ñàð­ïå­äîí. Çíàé, ñóäü­áà óæå ïðè­çû­âà­åò
Òóð­íà, è áëè­çîê êîíåö åìó îòìå­ðåí­íîé æèç­íè».
Òàê îí ïðî­ìîë­âèë è âçîð îòâðà­òèë îò ïàøåí ëàòèí­ñêèõ.
Ñ ñèëîé Ïàë­ëàíò ìåæ­äó òåì ìåò­íóë êîïüå — è íåìåä­ëÿ
tot gna­ti ce­ci­de­re deum, quin oc­ci­dit una
Sar­pe­don, mea pro­ge­nies. etiam sua Tur­num
fa­ta vo­cant me­tas­que da­ti per­ve­nit ad aevi».
sic ait at­que ocu­los Ru­tu­lo­rum rei­cit ar­vis.
At Pal­las mag­nis emit­tit vi­ri­bus has­tam
475 Ìå÷ ñâåð­êàþ­ùèé ñâîé èç ïîëûõ âûõâà­òèë íîæåí.
Âðî­âåíü ñ ïëå­÷îì, îäå­òûì â áðî­íþ, óäà­ðè­ëà Òóð­íà
Ïèêà, ó êðàÿ ùèòà ïðî­áèâ äîðî­ãó ñ ðàç­ëå­òà,
Íî ëèøü çàäå­ëà ñëåã­êà ìîãó­÷åå ðóòó­ëà òåëî.
Òóðí, ïîòðÿ­ñàÿ êîïüåì ñ íàêî­íå÷­íè­êîì îñò­ðûì æåëåç­íûì,
va­gi­na­que ca­va ful­gen­tem de­ri­pit en­sem.
il­la vo­lans, ume­ri sur­gunt qua teg­mi­na sum­ma,
in­ci­dit at­que viam cli­pei mo­li­ta per oras
tan­dem etiam mag­no strin­xit de cor­po­re Tur­ni.
Hic Tur­nus fer­ro prae­fi­xum ro­bur acu­to
480 Öåëèë­ñÿ äîë­ãî — è âîò âî âðà­ãà ïîñëàë åãî, ìîë­âèâ:
«Ñàì ïîãëÿäè, íå îñò­ðåé ëè ó íàñ íàòî­÷å­íû êîïüÿ!»
Òàê îí ñêà­çàë. Â ñåðåäè­íó ùèòà ïðè­øåë­ñÿ òÿæå­ëûé
Òóð­íà óäàð, — è, ïðî­áèâ ìíî­ãî­ñëîé­íóþ ìåäü è æåëå­çî,
Áû÷üè êîæè ïðî­ðâàâ, îäå­âàâ­øèå ùèò, íàêî­íå÷­íèê
in Pal­lan­ta diu lib­rans iacit at­que ita fa­tur:
«as­pi­ce, num ma­ge sit nostrum pe­net­ra­bi­le te­lum».
di­xe­rat; at cli­peum, tot fer­ri ter­ga, tot aeris,
quem pel­lis to­tiens obeat cir­cum­da­ta tau­ri,
vib­ran­ti cus­pis me­dium transver­be­rat ic­tu
485 Þíî­øå â ðåá­ðà âïèë­ñÿ, íå çàäåð­æàí­íûé ïàí­öè­ðåì ïðî÷­íûì.
Âûòà­ùèòü õî÷åò Ïàë­ëàíò êîïüå èç ðàíû — íî òùåò­íî:
Êðîâü èç òåëà è æèçíü îäíèì ïóòåì óòå­êà­þò.
Ðàíîþ âíèç óìè­ðàþ­ùèé ïàë; çàãðå­ìå­ëè äîñïå­õè;
Ê âðà­æüåé çåì­ëå îí ïðè­íèê îáàã­ðåí­íû­ìè êðî­âüþ ãóáà­ìè.
lo­ri­cae­que mo­ras et pec­tus per­fo­rat in­gens.
il­le ra­pit ca­li­dum frustra de vol­ne­re te­lum:
una eadem­que via san­guis ani­mus­que se­quun­tur.
cor­ruit in vol­nus (so­ni­tum su­per ar­ma de­de­re)
et ter­ram hos­ti­lem mo­riens pe­tit ore cruen­to.
490 Âñòàë íàä ïîâåð­æåí­íûì Òóðí:
«Ñëî­âî ìîå, — îí ñêà­çàë, — ïåðå­äàé­òå Ýâàí­ä­ðó, àðêàä­öû:
Ñûíà åìó âîç­âðà­ùàþ òàêèì, êàêèì çàñëó­æèë îí
Âèäåòü åãî. Ïî÷åò­íûé êóð­ãàí, îáðÿä ïîãðå­áàëü­íûé —
Âñå â óòå­øå­íüå îòöó ÿ äàðþ. Çà ñîþç ñ èíî­çåì­öåì
quem Tur­nus su­per ad­sis­tens:
«Ar­ca­des, haec», in­quit, «me­mo­res mea dic­ta re­fer­te
Euandro: qua­lem me­ruit, Pal­lan­ta re­mit­to.
quis­quis ho­nos tu­mu­li, quid­quid so­la­men hu­man­di est,
lar­gior: haud il­li sta­bunt Aeneia par­vo
495 Ïëà­òèò íåäå­øå­âî îí!» È, ïðî­ìîë­âèâ, öàðü íàñòó­ïà­åò
Ëåâîé íîãîþ íà òðóï, ÷òîáû ïåðå­âÿçü ñíÿòü çîëîòóþ:
Äåâ ïðå­ñòóï­ëå­íüå íà íåé, è ôàëàí­ãó ìóæåé, óìåðù­âëåí­íûõ
 ïåðâóþ áðà÷­íóþ íî÷ü, è çàëè­òûå êðî­âüþ ÷åð­òî­ãè
Êëîí Ýâðè­òèä íà ëèòîì îò÷å­êà­íèë ìåòàë­ëå èñêóñ­íî.
hos­pi­tia». et lae­vo pres­sit pe­de ta­lia fa­tus
exa­ni­mem, ra­piens im­ma­nia pon­de­ra bal­tei
impres­sum­que ne­fas: una sub noc­te iuga­li
cae­sa ma­nus iuve­num foe­de tha­la­mi­que cruen­ti,
quae Clo­nus Eury­ti­des mul­to cae­la­ve­rat auro;
500 Ïîëîí ðàäî­ñòè Òóðí è ãîðä ïðå­êðàñ­íîé äîáû­÷åé.
Î ÷åëî­âå­÷å­ñêèé äóõ! Ñóäü­áû îí íå çíà­åò ãðÿäó­ùåé,
Ìåðû íå ìîæåò áëþ­ñòè, õîòü íà ìèã âîç­íå­ñåí­íûé óäà­÷åé!
Âðå­ìÿ íàñòàíåò — è Òóðí ñîãëà­ñèò­ñÿ öåíó ëþáóþ
Äàòü, ëèøü áû æèâ áûë Ïàë­ëàíò, è äîáû­÷ó è äåíü ïîåäèí­êà
quo nunc Tur­nus ovat spo­lio gau­det­que po­ti­tus.
nes­cia mens ho­mi­num fa­ti sor­tis­que fu­tu­rae
et ser­va­re mo­dum, re­bus sub­la­ta se­cun­dis!
Tur­no tem­pus erit, mag­no cum op­ta­ve­rit emptum
in­tac­tum Pal­lan­ta, et cum spo­lia is­ta diem­que
505 Ñàì ïðî­êëÿíåò. Àðêàä­öû êëà­äóò, ñòå­íàÿ è ïëà­÷à,
Þíî­øè òåëî íà ùèò, è äðó­çüÿ óíî­ñÿò ãåðîÿ.
Âíîâü òû âåð­íåøü­ñÿ äîìîé, î ðîäè­òå­ëÿ ãîðå è ãîð­äîñòü!
Òîò æå óíåñ òåáÿ äåíü, êîòî­ðûé â áèò­âó îòïðà­âèë,
Íî è êîðîò­êèé ñâîé ïóòü òû óñòëàë òåëà­ìè óáè­òûõ.
ode­rit, at so­cii mul­to ge­mi­tu lac­ri­mis­que
im­po­si­tum scu­to re­fe­runt Pal­lan­ta fre­quen­tes.
o do­lor at­que de­cus mag­num re­di­tu­re pa­ren­ti!
haec te pri­ma dies bel­lo de­dit, haec eadem aufert,
cum ta­men in­gen­tis Ru­tu­lo­rum lin­quis acer­vos!
510 Ñ âåñòüþ î ñòðàø­íîé áåäå íå Ìîë­âà, íî íà́ðî÷­íûé âåð­íûé
Òîò­÷àñ ê Ýíåþ ëåòèò: íà êðàþ ïîãè­áå­ëè òåâ­ê­ðû,
Ñàìîå âðå­ìÿ ïðèé­òè ðàç­áè­òîé ðàòè íà ïîìîùü.
Âñòðå÷­íûõ êîñèò êëèí­êîì è ñêâîçü âðà­æå­ñêèé ñòðîé ïðî­ëà­ãà­åò
Ïóòü øèðî­êèé Ýíåé: ê òåáå ñòðå­ìèò­ñÿ îí, ãîð­äûé
Nec iam fa­ma ma­li tan­ti, sed cer­tior auc­tor
ad­vo­lat Aeneae, te­nui discri­mi­ne le­ti
es­se suos, tem­pus ver­sis suc­cur­re­re Teuc­ris.
pro­xi­ma quae­que me­tit gla­dio la­tum­que per ag­men
ar­dens li­mi­tem agit fer­ro, te, Tur­ne, su­per­bum
515 Êðî­âüþ ïðî­ëè­òîé Òóðí. Âñ¸ ñòî­ÿò ó íåãî ïðåä ãëà­çà­ìè
Ñòà­ðåö Ýâàíäð, è Ïàë­ëàíò, è ñòî­ëû, ê êîòî­ðûì ÿâèë­ñÿ
Îí ïðè­øëå­öîì, è ïîæà­òèÿ ðóê… Ðîæ­äåí­íûõ â Ñóëü­ìîíå
Þíûõ áîé­öîâ ÷åò­âå­ðûõ è âñïî­¸í­íûõ Óôåí­òîì ñòîëü­êî æ
 ïëåí æèâû­ìè áåðåò, ÷òîáû â æåðò­âó ìàíàì ïðè­íåñòü èõ,
cae­de no­va quae­rens. Pal­las, Euan­der, in ip­sis
om­nia sunt ocu­lis, men­sae, quas ad­ve­na pri­mas
tunc adiit, dextrae­que da­tae. Sul­mo­ne crea­tos
quat­tuor hic iuve­nes, to­ti­dem quos edu­cat Ufens,
vi­ven­tis ra­pit, in­fe­rias quos im­mo­let umbris
520 Âðà­æå­ñêîé êðî­âüþ çàëèòü êîñò­ðà ïîãðå­áàëü­íî­ãî ïëà­ìÿ.
Ïîñëå â Ìàãà ìåò­íóë îí èçäà­ëè ãðîç­íóþ ïèêó,
Íî ïðî­ëå­òå­ëà íàä íèì, óâåð­íóâ­øèì­ñÿ ñ ëîâ­êî­ñòüþ, ïèêà,
Ñàì æå Ìàã, êîëå­íà âðà­ãà îáíè­ìàÿ, âçìî­ëèë­ñÿ:
«Òåíüþ Àíõè­çà òåáÿ çàêëè­íàþ, íàäåæ­äà­ìè Þëà:
cap­ti­vo­que ro­gi per­fun­dat san­gui­ne flam­mas.
in­de Ma­go pro­cul in­fen­sam con­ten­de­rat has­tam.
il­le as­tu su­bit — at tre­mi­bun­da su­per­vo­lat has­ta —
et ge­nua amplec­tens ef­fa­tur ta­lia supplex:
«per pat­rios Ma­nis et spes sur­gen­tis Iuli
525 Ðàäè îòöà ìîå­ãî, ðàäè ñûíà æèçíü ïîäà­ðè ìíå!
 äîìå âûñî­êîì ìîåì ñåðåá­ðà ÷åêàí­íî­ãî ìíî­ãî,
Çîëîòà ìíî­ãî ëåæèò â èçäå­ëüÿõ è ñëèò­êàõ òÿæå­ëûõ,
Ñêðû­òî â çåì­ëå. Ðåøèò­ñÿ íå çäåñü ïîáåäà òðî­ÿí­öåâ,
Âîè­íà æèçíü îäíî­ãî äëÿ èñõî­äà âîé­íû áåç­ðàç­ëè÷­íà».
te pre­cor, hanc ani­mam ser­ves gna­to­que pat­ri­que.
est do­mus al­ta, iacent pe­ni­tus de­fos­sa ta­len­ta
cae­la­ti ar­gen­ti, sunt auri pon­de­ra fac­ti
in­fec­ti­que mi­hi. non hic vic­to­ria Teuc­rum
ver­ti­tur aut ani­ma una da­bit discri­mi­na tan­ta».
530 Òàê îí ñêà­çàë, è åìó Ýíåé íà ýòî îòâå­òèë:
«Çîëî­òî è ñåðåá­ðî, êîòî­ðû­ìè òû ïîõâà­ëÿë­ñÿ,
Äëÿ ñûíî­âåé ñáå­ðå­ãè: òîð­ãî­âàòü­ñÿ î âûêó­ïå ïîçä­íî,
Âûêó­ïû Òóðí îòìå­íèë, êîãäà îòíÿë îí æèçíü ó Ïàë­ëàí­òà.
Òàê æå ðåøà­þò è Þë, è Àíõè­çà ðîäè­òå­ëÿ ìàíû».
di­xe­rat. Aeneas contra cui ta­lia red­dit:
«ar­gen­ti at­que auri me­mo­ras quae mul­ta ta­len­ta,
gna­tis par­ce tuis. bel­li com­mer­cia Tur­nus
sus­tu­lit is­ta prior iam tum Pal­lan­te pe­rempto.
hoc pat­ris An­chi­sae Ma­nes, hoc sen­tit Iulus».
535 Âûìîë­âèâ, ãîëî­âó îí îòêè­íóë Ìàãó, ñõâà­òèâ­øèñü
Ëåâîé ðóêîþ çà øëåì, è êëè­íîê ïîãðó­çèë åìó â ãîð­ëî.
Ôåáà è Òðè­âèè æðåö Ãåìî­íèä âäà­ëè ïîêà­çàë­ñÿ,
Áûëè âèñ­êè ó íåãî îáâè­òû ñâÿ­ùåí­íîé ïîâÿç­êîé,
Ïûø­íûé äîñïåõ íà ñîëí­öå ãîðåë è îäåæ­äà ñâåð­êà­ëà.
sic fa­tus ga­leam lae­va te­net at­que ref­le­xa
cer­vi­ce oran­tis ca­pu­lo te­nus appli­cat en­sem.
nec pro­cul Hae­mo­ni­des, Phoe­bi Tri­viae­que sa­cer­dos,
in­fu­la cui sac­ra re­di­mi­bat tem­po­ra vit­ta,
to­tus con­lu­cens ves­te at­que in­sig­ni­bus ar­mis:
540 Áðî­ñèë­ñÿ îí îò Ýíåÿ áåæàòü, íî óïàë, è òðî­ÿ­íåö
Ñâåð­õó âîí­çèë â íåãî ìå÷ è óêðûë åãî òüìîé íåïðî­ãëÿä­íîé,
Ñíÿë æå äîñïå­õè Ñåðåñò, ÷òîá öàðþ ïîñâÿ­òèòü èõ Ãðà­äè­âó.
Ñíî­âà áîé­öîâ ñîáè­ðà­þò â ðÿäû ðîæ­äåí­íûé Âóë­êà­íîì
Öåêóë è õðàá­ðûé Óìáðîí, îò Ìàð­ñèé­ñêèõ íàãî­ðèé ïðè­øåä­øèé.
quem congres­sus agit cam­po, lap­sum­que su­perstans
im­mo­lat in­gen­ti­que umbra te­git; ar­ma Se­res­tus
lec­ta re­fert ume­ris, ti­bi, rex Gra­di­ve, tro­pae­um.
Instau­rant acies Vol­ca­ni stir­pe crea­tus
Cae­cu­lus et ve­niens Mar­so­rum mon­ti­bus Umbro.
545 ßðîñò­íî áüåò­ñÿ Ýíåé. Îòñå­êà­åò îí ëåâóþ ðóêó
Àíê­ñó­ðó, — è ñî ùèòîì îòëå­òå­ëà îíà ïîä óäà­ðîì.
Âåðÿ, ÷òî ñèëà — â ñëî­âàõ, ãîâî­ðèë íàä­ìåí­íûå ðå÷è
Àíê­ñóð íå ðàç è äóøîé äî íåáåñ âîç­íî­ñèë­ñÿ, áûòü ìîæåò,
Ñàì îí ñåáå è ñåäè­íû ñóëèë, è äîë­ãèå ãîäû.
Dar­da­ni­des contra fu­rit. An­xu­ris en­se si­nistram
et to­tum cli­pei fer­ro deie­ce­rat or­bem
(di­xe­rat il­le ali­quid mag­num vim­que ad­fo­re ver­bo
cre­di­de­rat, cae­lo­que ani­mum for­tas­se fe­re­bat
ca­ni­tiem­que si­bi et lon­gos pro­mi­se­rat an­nos):
550 Âûøåë íàâñòðå­÷ó Òàðê­âèò, ñâåð­êàþ­ùèì ãîð­äûé îðó­æüåì
(Ôàâ­íîì, áîãîì ëåñ­íûì, îí ðîæ­äåí áûë è íèì­ôîé Äðèî­ïîé),
Ãíåâ­íûé ãåðîÿ íàïîð ñäåð­æàòü îí õîòåë, íî ñ ðàç­ìà­õó
Ïèêîé óäà­ðèë Ýíåé, è êîëü­÷ó­ãó è ùèò îòÿã­÷àÿ
Âåñîì åå, è ãîëî­âó ñíåñ óìî­ëÿâ­øå­ìó òùåò­íî,
Tar­qui­tus ex­sul­tans contra ful­gen­ti­bus ar­mis,
sil­vi­co­lae Fau­no Dryo­pe quem nym­pha crea­rat,
ob­vius ar­den­ti se­se ob­tu­lit. il­le re­duc­ta
lo­ri­cam cli­pei­que in­gens onus im­pe­dit has­ta;
tum ca­put oran­tis ne­qui­quam et mul­ta pa­ran­tis
555 Äîë­ãóþ ðå÷ü îáî­ðâàâ, è óïàâ­øåå òåï­ëîå òåëî
Íàâç­íè÷ü îí ïîâåð­íóë, è ïðî­ìîë­âèë âðàæ­äåá­íîå ñëî­âî:
«Âîèí ãðîç­íûé, ëåæè îòíûíå çäåñü! Íå çàðî­åò
Ïðàõ òâîé äîá­ðàÿ ìàòü, íå ïî÷òèò ðîäî­âîþ ãðîá­íè­öåé:
Õèù­íûå ïòè­öû òåáÿ ðàç­íå­ñóò èëè âîë­íû â ïó÷è­íó
di­ce­re de­tur­bat ter­rae trun­cum­que te­pen­tem
pro­vol­vens su­per haec ini­mi­co pec­to­re fa­tur:
«is­tic nunc, me­tuen­de, iace. non te op­ti­ma ma­ter
con­det hu­mi pat­rio­que one­ra­bit membra se­pulchro:
ali­ti­bus lin­que­re fe­ris aut gur­gi­te mer­sum
560 Ñìî­þò, è ê ðàíàì òâî­èì ïðè­ñî­ñóò­ñÿ ãîëîä­íûå ðûáû».
Ïîñëå ïîãíàë­ñÿ Ýíåé çà Àíòå­åì è Ëó́êîé, ÷òî áèëèñü
 ïåð­âûõ ðÿäàõ, è çà Íóìîé ëèõèì, è çà ðûæèì Êàìåð­òîì
(Áûë óãî­äüÿ­ìè îí áîãà­÷å âñåõ àâçî­íèäîâ,
Öàðü ìîë­÷à­ëè­âûõ Àìèêë, áëà­ãî­ðîä­íûì ðîæ­äåí­íûé Âîëü­öåí­òîì).
un­da fe­ret pis­ces­que im­pas­ti vol­ne­ra lam­bent».
pro­ti­nus An­tae­um et Lu­cam, pri­ma ag­mi­na Tur­ni,
per­se­qui­tur for­tem­que Nu­mam ful­vum­que Ca­mer­tem,
mag­na­ni­mo Vol­cen­te sa­tum, di­tis­si­mus ag­ri
qui fuit Auso­ni­dum et ta­ci­tis reg­na­vit Amyc­lis.
565 Ñëîâ­íî âñòàðü Ýãå­îí, ïðî êîòî­ðî­ãî ìîë­âÿò, ÷òî ñîò­íÿ
Ðóê áûëà ó íåãî, è ïîë­ñîò­íè óñò, èçðû­ãàâ­øèõ
Ïëà­ìÿ, è òåë ïÿòü­äå­ñÿò, ÷òî îò ìîë­íèé Îòöà çàñëî­íÿë­ñÿ
Îí ïîëó­ñîò­íåé ùèòîâ, ïÿòü­äå­ñÿò ìå÷åé îáíà­æàÿ, —
Òàê ïîáåäè­òåëü Ýíåé ïî âñåé ðàâ­íèíå íîñèë­ñÿ,
Aegaeon qua­lis, cen­tum cui brac­chia di­cunt
cen­te­nas­que ma­nus, quin­qua­gin­ta ori­bus ig­nem
pec­to­ri­bus­que ar­sis­se. Iovis cum ful­mi­na contra
tot pa­ri­bus stre­pe­ret cli­peis, tot strin­ge­ret en­sis:
sic to­to Aeneas de­sae­vit in aequo­re vic­tor,
570 Ñ òåï­ëûì îò êðî­âè êëèí­êîì. Êîëåñ­íè­öó Íèôåÿ çàìå­òèâ,
Ïðî­òèâ ÷åò­âåð­êè êîíåé óïðÿæ­íûõ óñòðå­ìèë­ñÿ îí ãðó­äüþ.
Ãðîç­íî êðè­÷à, øèðî­êî îí øàãàë êîëåñ­íè­öå íàâñòðå­÷ó, —
Êîíè, çàâèäåâ åãî, ìåò­íó­ëèñü â èñïó­ãå,
Ñáðî­ñèâ Íèôåÿ è ì÷à êîëåñ­íè­öó ïóñòóþ ê ïðè­áðå­æüþ.
ut se­mel in­te­puit muc­ro. quin ec­ce Niphaei
quad­riiu­gis in equos ad­ver­sa­que pec­to­ra ten­dit.
at­que il­li lon­ge gra­dien­tem et di­ra fre­men­tem
ut vi­de­re, me­tu ver­si ret­ro­que ruen­tes
ef­fun­duntque du­cem ra­piuntque ad li­to­ra cur­rus.
575 Íî âûëå­òà­åò åùå ñêà­êó­íîâ áåëî­ñíåæ­íàÿ ïàðà;
Ëèãåð äåð­æèò áðàçäû è êîíÿ­ìè ïðà­âèò, à ðÿäîì
Áðàò åãî, áûñò­ðûé Ëóêàã, âðà­ùà­åò ìå÷îì îáíà­æåí­íûì.
Þíî­øåé ÿðîñò­íûé ïûë ïðå­èñ­ïîë­íèë ãíå­âîì Ýíåÿ,
Òîò­÷àñ çàíåñ îí êîïüå è, îãðîì­íûé, âñòàë ïåðåä íèìè.
In­te­rea biiu­gis in­fert se Lu­ca­gus al­bis
in me­dios fra­ter­que Li­ger; sed fra­ter ha­be­nis
flec­tit equos, stric­tum ro­tat acer Lu­ca­gus en­sem.
haud tu­lit Aeneas tan­to fer­vo­re fu­ren­tis:
in­ruit ad­ver­sa­que in­gens ap­pa­ruit has­ta.
580 Ëèãåð ñêà­çàë:
«Íå Äèî­ìåäà êîíåé, íå óïðÿæ­êó Àõèë­ëà òû âèäèøü,
Çäåñü — íå Ïåð­ãà­ìà ïîëÿ: è âîé­íó è æèçíü òû îêîí­÷èøü
Íûí­÷å íà ýòîé çåì­ëå!» Áåç­ðàñ­ñóä­íûå Ëèãå­ðà ðå÷è
Ñëûø­íû äà븭êî âîêðóã, íî â îòâåò íå æåëà­åò íè ñëî­âà
cui Li­ger:
«non Dio­me­dis equos nec cur­rum cer­nis Achil­li
aut Phry­giae cam­pos: nunc bel­li fi­nis et aevi
his da­bi­tur ter­ris». ve­sa­no ta­lia la­te
dic­ta vo­lant Li­ge­ri. sed non et Troi­us he­ros
585 Ìîë­âèòü òðî­ÿí­ñêèé ãåðîé, — ëèøü â ïðî­òèâ­íè­êà äðî­òèê áðî­ñà­åò.
Âåñü íàêëî­íèâ­øèñü âïå­ðåä, ïîãî­íÿ­åò óäà­ðà­ìè ïèêè
Ðåç­âóþ ïàðó Ëóêàã è, ëåâóþ âûñòà­âèâ íîãó,
Ê ñõâàò­êå ãîòî­âèò­ñÿ îí — íî Ýíå­åâ äðîò ïðî­áè­âà­åò
Íèæ­íåå ïîëå ùèòà è â ïàõ âïè­âà­åò­ñÿ ëåâûé,
dic­ta pa­rat contra, iacu­lum nam tor­quet in hos­tem.
Lu­ca­gus ut pro­nus pen­dens in ver­be­ra te­lo
ad­mo­nuit biiu­gos, proiec­to dum pe­de lae­vo
ap­tat se pug­nae, su­bit oras has­ta per imas
ful­gen­tis cli­pei, tum lae­vum per­fo­rat in­guen;
590 Ïàäà­åò ìåðò­âûì Ëóêàã, ïî ðàâ­íèíå êàòèò­ñÿ òåëî.
Áëà­ãî­÷å­ñòè­âûé Ýíåé ïðî­âî­äèë åãî ñëî­âîì íåäîá­ðûì:
«Íåò, íå ìåä­ëåí­íûé áåã ñêà­êó­íîâ òâîþ êîëåñ­íè­öó
Ïðå­äàë, Ëóêàã, è íå ïðè­çðàê ïóñòîé íà ïðî­òèâ­íè­êîâ íǻ äàë
Åé íàëå­òåòü: òû ñàì ñîñêî­÷èë è óïðÿæ­êó ïîêè­íóë!»
ex­cus­sus cur­ru mo­ri­bun­dus vol­vi­tur ar­vis.
quem pius Aeneas dic­tis ad­fa­tur ama­ris:
«Lu­ca­ge, nul­la tuos cur­rus fu­ga seg­nis equo­rum
pro­di­dit aut va­nae ver­te­re ex hos­ti­bus umbrae:
ip­se ro­tis sa­liens iuga de­se­ris». haec ita fa­tus
595 Ìîë­âèâ, ñõâà­òèë îí êîíåé ïîä óçä­öû — ñ êîëåñ­íè­öû íåñ÷àñò­íûé
Ëèãåð óïàë è ê íåìó ïðîòÿ­íóë áåç­îðóæ­íûå ðóêè:
«Ðàäè òåáÿ, ðàäè òåõ, êòî òåáÿ ðîäèë ñòîëü ìîãó­÷èì,
Ñæàëü­ñÿ, òðî­ÿí­ñêèé ìóæ, íå ãóáè ìîëÿ­ùå­ãî äóøó!»
Äîë­ãèå ïðîñü­áû Ýíåé ïðå­ðâàë: «Íå òàêèå íåäàâ­íî
ar­ri­puit biiu­gos; fra­ter ten­de­bat iner­tis
in­fe­lix pal­mas, cur­ru de­lap­sus eodem:
«per te, per qui te ta­lem ge­nue­re pa­ren­tes,
vir Troia­ne, si­ne hanc ani­mam et mi­se­re­re pre­can­tis».
plu­ri­bus oran­ti Aeneas: «haud ta­lia du­dum
600 Ðå÷è òû âåë! Òàê óìðè! Ðàñ­ñòà­âàòü­ñÿ áðà­òüÿì íåãî­æå!»
Ìîë­âèâ, ðàñ­ñåê îí Ëèãå­ðó ãðóäü è âûïó­ñòèë äóøó.
Òàê ëåòåë ïî ïîëÿì ïðåä­âî­äè­òåëü äàð­äàí­öåâ è âñþäó
Ñåÿë ñìåðòü, ñëîâ­íî ÿðîñò­íûé ñìåð÷ èëü ïîòîê â ïîëî­âî­äüå,
À óæ íàâñòðå­÷ó åìó èç ëàãå­ðÿ ì÷àë­ñÿ Àñêà­íèé,
dic­ta da­bas. mo­re­re et frat­rem ne de­se­re fra­ter».
tum la­teb­ras ani­mae pec­tus muc­ro­ne rec­lu­dit.
ta­lia per cam­pos ede­bat fu­ne­ra duc­tor
Dar­da­nius, tor­ren­tis aquae vel tur­bi­nis at­ri
mo­re fu­rens. tan­dem erum­punt et castra re­lin­quunt
605 Òåâ­ê­ðû ëåòå­ëè, ïðî­ðâàâ êîëü­öî íàïðàñ­íîé îñà­äû.
Òîé ïîðîþ ê ñåáå ïðè­çâàë Þïè­òåð Þíî­íó:
«×òî æå òû ñêà­æåøü, ñåñò­ðà è ëþáåç­íàÿ ñåðä­öó ñóïðó­ãà?
Âïðàâ­äó ëü ñáû­ëîñü, ÷òî ïðåä­âèäå­ëà òû? Ïîìî­ãà­åò Âåíå­ðà
Òåâ­êðàì è âïðÿìü, è íåòó ó íèõ íè ïðî­âîð­íûõ â ñðà­æå­íüå
As­ca­nius puer et ne­qui­quam ob­ses­sa iuven­tus.
Iuno­nem in­te­rea com­pel­lat Iup­pi­ter ultro:
«o ger­ma­na mi­hi at­que eadem gra­tis­si­ma co­niunx,
ut re­ba­re, Ve­nus (nec te sen­ten­tia fal­lit)
Troia­nas sus­ten­tat opes, non vi­vi­da bel­lo
610 Ðóê, íè ÿðî­ñòè íåò â äóøå, íè ñòîé­êî­ñòè â áåäàõ?»
Êðîò­êî Þíî­íà åìó îòâå­÷à­ëà: «Ñóïðóã ìîé ïðå­êðàñ­íûé!
Ñêîðá­íóþ çðÿ íå òðå­âîæü! Ìíå ñòðàø­íû òâîè ãíåâ­íûå ðå÷è.
Åñëè áû ïðåæ­íåé áûëà è òàêîé, êàêîé ïîäî­áà­åò,
Ñèëà òâî­åé ëþá­âè, — õîòü â îäíîì áû òû, âñå­ìî­ãó­ùèé,
dextra vi­ris ani­mus­que fe­rox pa­tiensque pe­ric­li».
cui Iuno sub­mis­sa: «quid, o pul­cher­ri­me co­niunx,
sol­li­ci­tas aeg­ram et tua tris­tia ius­sa ti­men­tem?
si mi­hi, quae quon­dam fue­rat quam­que es­se de­ce­bat,
vis in amo­re fo­ret, non hoc mi­hi nam­que ne­ga­res,
615 Ìíå íå ìîã îòêà­çàòü: ÷òîáû ÿ íåâðåäè­ìûì èç áèò­âû
Âûíåñ­ëà Òóð­íà, ñïàñ­ëà áû åãî äëÿ ðîäè­òå­ëÿ Äàâ­íà.
Íî ñóæ­äå­íî åìó óìå­ðåòü è íåâèí­íîþ êðî­âüþ
Òåâ­êðàì çà âñå çàïëà­òèòü, õîòü îí è íàøå­ãî ðîäà,
Èáî ïðà­ïðà­äåä åìó — Ïèëóìí, õîòü íåðåä­êî äàðà­ìè
om­ni­po­tens, quin et pug­nae sub­du­ce­re Tur­num
et Dau­no pos­sem in­co­lu­mem ser­va­re pa­ren­ti.
nunc pe­reat Teuc­ris­que pio det san­gui­ne poe­nas.
il­le ta­men nostra de­du­cit ori­gi­ne no­men,
Pi­lum­nus­que il­li quar­tus pa­ter, et tua lar­ga
620 Ùåä­ðî îí ñàì îòÿã­÷àë òâî­èõ ñâÿ­òè­ëèù ïîðî­ãè».
Êðàò­êî ñêà­çàë åé â îòâåò ïîâå­ëè­òåëü âûñîò Îëèì­ïèé­ñêèõ:
«Åñëè äëÿ þíî­øè òû, îáðå­÷åí­íî­ãî ãèáå­ëè ñêî­ðîé,
Ïðî­ñèøü îòñðî÷­êè è æäåøü íà òî ìîå­ãî äîç­âî­ëå­íüÿ, —
Òóð­íà çàñòàâü óáå­æàòü, ó ñóäü­áû íàñòè­ãàþ­ùåé âûðâè.
sae­pe ma­nu mul­tis­que one­ra­vit li­mi­na do­nis».
Cui rex aethe­rii bre­vi­ter sic fa­tur Olym­pi:
«si mo­ra prae­sen­tis le­ti tem­pus­que ca­du­co
ora­tur iuve­ni me­que hoc ita po­ne­re sen­tis,
tol­le fu­ga Tur­num at­que instan­ti­bus eri­pe fa­tis.
625 Â ýòîì ÿ âîëåí òåáå óãî­äèòü. Íî åñëè òàèò­ñÿ
 ïðîñü­áàõ òâî­èõ î áîëü­øåì ìîëü­áà, åñëè òû çàìûø­ëÿ­åøü
Áèòâ èñõîä èçìå­íèòü, çíàé, íàïðàñ­íû ýòè íàäåæ­äû».
Ìîë­âèò Þíî­íà â ñëå­çàõ: «Î, êîãäà áû òû ñîãëà­ñèë­ñÿ
 ñåðä­öå íà òî, íà ÷òî ñîãëà­ñèòü­ñÿ âñëóõ íå æåëà­åøü.
hac­te­nus in­dul­sis­se va­cat. sin al­tior is­tis
sub pre­ci­bus ve­nia ul­la la­tet to­tum­que mo­ve­ri
mu­ta­ri­ve pu­tas bel­lum, spes pas­cis ina­nis».
Et Iuno ad­lac­ri­mans: «quid, si, quae vo­ce gra­va­ris,
men­te da­res at­que haec Tur­no ra­ta vi­ta ma­ne­ret?
630 Òóð­íó îñòà­âèë áû æèçíü… Íî åìó ëèøü ñìåðòü îñòà­åò­ñÿ,
Èëü çàáëóæ­äà­þñü ÿ… Î, åñëè á òàê, åñëè á ñåðä­öå òîìè­ëîñü
Òùåò­íîé òðå­âî­ãîé è òû — òû âåäü ìîæåøü! — ñìÿã­÷èë ïðè­ãî­âîð ñâîé!»
Òàê ñêà­çà­ëà îíà è ñ âûñî­êèõ íåáåñ óñòðå­ìè­ëàñü,
Âîçäóõ âèõ­ðÿ­ìè âçâèâ, îáëå­÷åí­íàÿ îáëà­êîì ïëîò­íûì,
nunc ma­net in­son­tem gra­vis exi­tus, aut ego ve­ri
va­na fe­ror. quod ut o po­tius for­mi­di­ne fal­sa
lu­dar et in me­lius tua, qui po­tes, or­sa ref­lec­tas!»
Haec ubi dic­ta de­dit, cae­lo se pro­ti­nus al­to
mi­sit agens hie­mem nim­bo suc­cincta per auras,
635 Ïðÿ­ìî ê òðî­ÿí­ñêèì âîé­ñêàì, ê ëàâ­ðåíò­ñêî­ìó ëàãå­ðþ òåâ­êðîâ.
Çäåñü, èç òóìà­íà ñîòêàâ áåñ­ñèëü­íûé ïðè­çðàê ëåòó­÷èé,
Îáðàç Ýíåÿ åìó ïðè­äà­åò áîãè­íÿ, — î ÷óäî! —
Âñåì ñíà­ðÿ­æà­åò åãî: è ùèòîì, è äàð­äàí­ñêèì äîñïå­õîì,
Ïîñòóïü, áîæå­ñò­âåí­íûé ëèê ãåðîÿ — âñ¸ ïîâòî­ðÿ­åò,
Ilia­cam­que aciem et Lau­ren­tia castra pe­ti­vit.
tum dea nu­be ca­va te­nuem si­ne vi­ri­bus umbram
in fa­ciem Aeneae (vi­su mi­ra­bi­le monstrum)
Dar­da­niis or­nat te­lis, cli­peum­que iubas­que
di­vi­ni ad­si­mu­lat ca­pi­tis, dat ina­nia ver­ba,
640 Ãîëîñ âëà­ãà­åò â óñòà — òîëü­êî çâóê ïóñòîé áåç çíà­÷å­íüÿ.
Òåíüþ òàêîé, ãîâî­ðÿò, ÷åëî­âåê ïîñëå ñìåð­òè âèòà­åò,
Ëæè­âûå ñíû òàêî­âû, ÷òî ìîðî­÷àò ñïÿ­ùèå ÷óâ­ñòâà.
Ñëîâ­íî ëèêó­þ­ùèé âîæäü, ïåðåä ñòðî­åì âüåò­ñÿ òðî­ÿí­ñêèì
Ïðè­çðàê è Òóð­íà çîâåò, è êîïüåì, è ãîëî­ñîì äðàç­íèò.
dat si­ne men­te so­num gres­sus­que ef­fin­git eun­tis;
mor­te obi­ta qua­lis fa­ma est vo­li­ta­re fi­gu­ras
aut quae so­pi­tos de­lu­dunt som­nia sen­sus.
at pri­mas lae­ta an­te acies ex­sul­tat ima­go
in­ri­tat­que vi­rum te­lis et vo­ce la­ces­sit.
645 Òîëü­êî ëèøü ðóòóë, íàïàâ, ìåò­íóë ñâè­ñòÿ­ùóþ ïèêó, —
Ïðè­çðàê ê íåìó ïîâåð­íóë­ñÿ ñïè­íîé è â áåã­ñòâî ïóñòèë­ñÿ.
Òîò­÷àñ ïîâå­ðèë Òóðí, ÷òî âîèñ­òè­íó âðàã îòñòó­ïà­åò,
Äóõ ïîìðà­÷åí­íûé åãî çàãî­ðåë­ñÿ íàïðàñ­íîé íàäåæ­äîé.
«×òî æå áåæèøü òû, Ýíåé, ïåðåä ñâàäü­áîé ïîêè­íóâ íåâå­ñòó?
instat cui Tur­nus stri­den­tem­que emi­nus has­tam
co­ni­cit; il­la da­to ver­tit ves­ti­gia ter­go.
tum ve­ro Aenean aver­sum ut ce­de­re Tur­nus
cre­di­dit at­que ani­mo spem tur­bi­dus hau­sit ina­nem:
«quo fu­gis, Aenea? tha­la­mos ne de­se­re pac­tos;
650 Çåì­ëþ, ê êîòî­ðîé òû ïëûë, îò ìåíÿ òû ñåãî­äíÿ ïîëó­÷èøü!»
Òàê, ïîòðÿ­ñàÿ ìå÷îì, îí êðè­÷àë è, ïðå­ñëå­äóÿ ïðè­çðàê,
Íå çàìå­÷àë, ÷òî ðàäîñòü åãî ðàç­âå­ÿ­íà âåò­ðîì.
Âäðóã, ïðè­÷à­ëåí ê ñêà­ëå, ïåðåä íèì êîðàáëü îêà­çàë­ñÿ,
Ñïó­ùå­íû ëåñò­íè­öû âíèç è íà áåðåã ïðî­ëî­æå­íû ñõîä­íè, —
hac da­bi­tur dextra tel­lus quae­si­ta per un­das».
ta­lia vo­ci­fe­rans se­qui­tur stric­tum­que co­rus­cat
muc­ro­nem, nec fer­re vi­det sua gau­dia ven­tos.
For­te ra­tis cel­si co­niuncta cre­pi­di­ne sa­xi
ex­po­si­tis sta­bat sca­lis et pon­te pa­ra­to,
655 Ïðè­áûë íà íåì èç Êëó­çèé­ñêîé çåì­ëè âëà­äû­êà Îñè­íèé.
Òîò­÷àñ íà ñóä­íî âçëå­òåë Ýíåÿ òðå­ïåò­íûé ïðè­çðàê,
×òîáû óêðû­òüå íàé­òè, — íî, ïðå­ïÿò­ñò­âèÿ âñå ïðå­çè­ðàÿ,
Òóðí âäî­ãîí­êó çà íèì ïî âûñî­êèì ñõîä­íÿì âçáå­ãà­åò.
Òîëü­êî íà ïàëó­áó îí ñòó­ïèë, íåìåä­ëÿ Þíî­íà
qua rex Clu­si­nis ad­vec­tus Osi­nius oris.
huc se­se tre­pi­da Aeneae fu­gien­tis ima­go
co­ni­cit in la­teb­ras, nec Tur­nus seg­nior instat
ex­su­pe­rat­que mo­ras et pon­tis tran­si­lit al­tos.
vix pro­ram at­ti­ge­rat: rum­pit Sa­tur­nia fu­nem
660 Îáî­ðâà­ëà ïðè­÷àëü­íûé êàíàò, è, âëå­êî­ìûé îòëè­âîì,
 ìîðå ïîíåñ­ñÿ êîðàáëü. Èç óêðû­òüÿ íåíóæ­íî­ãî ïðè­çðàê
Áûñò­ðî âçìûë â âûñîòó è ñìå­øàë­ñÿ ñ òåì­íûì òóìà­íîì.
Ðóòó­ëà èùåò ìåæ òåì è íà áîé Ýíåé âûçû­âà­åò,
Âñòðå÷­íûõ âðà­ãîâ ïî äîðî­ãå ðàçèò, ïðå­äà­âàÿ èõ ñìåð­òè, —
avol­sam­que ra­pit re­vo­lu­ta per aequo­ra na­vem.
il­lum autem Aeneas ab­sen­tem in proe­lia pos­cit;
ob­via mul­ta vi­rum de­mit­tit cor­po­ra mor­ti,
tum le­vis haud ultra la­teb­ras iam quae­rit ima­go,
sed sub­li­me vo­lans nu­bi se im­mis­cuit at­rae,
665 Òóð­íà æå âåòåð íåñåò ïîñðåäè øèðî­êî­ãî ìîðÿ,
Ñìîò­ðèò îí âñïÿòü è, ðóêè ïîä­íÿâ, â íåâåäå­íüå ñóäåá
Íåáó òàêèå ñëî­âà âìå­ñòî ñëîâ áëà­ãî­äàð­íî­ñòè ìîë­âèò:
«Î âñå­ìî­ãó­ùèé Îòåö, íåóæå­ëè òàêî­ãî ïîçî­ðà
Ñ÷åë òû äîñòîé­íûì ìåíÿ è òàêóþ êàðó ïîñëàë ìíå?
cum Tur­num me­dio in­te­rea fert aequo­re tur­bo.
res­pi­cit ig­na­rus re­rum ingra­tus­que sa­lu­tis
et dup­li­cis cum vo­ce ma­nus ad si­de­ra ten­dit:
«om­ni­po­tens ge­ni­tor, tan­ton me cri­mi­ne dig­num
du­xis­ti et ta­lis vo­luis­ti ex­pen­de­re poe­nas?
670 Ãäå ÿ? Êóäà ÿ íåñóñü? Êåì âåð­íóñü èç íåæäàí­íî­ãî áåã­ñòâà?
Âíîâü óâè­æó ëè ÿ ëàâ­ðåíò­ñêî­ãî ëàãå­ðÿ ñòå­íû?
Ñ òåìè, êòî âûøåë çà ìíîé íà áîé, — ÷òî ñòà­íåò­ñÿ ñ íèìè?
Âñåõ — î íå÷å­ñòüå! — äðó­çåé ÿ ïîêè­íóë íà ñòðàø­íóþ ãèáåëü.
Âèæó: â ñìÿ­òå­íüå îíè ðàç­áðå­ëèñü, óìè­ðàþ­ùèõ ñòî­íû
quo fe­ror? un­de abii? quae me fu­ga quem­ve re­du­cit?
Lau­ren­tis­ne ite­rum mu­ros aut castra vi­de­bo?
quid ma­nus il­la vi­rum, qui me mea­que ar­ma se­cu­ti?
quos­ne (ne­fas) om­nis in­fan­da in mor­te re­li­qui
et nunc pa­lan­tis vi­deo ge­mi­tum­que ca­den­tum
675 Ñëû­øó… ×òî äåëàþ ÿ? Ãäå çåì­ëÿ ðàç­âåðç­íåò­ñÿ áåç­äíîé,
×òîáû ìåíÿ ïîãëî­òèòü? Õîòü âû ïîæà­ëåé­òå, î âåò­ðû!
Òóðí ïî âîëå ñâî­åé âàñ ìîëèò: íà ñêà­ëû, íà êàì­íè
Ì÷è­òå ïðî­êëÿ­òûé êîðàáëü è íà ìåëè ñâè­ðå­ïûå áðîñü­òå,
×òîáû íè ðóòó­ëû òàì, íè ìîë­âà ìåíÿ íå íàñòèã­ëà!»
ac­ci­pio? quid ago? aut quae iam sa­tis ima de­his­cat
ter­ra mi­hi? vos o po­tius mi­se­res­ci­te, ven­ti;
in ru­pes, in sa­xa (vo­lens vos Tur­nus ado­ro)
fer­te ra­tem sae­vis­que va­dis im­mit­ti­te syr­tis,
quo ne­que me Ru­tu­li nec con­scia fa­ma se­qua­tur».
680 Òàê îí â òîñ­êå ãîâî­ðèë è äóøîþ ìåòàë­ñÿ, êîëåá­ëÿñü,
Áðî­ñèòü­ñÿ ëü ãðó­äüþ íà ìå÷ è, âåëè­êèé ïîçîð èñêó­ïàÿ,
Ñåðä­öå ïðîí­çèòü áåñ­ïî­ùàä­íûì êëèí­êîì â ïîðû­âå áåçóì­íîì,
 ìîðå ëè ïðûã­íóòü è ïëûòü ê èçëó­êàì áåðå­ãà äàëü­íèì,
×òîáû ñíî­âà ïîé­òè ïîä óäà­ðû êîïèé òðî­ÿí­ñêèõ.
haec me­mo­rans ani­mo nunc huc, nunc fluc­tuat il­luc,
an se­se muc­ro­ne ob tan­tum de­de­cus amens
in­duat et cru­dum per cos­tas exi­gat en­sem,
fluc­ti­bus an iaciat me­diis et li­to­ra nan­do
cur­va pe­tat Teuc­rum­que ite­rum se red­dat in ar­ma.
685 Òðè­æäû ïûòàë­ñÿ Òóðí ñîâåð­øèòü è òî è äðó­ãîå, —
Ñæà­ëèâ­øèñü, òðè­æäû åãî óäåð­æà­ëà öàðè­öà Þíî­íà.
Ïî ìîðþ áûñò­ðî ñêîëü­çèò ìåæ­äó òåì êîðàáëü, è îòíî­ñÿò
Òóð­íà ïðè­áîé è ïðè­ëèâ ê ñòî­ëè­öå Äàâ­íà ñòà­ðèí­íîé.
 áèò­âó íà ñìå­íó åìó, ïîä­ñòðå­êà­åì Þïè­òå­ðîì, âûøåë
ter co­na­tus ut­ram­que viam, ter ma­xi­ma Iuno
con­ti­nuit iuve­nem­que ani­mi mi­se­ra­ta rep­res­sit.
la­bi­tur al­ta se­cans fluc­tu­que aes­tu­que se­cun­do
et pat­ris an­ti­quam Dau­ni de­fer­tur ad ur­bem.
At Iovis in­te­rea mo­ni­tis Me­zen­tius ar­dens
690 Ãðîç­íûé Ìåçåí­öèé, íàïàâ íà ëèêó­þ­ùèõ òåâ­êðîâ íåæäàí­íî.
Òóò æå òèððåí­ñêàÿ ðàòü, ïîä­áå­æàâ, åãî îêðó­æà­åò;
Âñåì íåíà­âè­ñòåí îäèí, â îäíî­ãî íàïðàâ­ëå­íû êîïüÿ.
Îí æå ïîäî­áåí ñêà­ëå, ÷òî â ìîð­ñêîì ïðî­ñòî­ðå äà븭êî
Âûñèò­ñÿ, ÿðî­ñòè âîëí îòî­âñþäó îòêðû­òà, è âǻòðîâ
suc­ce­dit pug­nae Teuc­ros­que in­va­dit ovan­tis.
con­cur­runt Tyrrhe­nae acies at­que om­ni­bus uni,
uni odiis­que vi­ro te­lis­que fre­quen­ti­bus instant.
il­le ve­lut ru­pes, vas­tum quae pro­dit in aequor,
ob­via ven­to­rum fu­riis ex­pos­ta­que pon­to,
695 Íàòèñê âûíî­ñèò äâîé­íîé è óäà­ðû ìîðÿ è íåáà,
Íî íå äðîãíåò âîâåê. Ñðà­æå­íû Ìåçåí­öè­åì, ïàëè
Ãåáð, Äîëè­õà́îíà ñûí, è Ëàòàã, è Ïàëüì óáå­ãàâ­øèé:
Òÿæ­êèì îáëîì­êîì ãîðû, îãðîì­íûì êàì­íåì óäà­ðèë
Îí Ëàòà­ãà â ëèöî, à Ïàëü­ìó ïîä­ñåê ïîä êîëå­íîì
vim cunctam at­que mi­nas per­fert cae­li­que ma­ris­que,
ip­sa im­mo­ta ma­nens, pro­lem Do­li­chao­nis Heb­rum
ster­nit hu­mi, cum quo La­ta­gum Pal­mum­que fu­ga­cem,
sed La­ta­gum sa­xo at­que in­gen­ti frag­mi­ne mon­tis
oc­cu­pat os fa­ciem­que ad­ver­sam, pop­li­te Pal­mum
700 Æèëû, è ðóõ­íóë â ïåñîê íåïðî­âîð­íûé áåã­ëåö, à Ìåçåí­öèé
Ëàâ­çó äîáû­òûé äîñïåõ ïîäà­ðèë è øëåì ïûø­íî­ãðè­âûé.
Áûë è Ýâàíò èì óáèò, è Ïàðè­ñà ñïóò­íèê è ñâåðñò­íèê,
Ñûí Àìè­êà Ìèìàíò, ðîæ­äåí­íûé æðè­öåé Ôåà­íî
 òó æå ñàìóþ íî÷ü, êîãäà â ÷ðå­âå íîñèâ­øàÿ ôàêåë
suc­ci­so vol­vi seg­nem si­nit, ar­ma­que Lau­so
do­nat ha­be­re ume­ris et ver­ti­ce fi­ge­re cris­tas.
nec non Euan­then Phry­gium Pa­ri­dis­que Mi­man­ta
aequa­lem co­mi­tem­que, una quem noc­te Thea­no
in lu­cem ge­ni­to­ri Amy­co de­dit et fa­ce praeg­nas
705 Äî÷ü Êèñ­ñåÿ íà ñâåò ðîäè­ëà Ïàðè­ñà; íî â Òðîå
Ïàë Ïàðèñ, à Ìèìàíò ïîä Ëàâ­ðåí­òîì ëåæèò, ïîçà­áû­òûé.
Åñëè ñîãíàí­íûé ñ ãîð ñîáàê êóñ­ëè­âîþ ñâî­ðîé
Âåïðü, êîòî­ðî­ãî áîð íà ñêëî­íàõ Âǻçóëà äèêèõ
Äîë­ãèå ãîäû ñêðû­âàë èëü êîòî­ðûé ñðåäü òîïåé Ëàâ­ðåíò­ñêèõ
Cis­seis re­gi­na Pa­rin: Pa­ris ur­be pa­ter­na
oc­cu­bat, ig­na­rum Lau­rens ha­bet ora Mi­man­ta.
ac ve­lut il­le ca­num mor­su de mon­ti­bus al­tis
ac­tus aper, mul­tos Ve­su­lus quem pi­ni­fer an­nos
de­fen­dit mul­tos­que pa­lus Lau­ren­tia, sil­va
710 Ïàñ­ñÿ â ãóñòûõ êàìû­øàõ, à òåïåðü ïîïàë­ñÿ â òåíå­òà,
Çëîá­íî âîð­÷èò è íà ìåñòå ñòî­èò, îùå­òè­íèâ çàãðè­âîê, —
Èçäà­ëè ëîâ­÷èå âñå, ïîäîé­òè ê íåìó áëè­æå íå ñìåÿ,
Äðîòû áðî­ñà­þò â íåãî è êðè­÷àò ñ áåç­îïàñ­íî­ãî ìåñòà;
Òàê è áîé­öàì, â êîì ïî ïðà­âó ñèëü­íà íà Ìåçåí­öèÿ çëî­áà,
pas­tus ha­run­di­nea, postquam in­ter re­tia ven­tum est,
sub­sti­tit infre­muit­que fe­rox et in­hor­ruit ar­mos,
nec cui­quam iras­ci pro­pius­ve ac­ce­de­re vir­tus,
sed iacu­lis tu­tis­que pro­cul cla­mo­ri­bus instant,
haud ali­ter, ius­tae qui­bus est Me­zen­tius irae,
715 Ìå÷ îáíà­æèòü è íàïàñòü íà íåãî íå õâà­òà­åò îòâà­ãè,
Âñå ëèøü ïîîäàëü øóìÿò è ìå÷óò êîïüÿ è ñòðå­ëû,
Îí æå ñòî­èò äî ïîðû, âîêðóã îçè­ðà­ÿñü áåç ñòðà­õà,
Òîëü­êî çóáà­ìè ñêðè­ïèò, îòðÿ­õàÿ áåñ­ñèëü­íûå êîïüÿ.
Ñ òóñ­êà­ìè ïðè­áûë Àêðîí èç ïðå­äå­ëîâ ñòà­ðèí­íûõ Êîðè­òà;
non ul­li est ani­mus stric­to con­cur­re­re fer­ro;
mis­si­li­bus lon­ge et vas­to cla­mo­re la­ces­sunt.
il­le autem im­pa­vi­dus par­tis cuncta­tur in om­nis,
den­ti­bus infren­dens, et ter­go de­cu­tit has­tas.
Ve­ne­rat an­ti­quis Co­ry­thi de fi­ni­bus Ac­ron,
720 Ðîäîì ãðåê, îí áåæàë èç îò÷èç­íû, íå ñïðà­âèâ­øè ñâàäü­áû.
Âèäèò Ìåçåí­öèé: Àêðîí ñðåäü ñìÿ­òåí­íî­ãî íîñèò­ñÿ âîé­ñêà,
Ïóð­ïó­ðîì ïåðüÿ ãîðÿò è ïëàù — ïîäà­ðîê íåâå­ñòû.
Åñëè íåñû­òûé ëåâ, ÷òî ó õëå­âà âûñî­êî­ãî ðûñ­êàë,
Äâè­æè­ìûé ãîëî­äîì çëûì, çàìå­òèò ïðî­âîð­íóþ ñåð­íó
Grai­us ho­mo, in­fec­tos lin­quens pro­fu­gus hy­me­naeos:
hunc ubi mis­cen­tem lon­ge me­dia ag­mi­na vi­dit,
pur­pu­reum pin­nis et pac­tae co­niu­gis ostro,
im­pas­tus sta­bu­la al­ta leo ceu sae­pe pe­rag­rans,
(sua­det enim ve­sa­na fa­mes) si for­te fu­ga­cem
725 Èëè âûñî­êèå âäðóã ðîãà îëå­íÿ óâèäèò,
Ñòðàø­íî ðàçèíåò îí ïàñòü, îùå­òè­íèò ãðè­âó, ëèêóÿ,
Ê òåï­ëîé äîáû­÷å ïðè­ëüíåò è òåð­çà­åò åå, îìû­âàÿ
Êðî­âüþ êëû­êè.
Òàê æå â ãóùó âðà­ãîâ Ìåçåí­öèé ðèíóë­ñÿ áûñò­ðûé.
con­spe­xit cap­ream aut sur­gen­tem in cor­nua cer­vum,
gau­det, hians im­ma­ne, co­mas­que ar­re­xit et hae­ret
vis­ce­ri­bus su­per in­cum­bens, la­vit impro­ba tae­ter
ora cruor:
sic ruit in den­sos ala­cer Me­zen­tius hos­tis.
730 Ðóõ­íóë íåñ÷àñò­íûé Àêðîí; óìè­ðàÿ, ïÿò­êà­ìè áüåò îí
 ÷åð­íóþ çåì­ëþ, è êðîâü íà îáëîì­êè êîïèé ñòðó­èò­ñÿ.
Áðî­ñèë­ñÿ â áåã­ñòâî Îðîä; íî ïî÷åë íåäî­ñòîé­íûì Ìåçåí­öèé
 ñïè­íó óäàð íàíå­ñòè è ñðà­çèòü åãî áðî­øåí­íîé ïèêîé:
Ñàì îáî­ãíàâ áåã­ëå­öà, îí ëèöîì ê ëèöó ñ íèì ñîøåë­ñÿ,
ster­ni­tur in­fe­lix Ac­ron et cal­ci­bus at­ram
tun­dit hu­mum exspi­rans infrac­ta­que te­la cruen­tat.
at­que idem fu­gien­tem haud est dig­na­tus Oro­den
ster­ne­re nec iac­ta cae­cum da­re cus­pi­de vol­nus;
ob­vius ad­ver­so­que oc­cur­rit se­que vi­ro vir
735 ×òîá íå îáìà­íîì åãî îäî­ëåòü, íî îòâà­ãîé è ìîùüþ.
Ïàâ­øå­ãî ãðóäü îí íîãîé ïðè­äà­âèë, íà êîïüå îïè­ðà­ÿñü,
Ìîë­âèë: «Ïîâåð­æåí Îðîä, âåð­øèâ­øèé íåìà­ëóþ äîëþ
Ðàò­íûõ òðóäîâ!» È ñîðàò­íè­êè êëè÷ ïîä­õâà­òè­ëè ïîáåä­íûé.
Íî óìè­ðàþ­ùèé âäðóã: «Êòî áû íè áûë òû, ïîáåäè­òåëü, —
con­tu­lit, haud fur­to me­lior sed for­ti­bus ar­mis.
tum su­per abiec­tum po­si­to pe­de ni­xus et has­ta:
«pars bel­li haud tem­nen­da, vi­ri, iacet al­tus Oro­des».
concla­mant so­cii lae­tum paea­na se­cu­ti.
il­le autem exspi­rans: «non me, qui­cum­que es, inul­to,
740 Ìîë­âèë, — íåäîë­ãî òåáå ëèêî­âàòü áåç îòìùå­íüÿ îñòà­ëîñü!
Æäåò òåáÿ òà æå ñóäü­áà, è íà òîé æå ðàâ­íèíå ïàäåøü òû!»
Ñ ãíå­âîì â äóøå, íî ñìå­ÿñü, îòâå­÷àë Ìåçåí­öèé: «Óìðè æå!
À îáî ìíå ðîäè­òåëü áîãîâ è ëþäåé ïîâå­ëè­òåëü
Ïóñòü, ÷òî çàõî­÷åò, ðåøèò!» È êîïüå îí âûðâàë èç ðàíû.
vic­tor, nec lon­gum lae­ta­be­re; te quo­que fa­ta
pros­pec­tant pa­ria at­que eadem mox ar­va te­ne­bis».
ad quae sub­ri­dens mix­ta Me­zen­tius ira:
«nunc mo­re­re. ast de me di­vum pa­ter at­que ho­mi­num rex
vi­de­rit». hoc di­cens edu­xit cor­po­re te­lum.
745 Òîò­÷àñ æå òÿæ­êèé ïîêîé, æåëåç­íûé ñîí îïó­ñòèë­ñÿ,
Î÷è Îðî­äà çàñòëàâ íàâå­êè òüìîé íåïðî­ãëÿä­íîé.
Öåäèê Àëü­êà­òà ïîâåðã, ñðà­çèë Ñàêðà­òîð Ãèäàñ­ïà,
Îðñ, áåñ­ñòðàø­íûé ñèëà÷, è Ïàð­ôå­íèé Ðàïî­íîì óáè­òû,
Êëî­íèé è ñ íèì Ýðè­õåò, Ëèêà­î­íîâ îòïðûñê, — Ìåñ­ñà­ïîì:
ol­li du­ra quies ocu­los et fer­reus ur­get
som­nus, in aeter­nam clau­dun­tur lu­mi­na noc­tem.
Cae­di­cus Al­ca­tho­um obtrun­cat, Sac­ra­tor Hy­das­pen,
Par­the­nium­que Ra­po et prae­du­rum vi­ri­bus Or­sen,
Mes­sa­pus Clo­nium­que Ly­cao­nium­que Eri­ce­ten,
750 Ñïå­øèâ­øèñü, ïåøå­ãî îí ïîðà­çèë Ýðè­õå­òà, à Êëî­íèé
Íàçåìü óïàë, êîãäà êîíü îñòó­ïèë­ñÿ. Àãèä-ëèêè­åö
 ïðà­õå Âàëå­ðîì ïðî­ñòåðò, íå ÷óæ­äûì äîá­ëå­ñòè äðåâ­íåé,
Ôðî­íèÿ Ñàëèé óáèë è ñàì óáèò áûë Íåàë­êîì,
Ëîâ­êî âëà­äåâ­øèì êîïüåì è ñòðå­ëîé, íåæäàí­íî ðàçÿ­ùåé.
il­lum infre­nis equi lap­su tel­lu­re iacen­tem,
hunc pe­di­tem. pe­des et Ly­cius pro­ces­se­rat Agis;
quem ta­men haud ex­pers Va­le­rus vir­tu­tis avi­tae
dei­cit; at Thro­nium Sa­lius, Sa­lium­que Neal­ces
in­sig­nis iacu­lo et lon­ge fal­len­te sa­git­ta.
755 Ïîðîâ­íó ñêîðáü è ïîòå­ðè äåëèë Ìàâîðñ ìåæ âðà­ãà­ìè,
Òî â ñâîé ÷åðåä ïîáåæ­äà­þò îäíè, îòñòó­ïà­þò äðó­ãèå,
Òî ïîáåæ­äåí­íûé òåñ­íèò — íî íèêòî íå ìûñ­ëèò î áåã­ñòâå.
Ñ æàëî­ñòüþ ñìîò­ðÿò íà íèõ èç ÷åð­òî­ãîâ Þïè­òå­ðà áîãè:
Òÿæ­êî íåâçãî­äû ëþäåé è ãíåâ íàïðàñ­íûé èì âèäåòü.
Iam gra­vis aequa­bat luc­tus et mu­tua Ma­vors
fu­ne­ra; cae­de­bant pa­ri­ter pa­ri­ter­que rue­bant
vic­to­res vic­ti­que, ne­que his fu­ga no­ta ne­que il­lis.
di Iovis in tec­tis iram mi­se­ran­tur ina­nem
am­bo­rum et tan­tos mor­ta­li­bus es­se la­bo­res:
760 Äî÷ü Ñàòóð­íà ãëÿäèò, ãëÿäèò áëà­ãàÿ Âåíå­ðà,
Êàê ìåæ âðàæ­äóþ­ùèõ òîëï Òèçè­ôî­íà áëåä­íàÿ ðûùåò.
Çëî­áû íåèñòî­âîé ïîëí, îãðîì­íûì êîïüåì ïîòðÿ­ñàÿ,
Ïî ïîëþ áèò­âû èäåò Ìåçåí­öèé. Ïî ìîðþ òàê æå
Øåë âåëè­êàí Îðè­îí, êîãäà ñêâîçü Íåðå­åâû òîïè
hinc Ve­nus, hinc contra spec­tat Sa­tur­nia Iuno;
pal­li­da Ti­si­pho­ne me­dia in­ter mi­lia sae­vit.
at ve­ro in­gen­tem qua­tiens Me­zen­tius has­tam
tur­bi­dus ingre­di­tur cam­po. quam mag­nus Orion,
cum pe­des in­ce­dit me­dii per ma­xi­ma Ne­rei
765 Ïåøèé îí ïóòü ïðî­ëà­ãàë, ëèøü äî ïëå÷ ïîãðó­æåí­íûé â ïó÷è­íó,
Èëè, ñ âûñî­êîé ãîðû ïðè­íî­ñÿ ìíî­ãî­ëåò­íèå âÿçû,
Øåñò­âî­âàë ñàì ïî çåì­ëå, ãîëî­âà æå ïðÿ­òà­ëàñü â òó÷àõ.
Ðîñòîì ïîäî­áåí åìó è îãðîì­íûì äîñïå­õîì Ìåçåí­öèé.
Ìóæà óâèäåâ ñðå­äè ìíî­ãî­ëþä­íî­ãî ñòðîÿ, ñîáðàë­ñÿ
stag­na viam scin­dens, ume­ro su­pe­re­mi­net un­das,
aut sum­mis re­fe­rens an­no­sam mon­ti­bus or­num.
ingre­di­tur­que so­lo et ca­put in­ter nu­bi­la con­dit:
ta­lis se vas­tis in­fert Me­zen­tius ar­mis.
Huic contra Aeneas, spe­cu­la­tus in ag­mi­ne lon­go,
770 Âûé­òè íàâñòðå­÷ó Ýíåé. À Ìåçåí­öèé, íå âåäàÿ ñòðà­õà,
Õðàá­ðî­ãî æäåò âðà­ãà, è ñòî­èò íåäâè­æè­ìîé ãðî­ìà­äîé,
È, ÷òîá äîñòèã­íóòü êîïüåì, ðàñ­ñòî­ÿ­íüå ìåðèò ãëà­çà­ìè.
«Âû, î áîãè ìîè, êîïüå è ðóêà! Ïîìî­ãè­òå
 ýòîì áîþ! À òû, î ìîé ñûí, îòöîâ­ñêîé ïîáåäû
ob­vius ire pa­rat. ma­net im­per­ter­ri­tus il­le,
hos­tem mag­na­ni­mum op­pe­riens, et mo­le sua stat;
at­que ocu­lis spa­tium emen­sus, quan­tum sa­tis has­tae:
«dextra mi­hi deus et te­lum, quod mis­si­le lib­ro,
nunc ad­sint! vo­veo prae­do­nis cor­po­re rap­tis
775 Ïàìÿò­íèê áóäåøü æèâîé: äîñïåõ, ñ ðàç­áîé­íè­êà ñíÿ­òûé,
ß òåáå ïîñâÿ­ùó!» È, ïðî­ìîë­âèâ, èçäà­ëè áðî­ñèë
Ïèêó ñâè­ñòÿ­ùóþ îí, íî, ùèòîì îòðà­æåí­íàÿ ïðî÷­íûì,
Ïðî÷ü îòëå­òå­ëà îíà è â æèâîò âîí­çè­ëàñü Àíòî­ðó;
Ñïóò­íè­êîì áûë Ãåð­êó­ëå­ñà Àíòîð, íî, ïîêè­íóâ­øè Àðãîñ,
in­du­tum spo­liis ip­sum te, Lau­se, tro­pae­um
Aeneae». di­xit stri­den­tem­que emi­nus has­tam
iecit; at il­la vo­lans cli­peo est ex­cus­sa pro­cul­que
eg­re­gium An­to­ren la­tus in­ter et ilia fi­git,
Her­cu­lis An­to­ren co­mi­tem, qui mis­sus ab Ar­gis
780 Â áåã­ñòâå ê Ýâàí­ä­ðó ïðè­ìêíóë è â Èòà­ëèè ñ íèì ïîñå­ëèë­ñÿ.
Ïàë îí, íåñ÷àñò­íûé, ïðè­íÿâ çà äðó­ãî­ãî ñìåð­òåëü­íóþ ðàíó,
 íåáî ãëÿäåë è ðîä­íûå êðàÿ âñïî­ìè­íàë, óìè­ðàÿ.
Áðî­ñèë êîïüå è Ýíåé. Òðè ìåä­íûõ âûïóê­ëûõ êðó­ãà
Ñ áû÷üåé êîæåé òðîé­íîé è õîë­ñòè­íîé, ùèò îäå­âàâ­øåé,
hae­se­rat Euandro at­que Ita­la con­se­de­rat ur­be.
ster­ni­tur in­fe­lix alie­no vol­ne­re cae­lum­que
as­pi­cit et dul­cis mo­riens re­mi­nis­ci­tur Ar­gos.
tum pius Aeneas has­tam iacit; il­la per or­bem
aere ca­vum trip­li­ci, per li­nea ter­ga tri­bus­que
785 Ïèêà ïðî­áè­ëà íàñêâîçü è, óòðà­òèâ ñèëó óäà­ðà,
 ïàõ íåãëó­áî­êî âïè­ëàñü. Íî, êðîâü òèððåí­öà óâèäåâ,
Âûõâà­òèë ìå÷, ÷òî âèñåë ó áåä­ðà, è, ðàäî­ñòè ïîë­íûé,
Íà÷àë Ýíåé íàñòó­ïàòü, ïîâåð­ãàÿ ïðî­òèâ­íè­êà â òðå­ïåò.
Âèäèò âñå ýòî Ëàâç — è ëþáîâü ê îòöó èñòîð­ãà­åò
tran­siit in­tex­tum tau­ris opus ima­que se­dit
in­gui­ne; sed vi­ris haud per­tu­lit. oci­us en­sem
Aeneas, vi­so Tyrrhe­ni san­gui­ne lae­tus,
eri­pit a fe­mi­ne et tre­pi­dan­ti fer­vi­dus instat.
in­ge­muit ca­ri gra­vi­ter ge­ni­to­ris amo­re,
790 Ñòîí èç ãðóäè ó íåãî è èç ãëàç — îáèëü­íûå ñëå­çû…
Çäåñü î êîí­÷èíå òâî­åé, î òâî­èõ ïðå­êðàñ­íûõ äåÿ­íüÿõ —
Ïóñòü ëèøü ïîâå­ðÿò âåêà ïðå­äà­íüÿì î ïîäâè­ãàõ äðåâ­íèõ, —
Íå ïðî­ìîë­÷ó è òåáÿ, íåçà­áâåí­íûé îòðîê, ïðî­ñëàâ­ëþ.
Øàã çà øàãîì íàçàä îòñòó­ïàë, îáåñ­ñèëåâ, Ìåçåí­öèé,
ut vi­dit, Lau­sus, lac­ri­mae­que per ora vo­lu­tae.
Hic mor­tis du­rae ca­sum tua­que op­ti­ma fac­ta,
si qua fi­dem tan­to est ope­ri la­tu­ra ve­tus­tas,
non equi­dem nec te, iuve­nis me­mo­ran­de, si­le­bo.
Il­le pe­dem re­fe­rens et inu­ti­lis in­que li­ga­tus
795 Ïèêà òîð­÷à­ëà â ùèòå è çà íèì òÿæå­ëî âîëî­÷è­ëàñü.
Áðî­ñèë­ñÿ Ëàâç ê îòöó èç ðÿäîâ è, âñòàâ ìåæ âðà­ãà­ìè
 ìèã, êîãäà ðóêó ñ ìå÷îì çàíåñ Ýíåé äëÿ óäà­ðà,
Ïðè­íÿë êëè­íîê íà ñåáÿ è ñäåð­æàë íàïîð ñìåð­òî­íîñ­íûé.
Ðèíó­ëèñü ñ êðè­êîì çà íèì äðó­çüÿ è, ìåæ òåì êàê Ìåçåí­öèé
ce­de­bat cli­peo­que ini­mi­cum has­ti­le tra­he­bat.
pro­ri­puit iuve­nis se­se­que im­mis­cuit ar­mis
iam­que ad­sur­gen­tis dextra pla­gam­que fe­ren­tis
Aeneae sub­iit muc­ro­nem ip­sum­que mo­ran­do
sus­ti­nuit; so­cii mag­no cla­mo­re se­quun­tur,
800 Ìåä­ëåí­íî âñïÿòü îòñòó­ïàë, ùèòîì ñûíîâ­íèì ïðè­êðû­òûé,
Èçäà­ëè êîïüÿ ìåòàòü ïðè­íÿ­ëèñü, âðà­ãà îòãî­íÿÿ.
Ùèò âûñòàâ­ëÿ­åò Ýíåé è ñèëü­íåé çàãî­ðà­åò­ñÿ ãíå­âîì.
Òàê èíî­ãäà ñðåäü ëåò­íå­ãî äíÿ èç òó÷è íàâèñ­øåé
Êðóï­íûé ïîñûï­ëåò­ñÿ ãðàä, — è áåãóò ñ ïîëåé çåì­ëåäåëü­öû,
dum ge­ni­tor na­ti par­ma pro­tec­tus abi­ret,
te­la­que co­ni­ciunt pro­tur­bantque emi­nus hos­tem
mis­si­li­bus. fu­rit Aeneas tec­tus­que te­net se.
ac ve­lut, ef­fu­sa si quan­do gran­di­ne nim­bi
prae­ci­pi­tant, om­nis cam­pis dif­fu­git ara­tor,
805 Ïàõàðü òîðî­ïèò­ñÿ ïðî÷ü è ñïå­øèò ïðî­õî­æèé óêðûòü­ñÿ
Èëü ïîä îáðû­âîì ðå÷­íûì, èëü â ñêà­ëå ïîä ñâî­äîì ïåùå­ðû,
×òîáû ãðî­çó ïåðå­æäàòü, à êîãäà âîðî­òèò­ñÿ ñîëí­öå,
Âçÿòü­ñÿ îïÿòü çà òðóäû; è Ýíåé, ñëîâ­íî ãðà­äîì, çàñû­ïàí
Êîïüÿ­ìè, æäåò, ÷òîá óøëà ñìåð­òî­íîñ­íàÿ òó÷à, ïðî­ëèâ­øèñü;
om­nis et ag­ri­co­la, et tu­ta la­tet ar­ce via­tor,
aut am­nis ri­pis aut al­ti for­ni­ce sa­xi,
dum pluit in ter­ris, ut pos­sint so­le re­duc­to
exer­ce­re diem: sic ob­ru­tus un­di­que te­lis
Aeneas nu­bem bel­li, dum de­to­net om­nis,
810 Ëàâ­çó ìåæ òåì îí ãðî­çèò, îêëè­êà­åò Ëàâçà: «Êóäà òû
Ðâåøü­ñÿ íà âåð­íóþ ñìåðòü? Íå ïî ñèëàì òåáå, áåç­ðàñ­ñóä­íûé,
Òî, íà ÷òî òû äåðç­íóë, îñëåï­ëåí­íûé ñûíîâ­íåé ëþáî­âüþ!»
Íå óíè­ìà­åò­ñÿ Ëàâç. Â äóøå ïðåä­âî­äè­òå­ëÿ òåâ­êðîâ
Âûøå âçäû­ìà­åò­ñÿ ãíåâ, è óæå ïîñëåä­íèå íèòè
sus­ti­net et Lau­sum incre­pi­tat Lau­so­que mi­na­tur:
«quo mo­ri­tu­re ruis maio­ra­que vi­ri­bus audes?
fal­lit te in­cau­tum pie­tas tua». nec mi­nus il­le
ex­sul­tat de­mens, sae­vae iam­que al­tius irae
Dar­da­nio sur­gunt duc­to­ri, extre­ma­que Lau­so
815 Þíî­øå Ïàð­êè ïðÿäóò. Ìîãó­÷èì ìå÷îì óäà­ðÿ­åò
Ëàâçà Ýíåé è êëè­íîê âîí­çà­åò â òåëî ãëó­áî­êî,
Ëåã­êèé ïðî­áèâ åìó ùèò, â íàïà­äå­íüå çàñëîí íåíà­äåæ­íûé,
Òóíè­êè òêàíü ðàçî­ðâàâ, ÷òî çîëî­òîì ìàòü âûøè­âà­ëà.
Òîò­÷àñ êðî­âè ñòðóÿ ïðî­ïè­òà­ëà îäåæ­äó, è ãðóñò­íî
Par­cae fi­la le­gunt: va­li­dum nam­que exi­git en­sem
per me­dium Aeneas iuve­nem to­tum­que re­con­dit.
tran­siit et par­mam muc­ro, le­via ar­ma mi­na­cis,
et tu­ni­cam, mol­li ma­ter quam ne­ve­rat auro,
imple­vit­que si­num san­guis; tum vi­ta per auras
820 Òåëî ïîêè­íó­ëà æèçíü, îòëå­òåâ ïî âîçäó­õó ê ìàíàì.
Ñûí Àíõè­çà, åäâà óìè­ðàâ­øå­ãî î÷è óâèäåë,
Î÷è åãî, è ëèöî, è óñòà, ïîáåëåâ­øèå ñòðàí­íî,
Ðóêó ê íåìó ïðîòÿ­íóë, çàñòî­íàë îò æàëî­ñòè òÿæ­êî,
Ìûñëü îá îòöîâ­ñêîé ëþá­âè ïîòðÿñ­ëà åãî äóøó ïå÷à­ëüþ.
con­ces­sit maes­ta ad Ma­nis cor­pus­que re­li­quit.
at ve­ro ut vol­tum vi­dit mo­rien­tis et ora,
ora mo­dis An­chi­sia­des pal­len­tia mi­ris,
in­ge­muit mi­se­rans gra­vi­ter dextram­que te­ten­dit
et men­tem pat­riae strin­xit pie­ta­tis ima­go.
825 «×åì çà âûñî­êèé òâîé äóõ è çà ïîäâèã, î ìàëü­÷èê íåñ÷àñò­íûé,
Ìîæåò òåáÿ íàãðà­äèòü Ýíåé, áëà­ãî­÷å­ñòè­åì ñëàâ­íûé?
Ñâîé äîñïåõ òû ëþáèë, — ñîõðà­íè æå åãî. Âîç­âðà­ùàþ
Ìàíàì è ïðà­õó îòöîâ òâîé ïðàõ, êîëü îá ýòîì çàáîòà
Åñòü õîòü êîìó-òî. È ïóñòü îäíî òåáÿ óòå­øà­åò:
«quid ti­bi nunc, mi­se­ran­de puer, pro lau­di­bus is­tis,
quid pius Aeneas tan­ta da­bit in­do­le dig­num?
ar­ma, qui­bus lae­ta­tus, ha­be tua, te­que pa­ren­tum
ma­ni­bus et ci­ne­ri, si qua est ea cu­ra, re­mit­to.
hoc ta­men in­fe­lix mi­se­ram so­la­be­re mor­tem:
830 Ïàë òû, ñðà­æåí­íûé ñàìèì âåëè­êèì Ýíå­åì!» Ïðî­ìîë­âèâ,
Ìåä­ëèâ­øèõ Ëàâçà äðó­çåé îí ïîçâàë è þíî­øó ïîä­íÿë, —
Ïðÿäè êîðîò­êèõ âîëîñ ó íåãî óæå ñëèï­ëèñü îò êðî­âè.
Òîþ ïîðîé ðîäè­òåëü åãî íàä ñòðó­ÿ­ìè Òèá­ðà
Âëà­ãîþ êðîâü óíè­ìàë; èçãî­ëî­âüåì áåñ­ñèëü­íî­ìó òåëó
Aeneae mag­ni dextra ca­dis». incre­pat ultro
cunctan­tis so­cios et ter­ra sub­le­vat ip­sum,
san­gui­ne tur­pan­tem comptos de mo­re ca­pil­los.
In­te­rea ge­ni­tor Ti­be­ri­ni ad flu­mi­nis un­dam
vol­ne­ra sic­ca­bat lym­phis cor­pus­que le­va­bat
835 Ñòâîë óïàâ­øèé ñëó­æèë. Âèñåë íà âåò­êå ïîîäàëü
Ìåä­íûé øëåì, è â òðà­âå ïîêî­è­ëèñü ïðàçä­íî äîñïå­õè.
Ìåæ­äó îòáîð­íûõ áîé­öîâ ëåæàë Ìåçåí­öèé, ñêëî­íèâ­øèñü
Òåëîì íåäóæ­íûì íà ñòâîë; ïî ãðóäè áîðî­äà ðàç­ìå­òà­ëàñü,
×àñòî î Ëàâçå äðó­çåé âîïðî­øàë, çàäû­õà­ÿñü, è ÷àñòî
ar­bo­ris adcli­nis trun­co. pro­cul aerea ra­mis
de­pen­det ga­lea et pra­to gra­via ar­ma quies­cunt.
stant lec­ti cir­cum iuve­nes: ip­se aeger, an­he­lans
col­la fo­vet, fu­sus pro­pe­xam in pec­to­re bar­bam;
mul­ta su­per Lau­so ro­gi­tat mul­tum­que re­mit­tit,
840 Ñëàë îí ãîí­öîâ, ÷òîá ê îòöó ïå÷àëü­íî­ìó ñûí âîç­âðà­òèë­ñÿ.
Íî óæ íåñ­ëè íà ùèòå ðûäàâ­øèå âîè­íû òåëî
Ëàâçà; â øèðî­êîé ãðóäè øèðî­êàÿ ðàíà çèÿ­ëà.
Èçäà­ëè ñòîí óëî­âè­ëà äóøà, ïðî­çîð­ëè­âàÿ â áåäàõ.
Ïûëüþ ñåäè­íû ñâîè îñû­ïàâ è ê íåáó ïðî­ñòåð­øè
qui re­vo­cent maes­ti­que fe­rant man­da­ta pa­ren­tis.
at Lau­sum so­cii exa­ni­mem su­per ar­ma fe­re­bant
flen­tes, in­gen­tem at­que in­gen­ti vol­ne­re vic­tum.
adgno­vit lon­ge ge­mi­tum prae­sa­ga ma­li mens;
ca­ni­tiem mul­to de­for­mat pul­ve­re et am­bas
845 Ðóêè, Ìåçåí­öèé ïðè­ëüíóë ê áåç­äû­õàí­íî­ìó ñûíó, ñòå­íàÿ:
«Ê æèç­íè ëþáîâü, î ìîé ñûí, íåóæå­ëè âî ìíå òàê óïîð­íà,
×òî äîïó­ñòèë ÿ òåáÿ, ðîæ­äåí­íî­ãî ìíîþ, ïîãèá­íóòü,
Âñòàâ çà ìåíÿ ïîä óäàð? Òâî­åþ ðàíîé ñïà­ñåí ÿ,
Ãèáåëü òâîÿ ìíå æèçíü ñáå­ðåã­ëà! Óâû ìíå! Òåïåðü ëèøü
ad cae­lum ten­dit pal­mas et cor­po­re in­hae­ret.
«tan­ta­ne me te­nuit vi­ven­di, na­te, vo­lup­tas,
ut pro me hos­ti­li pa­te­rer suc­ce­de­re dextrae,
quem ge­nui? tua­ne haec ge­ni­tor per vol­ne­ra ser­vor,
mor­te tua vi­vens? heu, nunc mi­se­ro mi­hi de­mum
850 Ñìåðòü ïîä­ñòó­ïè­ëà êî ìíå, ëèøü òåïåðü ÿ âîèñ­òè­íó ðàíåí!
ß ïðå­ñòóï­ëå­íüåì, ìîé ñûí, óæ äàâ­íî çàïÿò­íàë òâîå èìÿ,
Áûë ñ ïðå­ñòî­ëà îòöîâ ÿ èçãíàí, âñåì íåíà­âèñò­íûé.
Åñëè îò÷èçíå ïëà­òèòü è ñîãðàæ­äà­íàì äîë­æåí ÿ ïåíþ, —
Êàç­íüþ ëþáîé ó ìåíÿ ñàìî­ãî ïóñòü áû îòíÿ­ëè äóøó.
ex­si­lium in­fe­lix, nunc al­te vol­nus adac­tum!
idem ego, na­te, tuum ma­cu­la­vi cri­mi­ne no­men,
pul­sus ob in­vi­diam so­lio sceptris­que pa­ter­nis.
de­bue­ram pat­riae poe­nas odiis­que meo­rum:
om­nis per mor­tis ani­mam son­tem ip­se de­dis­sem.
855 ß æå è íûíå æèâó ñðåäü æèâûõ è ñâåò íå ïîêè­íóë…
Íåò, ÿ ïîêè­íó åãî!» È, ïðî­ìîë­âèâ, íà íîãó áîëü­íóþ
Âñòàë îí, õîòü ñèëû åìó è ñêî­âà­ëà øèðî­êàÿ ðàíà,
È, íåïðå­êëîí­íûé, âåëåë ïðè­âå­ñòè êîíÿ (â óòå­øå­íüå
Òîëü­êî ñêà­êóí îñòàë­ñÿ åìó, íà êîòî­ðîì ñ ïîáåäîé
nunc vi­vo ne­que ad­huc ho­mi­nes lu­cem­que re­lin­quo.
sed lin­quam». si­mul hoc di­cens at­tol­lit in aeg­rum
se fe­mur et, quam­quam vis al­to vol­ne­re tar­dat,
haud deiec­tus equ­um du­ci iubet. hoc de­cus il­li,
hoc so­la­men erat, bel­lis hoc vic­tor abi­bat
860 Îí âîç­âðà­ùàë­ñÿ èç áèòâ). È êîíþ îí ïå÷àëü­íî­ìó ìîë­âèë:
«Äîë­ãî, ìîé Ðåá, — åñëè åñòü äëÿ ñìåðò­íûõ äîë­ãèå ñðî­êè, —
Ìû çàæè­ëèñü. Íî òåïåðü èëè âíîâü òû ñ ïîáåäîé âåð­íåøü­ñÿ,
Ãîëî­âó âðà­æüþ íåñÿ è êðî­âà­âûé äîñïåõ è çà ñûíà
Âìå­ñòå ñî ìíîé îòî­ìñòèâ, èëè, åñëè ïóòè íå ïðî­ëî­æèò
om­ni­bus. ad­lo­qui­tur mae­ren­tem et ta­li­bus in­fit:
«Rhoe­be, diu, res si qua diu mor­ta­li­bus ul­la est,
vi­xi­mus. aut ho­die vic­tor spo­lia il­la cruen­ta
et ca­put Aeneae re­fe­res Lau­si­que do­lo­rum
ul­tor eris me­cum aut, ape­rit si nul­la viam vis,
865 Ñèëà, ñî ìíîþ ïàäåøü. Âåäü ÷óæèõ ïðè­êà­çîâ, ÿ çíàþ,
Òû íå ñíå­ñåøü, ìîé õðàá­ðåö, è íå âûòåð­ïèøü ðàá­ñòâà ó òåâ­êðîâ».
Òàê îí ñêà­çàë è âåð­õîì íà êîíÿ óñåë­ñÿ ïðè­âû÷­íî,
 îáå ðóêè íàáðàë ïîáîëü­øå äðî­òè­êîâ îñò­ðûõ,
Øëåì áëå­ñòÿ­ùèé íàäåë ñ ìîõ­íà­òîé ãðè­âîþ êîí­ñêîé,
oc­cum­bes pa­ri­ter: ne­que enim, for­tis­si­me, cre­do,
ius­sa alie­na pa­ti et do­mi­nos dig­na­be­re Teuc­ros».
di­xit et ex­cep­tus ter­go con­sue­ta lo­ca­vit
membra ma­nus­que am­bas iacu­lis one­ra­vit acu­tis,
aere ca­put ful­gens cris­ta­que hir­su­tus equi­na.
870

872
Ðåáà âñêà÷ü îí ïóñòèë è ïîì÷àë­ñÿ ê òðî­ÿí­ñêî­ìó ñòðîþ.
 ñåðä­öå, áóøóÿ, ñëè­ëèñü è ñòûä, è ñêîðáü, è áåçóìüå.
[Âåðà â äîá­ëåñòü ñâîþ è ëþáîâü, ðàñ­ïà­ëåí­íàÿ ìåñòüþ.]
Òðè­æäû Ìåçåí­öèé âîç­çâàë ê Ýíåþ ãîëî­ñîì ãðîì­êèì.
Ìóæà Ýíåé òîò­÷à́ñ æå óçíàë è âçìî­ëèë­ñÿ, ëèêóÿ;
sic cur­sum in me­dios ra­pi­dus de­dit. aes­tuat in­gens
uno in cor­de pu­dor mix­to­que in­sa­nia luc­tu.
[et fu­riis agi­ta­tus amor et con­scia vir­tus.]
At­que hic Aenean mag­na ter vo­ce vo­ca­vit.
Aeneas adgno­vit enim lae­tus­que pre­ca­tur:
875 «Äàé, î ðîäè­òåëü áîãîâ è Ôåá âûñî́êîèäó­ùèé,
Ñèëîé ïîìå­ðèòü­ñÿ ñ íèì».
Òàê îí ñêà­çàë è, íàñòà­âèâ êîïüå, óñòðå­ìèë­ñÿ íàâñòðå­÷ó.
Ìîë­âèò Ìåçåí­öèé: «Ìåíÿ ëü óñòðà­øèòü òû çàäó­ìàë, æåñòî­êèé,
Ïîñëå òîãî, êàê ñûíà óáèë? Íî ìåíÿ ïîãó­áèòü òû
«sic pa­ter il­le deum fa­ciat, sic al­tus Apol­lo!
in­ci­pias con­fer­re ma­num».
tan­tum ef­fa­tus, et in­fes­ta su­bit ob­vius has­ta.
il­le autem: «quid me erep­to, sae­vis­si­me, na­to
ter­res? haec via so­la fuit, qua per­de­re pos­ses.
880 Òîëü­êî ýòèì è ìîã! Íè áîãîâ íå áîþñü ÿ, íè ñìåð­òè, —
Èáî çà ñìåð­òüþ ïðè­øåë! Íå òðàòü æå ñëîâ! Íî ñíà­÷à­ëà
Ýòè ïîäàð­êè ïðè­ìè!» È, ïðî­ìîë­âèâ, äðî­òèê ìåò­íóë îí,
Ñëå­äîì åùå è åùå è, ñêà­÷à ïî øèðî­êî­ìó êðó­ãó,
Äðîò çà äðîòîì áðî­ñàë, — íî âñå â ùèòå çàñòðå­âà­ëè.
nec mor­tem hor­re­mus nec di­vum par­ci­mus ul­li.
de­si­ne: nam ve­nio mo­ri­tu­rus et haec ti­bi por­to
do­na pri­us». di­xit te­lum­que in­tor­sit in hos­tem.
in­de aliud su­per at­que aliud fi­git­que vo­lat­que
in­gen­ti gy­ro, sed sus­ti­net aure­us um­bo.
885 Òðè­æäû îí îáñêà­êàë Ýíåÿ ñïðà­âà íàëå­âî,
Òðè­æäû òðî­ÿí­ñêèé ãåðîé ïîâåð­íóë­ñÿ íà ìåñòå, è òðè­æäû
Êðóã îïè­ñàë óñòðà­øàþ­ùèé ëåñ íà ùèòå åãî ìåä­íîì.
Íî íàäî­å­ëî åìó èçâëå­êàòü áåñ­ñ÷åò­íûå êîïüÿ,
Ìåä­ëèòü è ïåøèì âåñòè ñ âåð­õî­âûì íåðàâ­íóþ áèò­âó:
ter cir­cum adstan­tem lae­vos equi­ta­vit in or­bis,
te­la ma­nu iaciens, ter se­cum Troi­us he­ros
im­ma­nem aera­to cir­cum­fert teg­mi­ne sil­vam.
in­de ubi tot tra­xis­se mo­ras, tot spi­cu­la tae­det
vel­le­re et ur­ge­tur pug­na congres­sus ini­qua,
890 Âñå îáäó­ìàâ â äóøå, îí âïå­ðåä ðâà­íóë­ñÿ è ïèêîé
×åðåï ïðîí­çèë îò âèñ­êà äî âèñ­êà êîíþ áîå­âî­ìó.
Âçâèë­ñÿ êîíü íà äûáû è ñå÷åò êîïû­òà­ìè âîçäóõ,
Íàçåìü ñòðÿõ­íóâ ñåäî­êà, à ïîòîì íà ïåðå­ä­íèå íîãè
Ðóøèò­ñÿ ñàì, ïðè­äà­âèâ óïàâ­øå­ãî âñàä­íè­êà ãðó­äüþ.
mul­ta mo­vens ani­mo iam tan­dem erum­pit et in­ter
bel­la­to­ris equi ca­va tem­po­ra co­ni­cit has­tam.
tol­lit se ar­rec­tum quad­ru­pes et cal­ci­bus auras
ver­be­rat ef­fu­sum­que equi­tem su­per ip­se se­cu­tus
impli­cat eiec­to­que in­cum­bit cer­nuus ar­mo.
895 Ñëîâ­íî îãîíü, äî íåáåñ âçìåò­íó­ëèñü âîè­íîâ êðè­êè.
Âûõâà­òèâ ìå÷ èç íîæîí, ê âðà­ãó Ýíåé ïîä­áå­ãà­åò,
«Ãäå æå òåïåðü, — ãîâî­ðèò, — äóøè íåîáóçäàí­íîé ñèëà,
Ãäå Ìåçåí­öèé-õðàá­ðåö?» È îòâå­òèë òèððå­íåö, âïè­âàÿ
Âçî­ðîì íåáåñ­íûé ñâåò è âíîâü îáî­ä­ðèâ­øèñü äóõîì:
cla­mo­re in­cen­dunt cae­lum Troes­que La­ti­ni­que.
ad­vo­lat Aeneas va­gi­na­que eri­pit en­sem
et su­per haec: «ubi nunc Me­zen­tius acer et il­la
ef­fe­ra vis ani­mi?» contra Tyrrhe­nus, ut auras
sus­pi­ciens hau­sit cae­lum men­tem­que re­ce­pit:
900 «Õóä­øèé ìîé âðàã, äëÿ ÷åãî ìåíÿ òû ñìåð­òüþ ïóãà­åøü?
Âïðà­âå ìåíÿ òû óáèòü, ÿ ñ òåì è âûøåë íà áèò­âó,
Ëàâç î òîì æå ñ òîáîé äîãî­âîð çàêëþ­÷èë ïåðåä ñìåð­òüþ.
Ëèøü îá îäíîì ÿ ìîëþ: êîëü â òåáå ê âðà­ãàì ïîáåæ­äåí­íûì
Åñòü ñíèñ­õîæ­äå­íüå, äîç­âîëü, ÷òîáû ïðàõ ìîé ïîêðû­ëè çåì­ëåþ.
«hos­tis ama­re, quid incre­pi­tas mor­tem­que mi­na­ris?
nul­lum in cae­de ne­fas, nec sic ad proe­lia ve­ni,
nec te­cum meus haec pe­pi­git mi­hi foe­de­ra Lau­sus.
unum hoc per si qua est vic­tis ve­nia hos­ti­bus oro:
cor­pus hu­mo pa­tia­re te­gi. scio acer­ba meo­rum
905 Çíàþ, êàê òóñ­êàì ìîèì íåíà­âè­ñòåí ÿ ñòàë. Óêðî­òè æå
ßðîñòü èõ, ÷òîá â ìîãè­ëå îäíîé ÿ ïîêî­èë­ñÿ ñ ñûíîì».
Òàê îí ñêà­çàë è ãîð­ëî ïîä ìå÷ äîá­ðî­âîëü­íî ïîä­ñòà­âèë,
Õëû­íó­ëà êðî­âè ñòðóÿ íà äîñïåõ è äóøó óì÷à­ëà.
cir­cumsta­re odia: hunc, oro, de­fen­de fu­ro­rem
et me con­sor­tem na­ti con­ce­de se­pulchro».
haec lo­qui­tur iugu­lo­que haud insci­us ac­ci­pit en­sem
un­dan­ti­que ani­mam dif­fun­dit in ar­ma cruo­re.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • Ñòè­õè 12—13.Êàð­ôà­ãåíáóäåò ãèáå­ëüþ ñòðàø­íîé ãðî­çèòü… — Çäåñü ïðåä­ñêà­çû­âà­þò­ñÿ Ïóíè­÷å­ñêèå âîé­íû.
  • îòâåð­ñòûå Àëü­ïû… — Âîæäü êàð­ôà­ãå­íÿí Ãàí­íè­áàë ñîâåð­øèë ïåðå­õîä ÷åðåç Àëü­ïû è âòîðã­ñÿ â Èòà­ëèþ.
  • Ñòèõ 28. Òèäèä — Äèî­ìåä.
  • Àðïû — ïîçä­íåé­øåå íàçâà­íèå ãîðî­äà, îñíî­âàí­íî­ãî Äèî­ìåäîì.
  • Ñòèõ 30.âíîâü ïðî­òèâ ñìåðò­íî­ãî áèòü­ñÿ îðó­æüÿ. — Â áèò­âå ïîä Òðî­åé Äèî­ìåä ðàíèë Âåíå­ðó («Èëè­à­äà», V, 330 è ñëåä.).
  • Ñòèõ 51. Àìà­ôóíò, Ïàôîñ, Êèôå­ðà — öåí­òðû êóëü­òà Âåíå­ðû, ñî çíà­ìå­íè­òû­ìè õðà­ìà­ìè.
  • Ñòèõ 76. Âåíè­ëèÿ — íèì­ôà; ñðàâ­íå­íèå åå ñ Âåíå­ðîé îñêîð­áè­òåëü­íî äëÿ áîãè­íè.
  • Ñòèõ 80.îðó­æüå âåøàòü íà ìà÷­òàõ? — Èìå­åò­ñÿ â âèäó îáû­÷àé ðèì­ëÿí âûâå­øè­âàòü íà ìà÷òå èëè íà íîñó ïðå­òîð­ñêî­ãî (ôëàã­ìàí­ñêî­ãî) ñóä­íà ùèò â çíàê íà÷à­ëà âîé­íû.
  • Ñòè­õè 81—82.ñïà­ñòè îò ðóê àõåé­öåâ Ýíåÿ… — Íåï­òóí ïî ïðîñü­áå Âåíå­ðû ñêðûë Ýíåÿ â òóìàíå è óíåñ åãî èç ïîåäèí­êà ñ Àõèë­ëîì («Èëè­à­äà», XX, 318—335).
  • Ñòèõ 128. Ëèð­íå­ñåö — èç ãîðî­äà Ëèð­íåññ â Ìèçèè (Ìàëàÿ Àçèÿ).
  • Ñòèõ 136. Òåðå­áèíò îðè­êèé­ñêèé — ÷åð­íîå äåðå­âî èç ãîðî­äà Îðè­êà â Ýïè­ðå.
  • Ñòè­õè 141—142.â êðàþ Ìåî­íèé­ñêîìÏàê­òîë çîëî­òîé… — Ðåêà Ïàê­òîë â Ëèäèè ñ÷è­òà­ëàñü çîëî­òî­íîñ­íîé.
  • Ñòèõ 145.Êàïèñ, ÷òî äàë êàì­ïàí­ñêî­ìó ãîðî­äó èìÿ. — Êàïèñ ñ÷è­òàë­ñÿ îñíî­âà­òå­ëåì Êàïóè.
  • Ñòèõ 154. Îò çàïðå­òîâ ðîêà ñâî­áî­äåí… — Ïðè­áû­òèå èíî­çåì­íî­ãî âîæäÿ ñíè­ìà­åò çàïðåò, ÿâëåí­íûé â çíà­ìå­íè­ÿõ (ñì.: «Ýíå­èäà», VIII, 498—503), è äàåò ýòðóñ­êàì âîç­ìîæ­íîñòü âûñòó­ïèòü ïðî­òèâ Ìåçåí­öèÿ.
  • Ñòè­õè 157—158.íà íîñó ôðè­ãèé­ñêèå ëüâû, è íàä íèìè Èäà… — Êîðàáëü Ýíåÿ ïîñâÿ­ùåí Êèáå­ëå, ïîýòî­ìó óêðà­øåí ýìáëå­ìà­ìè åå êóëü­òà: ëüâà­ìè èç êîëåñ­íè­öû áîãè­íè è ñèì­âî­ëè­÷å­ñêèì èçî­áðà­æå­íè­åì Èäû Ôðè­ãèé­ñêîé — åå îáè­òà­ëè­ùà.
  • Ñòè­õè 168—172. Êîçà, Êëó­çèé, Ïîïó­ëî­íèÿ — ãîðî­äà Ýòðó­ðèè.
  • Ñòèõ 171. Àïîë­ëîí çîëî­÷å­íûé — ýìáëå­ìà áîãà-ïîêðî­âè­òå­ëÿ êîðàá­ëÿ (êàê ýìáëå­ìû Êèáå­ëû íà êîðàá­ëå Ýíåÿ).
  • Ñòèõ 173. Îñò­ðîâ Èëü­âà — íûíå Ýëü­áà.
  • Ñòè­õè 176—177.÷ðå­âà îòâåð­ñòûå æåðòâ… — Âåð­ãè­ëèé íàçû­âà­åò ÷åòû­ðå âèäà ãàäà­íèé, êîòî­ðûì ðèì­ëÿíå íàó÷è­ëèñü îò ýòðóñ­êîâ: ãàäà­íèå ïî âíóò­ðåí­íî­ñòÿì ïðè­íå­ñåí­íûõ â æåðò­âó æèâîò­íûõ, ïðåä­ñêà­çà­íèå ïî çâåçäàì, ãàäà­íèå ïî ïòè­öàì è ïî ìåñòó, â êîòî­ðîå óäà­ðè­ëà ìîë­íèÿ.
  • Ñòè­õè 188—193.÷óäåñ­íîì îòöà ïðå­âðà­ùå­íüå? — Ëèãó­ðè­åö Êóïà­âîí — ñûí Êèê­íà, ïðå­âðà­ùåí­íî­ãî â ëåáåäÿ â òî âðå­ìÿ, êîãäà îí îïëà­êè­âàë ñìåðòü ñâî­åãî äðó­ãà Ôàý­òî­íà.
  • ïîä ñåíüþ ñåñòåð… — ñåñòåð Ôàý­òî­íà, ïðå­âðà­ùåí­íûõ â ïèðà­ìèäàëü­íûå òîïî­ëÿ.
  • Ñòèõ 199. Ìàí­òî — äî÷ü ôèâàí­ñêî­ãî ïðî­ðè­öà­òå­ëÿ Òèðå­ñèÿ.
  • Ñòèõ 202.òðè çäåñü íàðî­äà æèâóò… — ãðå­êè, ýòðóñ­êè, óìá­ðû.
  • Ñòèõ 205.Ìèí­öèé, Áåíà­êà ñûí, òðîñò­íè­êîì óâåí­÷àí­íûé áëåä­íûì… — Íà êîðàá­ëå Î́êíà — èçî­áðà­æå­íèå áîãà ðåêè Ìèí­öèÿ. Áåíàê — áîã îçå­ðà Áåíàê, îòêóäà âûòå­êà­åò Ìèí­öèé. Âåíîê èç òðîñò­íè­êà — àòðè­áóò ðå÷­íî­ãî áîæå­ñòâà.
  • Ñòèõ 250. Àíõè­çèä — Ýíåé, ñûí Àíõè­çà.
  • Ñòè­õè 315—316.ïîñâÿ­ùåí­íûé Ôåáó… — Äåòè, ïîÿâ­ëÿâ­øè­å­ñÿ íà ñâåò ñ ïîìî­ùüþ êåñà­ðå­âà ñå÷å­íèÿ, ïîñâÿ­ùà­ëèñü Ôåáó-Àïîë­ëî­íó êàê áîãó-èñöå­ëè­òå­ëþ.
  • Ñòèõ 350.Áîðåÿïîòîì­êîâ… — Áîðåé ñ÷è­òàë­ñÿ îñíî­âà­òå­ëåì öàð­ñêî­ãî äîìà âî Ôðà­êèè.
  • Ñòèõ 389.îñêâåð­íèâ­øèé ìà÷å­õè ëîæå… — Àíõå­ìîë áåæàë ê Äàâ­íó, îòöó Òóð­íà, ñïà­ñà­ÿñü îò ïðå­ñëå­äî­âà­íèé ñâî­åãî îòöà, óçíàâ­øå­ãî î ëþáîâ­íîé ñâÿ­çè ñûíà è ñâî­åé æåíû (ìà÷å­õè Àíõå­ìî­ëà) Êàñ­ïå­ðèè.
  • Ñòèõ 439.áëà­ãàÿ ñåñò­ðà — íèì­ôà Þòóð­íà (Äèó­òóð­íà), äðåâ­íåå èòà­ëèé­ñêîå áîæå­ñòâî.
  • Ñòèõ 470.ìíî­ãèå äåòè áîãîâ ïîãèá­ëè. — Èìå­þò­ñÿ â âèäó Ñàð­ïå­äîí, ñûí Þïè­òå­ðà, óáè­òûé Ïàòðî­ê­ëîì; Àõèëë, ñûí Ôåòè­äû, óáè­òûé Ïàðè­ñîì; Êèêí, ñûí Íåï­òó­íà, óáè­òûé Àõèë­ëîì; Àñêà­ëàô, ñûí Ìàð­ñà, óáè­òûé Äåè­ôî­áîì; Ìåì­íîí, ñûí Àâðî­ðû, óáè­òûé Àõèë­ëîì.
  • Ñòè­õè 497—498.äåâ ïðå­ñòóï­ëå­íüå… — Íà ïåðå­âÿ­çè Ïàë­ëàí­òà èçî­áðà­æå­íî ïðå­ñòóï­ëå­íèå Äàíà­èä (äî÷å­ðåé Äàíàÿ), êîòî­ðûå, âûé­äÿ ïðî­òèâ âîëè çà ñûíî­âåé Åãèï­òà, â íî÷ü ñâàäü­áû óìåðò­âè­ëè ìóæåé, ïî ïðè­êà­çà­íèþ ñâî­åãî îòöà Äàíàÿ.
  • Ñòèõ 517. Ñóëü­ìîí — ìåñò­íîñòü â îáëà­ñòè âîëü­ñêîâ; ýòî æå èìÿ Âåð­ãè­ëèé äàåò Ñóëü­ìî­íó, óáè­òî­ìó Íèñîì (IX, 412).
  • Ñòèõ 519.â æåðò­âó ìàíàì ïðè­íåñòü… — òî åñòü ïðè ïîãðå­áå­íèè Ïàë­ëàí­òà óìè­ëî­ñòè­âèòü ïîä­çåì­íûõ áîãîâ è äóøè óìåð­øèõ ÷åëî­âå­÷å­ñêè­ìè æåðò­âà­ìè.
  • Ñòèõ 542. Ãðà­äèâ — Ìàðñ.
  • Ñòèõ 564.öàðü ìîë­÷à­ëè­âûõ Àìèêë… — Àìè­ê­ëû — íåáîëü­øîé ïðè­ìîð­ñêèé ãîðîä â Ëàöèè, îñíî­âàí­íûé âûõî­ä­öà­ìè èç îäíî­èìåí­íî­ãî ëàêîí­ñêî­ãî ãîðî­äà. Êî âðå­ìå­íè Âåð­ãè­ëèÿ ãîðîä óæå íå ñóùå­ñò­âî­âàë; ïî ïðå­äà­íèþ, æèòå­ëè åãî, áûâ­øèå âñå ó÷å­íè­êà­ìè Ïèôà­ãî­ðà, íå ñìå­ëè óáè­âàòü êèøà­ùèõ òàì çìåé è áûëè âûíóæ­äå­íû îñòà­âèòü ãîðîä. Ýïè­òåò «ìîë­÷à­ëè­âûé» ìîæåò îòíî­ñèòü­ñÿ ê ïîêè­íó­òî­ìó ãîðî­äó. Äðó­ãîå òîë­êî­âà­íèå ñâÿ­çû­âà­åò åãî ñ ëåãåí­äîé î ëàêîí­ñêèõ Àìè­ê­ëàõ, ïîãèá­øèõ èç-çà òîãî, ÷òî, ñâÿ­òî âûïîë­íÿÿ çàêîí î ìîë­÷à­íèè, èçäàí­íûé âî èçáå­æà­íèå ëîæ­íûõ ñëó­õîâ, ãðàæ­äàíå ãîðî­äà íå ïîñìå­ëè íàðó­øèòü åãî, äàæå êîãäà ãîðîä áûë èçâå­ùåí î ïðè­áëè­æå­íèè âðà­ãîâ — äîðèé­öåâ.
  • Ñòèõ 704.â ÷ðå­âå íîñèâ­øàÿ ôàêåë… — Ñì. ïðè­ìå÷. ê «Ýíå­èäå», VII, 320.
  • Ñòèõ 761. Òèçè­ôî­íà — îäíà èç òðåõ ôóðèé; çäåñü îíà âîç­áóæ­äà­åò ÿðîñòü ñðà­æàþ­ùèõ­ñÿ.
  • Ñòèõ 764. Îðè­îí — âåëè­êàí-îõîò­íèê; ïî íåêî­òî­ðûì ñêà­çà­íè­ÿì, îí ñûí Íåï­òó­íà, îáëà­äàâ­øèé ñïî­ñîá­íî­ñòüþ õîäèòü ïî âîäå. Îäíà­êî ó Ôåî­êðè­òà è Âåð­ãè­ëèÿ îí èäåò ïî ìîðþ áëà­ãî­äà­ðÿ ñâî­å­ìó íåïî­ìåð­íî­ìó ðîñòó.
  • Ñòèõ 773. Âû, î áîãè ìîè, êîïüå è ðóêà! — Âìå­ñòî òðà­äè­öè­îí­íî­ãî âîç­çâà­íèÿ ê áîãàì è ìîëü­áû î ïîìî­ùè Ìåçåí­öèé, «âðàã íàä­ìåí­íûé áîãîâ» (â îðè­ãè­íà­ëå — «ïðå­çè­ðàþ­ùèé áîãîâ»), îáðà­ùà­åò­ñÿ, êàê ê áîæå­ñòâàì, ê ñâî­åé ðóêå è êîïüþ.
  • Ñòè­õè 774—775. Ïîáåäû ïàìÿò­íèê… — òàê íàçû­âàå­ìûé òðî­ôåé: ñòîëá, êîòî­ðûé âîç­äâè­ãà­ëè íà ïîëå áîÿ, ïîâå­ñèâ íà íåãî âåñü äîñïåõ ïîáåæ­äåí­íî­ãî. Ìåçåí­öèé íàìå­ðåí îáëå÷ü ýòèì äîñïå­õîì ñûíà.
  • Ñòèõ 872. Ýòîò ñòèõ, ïîâòî­ðÿ­þ­ùèé ñòèõ 668 êíè­ãè XII, ñ÷è­òà­åò­ñÿ ïîçä­íåé­øåé âñòàâ­êîé.
  • ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß ÐÅÄÀÊÖÈÈ ÑÀÉÒÀ

  • Ñòèõ 278. Ýòîò ñòèõ, ïîâòî­ðÿ­þ­ùèé ñòèõ 127 êíè­ãè IX, ñ÷è­òà­åò­ñÿ ïîçä­íåé­øåé âñòàâ­êîé. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1364004323 1364004404 1364004409 1375300011 1375300012 1375400001