Âåðãèëèé

Ýíåèäà

Êíèãà X

<<<
>>>
Âåðãèëèé. Áóêîëèêè. Ãåîðãèêè. Ýíåèäà. Õóäîæåñòâåííàÿ ëèòåðàòóðà, Ìîñêâà, 1979.
Ïåðåâîä ñ ëàòèíñêîãî Ñ. À. Îøåðîâà ïîä ðåä. Ô. À. Ïåòðîâñêîãî.
Êîììåíòàðèé Í. À. Ñòàðîñòèíîé.

 îñíîâó ïåðåâîäà ïîëîæåíî èçäàíèå: P. Vergilii Maronis, Opera… edidit… Albertus Forbiger. Partes I—III, Lipsiae, 1873—1875. Ó÷òåíû òàêæå ñëåäóþùèå èçäàíèÿ: P. Vergilius Maro, Opera omnia, vol. I—III, recensuit O. Ribbeck, Lipsiae, 1859—1868; «Oeuvres de Virgile», texte établi et commenté par Benoist, Paris, 1918; «Vergil’s Gedichte» erklärt von Th. Ladewig, Berlin, zwölfte Auflage, 1902—1907.

Ëàò. òåêñò ïðèâîäèòñÿ ïî èçä.: Virgil. T. II. Aeneid VII—XII // Loeb Classical Library, 1942 (2-å èñïð. ïåðåèçä. 1918, ðåïð. 1934).
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200 210 220 230 240 250 260 270 280 290 300 310 320 330 340 350 360 370 380 390 400 410 420 430 440 450 460 470 480 490 500 510 520 530 540 550 560 570 580 590 600 610 620 630 640 650 660 670 680 690 700 710 720 730 740 750 760 770 780 790 800 810 820 830 840 850 860 870 880 890 900

Âíîâü ðàñ­ïàõ­íóë­ñÿ ìåæ òåì ÷åð­òîã âñå­ìî­ãó­ùèé Îëèì­ïà;
Âñåõ íà ñîâåò ðîäè­òåëü áîãîâ è ëþäåé ïîâå­ëè­òåëü
 çâåçä­íûé ñçû­âà­åò ïîêîé, èç êîòî­ðî­ãî îí îçè­ðà­åò
Çåì­ëè âñå ñ âûñîòû, è äàð­äàí­ñêèé ñòàí, è ëàòè­íÿí.
Pan­di­tur in­te­rea do­mus om­ni­po­ten­tis Olym­pi
con­ci­lium­que vo­cat di­vum pa­ter at­que ho­mi­num rex
si­de­ream in se­dem, ter­ras un­de ar­duus om­nis
castra­que Dar­da­ni­dum as­pec­tat po­pu­los­que La­ti­nos.
5 Áîãè ñîøëèñü â äâóõ­âðàò­íûé ïîêîé — è íà÷àë Þïè­òåð:
«Î íåáî­æè­òå­ëè, ÷òî èçìå­íè­ëî âàøè ðåøå­íüÿ?
Âíîâü ïî÷å­ìó ðàçäå­ëè­ëà âðàæ­äà îçëîá­ëåí­íûå äóøè?
ß íå æåëàë, ÷òîá Èòà­ëèÿ øëà âîé­íîþ íà òåâ­êðîâ.
×òî çà ðàçäîð âîïðå­êè ìîå­ìó çàïðå­òó? Êàêèå
con­si­dunt tec­tis bi­pa­ten­ti­bus, in­ci­pit ip­se:
«cae­li­co­lae mag­ni, quia­nam sen­ten­tia vo­bis
ver­sa ret­ro tan­tum­que ani­mis cer­ta­tis ini­quis?
ab­nue­ram bel­lo Ita­liam con­cur­re­re Teuc­ris.
quae contra ve­ti­tum dis­cor­dia? quis me­tus aut hos
10 Ñòðà­õè çàñòà­âè­ëè âàñ èëü çà òåõ, èëü çà ýòèõ âñòó­ïèòü­ñÿ?
Ñðî­êè âîé­íû ïðè­äóò â ñâîé ÷åðåä — òîðî­ïèòü èõ íå ñìåé­òå! —
Ðèì­ñêèì òâåð­äû­íÿì êîãäà Êàð­ôà­ãåí íåîáóçäàí­íûé áóäåò
Ãèáå­ëüþ ñòðàø­íîé ãðî­çèòü è îòâåð­ñòûå Àëü­ïû ê íèì äâèíåò.
Âñ¸ ðàñ­õè­ùàé­òå òîãäà, âî âðàæ­äå íå çíàé­òå ïðå­ãðà­äû!
aut hos ar­ma se­qui fer­rum­que la­ces­se­re sua­sit?
ad­ve­niet ius­tum pug­nae, ne ar­ces­si­te, tem­pus,
cum fe­ra Kar­tha­go Ro­ma­nis ar­ci­bus olim
exi­tium mag­num at­que Al­pis im­mit­tet aper­tas:
tum cer­ta­re odiis, tum res ra­puis­se li­ce­bit.
15 Íûíå æå ìèð è ñîþç çàêëþ­÷è­òå â äîá­ðîì ñîãëà­ñüå».
Íî íà êîðîò­êóþ ðå÷ü Îòöà çîëîòàÿ Âåíå­ðà
Äîë­ãóþ ðå÷ü ïðî­èç­íî­ñèò â îòâåò:
«Î ïîâå­ëè­òåëü ëþäåé è ïðè­ðî­äû ïðåä­âå÷­íûé âëà­ñòè­òåëü!
Êðî­ìå òåáÿ, êîãî óìî­ëÿòü ìû î ìèëî­ñòè ìîæåì?
nunc si­ni­te et pla­ci­tum lae­ti com­po­ni­te foe­dus».
Iup­pi­ter haec pau­cis, at non Ve­nus aurea contra
pau­ca re­fert:
«o pa­ter, o ho­mi­num re­rum­que aeter­na po­tes­tas
(nam­que aliud quid sit, quod iam implo­ra­re quea­mus?)
20 Âèäèøü, êàê ðóòó­ëû òàì ëèêó­þò, êàê ïåðåä ñòðî­åì,
Ãîð­äûé óäà­÷åé â áîþ, íà ïðå­êðàñ­íîé ì÷èò­ñÿ óïðÿæ­êå
Òóðí? À òðî­ÿí­öàì óæå íå çàùè­òà íè ñòå­íû, íè áàø­íè:
Áèò­âà âðû­âà­åò­ñÿ â ñòàí, îäîëåâ è âàëû, è âîðîòà,
Êðî­âüþ íàïîë­íå­íû ðâû. È Ýíåé â íåâåäå­íüå áåä­ñò­âèé
cer­nis, ut in­sul­tent Ru­tu­li, Tur­nus­que fe­ra­tur
per me­dios in­sig­nis equis tu­mi­dus­que se­cun­do
Mar­te ruat? non clau­sa te­gunt iam moe­nia Teuc­ros:
quin intra por­tas at­que ip­sis proe­lia mis­cent
ag­ge­ri­bus moe­ro­rum et inun­dant san­gui­ne fos­sas.
25 Ìåä­ëèò âäà­ëè. Óæåëü íèêî­ãäà òû íå äàøü èç îñà­äû
Âûç­âî­ëèòü òåâ­êðîâ, îòåö? Ê ñòå­íàì íîâî­ðîæ­äåí­íîé Òðîè
Íîâûå ðâóò­ñÿ âðà­ãè, ïîä­ñòó­ïà­åò íîâîå âîé­ñêî!
Âíîâü íà äàð­äàí­öåâ Òèäèä â ýòî­ëèé­ñêèõ ñáè­ðà­åò­ñÿ Àðïàõ.
Âåð­íî, íà äîëþ è ìíå îïÿòü äîñòà­íóò­ñÿ ðàíû,
Aeneas ig­na­rus abest. num­quam­ne le­va­ri
ob­si­dio­ne si­nes? mu­ris ite­rum im­mi­net hos­tis
nas­cen­tis Troiae nec non exer­ci­tus al­ter,
at­que ite­rum in Teuc­ros Aeto­lis sur­git ab Ar­pis
Ty­di­des. equi­dem cre­do, mea vol­ne­ra res­tant
30 Èáî ïðè­äåò­ñÿ ìíå âíîâü ïðî­òèâ ñìåðò­íî­ãî áèòü­ñÿ îðó­æüÿ.
Åñëè îíè âîïðå­êè òâî­åé áîæå­ñò­âåí­íîé âîëå
 Ëàöèé ñòðå­ìè­ëèñü, òî ïóñòü ñâîé ãðåõ èñêó­ïÿò òðî­ÿí­öû,
Ïîìîùü óòðà­òèâ òâîþ. Íî âåäü èõ âåëè ïðî­ðè­öà­íüÿ
Ìàíîâ è âûø­íèõ áîãîâ, — ïî÷å­ìó æå âñ¸, ÷òî âåëåë òû,
et tua pro­ge­nies mor­ta­lia de­mo­ror ar­ma.
si si­ne pa­ce tua at­que in­vi­to nu­mi­ne Troes
Ita­liam pe­tie­re, luant pec­ca­ta ne­que il­los
iuve­ris auxi­lio: sin tot res­pon­sa se­cu­ti,
quae Su­pe­ri Ma­nes­que da­bant, cur nunc tua quis­quam
35 Êòî-òî ìîã îòìå­íèòü è âîç­äâèã­íóòü íîâûå ñóäü­áû?
Ñòî­èò ëè âíîâü ãîâî­ðèòü î ñîææåí­íîì áëèç Ýðèê­ñà ôëî­òå,
Î âëà­ñòå­ëèíå âåò­ðîâ, è î áåøå­íîì âèõ­ðå, êîòî­ðûé
Âûïó­ùåí áûë èç ïåùåð, è î ïîñëàí­íîé ñ íåáà Èðèäå?
Íûíå æå, âñå èñïû­òàâ, ÷òî âîç­ìîæ­íî â ìèðå íàä­çåì­íîì,
ver­te­re ius­sa po­test aut cur no­va con­de­re fa­ta?
quid re­pe­tam exus­tas Ery­ci­no in li­to­re clas­sis,
quid tem­pes­ta­tum re­gem ven­tos­que fu­ren­tis
Aeo­lia ex­ci­tos aut ac­tam nu­bi­bus Irim?
nunc etiam Ma­nis (haec in­tempta­ta ma­ne­bat
40 Ìàíîâ îíà ïðè­çâà­ëà, è, âíå­çàï­íî âûðâàâ­øèñü ê ñâå­òó,
Ñëîâ­íî âàê­õàí­êà, ëåòèò Àëëå­êòî́ ïî ëàòèí­ñêèì ñåëå­íüÿì.
×òî ìíå äåð­æà­âà òåïåðü? Òîëü­êî â äíè óäà÷ óïî­âà­ëè
Ìû íà íåå… Òû ñàì íèñ­ïî­øëè, êîìó õî÷åøü, ïîáåäó.
Íî åñëè íåò íà çåì­ëå ñòðà­íû, ãäå ïðè­þò ýíå­àäàì
sors re­rum) mo­vet et su­pe­ris im­mis­sa re­pen­te
Al­lec­to, me­dias Ita­lum bac­cha­ta per ur­bes.
nil su­per im­pe­rio mo­veor; spe­ra­vi­mus is­ta,
dum for­tu­na fuit; vin­cant quos vin­ce­re ma­vis.
si nul­la est re­gio, Teuc­ris quam det tua co­niunx
45 Äàñò ñóïðó­ãà òâîÿ, — çàêëè­íàþ îáëîì­êà­ìè Òðîè,
Äûìîì ïîæà­ðèù åå, — äîç­âîëü, ÷òîá èç áèòâ íåâðåäè­ìûì
Âûøåë Àñêà­íèé îäèí, äîç­âîëü, ÷òîá õîòü âíóê ìíå îñòàë­ñÿ.
Ïóñòü ìîé ñêè­òà­åò­ñÿ ñûí ïî ìîðÿì íåâå­äî­ìûì ñíî­âà,
Ïóñòü ëþáû­ìè ïëû­âåò, ÷òî óêà­æåò Ôîð­òó­íà, ïóòÿ­ìè, —
du­ra, per ever­sae, ge­ni­tor, fu­man­tia Troiae
ex­ci­dia ob­tes­tor, li­ceat di­mit­te­re ab ar­mis
in­co­lu­mem As­ca­nium, li­ceat su­pe­res­se ne­po­tem.
Aeneas sa­ne ig­no­tis iac­te­tur in un­dis
et, quam­cum­que viam de­de­rit For­tu­na, se­qua­tur:
50 Ìàëü­÷è­êà òîëü­êî õî÷ó ÿ ñïà­ñòè ñðåäü áîåâ áåñ­ïî­ùàä­íûõ.
Åñòü ó ìåíÿ Àìà­ôóíò, è âûñî­êèé Ïàôî́ñ, è Êèôå­ðà,
Åñòü èäà­ëèé­ñêèé ÷åð­òîã; ïóñòü, íè âîéí, íè ñëà­âû íå çíàÿ,
Òàì ïðî­æè­âåò îí âåñü âåê. Ïðè­êà­æè — ïóñòü Àâçî­íèþ òÿæ­êîé
Âëà­ñòüþ ãíå­òåò Êàð­ôà­ãåí: ãîðî­äà òèðèé­öåâ íå âñòðå­òÿò
hunc te­ge­re et di­rae va­leam sub­du­ce­re pug­nae.
est Ama­thus, est cel­sa mi­hi Paphus at­que Cythe­ra
Ida­liae­que do­mus: po­si­tis inglo­rius ar­mis
exi­gat hic aevum. mag­na di­cio­ne iube­to
Kar­tha­go pre­mat Auso­niam: ni­hil ur­bi­bus in­de
55 Áîëü­øå ïðå­ãðàä. ×òî ïîëü­çû íàì â òîì, ÷òî âîåí­íîé íàïà­ñòè
Òåâ­ê­ðû èçáåã­ëè, ÷òî ïóòü ñêâîçü îãîíü ïðî­ëî­æè­ëè àðãîñ­ñêèé,
×òî èñïû­òà­ëè â ìîðÿõ îíè îïàñ­íî­ñòåé ñòîëü­êî,
Åñëè íîâûé Ïåð­ãàì îæè­äàë èõ â êðàå ëàòè­íÿí?
Ðàç­âå íå ëó÷­øå áû èì ïîñå­ëèòü­ñÿ òàì, ãäå ñòî­ÿ­ëà
obsta­bit Ty­riis. quid pes­tem eva­de­re bel­li
iuvit et Ar­go­li­cos me­dium fu­gis­se per ig­nis,
tot­que ma­ris vas­tae­que ex­haus­ta pe­ri­cu­la ter­rae,
dum La­tium Teuc­ri re­ci­di­va­que Per­ga­ma quae­runt?
non sa­tius, ci­ne­res pat­riae in­se­dis­se sup­re­mos
60 Òðîÿ, ãäå ïåïåë åå? Ñèìî­åíò è Êñàíô, î ðîäè­òåëü,
Èì, íåñ÷àñò­íûì, âåð­íè è ñóäü­áó Èëè­î­íà òðî­ÿí­öàì
Ñíî­âà ïûòàòü ðàç­ðå­øè!» Íî â îòâåò öàðè­öà Þíî­íà
Ñ ÿðî­ñòüþ åé ãîâî­ðèò: «Äëÿ ÷åãî íàðó­øèòü ìîë­÷à­íüå
Òû âûíóæ­äà­åøü ìåíÿ è òàé­íóþ áîëü îáíà­ðó­æèòü?
at­que so­lum, quo Troia fuit? Xan­thum et Si­moen­ta
red­de, oro, mi­se­ris ite­rum­que re­vol­ve­re ca­sus
da, pa­ter, Ilia­cos Teuc­ris». tum re­gia Iuno
ac­ta fu­ro­re gra­vi: «quid me al­ta si­len­tia co­gis
rum­pe­re et ob­duc­tum ver­bis vol­ga­re do­lo­rem?
65 Êòî èç áîãîâ çàñòàâ­ëÿë è êòî èç ñìåðò­íûõ Ýíåÿ
Âíîâü âîé­íó çàòå­âàòü, âðàæ­äî­âàòü ñ âëà­äû­êîé Ëàòè­íîì?
Çíàþ, â Èòà­ëèþ îí ïî âåëå­íèþ ðîêà ñòðå­ìèë­ñÿ,
Âåðÿ áåçóì­íûì ðå÷àì Êàñ­ñàí­äðû; íî ëàãåðü ïîêè­íóòü
ß ëü ïîáóäè­ëà åãî è ââå­ðèòü æèçíü ñâîþ âåò­ðó,
Aenean ho­mi­num quis­quam di­vum­que sub­egit
bel­la se­qui aut hos­tem re­gi se in­fer­re La­ti­no?
Ita­liam pe­tiit fa­tis auc­to­ri­bus: es­to;
Cas­sandrae im­pul­sus fu­riis: num lin­que­re castra
hor­ta­ti su­mus aut vi­tam com­mit­te­re ven­tis?
70 Âîé­ñêî îñòà­âèâ è ñòàí ïîä íà÷à­ëîì ìàëî­ãî ñûíà?
Ìèð­íûé íàðîä ïîä­ñòðå­êàòü, äîáè­âàòü­ñÿ ñ òèððåí­öåì ñîþ­çà?
Êòî èç áîãîâ íà íåãî íàñëàë áåäó? Óæ íå ÿ ëè
Âëà­ñòüþ æåñòî­êîé ìîåé? Íî ïðè ÷åì òóò Þíî­íà ñ Èðèäîé?
Çíà­÷èò, ïðå­ñòóï­íî ëèøü òî, ÷òî ñ îãíåì ê íîâî­ðîæ­äåí­íîé Òðîå
num pue­ro sum­mam bel­li, num cre­de­re mu­ros,
Tyrrhe­nam­que fi­dem aut gen­tis agi­ta­re quie­tas?
quis deus in frau­dem, quae du­ra po­ten­tia nostra
egit? ubi hic Iuno de­mis­sa­ve nu­bi­bus Iris?
in­dig­num est Ita­los Troiam cir­cum­da­re flam­mis
75 Ðàòü èòà­ëèé­öåâ ñïå­øèò è îò÷èç­íó Òóðí îõðà­íÿ­åò,
Âíóê Ïèëóì­íà è ñûí Âåíè­ëèè, ñëàâ­íîé áîãè­íè?
Âïðà­âå òðî­ÿí­öû çàòî ÷óæèå çàõâà­òû­âàòü ïàø­íè,
Ãðà­áèòü, âòîð­ãà­ÿñü â ñòðà­íó ëàòè­íÿí ñ ôàêå­ëîì ÷åð­íûì,
Âïðà­âå íåâåñò óâî­äèòü, âûáè­ðàÿ òåñòÿ ëþáî­ãî,
nas­cen­tem et pat­ria Tur­num con­sis­te­re ter­ra,
cui Pi­lum­nus avus, cui di­va Ve­ni­lia ma­ter:
quid fa­ce Troia­nos at­ra vim fer­re La­ti­nis,
ar­va alie­na iugo pre­me­re at­que aver­te­re prae­das?
quid so­ce­ros le­ge­re et gre­miis ab­du­ce­re pac­tas,
80 Êðîò­êî î ìèðå ìîëèòü — è îðó­æüå âåøàòü íà ìà÷­òàõ?
Åñëè ìîã­ëà òû ñïà­ñòè îò ðóê àõåé­öåâ Ýíåÿ,
Âîçäóõ ïóñòîé è òóìàí ïîä ìå÷è âìå­ñòî ñûíà ïîä­ñòà­âèâ,
Åñëè â íèìô òû ìîã­ëà êîðàá­ëè ïðå­âðà­òèòü — ïî÷å­ìó æå
Ïðà­âà ìíå íå äàíî ïîìî­ãàòü ìîèì èòà­ëèé­öàì?
pa­cem ora­re ma­nu, prae­fi­ge­re pup­pi­bus ar­ma?
tu po­tes Aenean ma­ni­bus sub­du­ce­re Grai­um
pro­que vi­ro ne­bu­lam et ven­tos ob­ten­de­re ina­nis,
et po­tes in to­ti­dem clas­sem con­ver­te­re nym­phas:
nos ali­quid Ru­tu­los contra iuvis­se ne­fan­dum est?
85 Ìåä­ëèò Ýíåé â íåâåäå­íüå áåä, — ïóñòü ìåä­ëèò îí äîëü­øå!
Åñòü ó òåáÿ è Ïàôî́ñ, è Êèôå­ðà, è õðàì Èäà­ëèé­ñêèé, —
Ãîðîä, ÷ðå­âà­òûé âîé­íîé, è ñåðä­öà ñóðî­âûå ÷òî æå
Òû èñêó­øà­åøü? Óæåëü ýòî ÿ îáëîì­êè ôðè­ãèé­ñêîé
Ìîùè íèç­âåðã­íóòü õî÷ó? Êòî òðî­ÿí­öåâ ïðå­äàë àõåé­ñêîé
Aeneas ig­na­rus abest: ig­na­rus et ab­sit.
est Paphus Ida­lium­que ti­bi, sunt al­ta Cythe­ra:
quid gra­vi­dam bel­lis ur­bem et cor­da as­pe­ra temptas?
nos­ne ti­bi flu­xas Phry­giae res ver­te­re fun­do
co­na­mur? nos? an mi­se­ros qui Troas Achi­vis
90 Ìåñòè? Ïðè­÷è­íîé êàêîé è Åâðî­ïà è Àçèÿ áûëè
Ê áðà­íè ïîäâèã­íó­òû? Êòî ðàç­ðó­øèë ìèð ïîõè­ùå­íüåì?
Ñïàð­òó ïðè­ñòó­ïîì âçÿòü îáî­ëüñòè­òå­ëþ ÿ ëü ïîìî­ãà­ëà,
ß ëè îðó­æüå äàëà, âîæäå­ëå­íüåì âçëå­ëå­ÿ­ëà âîé­íû?
Íàäîá­íî áûëî òîãäà çà ñâî­èõ îïà­ñàòü­ñÿ, òåïåðü æå
obie­cit? quae cau­sa fuit, con­sur­ge­re in ar­ma
Euro­pam­que Asiam­que et foe­de­ra sol­ve­re fur­to?
me du­ce Dar­da­nius Spar­tam ex­pug­na­vit adul­ter
aut ego te­la de­di fo­vi­ve cu­pi­di­ne bel­la?
tum de­cuit me­tuis­se tuis: nunc se­ra que­rel­lis
95 Òÿæ­áó íå â ïîðó âåñòè è áðî­ñàòü ïîíà­ïðàñ­íó óïðå­êè».
Òàê ãîâî­ðè­ëà îíà. Êòî îäíîé, êòî äðó­ãîé ñîñòðà­äàÿ,
Áîãè âçðîï­òà­ëè âîêðóã. Òàê ïîðû­âû ïåð­âûå âåò­ðà
Ðîï­ùóò, âñòðå­÷àÿ â ïóòè ïðå­ãðà­äó ðîùè, è ñìóò­íûé
Øîðîõ âåð­øèí âîç­âå­ùà­åò ïëîâ­öàì ïðè­áëè­æå­íèå áóðè.
haud ius­tis ad­sur­gis et in­ri­ta iur­gia iac­tas».
Ta­li­bus ora­bat Iuno, cuncti­que fre­me­bant
cae­li­co­lae ad­sen­su va­rio, ceu fla­mi­na pri­ma
cum dep­ren­sa fre­munt sil­vis et cae­ca vo­lu­tant
mur­mu­ra, ven­tu­ros nau­tis pro­den­tia ven­tos.
100 Òóò âñå­ìî­ãó­ùèé Îòåö, âåð­õîâ­íûé ìèðà âëà­äû­êà,
Íà÷àë, è, âíåì­ëÿ åìó, íåáî­æè­òå­ëè ñìîëê­ëè â ÷åð­òî­ãå,
 ñòðà­õå ãëó­áè­íû çåì­ëè è âûñè íåáåñ­íûå ñìîëê­ëè,
Ñòèõ­ëè Çåôè­ðû, è çûáü óëåã­ëàñü íà ìîðå áåç­áóð­íîì.
«Çàïå­÷àò­ëåé­òå â äóøå òî, ÷òî âàì òåïåðü âîç­âå­ùó ÿ:
tum pa­ter om­ni­po­tens, re­rum cui pri­ma po­tes­tas,
in­fit (eo di­cen­te deum do­mus al­ta si­les­cit
et tre­me­fac­ta so­lo tel­lus, si­let ar­duus aether,
tum Zephy­ri po­sue­re, pre­mit pla­ci­da aequo­ra pon­tus):
«ac­ci­pi­te er­go ani­mis at­que haec mea fi­gi­te dic­ta.
105 Åñëè íåëü­çÿ ñîþ­çîì ñâÿ­çàòü àâçî­íèé­öåâ è òåâ­êðîâ,
Åñëè ìåæ âàìè ðàçäîð áåñ­êî­íå­÷åí, — áóäóò îòíûíå,
Êòî áû êàêèõ íàäåæä íè ïèòàë, êàêàÿ áû ó÷àñòü
Èõ íè æäà­ëà, ðàâ­íû äëÿ ìåíÿ òðî­ÿ­íåö è ðóòóë, —
Ñóäü­áû ïîâèí­íû ëè â òîì, ÷òî òåâ­ê­ðû ñíî­âà â îñà­äå,
quan­do­qui­dem Auso­nios co­niun­gi foe­de­re Teuc­ris
haud li­ci­tum nec vestra ca­pit dis­cor­dia fi­nem:
quae cui­que est for­tu­na ho­die, quam quis­que se­cat spem,
Tros Ru­tu­lus­ne fuat, nul­lo discri­mi­ne ha­be­bo,
seu fa­tis Ita­lum castra ob­si­dio­ne te­nen­tur
110 Èëü â çàáëóæ­äå­íüå ââå­ëà èõ ëîæü áåçóì­íûõ ïðî­ðî­÷åñòâ.
Âîëè è ðóòó­ëàì ÿ íå äàþ. Ïóñòü êàæ­äûé ïîëó­÷èò
Äîëþ òðóäîâ è óäà÷. Äëÿ âñåõ îäè­íà­êîâ Þïè­òåð.
Ïóñòü áåç ïîìåõ âåð­øèò­ñÿ ñóäü­áà!» È, êèâ­íóâ ãîëî­âîþ,
Ñòèêñà ñòðó­åé ñìî­ëÿ­íîé è ïó÷è­íîé ÷åð­íîé ïîêëÿë­ñÿ
si­ve er­ro­re ma­lo Troiae mo­ni­tis­que si­nistris.
nec Ru­tu­los sol­vo. sua cui­que exor­sa la­bo­rem
for­tu­nam­que fe­rent. rex Iup­pi­ter om­ni­bus idem;
fa­ta viam in­ve­nient». Sty­gii per flu­mi­na frat­ris,
per pi­ce tor­ren­tis at­ra­que vo­ra­gi­ne ri­pas
115 Áîã, è Îëèìï çàäðî­æàë, ïîòðÿ­ñåí­íûé åãî ìàíî­âå­íüåì.
Ýòèì è êîí­÷èë îí ðå÷ü è ñ ïðå­ñòî­ëà âñòàë çîëî­òî­ãî,
È íåáî­æè­òå­ëè âñå ïðî­âî­äè­ëè åãî äî ïîðî­ãà.
Ðóòó­ëû òîþ ïîðîé êî âñåì ïîä­ñòó­ïà­þò âîðîòàì,
Ñòå­íû îãíåì îêðó­æèâ è òðî­ÿí­ñêèõ áîé­öîâ èñòðåá­ëÿÿ.
ad­nuit et to­tum nu­tu tre­me­fe­cit Olym­pum.
hic fi­nis fan­di. so­lio tum Iup­pi­ter aureo
sur­git, cae­li­co­lae me­dium quem ad li­mi­na du­cunt.
In­te­rea Ru­tu­li por­tis cir­cum om­ni­bus instant
ster­ne­re cae­de vi­ros et moe­nia cin­ge­re flam­mis.
120 Çàïåðò èõ ëåãè­îí â êîëü­öå âàëîâ îñà­æäåí­íûõ,
Íåò èì íàäåæ­äû áåæàòü. Íà âûñî­êèõ áàø­íÿõ, ïî ñòå­íàì
Ðåä­êèì ñòðî­åì ñòî­ÿò ïîíà­ïðàñ­íó íåñ÷àñò­íûå òåâ­ê­ðû.
Àçèé, Èìáðà­ñà ñûí, ïðå­ñòà­ðå­ëûé Êà́ñòîð è Òè́ìáðèä,
Äâà Àññà­ðà­êà, Òèìåò, Ãèêå­òà́îíà ñûí, çàíè­ìà­þò
at le­gio Aenea­dum val­lis ob­ses­sa te­ne­tur,
nec spes ul­la fu­gae. mi­se­ri stant tur­ri­bus al­tis
ne­qui­quam et ra­ra mu­ros cin­xe­re co­ro­na.
Asi­us Imbra­si­des Hi­ce­tao­nius­que Thy­moe­tes
As­sa­ra­ci­que duo et se­nior cum Cas­to­re Thymbris
125 Ìåñòî â ïåð­âîì ðÿäó, è ìåæ íèõ — ñûíî­âüÿ Ñàð­ïå­äî­íà,
Êëàð è Òåìîí, ÷òî ê Ýíåþ ïðè­øëè ñ Ëèêèé­ñêèõ íàãî­ðèé.
Âîò îãðîì­íûé âàëóí, ãîðû íåìà­ëûé îáëî­ìîê,
À́êìîí ëèð­íå­ñåö íåñåò, íàïðÿ­ãàÿ ìîãó­÷èå ïëå­÷è,
Êëè­òèþ ðîñòîì îòöó ïîä ñòàòü è áðà­òó Ìíå­ñôåþ.
pri­ma acies; hos ger­ma­ni Sar­pe­do­nis am­bo,
et Cla­rus et Thae­mon, Ly­cia co­mi­tan­tur ab al­ta.
fert in­gens to­to co­ni­xus cor­po­re sa­xum,
haud par­tem exi­guam mon­tis, Lyr­ne­sius Ac­mon,
nec Cly­tio ge­ni­to­re mi­nor nec frat­re Me­nes­theo.
130 Êàòÿò êàì­íè îäíè, äðó­ãèå êîïüÿ­ìè áüþò­ñÿ,
Ìå÷óò îãîíü èëü ñ òóãîé òåòè­âû ñòðå­ëó ïîñû­ëà­þò.
Þë — âîèñ­òè­íó îí ïîïå­÷å­íüÿ Âåíå­ðû äîñòî­èí —
Áëå­ùåò â òðî­ÿí­ñêîì ñòðîþ, ãîëî­âû íå ïîêðûâ áëà­ãî­ðîä­íîé, —
Òàê ñàìî­öâåò â öåïè çîëî­òîé, îáâè­âàþ­ùåé øåþ
hi iacu­lis, il­li cer­tant de­fen­de­re sa­xis
mo­li­ri­que ig­nem ner­vo­que ap­ta­re sa­git­tas.
ip­se in­ter me­dios, Ve­ne­ris ius­tis­si­ma cu­ra,
Dar­da­nius ca­put, ec­ce, puer de­tec­tus ho­nes­tum,
qua­lis gem­ma mi­cat, ful­vum quae di­vi­dit aurum,
135 Èëè ÷åëî, ìåæ çâå­íüåâ ãîðèò, òàê äèâ­íûì èñêóñ­ñò­âîì
 áóêñ ëè îïðàâ­ëå­íà èëü â òåðå­áèíò îðè­êèé­ñêèé, ñâåð­êà­åò
ßðêî ñëî­íî­âàÿ êîñòü; ëèøü èç ãèá­êî­ãî çîëîòà îáðó÷
Êóä­ðè Þëà ïðè­æàë, íèñ­ïà­äàâ­øèå âîëü­íî íà ïëå­÷è.
Âèäå­ëè òàê­æå òåáÿ ïëå­ìå­íà îòâàæ­íûå, Èñìàð,
aut col­lo de­cus aut ca­pi­ti, vel qua­le per ar­tem
inclu­sum bu­xo aut Ori­cia te­re­bin­tho
lu­cet ebur; fu­sos cer­vix cui lac­tea cri­nis
ac­ci­pit et mol­li sub­nec­tit cir­cu­lus auro.
te quo­que mag­na­ni­mae vi­de­runt, Is­ma­re, gen­tes,
140 Êàê òû ðàíû ñðåäü íèõ ÿäî­âè­òû­ìè ñòðå­ëà­ìè ñåÿë,
Èñìàð, ðîæ­äåí­íûé â êðàþ Ìåî­íèé­ñêîì, ãäå òó÷­íûå íèâû
Ìîù­íûå ïàøóò ìóæè è Ïàê­òîë çîëî­òîé îðî­øà­åò.
Áûë ñðåäü áîé­öîâ è Ìíå­ñôåé, ëèøü â÷å­ðà âîç­íå­ñåí­íûé âûñî­êî
Ñëà­âîé çà òî, ÷òî ïðî­ãíàë îí ïðî­íèê­øå­ãî çà́ ñòå­íó Òóð­íà,
vol­ne­ra de­ri­ge­re et ca­la­mos ar­ma­re ve­ne­no,
Maeo­nia ge­ne­ro­se do­mo, ubi pin­guia cul­ta
exer­centque vi­ri Pac­to­lus­que in­ri­gat auro.
ad­fuit et Mnes­the­us, quem pul­si pris­ti­na Tur­ni
ag­ge­re moe­ro­rum sub­li­mem glo­ria tol­lit,
145 Áûë è Êà́ïèñ, ÷òî äàë êàì­ïàí­ñêî­ìó ãîðî­äó èìÿ.
Òàê ìåæ ñîáîé ïëå­ìå­íà â áåñ­ïî­ùàä­íûõ áèò­âàõ ðóáè­ëèñü.
Ïëûë ìåæ­äó òåì ïî âîë­íàì Ýíåé ñðå­äè íî÷è ãëó­áî­êîé,
Èáî, êîãäà îò Ýâàíä­ðà ïðè­øåë îí â ëàãåðü ýòðóñ­ñêèé,
Òàì ïðåä­ñòàë ïðåä öàðåì è íàçâàë åìó èìÿ è ðîä ñâîé,
et Ca­pys: hinc no­men Cam­pa­nae du­ci­tur ur­bi.
Il­li in­ter se­se du­ri cer­ta­mi­na bel­li
con­tu­le­rant: me­dia Aeneas fre­ta noc­te se­ca­bat.
nam­que ut ab Euandro castris ingres­sus Et­rus­cis
re­gem adit et re­gi me­mo­rat no­men­que ge­nus­que,
150 Âñå ðàñ­ñêà­çàâ: è ñ ÷åì îí ïðè­øåë, è çà÷åì, è êàêîå
Âîé­ñêî Ìåçåí­öèé ñîáðàë, ïðè­ìêíóâ ê ñâè­ðå­ïî­ìó Òóð­íó,
Òàê­æå íàïîì­íèë î òîì, ñêîëü äåëà ëþä­ñêèå íåïðî÷­íû,
Ê ðå÷è ïðè­áà­âèâ ìîëü­áû, — Òàð­õî́í, íè ìãíî­âå­íüÿ íå ìåä­ëÿ,
Ñ íèì ñîþç çàêëþ­÷èë. Îò çàïðå­òîâ ðîêà ñâî­áî­äåí,
quid­ve pe­tat quid­ve ip­se fe­rat, Me­zen­tius ar­ma
quae si­bi con­ci­liet, vio­len­ta­que pec­to­ra Tur­ni
edo­cet, hu­ma­nis quae sit fi­du­cia re­bus
ad­mo­net im­mis­cet­que pre­ces: haud fit mo­ra, Tar­chon
iun­git opes foe­dus­que fe­rit; tum li­be­ra fa­ti
155 Âñõî­äèò ëèäèé­ñêèé íàðîä íà ñóäà, ïî âåëå­íüþ âñå­âûø­íèõ
Ââå­ðÿñü ïðè­øåëü­öó-âîæäþ. Äàð­äà­íèäà êîðàáëü âûïëû­âà­åò
Ïåð­âûì; ñòî­ÿò íà íîñó ôðè­ãèé­ñêèå ëüâû, è íàä íèìè
Èäà âîç­íî­ñèò­ñÿ ââåðõ, ëþáåç­íàÿ èçãíàí­íûì òåâ­êðàì.
Òóò è ñèäåë ðîäè­òåëü Ýíåé, î âîéíå ðàç­ìûø­ëÿÿ
clas­sem con­scen­dit ius­sis gens Ly­dia di­vum,
ex­ter­no com­mis­sa du­ci. Aeneia pup­pis
pri­ma te­net, rostro Phry­gios sub­iuncta leo­nes;
im­mi­net Ida su­per, pro­fu­gis gra­tis­si­ma Teuc­ris.
hic mag­nus se­det Aeneas se­cum­que vo­lu­tat
160 È î ïðå­âðàò­íî­ñòÿõ áèòâ, à Ïàë­ëàíò ïðè­ëüíóë ê íåìó ñëå­âà,
Ìóæà ðàñ­ñïðà­øè­âàë îí î íî÷­íûõ ïóòå­âîä­íûõ ñâå­òè­ëàõ
È îáî âñåì, ÷òî âûíåñ Ýíåé â ìîðÿõ è íà ñóøå.
Íàñòåæü, áîãè­íè, òåïåðü îòâî­ðè­òå âðà­òà Ãåëè­êî­íà,
Ïåñíü î ìóæàõ, ÷òî â Ýòðóñ­ñêîé çåì­ëå îïîë­÷è­ëèñü, íà÷­íè­òå,
even­tus bel­li va­rios, Pal­las­que si­nistro
ad­fi­xus la­te­ri iam quae­rit si­de­ra, opa­cae
noc­tis iter, iam quae pas­sus ter­ra­que ma­ri­que.
Pan­di­te nunc He­li­co­na, deae, can­tus­que mo­ve­te,
quae ma­nus in­te­rea Tus­cis co­mi­te­tur ab oris
165 Ìîë­âè­òå, êòî ñíà­ðÿäèë êîðàá­ëè è ïîøåë çà Ýíå­åì.
Ìàñ­ñèê ïëû­âåò âïå­ðå­äè íà «Òèã­ðå», îêî­âàí­íîì ìåäüþ,
Òûñÿ­÷ó þíî­øåé îí âåäåò, ïîêè­íóâ­øèõ ñòå­íû
Êîçû è Êëó­çèÿ: âñå çà ïëå­÷à­ìè íîñÿò êîë­÷à­íû,
Ëåã­êèõ ïîë­íûå ñòðåë, è êîïüå, è ëóê ñìåð­òî­íîñ­íûé.
Aenean ar­met­que ra­tes pe­la­go­que ve­ha­tur.
Mas­si­cus aera­ta prin­ceps se­cat aequo­ra Tig­ri,
sub quo mil­le ma­nus iuve­num, qui moe­nia Clu­si
qui­que ur­bem li­que­re Co­sas, quis te­la sa­git­tae
go­ry­ti­que le­ves ume­ris et le­ti­fer ar­cus.
170 Ðÿäîì — ãðîç­íûé Àáàíò; äîñïå­õà­ìè ïûø­íû­ìè áëå­ùåò
Âñÿ åãî ðàòü, è ãîðèò íà êîð­ìå Àïîë­ëîí çîëî­÷å­íûé.
Ñ íèì Ïîïó­ëî­íèÿ-ìàòü øåñòü­ñîò ïîñëà­ëà îòâàæ­íûõ,
Îïûò­íûõ â áèò­âàõ ìóæåé, è îñò­ðîâ Èëü­âà òðè ñîò­íè, —
Êðàé, ãäå õàëèá­ñêèé ìåòàëë â íåñêóäå­þ­ùèõ íåä­ðàõ ðîäèò­ñÿ.
una tor­vus Abas: huic to­tum in­sig­ni­bus ar­mis
ag­men et aura­to ful­ge­bat Apol­li­ne pup­pis.
ses­cen­tos il­li de­de­rat Po­pu­lo­nia ma­ter
ex­per­tos bel­li iuve­nes, ast Il­va tre­cen­tos
in­su­la, inex­haus­tis Cha­ly­bum ge­ne­ro­sa me­tal­lis.
175 Òðåòüèì åäåò Àçèë, òîë­êî­âà­òåëü áåñ­ñìåðò­íûõ è ñìåðò­íûõ;
×ðå­âà îòâåð­ñòûå æåðòâ è ñâå­òè­ëà ïîä­âëàñò­íû Àçè­ëó,
Âíÿ­òåí ïåð­íà­òûõ ÿçûê è çàð­íè­öû âåùèå ìîë­íèé.
Ñîìêíó­òûì ñòðî­åì ìóæåé êîïüå­íîñ­íûé îòðÿä åãî ãðî­çåí,
Òûñÿ­÷ó Ïèçà áîé­öîâ äàëà åìó ïîä íà÷à­ëî
ter­tius il­le ho­mi­num di­vum­que in­terpres Asi­las,
cui pe­cu­dum fib­rae, cae­li cui si­de­ra pa­rent
et lin­guae vo­luc­rum et prae­sa­gi ful­mi­nis ig­nes,
mil­le ra­pit den­sos acie at­que hor­ren­ti­bus has­tis.
hos pa­re­re iubent Al­pheae ab ori­gi­ne Pi­sae,
180 (Ïèçó â Ýòðóñ­ñêîé çåì­ëå îñíî­âà­ëè ïðè­øåëü­öû ñ Àëôåÿ).
Àñòèð, íàåçä­íèê ëèõîé, ïåñò­ðî­öâåò­íûì ñâåð­êàÿ äîñïå­õîì,
Ðàò­íè­êîâ òðè­ñòà âåäåò, â ñòðåì­ëå­íüå ê áèò­âàì åäè­íûõ;
Öåðå — îò÷èç­íà îäíèì, ñ áåðå­ãîâ Ìèíè­î­íà äðó­ãèå,
Òðåòüè — èç äðåâ­íèõ Ïèðã è òóìàí­íîé Ãðà­âèñ­êè ÿâè­ëèñü.
urbs Et­rus­ca so­lo. se­qui­tur pul­cher­ri­mus As­tyr,
As­tyr equo fi­dens et ver­si­co­lo­ri­bus ar­mis.
ter cen­tum adi­ciunt (mens om­ni­bus una se­quen­di),
qui Cae­re­te do­mo, qui sunt Mi­nio­nis in ar­vis,
et Pyr­gi ve­te­res in­tem­pes­tae­que Gra­vis­cae.
185 Ìîæ­íî ëü òåáÿ íå íàçâàòü, î Êèíèð, ëèãó­ðèé­öåâ îòâàæ­íûé
Âîæäü, è òåáÿ, Êóïà­âîí, ñ ìàëî­÷èñ­ëåí­íîé ðàòüþ ïðè­áûâ­øèé,
×üå îñå­íè­ëè ÷åëî ëåáåäè­íûå áåëûå ïåðüÿ,
 ïàìÿòü î ãîðü­êîé ëþá­âè è ÷óäåñ­íîì îòöà ïðå­âðà­ùå­íüå?
Èáî â òîò ÷àñ, êîãäà Êèêí, î ëþáè­ìîì ñêîð­áÿ Ôàý­òîíå,
Non ego te, Li­gu­rum duc­tor for­tis­si­me bel­lo,
tran­sie­rim, Ci­ny­re, et pau­cis co­mi­ta­te Cu­pa­vo,
cui­us olo­ri­nae sur­gunt de ver­ti­ce pin­nae
(cri­men, Amor, vestrum) for­mae­que in­sig­ne pa­ter­nae.
nam­que fe­runt luc­tu Cyc­num Phae­thon­tis ama­ti,
190 Ïåë ïîä ñåíüþ ñåñòåð, â òåíè òîïî­ëåé ãóñòî­ëè­ñòûõ,
Áîëü äóøè è ëþáîâü óòè­øàÿ ñèëîþ Ìóçû,
Ìÿã­êè­ìè ïåðüÿ­ìè âäðóã, êàê ñåäè­íà­ìè ñòà­ðåö, îäåâ­øèñü,
Äîë îí ïîêè­íóë è âçìûë ñ ïðî­òÿæ­íîé ïåñ­íåþ ê çâåçäàì.
Ñûí åãî ïî ìîðþ ïëûë ñ îòðÿäîì ñâåðñò­íè­êîâ õðàá­ðûõ,
po­pu­leas in­ter fron­des umbram­que so­ro­rum
dum ca­nit et maes­tum mu­sa so­la­tur amo­rem,
ca­nen­tem mol­li plu­ma du­xis­se se­nec­tam,
lin­quen­tem ter­ras et si­de­ra vo­ce se­quen­tem.
fi­lius, aequa­lis co­mi­ta­tus clas­se ca­ter­vas,
195 Âåñ­ëà ì÷à­ëè âïå­ðåä êîðàáëü, è êåí­òàâð èñïî­ëèí­ñêèé
Ñ íîñà íà âîë­íû ãëÿäåë, óãðî­æàÿ èì êàì­íåì îãðîì­íûì,
È ïî âîäå áîðîçäà çà äëèí­íûì êèëåì òÿíó­ëàñü.
Òàê­æå è Îêí ïðè­âåë îòðÿä èç îò÷å­ãî êðàÿ,
Òèá­ðà ýòðóñ­ñêî­ãî ñûí è Ìàí­òî́, ïðî­âèäè­öû âǻùåé;
in­gen­tem re­mis Cen­tau­rum pro­mo­vet: il­le
instat aquae sa­xum­que un­dis im­ma­ne mi­na­tur
ar­duus, et lon­ga sul­cat ma­ria al­ta ca­ri­na.
Il­le etiam pat­riis ag­men ciet Oc­nus ab oris,
fa­ti­di­cae Man­tus et Tus­ci fi­lius am­nis,
200 Ñòå­íû òåáå îí, Ìàí­òóÿ, äàë è ìàòå­ðè èìÿ.
Ìàí­òóÿ, ïðåä­êè òâîè îò ðàç­íûõ ïëå­ìåí ïðî­èñ­õî­äÿò:
Òðè çäåñü íàðî­äà æèâóò, ïî ÷åòû­ðå îáùè­íû â êàæ­äîì;
Êðî­âüþ ýòðóñ­ñêîé ñèëü­íà, èõ ñòî­ëè­öåé Ìàí­òóÿ ñòà­ëà.
Ðàòü â ïÿòü­ñîò ÷åëî­âåê ýòîò êðàé íà Ìåçåí­öèÿ âûñëàë,
qui mu­ros mat­ris­que de­dit ti­bi, Man­tua, no­men,
Man­tua, di­ves avis, sed non ge­nus om­ni­bus unum:
gens il­li trip­lex, po­pu­li sub gen­te qua­ter­ni,
ip­sa ca­put po­pu­lis, Tus­co de san­gui­ne vi­res.
hinc quo­que quin­gen­tos in se Me­zen­tius ar­mat,
205 Ìèí­öèé, Áǻíàêà ñûí, òðîñò­íè­êîì óâåí­÷àí­íûé áëåä­íûì,
Ïî ìîðþ âåë ñîñ­íî­âûé êîðàáëü, íà âðà­ãà óñòðåì­ëåí­íûé.
Ïëûë è ìîãó­÷èé Àâëåñò, è âçìå­òåí­íàÿ ñîò­íåþ â¸ñåë
Âîä­íàÿ ãëàäü çà êîð­ìîé áåëî­ìðà­ìîð­íîé ïåíîé âñêè­ïà­ëà.
Ñóä­íî âëå­÷åò ìîãó­÷èé Òðè­òîí, ïóãàÿ ïðî­ñòî­ðû
quos pat­re Be­na­co ve­la­tus ha­run­di­ne glau­ca
Min­cius in­fes­ta du­ce­bat in aequo­ra pi­nu.
it gra­vis Aules­tes cen­te­na­que ar­bo­re fluc­tum
ver­be­rat ad­sur­gens; spu­mant va­da mar­mo­re ver­so.
hunc ve­hit im­ma­nis Tri­ton et cae­ru­la con­cha
210 Ðàêî­âè­íîþ ñâî­åé; ãîëî­âà ÷åëî­âå­÷üÿ è ïëå­÷è,
Êàê ó ïëîâ­öà, ïîä­íÿ­ëèñü íàä âîäîé, à êîí­÷à­åò­ñÿ òåëî
Ðûáüèì õâî­ñòîì; ðîêî­÷åò âîë­íà ó ãðóäè ïîëó­çâå­ðÿ.
Ëó÷­øèå ýòè âîæäè íà ïîìîùü Òðîå ñïå­øè­ëè,
Íà òðèä­öà­òè êîðàá­ëÿõ áîðîçäÿ ñîëå­íîå ìîðå.
ex­ter­rens fre­ta, cui la­te­rum te­nus his­pi­da nan­ti
frons ho­mi­nem prae­fert, in pris­tim de­si­nit al­vus;
spu­mea se­mi­fe­ro sub pec­to­re mur­mu­rat un­da.
tot lec­ti pro­ce­res ter de­nis na­vi­bus ibant
sub­si­dio Troiae et cam­pos sa­lis aere se­ca­bant.
215 Äåíü ìåæ­äó òåì óãàñ â íåáå­ñàõ, è íî÷­íàÿ óïðÿæ­êà
Ôåáû áëà­ãîé ïîë­ïó­òè ïðî­ëå­òå­ëà ïî âûñÿì Îëèì­ïà.
Íî è âî ìðà­êå Ýíåé îò çàáîò íå çíà­åò ïîêîÿ,
Ñàì ó êîð­ìè­ëà ñèäèò è ñàì ïàðó­ñà íàïðàâ­ëÿ­åò.
Âäðóã ïîñðåäèíå ïóòè ïîâñòðå­÷àë­ñÿ ãåðîþ íåæäàí­íî
Iam­que dies cae­lo con­ces­se­rat al­ma­que cur­ru
noc­ti­va­go Phoe­be me­dium pul­sa­bat Olym­pum:
Aeneas (ne­que enim membris dat cu­ra quie­tem)
ip­se se­dens cla­vum­que re­git ve­lis­que mi­nistrat.
at­que il­li me­dio in spa­tio cho­rus, ec­ce, sua­rum
220 Õîð åãî ñïóò­íèö áûëûõ — òåõ íèìô, ÷òî íèì­ôà­ìè ñòà­ëè
È áîæå­ñòâà­ìè ìîðåé ïî âåëå­íüþ âåëè­êîé Êèáå­ëû.
Ðÿäîì ïëû­ëè îíè, ñëîâ­íî â äíè, êîãäà áûëè ÷åë­íà­ìè, —
Ñòîëü­êî æå èõ, ñêîëü­êî ïðåæ­äå ñóäîâ íà ïðè­÷à­ëå ñòî­ÿ­ëî, —
È, ëèøü çàâèäåâ öàðÿ, îêðó­æè­ëè åãî õîðî­âî­äîì.
oc­cur­rit co­mi­tum: nym­phae, quas al­ma Cy­be­be
nu­men ha­be­re ma­ris nym­phas­que e na­vi­bus es­se
ius­se­rat, in­na­bant pa­ri­ter fluc­tus­que se­ca­bant,
quot pri­us aera­tae ste­te­rant ad li­to­ra pro­rae.
adgnos­cunt lon­ge re­gem lustrantque cho­reis.
225 Òà, ÷òî áûëà ñðå­äè íèõ âñåõ ðå÷è­ñòåé — Êèìî­äî­êåÿ, —
Ñóä­íî äîãíàâ, çà êîð­ìó ñõâà­òè­ëàñü ïðà­âîé ðóêîþ,
Ëåâîþ ñòà­ëà ãðå­ñòè, ïîä­íè­ìà­ÿñü èç âîëí ìîë­÷à­ëè­âûõ,
È ãîâî­ðèòü íà÷à­ëà: «Òû ñïèøü, áîãà­ìè ðîæ­äåí­íûé?
Âñòàíü îòî ñíà è êàíà­òû îñëàáü, ïàðó­ñà ðàñ­ïóñ­êàÿ!
qua­rum quae fan­di doc­tis­si­ma Cy­mo­do­cea
po­ne se­quens dextra pup­pim te­net ip­sa­que dor­so
emi­net ac lae­va ta­ci­tis sub­re­mi­gat un­dis.
tum sic ig­na­rum ad­lo­qui­tur: «vi­gi­las­ne, deum gens,
Aenea? vi­gi­la et ve­lis im­mit­te ru­den­tis.
230 Ñîñ­íû ìû, òå, ÷òî ðîñ­ëè íà âåð­øèíå Èäû ñâÿ­ùåí­íîé,
Ïîñëå — òâîè êîðàá­ëè, à íûíå — íèì­ôû ìîð­ñêèå.
 ÷àñ, êîãäà ðóòóë ãðî­çèë íàì êîâàð­íî îãíåì è æåëå­çîì,
Ìû, ïîíå­âî­ëå ïîðâàâ ïðè­÷à­ëîâ ïóòû, ïóñòè­ëèñü
 ìîðå îòûñ­êè­âàòü âàñ. Èáî ñæà­ëè­ëàñü Ìàòåðü íàä íàìè,
nos su­mus, Idaeae sac­ro de ver­ti­ce pi­nus,
nunc pe­la­gi Nym­phae, clas­sis tua. per­fi­dus ut nos
prae­ci­pi­tes fer­ro Ru­tu­lus flam­ma­que pre­me­bat,
ru­pi­mus in­vi­tae tua vin­cu­la te­que per aequor
quae­ri­mus. hanc Ge­net­rix fa­ciem mi­se­ra­ta re­fe­cit
235 Íàì ïîâåëåâ áîãè­íÿ­ìè ñòàòü è æèòü ñðåäü ïó÷è­íû.
Çíàé æå: Àñêà­íèé òåïåðü çà ñòå­íà­ìè çàïåðò è ðâà­ìè,
Êîïèé êîëü­öîì îêðó­æè­ëè åãî îäåð­æè­ìûå Ìàð­ñîì
Ðóòó­ëû. Ïóñòü îòâàæ­íûé ýòðóñê è âñàä­íèê àðêàä­ñêèé
Âñòà­ëè óæå íà ìåñòà — ïðî­òèâ íèõ íàìå­ðåí íàïðà­âèòü
et de­dit es­se deas aevum­que agi­ta­re sub un­dis.
at puer As­ca­nius mu­ro fos­sis­que te­ne­tur
te­la in­ter me­dia at­que hor­ren­tis Mar­te La­ti­nos.
iam lo­ca ius­sa te­net for­ti per­mix­tus Et­rus­co
Ar­cas eques; me­dias il­lis op­po­ne­re tur­mas,
240 Òóð­ìû êîí­íûå Òóðí è íå äàòü èì ê ñòà­íó ïðî­áèòü­ñÿ.
Âñòàíü æå ñ çàðåé, ïðè­çî­âè ê îðó­æüþ ñîþç­íè­êîâ íîâûõ,
×òîáû âðà­ãîâ óïðåäèòü, è âîçü­ìè ñâîé ùèò, ÷òî îêî­âàí
Çîëî­òîì âåñü ïî êðà­ÿì, îãíå­ìîù­íî­ãî áîãà ñîçäà­íüå.
Çàâ­òðàø­íèé äåíü — êîëü ìîè íå ñî÷òåøü òû íàïðàñ­íû­ìè ðå÷è, —
ne castris iun­gant, cer­ta est sen­ten­tia Tur­no.
sur­ge age et Auro­ra so­cios ve­nien­te vo­ca­ri
pri­mus in ar­ma iube et cli­peum ca­pe, quem de­dit ip­se
in­vic­tum Ig­ni­po­tens at­que oras am­biit auro.
cras­ti­na lux, mea si non in­ri­ta dic­ta pu­ta­ris,
245 Ìíî­ãèõ ëàòè­íÿí óçðèò, â áåñ­ïî­ùàä­íîé ïîâåð­æåí­íûõ áèò­âå».
Ìîë­âèâ, îíà îòïëû­ëà, íî ñíà­÷à­ëà ðóêîþ óìå­ëîé
Ñ ñèëîé òîëê­íó­ëà êîð­ìó — è êîðàáëü ïîëå­òåë ìåæ çûáÿ­ìè,
Ñêî­ðî­ñòüþ ñïî­ðÿ ñ êîïüåì èëü ñòðå­ëîé, íàñòè­ãàþ­ùåé âåòåð.
Ñëå­äîì è âñå êîðàá­ëè óáûñò­ðÿ­þò ñâîé áåã. Â èçóì­ëå­íüå
in­gen­tis Ru­tu­lae spec­ta­bit cae­dis acer­vos».
di­xe­rat, et dextra dis­ce­dens im­pu­lit al­tam,
haud ig­na­ra mo­di, pup­pim: fu­git il­la per un­das
ocior et iacu­lo et ven­tos aequan­te sa­git­ta.
in­de aliae ce­le­rant cur­sus. stu­pet insci­us ip­se
250 Âåñòè âíè­ìàë Àíõè­çèä, íî, îáîä­ðåí­íûé çíà­ìå­íüåì íîâûì,
Âçîð óñòðå­ìèë ê íåáå­ñàì è âîç­íåñ ìîëèò­âó Êèáå­ëå:
«Ìàòåðü áëà­ãàÿ áîãîâ, âîç­ëþ­áèâ­øàÿ ãîðû Äèí­äè́ìà,
Áàø­íè, è ñòå­íû, è ëüâîâ, â êîëåñ­íè­öó ïàðîé âïðÿ­æåí­íûõ!
Áóäü íàì â áèò­âàõ âîæäåì, ïðè­áëèçü èñïîë­íå­íüå âåùà­íèé,
Tros An­chi­sia­des, ani­mos ta­men omi­ne tol­lit.
tum bre­vi­ter su­pe­ra as­pec­tans con­ve­xa pre­ca­tur:
«al­ma pa­rens Idaea deum, cui Din­dy­ma cor­di
tur­ri­ge­rae­que ur­bes biiu­gi­que ad fre­na leo­nes,
tu mi­hi nunc pug­nae prin­ceps, tu ri­te pro­pin­ques
255 Âíîâü íèçîé­äè áëà­ãî­ñêëîí­íîé ñòî­ïîé ê ôðè­ãèé­öàì, áîãè­íÿ!»
Òàê îí ñêà­çàë. Ìåæ­äó òåì çààëå­ëà çàðÿ, âîðî­òè­ëîñü
Óòðî, è òåì­íóþ íî÷ü ëó÷è åãî ñ íåáà ïðî­ãíà­ëè.
Ïðåæ­äå âñå­ãî ïðè­êà­çàë Ýíåé äðó­çüÿì, ÷òîáû êàæ­äûé
 áèò­âó ãîòîâ áûë èäòè è ïîñëó­øåí ïåð­âî­ìó çíà­êó.
augu­rium Phry­gi­bus­que ad­sis pe­de, di­va, se­cun­do».
tan­tum ef­fa­tus, et in­te­rea re­vo­lu­ta rue­bat
ma­tu­ra iam lu­ce dies noc­tem­que fu­ga­rat.
Prin­ci­pio so­ciis edi­cit, sig­na se­quan­tur
at­que ani­mos ap­tent ar­mis pug­nae­que pa­rent se.
260 Âîò óæ è òåâ­êðîâ ñâî­èõ, è ëàãåðü îòïðûñê Àíõè­çà
Âèäèò ñ âûñî­êîé êîð­ìû, è êîãäà íà ñîëí­öå ãîðÿ­ùèé
Ïîä­íÿë îí ùèò íà ëåâîé ðóêå, — äî íåáåñ äîëå­òå­ëè
Êðè­êè äàð­äàí­öåâ ñî ñòåí; ðàç­æè­ãà­þò èõ ÿðîñòü íàäåæ­äû,
Ñòðå­ëû èõ ÷àùå ëåòÿò. Òàê âåñ­íîé ê ïîòî­êàì Ñòðè­ìî­íà
iam­que in con­spec­tu Teuc­ros ha­bet et sua castra,
stans cel­sa in pup­pi, cli­peum cum dein­de si­nistra
ex­tu­lit ar­den­tem. cla­mo­rem ad si­de­ra tol­lunt
Dar­da­ni­dae e mu­ris, spes ad­di­ta sus­ci­tat iras,
te­la ma­nu iaciunt, qua­les sub nu­bi­bus at­ris
265 Â íåáå ïëû­âóò æóðàâ­ëè, îêëè­êàÿ äðóã äðó­ãà ïðî­òÿæ­íî,
Ìåæ­äó ìÿòó­ùèõ­ñÿ òó÷ óíî­ñè­ìûå Íîòîì ïîïó­ò­íûì.
Êðè­êàì äèâè­ëèñü è Òóðí, è âîæäè àâçî­íèé­öåâ, ïîêóäà
Ê áåðå­ãó ì÷àâ­øèé­ñÿ ôëîò íå çàìå­òè­ëè âñå, îãëÿ­íóâ­øèñü,
Íå óâèäà­ëè ñóäîâ, ïîä­ëå­òàâ­øèõ ïî ãëà­äè âñå áëè­æå.
Stry­mo­niae dant sig­na grues at­que aethe­ra tra­nant
cum so­ni­tu, fu­giuntque No­tos cla­mo­re se­cun­do.
at Ru­tu­lo re­gi du­ci­bus­que ea mi­ra vi­de­ri
Auso­niis, do­nec ver­sas ad li­to­ra pup­pis
res­pi­ciunt to­tum­que ad­la­bi clas­si­bus aequor.
270 Øëåì ãîðèò íà ÷åëå, ïëà­ìå­íå­åò ãðè­âà íà ãðåáíå,
Âûïóê­ëûé ùèò çîëî­òîé ïîñû­ëà­åò îãíåí­íûé îòñâåò, —
Òàê â ïðî­çðà÷­íîé íî÷è ñðå­äè çâåçä àëå­åò çëî­âå­ùå
Ïëà­ìÿ êðî­âà­âûõ êîìåò èëè Ñèðè­óñ âñõî­äèò, ñâåð­êàÿ,
Æàæ­äó ñ ñîáîé ïðè­íî­ñÿ è ïîâåò­ðèÿ ëþäÿì íåäóæ­íûì,
ar­det apex ca­pi­ti cris­tis­que a ver­ti­ce flam­ma
fun­di­tur et vas­tos um­bo vo­mit aure­us ig­nis:
non se­cus ac li­qui­da si quan­do noc­te co­me­tae
san­gui­nei lu­gub­re ru­bent, aut Si­rius ar­dor
il­le, si­tim mor­bos­que fe­rens mor­ta­li­bus aeg­ris,
275


278		 Æàðîì çëî­âðåä­íûì ñâî­èì óäðó­÷àÿ øèðî­êîå íåáî.
Òóðí îäèí ñðå­äè âñåõ íå óòðà­òèë ñïå­ñè­âîé îòâà­ãè:
Âåðèò, ÷òî áåðåã çàé­ìåò è ïðè­áûâ­øèõ íå ïóñòèò íà ñóøó.
[Âíîâü îêëè­êàÿ äðó­çåé, îí ñåðä­öà èì âíîâü îáî­ä­ðÿ­åò:]
«Ñðîê æåëàí­íûé íàñòàë ñ âðà­ãîì ñõâà­òèòü­ñÿ âïëîò­íóþ!
nas­ci­tur et lae­vo contris­tat lu­mi­ne cae­lum.
Haud ta­men auda­ci Tur­no fi­du­cia ces­sit
li­to­ra prae­ci­pe­re et ve­nien­tis pel­le­re ter­ra.
[ultro ani­mos tol­lit dic­tis at­que incre­pat ultro:]
«quod vo­tis op­tas­tis, adest, perfrin­ge­re dextra.
280 Ìàðñ, î ìóæè, — îí â íàøèõ ðóêàõ! Ïóñòü êàæ­äûé, ñðà­æà­ÿñü,
Ïîì­íèò ñâîé äîì è æåíó, ïóñòü âåëè­êèå ïîäâè­ãè ïðåä­êîâ
Êàæ­äûé â äóøå âîñ­êðå­ñèò. Òàê çàõâà­òèì áåðåã, ïîêóäà
Ñòðî­åì íå ñòà­ëè âðà­ãè è íåâåð­íû øàãè èõ íà ñóøå.
Ñ òåìè Ôîð­òó­íà, êòî õðàáð!»
in ma­ni­bus Mars ip­se vi­ris. nunc co­niu­gis es­to
quis­que suae tec­ti­que me­mor, nunc mag­na re­fer­to
fac­ta, pat­rum lau­des. ultro oc­cur­ra­mus ad un­dam,
dum tre­pi­di eg­res­sis­que la­bant ves­ti­gia pri­ma.
auden­tis For­tu­na iuvat».
285 Ìîë­âèò îí òàê — è â äóøå ðàç­ìûø­ëÿ­åò, êîãî çà ñîáîþ
Ê ìîðþ âåñòè è êîìó ïîðó­÷èòü îñà­æäåí­íûå ñòå­íû.
Òîé ïîðîþ Ýíåé âûñà­æè­âàë íà́ áåðåã âîé­ñêî,
Ñõîä­íè ñïó­ñòèâ ñ êîð­ìû. Îòëè­âîì çàòèõ­øå­ãî ìîðÿ
Ïîëü­çó­ÿñü, ìíî­ãèå âíèç â íåãëó­áî­êóþ ïðû­ãà­þò âîäó
haec ait et se­cum ver­sat, quos du­ce­re contra
vel qui­bus ob­ses­sos pos­sit concre­de­re mu­ros.
In­te­rea Aeneas so­cios de pup­pi­bus al­tis
pon­ti­bus ex­po­nit. mul­ti ser­va­re re­cur­sus
lan­guen­tis pe­la­gi et bre­vi­bus se cre­de­re sal­tu,
290 Èëè ïî âåñ­ëàì ñêîëü­çÿò. À Òàð­õîí, ïðè­ìå­òèâ­øè ìåñòî,
Ãäå íå áóøó­åò ïðè­áîé, íå ðîêî­÷åò âîë­íà, ðàç­áè­âà­ÿñü,
Íî äàëå­êî íà ïåñîê íàáå­ãà­åò âàë áåç­îïàñ­íûé,
Òîò­÷àñ êîðàáëü íàïðàâ­ëÿ­åò òóäà è ñîðàò­íè­êîâ ìîëèò:
«Âîè­íû, ñëàâ­íàÿ ðàòü, íàëå­ãàé­òå ñèëü­íåå íà âåñ­ëà,
per re­mos alii. spe­cu­la­tus li­to­ra Tar­chon,
qua va­da non spi­rant nec frac­ta re­mur­mu­rat un­da,
sed ma­re inof­fen­sum cres­cen­ti ad­la­bi­tur aes­tu,
ad­ver­tit sub­ito pro­ras so­cios­que pre­ca­tur:
«nunc, o lec­ta ma­nus, va­li­dis in­cum­bi­te re­mis;
295 Ì÷è­òå, ãîíè­òå ÷åë­íû! Ïóñòü âî âðà­æüþ çåì­ëþ âîí­çÿò­ñÿ
Îñò­ðûå ðîñò­ðû, ïóñòü êèëü áîðîçäîé åå ðàíèò ãëó­áî­êîé!
×òî ìíå ñ òîãî, ÷òî êîðàáëü ðàçî­áüåò­ñÿ, ñ ðàç­ëå­òó óäà­ðÿñü, —
Òîëü­êî áû íà́ áåðåã íàì ñêî­ðåé ñòó­ïèòü!» È åäâà ëèøü
Ðå÷ü îêîí­÷èë Òàð­õîí, êàê ãðåá­öû, íà ñêà­ìüÿõ ïðè­ïîä­íÿâ­øèñü,
tol­li­te, fer­te ra­tes; ini­mi­cam fin­di­te rostris
hanc ter­ram, sul­cum­que si­bi pre­mat ip­sa ca­ri­na.
fran­ge­re nec ta­li pup­pim sta­tio­ne re­cu­so,
ar­rep­ta tel­lu­re se­mel». quae ta­lia postquam
ef­fa­tus Tar­chon, so­cii con­sur­ge­re ton­sis
300 Ê ïàø­íÿì Ëàòèí­ñêèì ÷åë­íû, ïîêðû­òûå ïåíîé, ïîãíà­ëè.
Âðå­çà­ëèñü â áåðåã ñóäà, è â äíî èõ êèëè çàðû­ëèñü,
Âñå íåâðåäè­ìû — ëèøü òâîé, î Òàð­õîí, êîðàáëü áûñò­ðî­õîä­íûé
Âñòàë íà ìåëè, íàëå­òåâ íà ïåñîê, íàíå­ñåí­íûé âîë­íà­ìè.
Äîë­ãî ïðî­òè­âèë­ñÿ îí, øàòà­ÿñü, íàïî­ðó ïðè­áîÿ,
spu­man­tis­que ra­tes ar­vis in­fer­re La­ti­nis,
do­nec rostra te­nent sic­cum et se­de­re ca­ri­nae
om­nes in­no­cuae. sed non pup­pis tua, Tar­chon.
nam­que inflic­ta va­dis dor­so dum pen­det ini­quo,
an­ceps sus­ten­ta­ta diu, fluc­tus­que fa­ti­gat,
305 Íî ðàñ­êî­ëîë­ñÿ — è âîò ìóæè â âîäå î÷ó­òè­ëèñü;
Ïëà­âà­þò âêðóã è ìåøà­þò èäòè èì îáëîì­êè è äîñ­êè,
Çûáü ñáè­âà­åò èõ ñ íîã è, îòõëû­íóâ, îòíî­ñèò îò ñóøè.
Âðå­ìå­íè Òóðí ìåæ­äó òåì íå òåðÿë, íî âñå ñâîå âîé­ñêî
Ê ìîðþ ïîâåë çà ñîáîé è ïîñòðî­èë, ÷òîá íåäðó­ãà âñòðå­òèòü.
sol­vi­tur at­que vi­ros me­diis ex­po­nit in un­dis;
frag­mi­na re­mo­rum quos et flui­tan­tia transtra
im­pe­diunt ret­ra­hit­que pe­des si­mul un­da re­la­bens.
Nec Tur­num seg­nis re­ti­net mo­ra, sed ra­pit acer
to­tam aciem in Teuc­ros et contra in li­to­re sis­tit.
310 Òðóá­íûé ðàç­íî­ñèò­ñÿ çâóê, è — äîá­ðûé çíàê! — íàïà­äà­åò
Ïåð­âûì Ýíåé íà ïîë­êè çåì­ëåäåëü­öåâ — è ïåð­âîþ æåðò­âîé
Âîèí ëàòèí­ñêèé óïàë: áåãîì íàâñòðå­÷ó ãåðîþ
Áðî­ñèë­ñÿ ìîù­íûé Òåðîí, íî, ïðî­áèâ åãî ìåä­íûå ëàòû,
Òóíè­êè òêàíü ðàçî­ðâàâ, òÿæå­ëîé îò çîëîòà, â ðåá­ðà
sig­na ca­nunt. pri­mus tur­mas in­va­sit ag­res­tis
Aeneas, omen pug­nae, stra­vit­que La­ti­nos,
oc­ci­so The­ro­ne, vi­rum qui ma­xi­mus ultro
Aenean pe­tit. huic gla­dio per­que aerea su­ta,
per tu­ni­cam squa­len­tem auro la­tus hau­rit aper­tum.
315 Âïèë­ñÿ Ýíåÿ êëè­íîê. È Ëè́õàñ ïàë, ïîñâÿ­ùåí­íûé
Ôåáó: îí áûë èçâëå­÷åí èç óòðî­áû ìàòå­ðè ìåðò­âîé,
Íî ëèøü ìëà­äåí­öåì åìó óäà­ëîñü èçáåã­íóòü æåëå­çà.
Ïàëè Ãèàñ è Êèñ­ñåé, âàëèâ­øèå ïàëè­öåé òîë­ñòîé
Òîë­ïû âðà­ãîâ: íè ñèëà ðóê, íè îðó­æüå Àëêèäà
in­de Lichan fe­rit, ex­sec­tum iam mat­re pe­rempta
et ti­bi, Phoe­be, sac­rum, ca­sus eva­de­re fer­ri
quod li­cuit par­vo. nec lon­ge, Cis­sea du­rum
im­ma­nem­que Gyan, ster­nen­tis ag­mi­na cla­va,
deie­cit Le­to: ni­hil il­los Her­cu­lis ar­ma
320 Èõ íå ñïàñ­ëè, íè ðîäè­òåëü Ìåëàìï, Ãåð­êó­ëå­ñà ïîìîù­íèê,
Ñ íèì íåðàç­ëó÷­íûé, äîêîëü çåì­ëÿ îòÿã­÷à­ëà òðóäà­ìè
Áîãà. Áðî­ñà­åò Ýíåé â ïîíà­ïðàñ­íó âîïèâ­øå­ãî Ôàðà
Äðîò — è â ðàñ­êðû­òûõ óñòàõ çàñòðå­âà­åò îñò­ðîå æàëî.
Ïàë áû è òû, î Êèäîí, çà âîç­ëþá­ëåí­íûì ñëå­äóÿ íîâûì,
nec va­li­dae iuve­re ma­nus ge­ni­tor­que Me­lam­pus,
Al­ci­dae co­mes us­que gra­vis dum ter­ra la­bo­res
prae­buit. ec­ce Pha­ro, vo­ces dum iac­tat iner­tis,
in­tor­quens iacu­lum cla­man­ti sis­tit in ore.
tu quo­que, fla­ven­tem pri­ma la­nu­gi­ne ma­las
325 Êëè­òîì, ÷üè ùåêè ïîêðûë âïåð­âûå ïóøîê çîëî­òè­ñòûé,
 ïðà­õå ëåæàë áû è òû, îò ðóêè Äàð­äà­íèäà ïîãèá­íóâ,
Ñòðà­ñòüþ, ÷òî ê þíî­øàì ëèøü òåáÿ âëåê­ëà, íå òðå­âî­æèì,
Åñëè áû áðà­òüÿ òâîè íå ïðè­ì÷à­ëèñü êîãîð­òîé ñïëî­÷åí­íîé,
Ôîð­êà ñûíû; êàê îäèí, âñå ñåìå­ðî êîïüÿ áðî­ñà­þò,
dum se­que­ris Cly­tium in­fe­lix, no­va gau­dia, Cy­don,
Dar­da­nia stra­tus dextra, se­cu­rus amo­rum,
qui iuve­num ti­bi sem­per erant, mi­se­ran­de iace­res,
ni frat­rum sti­pa­ta co­hors fo­ret ob­via, Phor­ci
pro­ge­nies, sep­tem nu­me­ro, sep­te­na­que te­la
330 Íî îòñêî­÷è­ëè îíè îò ùèòà è øëå­ìà Ýíåÿ
Èëè, Âåíå­ðîé áëà­ãîé îòêëî­íåí­íûå, òîëü­êî çàäå­ëè
Òåëî åìó. Òóò âåð­íî­ìó öàðü ïðî­ìîë­âèë Àõà­òó:
«Êîïüÿ ïîäàé! Èç íèõ íè îäíî íå ìåòíåò ïîíà­ïðàñ­íó
 ðóòó­ëîâ ýòà ðóêà: âåäü ïîä Òðî­åé íå ðàç îñòà­âà­ëèñü
co­ni­ciunt: par­tim ga­lea cli­peo­que re­sul­tant
in­ri­ta, def­le­xit par­tim strin­gen­tia cor­pus
al­ma Ve­nus. fi­dum Aeneas ad­fa­tur Acha­ten:
«sug­ge­re te­la mi­hi: non ul­lum dex­te­ra frustra
tor­se­rit in Ru­tu­los, ste­te­runt quae in cor­po­re Grai­um
335 Êîïüÿ ìîè ó àðãè­âÿí â ãðóäè!» È, ïðî­ìîë­âèâ, ñõâà­òèë îí
Ïèêó è áðî­ñèë åå, è îíà ó Ìåî­íà ñ ðàç­ëå­òà
Ìåäü ïðî­áè­âà­åò ùèòà è ñêâîçü ïàí­öèðü â ãðóäü ïðî­íè­êà­åò.
Áðàò Àëü­êà­íîð ïîä­áå­ãà­åò ê íåìó, ÷òîá Ìåî­íà â ïàäå­íüå
Ïðà­âîé ðóêîé ïîä­äåð­æàòü, íî êîïüå, íå óòðà­òèâ­øè ñèëû,
Ilia­cis cam­pis». tum mag­nam cor­ri­pit has­tam
et iacit: il­la vo­lans cli­pei transver­be­rat aera
Maeo­nis et tho­ra­ca si­mul cum pec­to­re rum­pit.
huic fra­ter su­bit Al­ca­nor frat­rem­que ruen­tem
sus­ten­ta dextra: traiec­to mis­sa la­cer­to
340 Äàëü­øå áåã ñâîé ñòðå­ìèò è ïðîí­çà­åò ïëå­÷î Àëü­êà­íî­ðó,
È, îìåðò­âåâ, ïîâè­ñà­åò ðóêà, äåð­æàñü ëèøü íà æèëàõ.
Íó́ìèòîð, âûðâàâ êîïüå èç òåëà áðà­òà, â Ýíåÿ
Ìåòèò, — íî ïîðà­çèòü íå äàíî åìó áûëî ãåðîÿ:
Òîëü­êî Àõà­òà â áåä­ðî ìîãó­÷å­ãî ðàíè­ëà ïèêà.
pro­ti­nus has­ta fu­git ser­vat­que cruen­ta te­no­rem,
dex­te­ra­que ex ume­ro ner­vis mo­ri­bun­da pe­pen­dit.
tum Nu­mi­tor iacu­lo frat­ris de cor­po­re rap­to
Aenean pe­tiit; sed non et fi­ge­re contra
est li­ci­tum, mag­ni­que fe­mur perstrin­xit Acha­tae.
345 Þíîé ñèëîþ ãîðä, ïîä­áå­ãà­åò âîè­òåëü èç Êóðèé,
Êëà­âç, è Äðèî­ïà ðàçèò îí èçäà­ëè ïèêîé íåãèá­êîé;
Áðî­øå­íà ñèëü­íîé ðóêîé, ãîâî­ðèâ­øå­ìó ÷òî-òî Äðèî­ïó
 ãîð­ëî âîí­çè­ëàñü îíà, è ðå÷ü è æèçíü îáðû­âàÿ;
Âíèç ëèöîì îí óïàë è êðî­âüþ ãóñòîé çàõëåá­íóë­ñÿ.
Hic Cu­ri­bus, fi­dens pri­mae­vo cor­po­re, Clau­sus
ad­ve­nit et ri­gi­da Dryo­pem fe­rit emi­nus has­ta
sub men­tum gra­vi­ter pres­sa pa­ri­ter­que lo­quen­tis
vo­cem ani­mam­que ra­pit traiec­to gut­tu­re: at il­le
fron­te fe­rit ter­ram et cras­sum vo­mit ore cruo­rem.
350 Òðîå ôðà­êèé­ñêèõ áîé­öîâ, Áîðåÿ äàëü­íèõ ïîòîì­êîâ, —
Èäàñ-îòåö èõ ïðè­ñëàë èç îò÷å­ãî Èñìà­ðà â áèò­âû, —
Êëà­âçà ðóêîé ñðà­æå­íû, ïîãèá­ëè îò ðàí. Ïîä­áå­ãà­åò
Ñ âîé­ñêîì àâðóí­êîâ Àëåç, è Ìåñ­ñàï, Íåï­òó­íî­âà îòðàñëü,
Ì÷èò íà ïðå­êðàñ­íûõ êîíÿõ. È îäíè, è äðó­ãèå ñòðå­ìÿò­ñÿ
tres quo­que Threi­cios Bo­reae de gen­te sup­re­ma
et tris, quos Idas pa­ter et pat­ria Is­ma­ra mit­tit,
per va­rios ster­nit ca­sus. ac­cur­rit Ha­lae­sus
Aurun­cae­que ma­nus, su­bit et Nep­tu­nia pro­les,
in­sig­nis Mes­sa­pus equis. ex­pel­le­re ten­dunt
355 Âñïÿòü âðà­ãîâ îòòåñ­íèòü. Íà ïîðî­ãå Àâçî­íèè áèò­âà
Ãðîç­íî êèïèò. Òàê âåò­ðû ïîðîé, âðàæ­äóÿ â ýôè­ðå,
Áîðþò­ñÿ ìåæ­äó ñîáîé, ðàâ­íû îòâà­ãîé è ñèëîé,
È íå õîòÿò óñòó­ïèòü íè îíè, íè ìîðå, íè òó÷è:
Äîë­ãî óïîð­ñò­âó­þò âñå, è íåÿñåí èñõîä èõ ñðà­æå­íüÿ.
nunc hi, nunc il­li; cer­ta­tur li­mi­ne in ip­so
Auso­niae. mag­no dis­cor­des aethe­re ven­ti
proe­lia ceu tol­lunt ani­mis et vi­ri­bus aequis;
non ip­si in­ter se, non nu­bi­la, non ma­re ce­dit;
an­ceps pug­na diu, stant ob­ni­xa om­nia contra:
360 Òàê æå òðî­ÿí­ñêàÿ ðàòü ñ ëàòèí­ñêîé ðàòüþ ñõâà­òè­ëàñü,
Ãðó­äüþ â ãðóäü, íîãà ê íîãå, ïðî­òèâ­íè­êè áüþò­ñÿ.
 ïîëå ñ äðó­ãîé ñòî­ðî­íû, ãäå ïîòîê âåñåí­íèé îñòà­âèë
Ìíî­æå­ñòâî øàò­êèõ êàì­íåé è ñ îáðû­âà ñìû­òûõ äåðå­âüåâ,
Äðîã­íóë àðêàä­öåâ îòðÿä, íåïðè­âû÷­íûõ ê ïåøå­ìó ñòðîþ
haud ali­ter Troia­nae acies acies­que La­ti­nae
con­cur­runt, hae­ret pe­de pes den­sus­que vi­ro vir.
At par­te ex alia, qua sa­xa ro­tan­tia la­te
im­pu­le­rat tor­rens ar­bus­ta­que di­ru­ta ri­pis,
Ar­ca­das, in­sue­tos acies in­fer­re pe­destris,
365 (Ìåñò­íîñòü íåðîâ­íàÿ èõ çàñòà­âè­ëà ñåä­ëà ïîêè­íóòü);
 áåã­ñòâî ïóñòè­ëèñü îíè îò ëàòè­íÿí, â ïîãîíå óïîð­íûõ.
Ýòî óâèäåâ, Ïàë­ëàíò — ÷òî åùå â íóæ­äå îñòà­åò­ñÿ? —
Äîá­ëåñòü äðó­çåé ñòðå­ìèò­ñÿ çàæå÷ü òî ìîëü­áîé, òî óïðå­êîì:
«×òî æå áåæè­òå âû âñå? Ýâàíä­ðà èìå­íåì ãðîì­êèì,
ut vi­dit Pal­lus La­tio da­re ter­ga se­qua­ci
(as­pe­ra quis na­tu­ra lo­ci di­mit­te­re quan­do
sua­sit equos), unum quod re­bus res­tat ege­nis,
nunc pre­ce, nunc dic­tis vir­tu­tem ac­cen­dit ama­ris:
«quo fu­gi­tis, so­cii? per vos et for­tia fac­ta,
370 Ñëà­âîé äåÿ­íèé åãî è áûëûõ ïîáåä è íàäåæ­äîé
Ñûíà ñðàâ­íÿòü­ñÿ ñ îòöîì è ñòÿ­æàòü õâà­ëó — çàêëè­íàþ:
 áåã­ñòâå ñïà­ñå­íüÿ ñåáå íå èùè­òå! Ìå÷à­ìè äîëæ­íû ìû
Ïóòü ïðî­ðó­áèòü! Òóäà, ãäå âðà­ãè ëàâè­íîé ãóñòîþ
Ì÷àò­ñÿ íà íàñ, îò÷èç­íà çîâåò è âàñ è Ïàë­ëàí­òà.
per du­cis Euandri no­men de­vic­ta­que bel­la
spem­que meam, pat­riae quae nunc su­bit aemu­la lau­di,
fi­di­te ne pe­di­bus. fer­ro rum­pen­da per hos­tis
est via. qua glo­bus il­le vi­rum den­sis­si­mus ur­get,
hac vos et Pal­lan­ta du­cem pat­ria al­ta re­pos­cit.
375 Íàñ íå áîãè òåñ­íÿò: ïðî­òèâ­íèê ïðå­ñëå­äó­åò ñìåðò­íûé
Ñìåðò­íûõ, — íå ìåíü­øå ó íàñ è ñåð­äåö, è ðóê, è îðó­æüÿ!
Ñòîé­òå! Âîë­íà ïðå­ãðàæ­äà­åò íàì ïóòü, êîí­÷à­åò­ñÿ ñóøà:
Íåêóäà äàëü­øå áåæàòü! Èëü ïîì÷è­òåñü âû ïî ìîðþ â Òðîþ?»
Òàê îí ïðî­ìîë­âèë — è ñàì âðó­áèë­ñÿ â ãóùó ëàòè­íÿí.
nu­mi­na nul­la pre­munt, mor­ta­li ur­ge­mur ab hos­te
mor­ta­les; to­ti­dem no­bis ani­mae­que ma­nus­que.
ec­ce, ma­ris mag­na clau­dit nos obi­ce pon­tus,
deest iam ter­ra fu­gae; pe­la­gus Troiam­ne pe­te­mus?»
haec ait et me­dius den­sos pro­rum­pit in hos­tis.
380 Ïåð­âûì çëàÿ ñóäü­áà ïîñëà­ëà íàâñòðå­÷ó Ïàë­ëàí­òó
Ëàãà: òÿæå­ëûé ïîä­íÿòü õîòåë îí êàìåíü, íàãíóâ­øèñü,
Íî ðàç­ìàõ­íóë­ñÿ Ïàë­ëàíò è êîïüå âîí­çèë åìó â ñïè­íó
Òàì, ãäå ðåá­ðà õðå­áåò ðàç­äâè­ãà­åò, — è âûòà­ùèë ñ ñèëîé
Æàëî êîïüÿ èç êîñòåé. Òóò Ãèñ­áîí, íàïðàñ­íî íàäå­ÿñü
Ob­vius huic pri­mum, fa­tis ad­duc­tus ini­quis,
fit La­gus. hunc, mag­no vel­lit dum pon­de­re sa­xum,
in­tor­to fi­git te­lo, discri­mi­na cos­tis
per me­dium qua spi­na da­bat, has­tam­que re­cep­tat
os­si­bus hae­ren­tem. quem non su­per oc­cu­pat His­bo,
385 Þíî­øó ïåð­âûì ñðà­çèòü, íàïà­äà­åò, çàáûâ îñòî­ðîæ­íîñòü, —
Óì ïîìðà­÷èë åìó ãíåâ è áîëü çà óáè­òî­ãî äðó­ãà, —
Íî ïðè­íè­ìà­åò åãî íà êëè­íîê Ïàë­ëàíò è âîí­çà­åò
 ëåã­êîå ìå÷. Àíõå­ìîë, ñòà­ðèí­íî­ãî ðîäà ïîòî­ìîê,
Ðåòà äåð­çîñò­íûé âíóê, îñêâåð­íèâ­øèé ìà÷å­õè ëîæå,
il­le qui­dem hoc spe­rans: nam Pal­las an­te ruen­tem,
dum fu­rit, in­cau­tum cru­de­li mor­te so­da­lis
ex­ci­pit at­que en­sem tu­mi­do in pul­mo­ne re­con­dit.
hinc Sthe­nium pe­tit et Rhoe­ti de gen­te ve­tus­ta
An­che­mo­lum, tha­la­mos ausum in­ces­ta­re no­ver­cae.
390 Ïàë íà ëàòèí­ñêèõ ïîëÿõ, è Ñôå­íèé, è Òèì­áåð ñ Ëàðèäîì, —
Äàâ­êà ñûíû-áëèç­íå­öû, ìåæ ñîáîé âû áûëè ïîõî­æè
Òàê, ÷òî ìàòü è îòåö â çàáëóæ­äå­íüå ñëà­äîñò­íîì ÷àñòî
Ïóòà­ëè âàñ, — íî îòíÿë Ïàë­ëàíò âàøå ñõîä­ñòâî æåñòî­êî:
Ãîëî­âó, Òèì­áåð, òåáå ìå÷îì Ýâàíä­ðà îòñåê îí,
vos etiam, ge­mi­ni, Ru­tu­lis ce­ci­dis­tis in ar­vis,
Dau­cia, La­ri­de Thym­ber­que, si­mil­li­ma pro­les,
in­discre­ta suis gra­tus­que pa­ren­ti­bus er­ror;
at nunc du­ra de­dit vo­bis discri­mi­na Pal­las:
nam ti­bi, Thymbre, ca­put Euandri­us abstu­lit en­sis,
395 Ïðà­âàÿ ïðî÷ü îò ïëå­÷à îòëå­òå­ëà ðóêà ó Ëàðèäà,
Ïàëü­öû ùóïà­þò ìå÷, â ñîäðî­ãà­íüå ïðåä­ñìåðò­íîì ñæè­ìà­ÿñü.
Ðå÷üþ âîæäÿ çàææå­íû, íà åãî äåÿ­íüÿ àðêàä­öû
Ñìîò­ðÿò — è âíîâü íà âðà­ãà ïîñû­ëà­þò èõ ñòûä è îáèäà.
Ñáðî­ñèë Ðåòåÿ Ïàë­ëàíò ñ êîëåñ­íè­öû äâó­êîí­íîé, â êîòî­ðîé
te de­ci­sa suum, La­ri­de, dex­te­ra quae­rit
se­mia­ni­mes­que mi­cant di­gi­ti fer­rum­que ret­rac­tant.
Ar­ca­das ac­cen­sos mo­ni­tu et praec­la­ra tuen­tis
fac­ta vi­ri mix­tus do­lor et pu­dor ar­mat in hos­tis.
tum Pal­las biiu­gis fu­gien­tem Rhoe­tea prae­ter
400 Ìèìî ëåòåë îí, — è òåì îòñðî­÷è­ëàñü Èëà ïîãè­áåëü:
Èáî â Èëà Ïàë­ëàíò íàöå­ëèë èçäà­ëè ïèêó,
Íî ïîä óäàð ïîïàë Ðåòåé, îò âàñ óáå­ãàâ­øèé,
Áðà­òüÿ îòâàæ­íûå, Òèð è Òåâ­òðàíò; ñ êîëåñ­íè­öû óïàë îí,
 çåì­ëþ ëàòèí­ñêóþ áüþò ñòî­ïû â ñîäðî­ãà­íüÿõ ïðåä­ñìåðò­íûõ.
trai­cit. hoc spa­tium tan­tum­que mo­rae fuit Ilo.
Ilo nam­que pro­cul va­li­dam de­re­xe­rat has­tam:
quam me­dius Rhoe­teus in­ter­ci­pit, op­ti­me Teuth­ra,
te fu­giens frat­rem­que Ty­ren; cur­ru­que vo­lu­tus
cae­dit se­mia­ni­mis Ru­tu­lo­rum cal­ci­bus ar­va.
405 Ñëîâ­íî êàê çíîé­íîé ïîðîé, êîãäà âåòåð ïîäó­åò æåëàí­íûé,
 ðàç­íûõ ìåñòàõ ïîä­æè­ãà­åò ïàñ­òóõ æíè­âüå — è, äîñòèã­íóâ
Âìèã ñåðåäè­íû ñòåð­íè, âîåäè­íî ñëè­âà­åò­ñÿ ïëà­ìÿ,
Ñòðî­åì øèðî­êèì ëåòèò ïî ïîëÿì Âóë­êà­íî­âî âîé­ñêî,
Îí æå, ëèêóÿ, ñ õîë­ìà íà ïîæàð ïîáåä­íûé âçè­ðà­åò, —
ac ve­lut op­ta­to ven­tis aes­ta­te coor­tis
dis­per­sa im­mit­tit sil­vis in­cen­dia pas­tor;
cor­rep­tis sub­ito me­diis ex­ten­di­tur una
hor­ri­da per la­tos acies Vol­ca­nia cam­pos;
il­le se­dens vic­tor flam­mas des­pec­tat ovan­tis:
410 Òàê âîåäè­íî ñëè­ëàñü è äîá­ëåñòü äðó­çåé, çàãî­ðåâ­øèñü:
Âñå ê Ïàë­ëàí­òó ñïå­øàò. Íî Àëåç, áåç­óäåðæ­íûé â áèò­âå,
Áðî­ñèë­ñÿ ïðÿ­ìî íà íèõ, ïîä ïðè­êðû­òüåì ùèòà ïðè­ãè­áà­ÿñü,
Âìèã îí Ëàäî­íà ñðà­çèë, è Ôåðå­òà, è âñëåä Äåìî­äî­êà,
Ðóêó Ñòðè­ìî­íèé çàíåñ íàä çàòûë­êîì Àëå­çà — íî òîò­÷àñ
non ali­ter so­cium vir­tus coit om­nis in unum
te­que iuvat, Pal­la. sed bel­lis acer Ha­lae­sus
ten­dit in ad­ver­sos se­que in sua col­li­git ar­ma.
hic mac­tat La­do­na Phe­re­ta­que De­mo­do­cum­que,
Stry­mo­nio dextram ful­gen­ti de­ri­pit en­se
415 Ìå÷ åå îñò­ðûé îòñåê. Â ëèöî îí óäà­ðèë Ôîàí­òà
Êàì­íåì — è áðûç­íóë ìîçã âïå­ðå­ìåø­êó ñ îñêîë­êà­ìè êîñòè.
Ðîêà ñòðà­øàñü, óêðû­âàë ñðåäü ëåñîâ Àëå­çà ðîäè­òåëü,
Íî ëèøü òîëü­êî ñìå­æèë ñòà­ðèê ïîáëåä­íåâ­øèå âåêè,
Ïàð­êè íà ñûíà òîò­÷àñ íàëî­æè­ëè ðóêó è â æåðò­âó
ela­tam in iugu­lum, sa­xo fe­rit ora Thoan­tis
os­sa­que dis­per­sit ce­reb­ro per­mix­ta cruen­to.
fa­ta ca­nens sil­vis ge­ni­tor ce­la­rat Ha­lae­sum:
ut se­nior le­to ca­nen­tia lu­mi­na sol­vit,
inie­ce­re ma­num Par­cae te­lis­que sac­ra­runt
420 Êîïüÿì Ýâàíä­ðà åãî îáðåê­ëè. Ïàë­ëàíò, çàìàõ­íóâ­øèñü,
Òèá­ðó âçìî­ëèë­ñÿ: «Îòåö, êîïüþ, êîòî­ðûì ÿ öåëþñü,
Äàé óäà­÷ó, îòêðîé äîðî­ãó â ñåðä­öå Àëå­çà!
ß æå ñ äîñïå­õîì âðà­ãà êîïüå íà äóá òâîé ïîâå­øó».
Âíÿë ìîëü­áå Òèáå­ðèí, è Àëåç, ïðè­êðûâ Èìà­î­íà,
Euandri. quem sic Pal­las pe­tit an­te pre­ca­tus:
«da nunc, Thyb­ri pa­ter, fer­ro, quod mis­si­le lib­ro,
for­tu­nam at­que viam du­ri per pec­tus Ha­lae­si.
haec ar­ma exu­vias­que vi­ri tua quer­cus ha­be­bit».
audiit il­la deus; dum te­xit Imao­na Ha­lae­sus,
425 Ñàì áåç­îðóæ­íóþ ãðóäü ïîä êîïüå àðêà­ä­öà ïîä­ñòà­âèë.
Íî èòà­ëèé­öàì íå äàë óñòðà­øèòü­ñÿ ãèáå­ëüþ ìóæà
Ëàâç, ÷òî â ðàò­íîì òðóäå íåñ îäèí îãðîì­íóþ äîëþ:
Ïàë Àáàíò, ïðå­ãðà­äà âðà­ãàì, ñðå­äîòî­÷èå áèò­âû,
Òóñ­êîâ ðåäå­þò ðÿäû, ïîãè­áà­þò àðêàä­öû è ñ íèìè
Ar­ca­dio in­fe­lix te­lo dat pec­tus iner­mum.
At non cae­de vi­ri tan­ta per­ter­ri­ta Lau­sus,
pars in­gens bel­li, si­nit ag­mi­na: pri­mus Aban­tem
op­po­si­tum in­te­ri­mit, pug­nae no­dum­que mo­ram­que.
ster­ni­tur Ar­ca­diae pro­les, ster­nun­tur Et­rus­ci,
430 Âû, êòî âîò­ùå èçáå­æàë àõåé­ñêèõ êîïèé, — òðî­ÿí­öû.
Ðàòè âïëîò­íóþ ñîøëèñü, è âîæäè ðàâ­íû èõ, è ñèëû.
Çàä­íèå ðâóò­ñÿ âïå­ðåä, óïëîò­íÿ­åò­ñÿ ñòðîé, íåâîç­ìîæ­íî
Ðóêó â òîë­ïå çàíå­ñòè. Îòñþäà Ïàë­ëàíò íàñòó­ïà­åò,
Ëàâç îòòóäà òåñ­íèò. Ïî÷òè ðîâåñ­íè­êè îáà,
et vos, o Grais im­per­di­ta cor­po­ra, Teuc­ri.
ag­mi­na con­cur­runt du­ci­bus­que et vi­ri­bus aequis.
extre­mi ad­den­sent acies nec tur­ba mo­ve­ri
te­la ma­nus­que si­nit. hinc Pal­las instat et ur­get,
hinc contra Lau­sus, nec mul­tum discre­pat aetas,
435 Îáà ïðå­êðàñ­íû ëèöîì — íî îáî­èì íǻ äàëè ñóäü­áû
Ê îò÷èì âåð­íóòü­ñÿ äîìàì; ïîâå­ëè­òåëü âåëè­êèé Îëèì­ïà
Èì íå äîç­âî­ëèë ñîé­òèñü ëèöîì ê ëèöó â ïîåäèí­êå:
Âñêî­ðå îáî­èõ æäà­ëà îò âðà­ãà ñèëü­íåé­øå­ãî ãèáåëü.
Òóð­íó ìåæ òåì áëà­ãàÿ ñåñò­ðà óêà­çà­ëà, ÷òî äîëæ­íî
eg­re­gii for­ma, sed quis For­tu­na ne­ga­rat
in pat­riam re­di­tus. ip­sos con­cur­re­re pas­sus
haud ta­men in­ter se mag­ni reg­na­tor Olym­pi;
mox il­los sua fa­ta ma­nent maio­re sub hos­te.
In­te­rea so­ror al­ma mo­net suc­ce­de­re Lau­so
440 Ëàâ­çó ïîìî÷ü, è ãåðîé â êîëåñ­íè­öå êðû­ëà­òîé ïîì÷àë­ñÿ
È, óâèäàâ­øè ñâî­èõ, çàêðè­÷àë: «Ïîêèíü­òå ñðà­æå­íüå!
ß íàïà­äó íà Ïàë­ëàí­òà îäèí, îáðå­÷åí îí â äîáû­÷ó
Ìíå îäíî­ìó! Î, åñëè áû íàñ è îòåö åãî âèäåë!»
Ìîë­âèò îí òàê, è áîé­öû ïî ïðè­êà­çó åãî îòñòó­ïà­þò.
Tur­num, qui vo­luc­ri cur­ru me­dium se­cat ag­men.
ut vi­dit so­cios: «tem­pus de­sis­te­re pug­nae;
so­lus ego in Pal­lan­ta fe­ror, so­li mi­hi Pal­las
de­be­tur; cu­pe­rem ip­se pa­rens spec­ta­tor ades­set».
haec ait, et so­cii ces­se­runt aequo­re ius­so.
445 Ñìîò­ðèò Ïàë­ëàíò, èçóì­ëåí, êàê, íàä­ìåí­íûì ïðè­êà­çàì ïîñëóø­íû,
Ðóòó­ëû âìèã îòî­øëè, è âðà­ãà âî âåñü ðîñò èñïî­ëèí­ñêèé
Ìåðèò îí âçãëÿäîì óãðþ­ìûì, è ïîëå âîêðóã îçè­ðà­åò,
È, âûñòó­ïàÿ âïå­ðåä, îòâå­÷à­åò íà ðå÷è òèðà­íà:
«Èëè äîñïåõ, ÷òî ñ òåáÿ ÿ ñîðâó, ïðî­ñëà­âèò Ïàë­ëàí­òà,
at Ru­tu­lum absces­su iuve­nis tum, ius­sa su­per­ba
mi­ra­tus, stu­pet in Tur­no cor­pus­que per in­gens
lu­mi­na vol­vit obit­que tru­ci pro­cul om­nia vi­su,
ta­li­bus et dic­tis it contra dic­ta ty­ran­ni:
«aut spo­liis ego iam rap­tis lau­da­bor opi­mis
450 Èëè ïðå­êðàñ­íàÿ ñìåðòü. Îòåö ê îáî­èì èñõî­äàì
Ðàâ­íî ãîòîâ. Óãðî­çû îñòàâü!» È, ïðî­ìîë­âèâ, ñðåäü ïîëÿ
Âñòàë Ïàë­ëàíò — è â ãðóäè çàñòû­ëà êðîâü ó àðêàä­öåâ.
Ñïðûã­íóë è Òóðí ñ êîëåñ­íè­öû ñâî­åé, ÷òîáû ïåøèì ñðà­æàòü­ñÿ.
Ñõî­äÿò­ñÿ áëè­æå âðà­ãè. Ñëîâ­íî ëåâ, ÷òî, çàâèäåâ ñ óòå­ñà
aut le­to in­sig­ni; sor­ti pa­ter aequ­us ut­ri­que est.
tol­le mi­nas». fa­tus me­dium pro­ce­dit in aequor.
fri­gi­dus Ar­ca­di­bus coit in prae­cor­dia san­guis.
de­si­luit Tur­nus biiu­gis, pe­des ap­pa­rat ire
com­mi­nus; ut­que leo, spe­cu­la cum vi­dit ab al­ta
455  ïîëå äà븭êî áûêà, ê ñìåð­òåëü­íîé ãîòî­âî­ãî ñõâàò­êå,
Ì÷èò­ñÿ, — òàê Òóðí ïîä­ëå­òåë, ïîäîá­íûé õèù­íî­ìó çâå­ðþ.
Âèäÿ, ÷òî âðàã ïîäî­øåë íà áðî­ñîê êîïüÿ, è ðåøèâ­øèñü
Ïåð­âûì íàïàñòü, — åñëè õðàá­ðûì ïîìî÷ü ïðè ñèëàõ íåðàâ­íûõ
Æðå­áèé ìîæåò, — Ïàë­ëàíò ê íåáå­ñàì ñ ìîëü­áîé îáðà­òèë­ñÿ:
sta­re pro­cul cam­pis me­di­tan­tem in proe­lia tau­rum,
ad­vo­lat: haud alia est Tur­ni ve­nien­tis ima­go.
hunc ubi con­ti­guum mis­sae fo­re cre­di­dit has­tae,
ire prior Pal­las, si qua fors adiu­vet ausum
vi­ri­bus im­pa­ri­bus, mag­num­que ita ad aethe­ra fa­tur:
460 «Ãîñòå­ïðè­èì­ñò­âîì îòöà è ñòî­ëîì, çà êîòî­ðûì îäíà­æäû
Òû ïðè­øåëü­öåì ñèäåë, Àëêèä, òåáÿ çàêëè­íàþ:
Ïîäâèã ñâåð­øèòü ïîìî­ãè! Ïóñòü óâèäèò Òóðí, óìè­ðàÿ,
Êàê ñíè­ìàþ ñ íåãî äîñïå­õè ÿ, ïîáåäè­òåëü!»
Ñëû­øèò Ïàë­ëàí­òà ìîëü­áó è ãëó­áî­êî â ãðóäè ïîäàâ­ëÿ­åò
«per pat­ris hos­pi­tium et men­sas, quas ad­ve­na adis­ti,
te pre­cor, Al­ci­de, coep­tis in­gen­ti­bus ad­sis.
cer­nat se­mi­ne­ci si­bi me ra­pe­re ar­ma cruen­ta
vic­to­rem­que fe­rant mo­rien­tia lu­mi­na Tur­ni».
audiit Al­ci­des iuve­nem mag­num­que sub imo
465 Ãîðåñò­íûé ñòîí Ãåð­êó­ëåñ è ñëå­çû ëüåò ïîíà­ïðàñ­íó.
Ñûíà Þïè­òåð ìåæ òåì óòå­øà­åò ëàñ­êî­âîé ðå÷üþ:
«Êàæ­äî­ìó ñâîé ïîëî­æåí ïðå­äåë. Áåç­âîç­âðàò­íî è êðàò­êî
Âðå­ìÿ æèç­íè ëþä­ñêîé. Íî óìíî­æèòü äåÿ­íüÿ­ìè ñëà­âó —
 ýòîì äîá­ëå­ñòè äîëã. Ïîä âûñî­êè­ìè ñòå­íà­ìè Òðîè
cor­de pre­mit ge­mi­tum lac­ri­mas­que ef­fun­dit ina­nis.
tum ge­ni­tor na­tum dic­tis ad­fa­tur ami­cis:
«stat sua cui­que dies, bre­ve et in­re­pa­ra­bi­le tem­pus
om­ni­bus est vi­tae; sed fa­mam ex­ten­de­re fac­tis,
hoc vir­tu­tis opus. Troiae sub moe­ni­bus al­tis
470 Ìíî­ãèå äåòè áîãîâ ïîãèá­ëè. Ìíîþ ðîæ­äåí­íûé
Ïàë â èõ ÷èñ­ëå Ñàð­ïå­äîí. Çíàé, ñóäü­áà óæå ïðè­çû­âà­åò
Òóð­íà, è áëè­çîê êîíåö åìó îòìå­ðåí­íîé æèç­íè».
Òàê îí ïðî­ìîë­âèë è âçîð îòâðà­òèë îò ïàøåí ëàòèí­ñêèõ.
Ñ ñèëîé Ïàë­ëàíò ìåæ­äó òåì ìåò­íóë êîïüå — è íåìåä­ëÿ
tot gna­ti ce­ci­de­re deum, quin oc­ci­dit una
Sar­pe­don, mea pro­ge­nies. etiam sua Tur­num
fa­ta vo­cant me­tas­que da­ti per­ve­nit ad aevi».
sic ait at­que ocu­los Ru­tu­lo­rum rei­cit ar­vis.
At Pal­las mag­nis emit­tit vi­ri­bus has­tam
475 Ìå÷ ñâåð­êàþ­ùèé ñâîé èç ïîëûõ âûõâà­òèë íîæåí.
Âðî­âåíü ñ ïëå­÷îì, îäå­òûì â áðî­íþ, óäà­ðè­ëà Òóð­íà
Ïèêà, ó êðàÿ ùèòà ïðî­áèâ äîðî­ãó ñ ðàç­ëå­òà,
Íî ëèøü çàäå­ëà ñëåã­êà ìîãó­÷åå ðóòó­ëà òåëî.
Òóðí, ïîòðÿ­ñàÿ êîïüåì ñ íàêî­íå÷­íè­êîì îñò­ðûì æåëåç­íûì,
va­gi­na­que ca­va ful­gen­tem de­ri­pit en­sem.
il­la vo­lans, ume­ri sur­gunt qua teg­mi­na sum­ma,
in­ci­dit at­que viam cli­pei mo­li­ta per oras
tan­dem etiam mag­no strin­xit de cor­po­re Tur­ni.
Hic Tur­nus fer­ro prae­fi­xum ro­bur acu­to
480 Öåëèë­ñÿ äîë­ãî — è âîò âî âðà­ãà ïîñëàë åãî, ìîë­âèâ:
«Ñàì ïîãëÿäè, íå îñò­ðåé ëè ó íàñ íàòî­÷å­íû êîïüÿ!»
Òàê îí ñêà­çàë. Â ñåðåäè­íó ùèòà ïðè­øåë­ñÿ òÿæå­ëûé
Òóð­íà óäàð, — è, ïðî­áèâ ìíî­ãî­ñëîé­íóþ ìåäü è æåëå­çî,
Áû÷üè êîæè ïðî­ðâàâ, îäå­âàâ­øèå ùèò, íàêî­íå÷­íèê
in Pal­lan­ta diu lib­rans iacit at­que ita fa­tur:
«as­pi­ce, num ma­ge sit nostrum pe­net­ra­bi­le te­lum».
di­xe­rat; at cli­peum, tot fer­ri ter­ga, tot aeris,
quem pel­lis to­tiens obeat cir­cum­da­ta tau­ri,
vib­ran­ti cus­pis me­dium transver­be­rat ic­tu
485 Þíî­øå â ðåá­ðà âïèë­ñÿ, íå çàäåð­æàí­íûé ïàí­öè­ðåì ïðî÷­íûì.
Âûòà­ùèòü õî÷åò Ïàë­ëàíò êîïüå èç ðàíû — íî òùåò­íî:
Êðîâü èç òåëà è æèçíü îäíèì ïóòåì óòå­êà­þò.
Ðàíîþ âíèç óìè­ðàþ­ùèé ïàë; çàãðå­ìå­ëè äîñïå­õè;
Ê âðà­æüåé çåì­ëå îí ïðè­íèê îáàã­ðåí­íû­ìè êðî­âüþ ãóáà­ìè.
lo­ri­cae­que mo­ras et pec­tus per­fo­rat in­gens.
il­le ra­pit ca­li­dum frustra de vol­ne­re te­lum:
una eadem­que via san­guis ani­mus­que se­quun­tur.
cor­ruit in vol­nus (so­ni­tum su­per ar­ma de­de­re)
et ter­ram hos­ti­lem mo­riens pe­tit ore cruen­to.
490 Âñòàë íàä ïîâåð­æåí­íûì Òóðí:
«Ñëî­âî ìîå, — îí ñêà­çàë, — ïåðå­äàé­òå Ýâàí­ä­ðó, àðêàä­öû:
Ñûíà åìó âîç­âðà­ùàþ òàêèì, êàêèì çàñëó­æèë îí
Âèäåòü åãî. Ïî÷åò­íûé êóð­ãàí, îáðÿä ïîãðå­áàëü­íûé —
Âñå â óòå­øå­íüå îòöó ÿ äàðþ. Çà ñîþç ñ èíî­çåì­öåì
quem Tur­nus su­per ad­sis­tens:
«Ar­ca­des, haec», in­quit, «me­mo­res mea dic­ta re­fer­te
Euandro: qua­lem me­ruit, Pal­lan­ta re­mit­to.
quis­quis ho­nos tu­mu­li, quid­quid so­la­men hu­man­di est,
lar­gior: haud il­li sta­bunt Aeneia par­vo
495 Ïëà­òèò íåäå­øå­âî îí!» È, ïðî­ìîë­âèâ, öàðü íàñòó­ïà­åò
Ëåâîé íîãîþ íà òðóï, ÷òîáû ïåðå­âÿçü ñíÿòü çîëîòóþ:
Äåâ ïðå­ñòóï­ëå­íüå íà íåé, è ôàëàí­ãó ìóæåé, óìåðù­âëåí­íûõ
 ïåðâóþ áðà÷­íóþ íî÷ü, è çàëè­òûå êðî­âüþ ÷åð­òî­ãè
Êëîí Ýâðè­òèä íà ëèòîì îò÷å­êà­íèë ìåòàë­ëå èñêóñ­íî.
hos­pi­tia». et lae­vo pres­sit pe­de ta­lia fa­tus
exa­ni­mem, ra­piens im­ma­nia pon­de­ra bal­tei
impres­sum­que ne­fas: una sub noc­te iuga­li
cae­sa ma­nus iuve­num foe­de tha­la­mi­que cruen­ti,
quae Clo­nus Eury­ti­des mul­to cae­la­ve­rat auro;
500 Ïîëîí ðàäî­ñòè Òóðí è ãîðä ïðå­êðàñ­íîé äîáû­÷åé.
Î ÷åëî­âå­÷å­ñêèé äóõ! Ñóäü­áû îí íå çíà­åò ãðÿäó­ùåé,
Ìåðû íå ìîæåò áëþ­ñòè, õîòü íà ìèã âîç­íå­ñåí­íûé óäà­÷åé!
Âðå­ìÿ íàñòàíåò — è Òóðí ñîãëà­ñèò­ñÿ öåíó ëþáóþ
Äàòü, ëèøü áû æèâ áûë Ïàë­ëàíò, è äîáû­÷ó è äåíü ïîåäèí­êà
quo nunc Tur­nus ovat spo­lio gau­det­que po­ti­tus.
nes­cia mens ho­mi­num fa­ti sor­tis­que fu­tu­rae
et ser­va­re mo­dum, re­bus sub­la­ta se­cun­dis!
Tur­no tem­pus erit, mag­no cum op­ta­ve­rit emptum
in­tac­tum Pal­lan­ta, et cum spo­lia is­ta diem­que
505 Ñàì ïðî­êëÿíåò. Àðêàä­öû êëà­äóò, ñòå­íàÿ è ïëà­÷à,
Þíî­øè òåëî íà ùèò, è äðó­çüÿ óíî­ñÿò ãåðîÿ.
Âíîâü òû âåð­íåøü­ñÿ äîìîé, î ðîäè­òå­ëÿ ãîðå è ãîð­äîñòü!
Òîò æå óíåñ òåáÿ äåíü, êîòî­ðûé â áèò­âó îòïðà­âèë,
Íî è êîðîò­êèé ñâîé ïóòü òû óñòëàë òåëà­ìè óáè­òûõ.
ode­rit, at so­cii mul­to ge­mi­tu lac­ri­mis­que
im­po­si­tum scu­to re­fe­runt Pal­lan­ta fre­quen­tes.
o do­lor at­que de­cus mag­num re­di­tu­re pa­ren­ti!
haec te pri­ma dies bel­lo de­dit, haec eadem aufert,
cum ta­men in­gen­tis Ru­tu­lo­rum lin­quis acer­vos!
510 Ñ âåñòüþ î ñòðàø­íîé áåäå íå Ìîë­âà, íî íà́ðî÷­íûé âåð­íûé
Òîò­÷àñ ê Ýíåþ ëåòèò: íà êðàþ ïîãè­áå­ëè òåâ­ê­ðû,
Ñàìîå âðå­ìÿ ïðèé­òè ðàç­áè­òîé ðàòè íà ïîìîùü.
Âñòðå÷­íûõ êîñèò êëèí­êîì è ñêâîçü âðà­æå­ñêèé ñòðîé ïðî­ëà­ãà­åò
Ïóòü øèðî­êèé Ýíåé: ê òåáå ñòðå­ìèò­ñÿ îí, ãîð­äûé
Nec iam fa­ma ma­li tan­ti, sed cer­tior auc­tor
ad­vo­lat Aeneae, te­nui discri­mi­ne le­ti
es­se suos, tem­pus ver­sis suc­cur­re­re Teuc­ris.
pro­xi­ma quae­que me­tit gla­dio la­tum­que per ag­men
ar­dens li­mi­tem agit fer­ro, te, Tur­ne, su­per­bum
515 Êðî­âüþ ïðî­ëè­òîé Òóðí. Âñ¸ ñòî­ÿò ó íåãî ïðåä ãëà­çà­ìè
Ñòà­ðåö Ýâàíäð, è Ïàë­ëàíò, è ñòî­ëû, ê êîòî­ðûì ÿâèë­ñÿ
Îí ïðè­øëå­öîì, è ïîæà­òèÿ ðóê… Ðîæ­äåí­íûõ â Ñóëü­ìîíå
Þíûõ áîé­öîâ ÷åò­âå­ðûõ è âñïî­¸í­íûõ Óôåí­òîì ñòîëü­êî æ
 ïëåí æèâû­ìè áåðåò, ÷òîáû â æåðò­âó ìàíàì ïðè­íåñòü èõ,
cae­de no­va quae­rens. Pal­las, Euan­der, in ip­sis
om­nia sunt ocu­lis, men­sae, quas ad­ve­na pri­mas
tunc adiit, dextrae­que da­tae. Sul­mo­ne crea­tos
quat­tuor hic iuve­nes, to­ti­dem quos edu­cat Ufens,
vi­ven­tis ra­pit, in­fe­rias quos im­mo­let umbris
520 Âðà­æå­ñêîé êðî­âüþ çàëèòü êîñò­ðà ïîãðå­áàëü­íî­ãî ïëà­ìÿ.
Ïîñëå â Ìàãà ìåò­íóë îí èçäà­ëè ãðîç­íóþ ïèêó,
Íî ïðî­ëå­òå­ëà íàä íèì, óâåð­íóâ­øèì­ñÿ ñ ëîâ­êî­ñòüþ, ïèêà,
Ñàì æå Ìàã, êîëå­íà âðà­ãà îáíè­ìàÿ, âçìî­ëèë­ñÿ:
«Òåíüþ Àíõè­çà òåáÿ çàêëè­íàþ, íàäåæ­äà­ìè Þëà:
cap­ti­vo­que ro­gi per­fun­dat san­gui­ne flam­mas.
in­de Ma­go pro­cul in­fen­sam con­ten­de­rat has­tam.
il­le as­tu su­bit — at tre­mi­bun­da su­per­vo­lat has­ta —
et ge­nua amplec­tens ef­fa­tur ta­lia supplex:
«per pat­rios Ma­nis et spes sur­gen­tis Iuli
525 Ðàäè îòöà ìîå­ãî, ðàäè ñûíà æèçíü ïîäà­ðè ìíå!
 äîìå âûñî­êîì ìîåì ñåðåá­ðà ÷åêàí­íî­ãî ìíî­ãî,
Çîëîòà ìíî­ãî ëåæèò â èçäå­ëüÿõ è ñëèò­êàõ òÿæå­ëûõ,
Ñêðû­òî â çåì­ëå. Ðåøèò­ñÿ íå çäåñü ïîáåäà òðî­ÿí­öåâ,
Âîè­íà æèçíü îäíî­ãî äëÿ èñõî­äà âîé­íû áåç­ðàç­ëè÷­íà».
te pre­cor, hanc ani­mam ser­ves gna­to­que pat­ri­que.
est do­mus al­ta, iacent pe­ni­tus de­fos­sa ta­len­ta
cae­la­ti ar­gen­ti, sunt auri pon­de­ra fac­ti
in­fec­ti­que mi­hi. non hic vic­to­ria Teuc­rum
ver­ti­tur aut ani­ma una da­bit discri­mi­na tan­ta».
530 Òàê îí ñêà­çàë, è åìó Ýíåé íà ýòî îòâå­òèë:
«Çîëî­òî è ñåðåá­ðî, êîòî­ðû­ìè òû ïîõâà­ëÿë­ñÿ,
Äëÿ ñûíî­âåé ñáå­ðå­ãè: òîð­ãî­âàòü­ñÿ î âûêó­ïå ïîçä­íî,
Âûêó­ïû Òóðí îòìå­íèë, êîãäà îòíÿë îí æèçíü ó Ïàë­ëàí­òà.
Òàê æå ðåøà­þò è Þë, è Àíõè­çà ðîäè­òå­ëÿ ìàíû».
di­xe­rat. Aeneas contra cui ta­lia red­dit:
«ar­gen­ti at­que auri me­mo­ras quae mul­ta ta­len­ta,
gna­tis par­ce tuis. bel­li com­mer­cia Tur­nus
sus­tu­lit is­ta prior iam tum Pal­lan­te pe­rempto.
hoc pat­ris An­chi­sae Ma­nes, hoc sen­tit Iulus».
535 Âûìîë­âèâ, ãîëî­âó îí îòêè­íóë Ìàãó, ñõâà­òèâ­øèñü
Ëåâîé ðóêîþ çà øëåì, è êëè­íîê ïîãðó­çèë åìó â ãîð­ëî.
Ôåáà è Òðè­âèè æðåö Ãåìî­íèä âäà­ëè ïîêà­çàë­ñÿ,
Áûëè âèñ­êè ó íåãî îáâè­òû ñâÿ­ùåí­íîé ïîâÿç­êîé,
Ïûø­íûé äîñïåõ íà ñîëí­öå ãîðåë è îäåæ­äà ñâåð­êà­ëà.
sic fa­tus ga­leam lae­va te­net at­que ref­le­xa
cer­vi­ce oran­tis ca­pu­lo te­nus appli­cat en­sem.
nec pro­cul Hae­mo­ni­des, Phoe­bi Tri­viae­que sa­cer­dos,
in­fu­la cui sac­ra re­di­mi­bat tem­po­ra vit­ta,
to­tus con­lu­cens ves­te at­que in­sig­ni­bus ar­mis:
540 Áðî­ñèë­ñÿ îí îò Ýíåÿ áåæàòü, íî óïàë, è òðî­ÿ­íåö
Ñâåð­õó âîí­çèë â íåãî ìå÷ è óêðûë åãî òüìîé íåïðî­ãëÿä­íîé,
Ñíÿë æå äîñïå­õè Ñåðåñò, ÷òîá öàðþ ïîñâÿ­òèòü èõ Ãðà­äè­âó.
Ñíî­âà áîé­öîâ ñîáè­ðà­þò â ðÿäû ðîæ­äåí­íûé Âóë­êà­íîì
Öåêóë è õðàá­ðûé Óìáðîí, îò Ìàð­ñèé­ñêèõ íàãî­ðèé ïðè­øåä­øèé.
quem congres­sus agit cam­po, lap­sum­que su­perstans
im­mo­lat in­gen­ti­que umbra te­git; ar­ma Se­res­tus
lec­ta re­fert ume­ris, ti­bi, rex Gra­di­ve, tro­pae­um.
Instau­rant acies Vol­ca­ni stir­pe crea­tus
Cae­cu­lus et ve­niens Mar­so­rum mon­ti­bus Umbro.
545 ßðîñò­íî áüåò­ñÿ Ýíåé. Îòñå­êà­åò îí ëåâóþ ðóêó
Àíê­ñó­ðó, — è ñî ùèòîì îòëå­òå­ëà îíà ïîä óäà­ðîì.
Âåðÿ, ÷òî ñèëà — â ñëî­âàõ, ãîâî­ðèë íàä­ìåí­íûå ðå÷è
Àíê­ñóð íå ðàç è äóøîé äî íåáåñ âîç­íî­ñèë­ñÿ, áûòü ìîæåò,
Ñàì îí ñåáå è ñåäè­íû ñóëèë, è äîë­ãèå ãîäû.
Dar­da­ni­des contra fu­rit. An­xu­ris en­se si­nistram
et to­tum cli­pei fer­ro deie­ce­rat or­bem
(di­xe­rat il­le ali­quid mag­num vim­que ad­fo­re ver­bo
cre­di­de­rat, cae­lo­que ani­mum for­tas­se fe­re­bat
ca­ni­tiem­que si­bi et lon­gos pro­mi­se­rat an­nos):
550 Âûøåë íàâñòðå­÷ó Òàðê­âèò, ñâåð­êàþ­ùèì ãîð­äûé îðó­æüåì
(Ôàâ­íîì, áîãîì ëåñ­íûì, îí ðîæ­äåí áûë è íèì­ôîé Äðèî­ïîé),
Ãíåâ­íûé ãåðîÿ íàïîð ñäåð­æàòü îí õîòåë, íî ñ ðàç­ìà­õó
Ïèêîé óäà­ðèë Ýíåé, è êîëü­÷ó­ãó è ùèò îòÿã­÷àÿ
Âåñîì åå, è ãîëî­âó ñíåñ óìî­ëÿâ­øå­ìó òùåò­íî,
Tar­qui­tus ex­sul­tans contra ful­gen­ti­bus ar­mis,
sil­vi­co­lae Fau­no Dryo­pe quem nym­pha crea­rat,
ob­vius ar­den­ti se­se ob­tu­lit. il­le re­duc­ta
lo­ri­cam cli­pei­que in­gens onus im­pe­dit has­ta;
tum ca­put oran­tis ne­qui­quam et mul­ta pa­ran­tis
555 Äîë­ãóþ ðå÷ü îáî­ðâàâ, è óïàâ­øåå òåï­ëîå òåëî
Íàâç­íè÷ü îí ïîâåð­íóë, è ïðî­ìîë­âèë âðàæ­äåá­íîå ñëî­âî:
«Âîèí ãðîç­íûé, ëåæè îòíûíå çäåñü! Íå çàðî­åò
Ïðàõ òâîé äîá­ðàÿ ìàòü, íå ïî÷òèò ðîäî­âîþ ãðîá­íè­öåé:
Õèù­íûå ïòè­öû òåáÿ ðàç­íå­ñóò èëè âîë­íû â ïó÷è­íó
di­ce­re de­tur­bat ter­rae trun­cum­que te­pen­tem
pro­vol­vens su­per haec ini­mi­co pec­to­re fa­tur:
«is­tic nunc, me­tuen­de, iace. non te op­ti­ma ma­ter
con­det hu­mi pat­rio­que one­ra­bit membra se­pulchro:
ali­ti­bus lin­que­re fe­ris aut gur­gi­te mer­sum
560 Ñìî­þò, è ê ðàíàì òâî­èì ïðè­ñî­ñóò­ñÿ ãîëîä­íûå ðûáû».
Ïîñëå ïîãíàë­ñÿ Ýíåé çà Àíòå­åì è Ëó́êîé, ÷òî áèëèñü
 ïåð­âûõ ðÿäàõ, è çà Íóìîé ëèõèì, è çà ðûæèì Êàìåð­òîì
(Áûë óãî­äüÿ­ìè îí áîãà­÷å âñåõ àâçî­íèäîâ,
Öàðü ìîë­÷à­ëè­âûõ Àìèêë, áëà­ãî­ðîä­íûì ðîæ­äåí­íûé Âîëü­öåí­òîì).
un­da fe­ret pis­ces­que im­pas­ti vol­ne­ra lam­bent».
pro­ti­nus An­tae­um et Lu­cam, pri­ma ag­mi­na Tur­ni,
per­se­qui­tur for­tem­que Nu­mam ful­vum­que Ca­mer­tem,
mag­na­ni­mo Vol­cen­te sa­tum, di­tis­si­mus ag­ri
qui fuit Auso­ni­dum et ta­ci­tis reg­na­vit Amyc­lis.
565 Ñëîâ­íî âñòàðü Ýãå­îí, ïðî êîòî­ðî­ãî ìîë­âÿò, ÷òî ñîò­íÿ
Ðóê áûëà ó íåãî, è ïîë­ñîò­íè óñò, èçðû­ãàâ­øèõ
Ïëà­ìÿ, è òåë ïÿòü­äå­ñÿò, ÷òî îò ìîë­íèé Îòöà çàñëî­íÿë­ñÿ
Îí ïîëó­ñîò­íåé ùèòîâ, ïÿòü­äå­ñÿò ìå÷åé îáíà­æàÿ, —
Òàê ïîáåäè­òåëü Ýíåé ïî âñåé ðàâ­íèíå íîñèë­ñÿ,
Aegaeon qua­lis, cen­tum cui brac­chia di­cunt
cen­te­nas­que ma­nus, quin­qua­gin­ta ori­bus ig­nem
pec­to­ri­bus­que ar­sis­se. Iovis cum ful­mi­na contra
tot pa­ri­bus stre­pe­ret cli­peis, tot strin­ge­ret en­sis:
sic to­to Aeneas de­sae­vit in aequo­re vic­tor,
570 Ñ òåï­ëûì îò êðî­âè êëèí­êîì. Êîëåñ­íè­öó Íèôåÿ çàìå­òèâ,
Ïðî­òèâ ÷åò­âåð­êè êîíåé óïðÿæ­íûõ óñòðå­ìèë­ñÿ îí ãðó­äüþ.
Ãðîç­íî êðè­÷à, øèðî­êî îí øàãàë êîëåñ­íè­öå íàâñòðå­÷ó, —
Êîíè, çàâèäåâ åãî, ìåò­íó­ëèñü â èñïó­ãå,
Ñáðî­ñèâ Íèôåÿ è ì÷à êîëåñ­íè­öó ïóñòóþ ê ïðè­áðå­æüþ.
ut se­mel in­te­puit muc­ro. quin ec­ce Niphaei
quad­riiu­gis in equos ad­ver­sa­que pec­to­ra ten­dit.
at­que il­li lon­ge gra­dien­tem et di­ra fre­men­tem
ut vi­de­re, me­tu ver­si ret­ro­que ruen­tes
ef­fun­duntque du­cem ra­piuntque ad li­to­ra cur­rus.
575 Íî âûëå­òà­åò åùå ñêà­êó­íîâ áåëî­ñíåæ­íàÿ ïàðà;
Ëèãåð äåð­æèò áðàçäû è êîíÿ­ìè ïðà­âèò, à ðÿäîì
Áðàò åãî, áûñò­ðûé Ëóêàã, âðà­ùà­åò ìå÷îì îáíà­æåí­íûì.
Þíî­øåé ÿðîñò­íûé ïûë ïðå­èñ­ïîë­íèë ãíå­âîì Ýíåÿ,
Òîò­÷àñ çàíåñ îí êîïüå è, îãðîì­íûé, âñòàë ïåðåä íèìè.
In­te­rea biiu­gis in­fert se Lu­ca­gus al­bis
in me­dios fra­ter­que Li­ger; sed fra­ter ha­be­nis
flec­tit equos, stric­tum ro­tat acer Lu­ca­gus en­sem.
haud tu­lit Aeneas tan­to fer­vo­re fu­ren­tis:
in­ruit ad­ver­sa­que in­gens ap­pa­ruit has­ta.
580 Ëèãåð ñêà­çàë:
«Íå Äèî­ìåäà êîíåé, íå óïðÿæ­êó Àõèë­ëà òû âèäèøü,
Çäåñü — íå Ïåð­ãà­ìà ïîëÿ: è âîé­íó è æèçíü òû îêîí­÷èøü
Íûí­÷å íà ýòîé çåì­ëå!» Áåç­ðàñ­ñóä­íûå Ëèãå­ðà ðå÷è
Ñëûø­íû äà븭êî âîêðóã, íî â îòâåò íå æåëà­åò íè ñëî­âà
cui Li­ger:
«non Dio­me­dis equos nec cur­rum cer­nis Achil­li
aut Phry­giae cam­pos: nunc bel­li fi­nis et aevi
his da­bi­tur ter­ris». ve­sa­no ta­lia la­te
dic­ta vo­lant Li­ge­ri. sed non et Troi­us he­ros
585 Ìîë­âèòü òðî­ÿí­ñêèé ãåðîé, — ëèøü â ïðî­òèâ­íè­êà äðî­òèê áðî­ñà­åò.
Âåñü íàêëî­íèâ­øèñü âïå­ðåä, ïîãî­íÿ­åò óäà­ðà­ìè ïèêè
Ðåç­âóþ ïàðó Ëóêàã è, ëåâóþ âûñòà­âèâ íîãó,
Ê ñõâàò­êå ãîòî­âèò­ñÿ îí — íî Ýíå­åâ äðîò ïðî­áè­âà­åò
Íèæ­íåå ïîëå ùèòà è â ïàõ âïè­âà­åò­ñÿ ëåâûé,
dic­ta pa­rat contra, iacu­lum nam tor­quet in hos­tem.
Lu­ca­gus ut pro­nus pen­dens in ver­be­ra te­lo
ad­mo­nuit biiu­gos, proiec­to dum pe­de lae­vo
ap­tat se pug­nae, su­bit oras has­ta per imas
ful­gen­tis cli­pei, tum lae­vum per­fo­rat in­guen;
590 Ïàäà­åò ìåðò­âûì Ëóêàã, ïî ðàâ­íèíå êàòèò­ñÿ òåëî.
Áëà­ãî­÷å­ñòè­âûé Ýíåé ïðî­âî­äèë åãî ñëî­âîì íåäîá­ðûì:
«Íåò, íå ìåä­ëåí­íûé áåã ñêà­êó­íîâ òâîþ êîëåñ­íè­öó
Ïðå­äàë, Ëóêàã, è íå ïðè­çðàê ïóñòîé íà ïðî­òèâ­íè­êîâ íǻ äàë
Åé íàëå­òåòü: òû ñàì ñîñêî­÷èë è óïðÿæ­êó ïîêè­íóë!»
ex­cus­sus cur­ru mo­ri­bun­dus vol­vi­tur ar­vis.
quem pius Aeneas dic­tis ad­fa­tur ama­ris:
«Lu­ca­ge, nul­la tuos cur­rus fu­ga seg­nis equo­rum
pro­di­dit aut va­nae ver­te­re ex hos­ti­bus umbrae:
ip­se ro­tis sa­liens iuga de­se­ris». haec ita fa­tus
595 Ìîë­âèâ, ñõâà­òèë îí êîíåé ïîä óçä­öû — ñ êîëåñ­íè­öû íåñ÷àñò­íûé
Ëèãåð óïàë è ê íåìó ïðîòÿ­íóë áåç­îðóæ­íûå ðóêè:
«Ðàäè òåáÿ, ðàäè òåõ, êòî òåáÿ ðîäèë ñòîëü ìîãó­÷èì,
Ñæàëü­ñÿ, òðî­ÿí­ñêèé ìóæ, íå ãóáè ìîëÿ­ùå­ãî äóøó!»
Äîë­ãèå ïðîñü­áû Ýíåé ïðå­ðâàë: «Íå òàêèå íåäàâ­íî
ar­ri­puit biiu­gos; fra­ter ten­de­bat iner­tis
in­fe­lix pal­mas, cur­ru de­lap­sus eodem:
«per te, per qui te ta­lem ge­nue­re pa­ren­tes,
vir Troia­ne, si­ne hanc ani­mam et mi­se­re­re pre­can­tis».
plu­ri­bus oran­ti Aeneas: «haud ta­lia du­dum
600 Ðå÷è òû âåë! Òàê óìðè! Ðàñ­ñòà­âàòü­ñÿ áðà­òüÿì íåãî­æå!»
Ìîë­âèâ, ðàñ­ñåê îí Ëèãå­ðó ãðóäü è âûïó­ñòèë äóøó.
Òàê ëåòåë ïî ïîëÿì ïðåä­âî­äè­òåëü äàð­äàí­öåâ è âñþäó
Ñåÿë ñìåðòü, ñëîâ­íî ÿðîñò­íûé ñìåð÷ èëü ïîòîê â ïîëî­âî­äüå,
À óæ íàâñòðå­÷ó åìó èç ëàãå­ðÿ ì÷àë­ñÿ Àñêà­íèé,
dic­ta da­bas. mo­re­re et frat­rem ne de­se­re fra­ter».
tum la­teb­ras ani­mae pec­tus muc­ro­ne rec­lu­dit.
ta­lia per cam­pos ede­bat fu­ne­ra duc­tor
Dar­da­nius, tor­ren­tis aquae vel tur­bi­nis at­ri
mo­re fu­rens. tan­dem erum­punt et castra re­lin­quunt
605 Òåâ­ê­ðû ëåòå­ëè, ïðî­ðâàâ êîëü­öî íàïðàñ­íîé îñà­äû.
Òîé ïîðîþ ê ñåáå ïðè­çâàë Þïè­òåð Þíî­íó:
«×òî æå òû ñêà­æåøü, ñåñò­ðà è ëþáåç­íàÿ ñåðä­öó ñóïðó­ãà?
Âïðàâ­äó ëü ñáû­ëîñü, ÷òî ïðåä­âèäå­ëà òû? Ïîìî­ãà­åò Âåíå­ðà
Òåâ­êðàì è âïðÿìü, è íåòó ó íèõ íè ïðî­âîð­íûõ â ñðà­æå­íüå
As­ca­nius puer et ne­qui­quam ob­ses­sa iuven­tus.
Iuno­nem in­te­rea com­pel­lat Iup­pi­ter ultro:
«o ger­ma­na mi­hi at­que eadem gra­tis­si­ma co­niunx,
ut re­ba­re, Ve­nus (nec te sen­ten­tia fal­lit)
Troia­nas sus­ten­tat opes, non vi­vi­da bel­lo
610 Ðóê, íè ÿðî­ñòè íåò â äóøå, íè ñòîé­êî­ñòè â áåäàõ?»
Êðîò­êî Þíî­íà åìó îòâå­÷à­ëà: «Ñóïðóã ìîé ïðå­êðàñ­íûé!
Ñêîðá­íóþ çðÿ íå òðå­âîæü! Ìíå ñòðàø­íû òâîè ãíåâ­íûå ðå÷è.
Åñëè áû ïðåæ­íåé áûëà è òàêîé, êàêîé ïîäî­áà­åò,
Ñèëà òâî­åé ëþá­âè, — õîòü â îäíîì áû òû, âñå­ìî­ãó­ùèé,
dextra vi­ris ani­mus­que fe­rox pa­tiensque pe­ric­li».
cui Iuno sub­mis­sa: «quid, o pul­cher­ri­me co­niunx,
sol­li­ci­tas aeg­ram et tua tris­tia ius­sa ti­men­tem?
si mi­hi, quae quon­dam fue­rat quam­que es­se de­ce­bat,
vis in amo­re fo­ret, non hoc mi­hi nam­que ne­ga­res,
615 Ìíå íå ìîã îòêà­çàòü: ÷òîáû ÿ íåâðåäè­ìûì èç áèò­âû
Âûíåñ­ëà Òóð­íà, ñïàñ­ëà áû åãî äëÿ ðîäè­òå­ëÿ Äàâ­íà.
Íî ñóæ­äå­íî åìó óìå­ðåòü è íåâèí­íîþ êðî­âüþ
Òåâ­êðàì çà âñå çàïëà­òèòü, õîòü îí è íàøå­ãî ðîäà,
Èáî ïðà­ïðà­äåä åìó — Ïèëóìí, õîòü íåðåä­êî äàðà­ìè
om­ni­po­tens, quin et pug­nae sub­du­ce­re Tur­num
et Dau­no pos­sem in­co­lu­mem ser­va­re pa­ren­ti.
nunc pe­reat Teuc­ris­que pio det san­gui­ne poe­nas.
il­le ta­men nostra de­du­cit ori­gi­ne no­men,
Pi­lum­nus­que il­li quar­tus pa­ter, et tua lar­ga
620 Ùåä­ðî îí ñàì îòÿã­÷àë òâî­èõ ñâÿ­òè­ëèù ïîðî­ãè».
Êðàò­êî ñêà­çàë åé â îòâåò ïîâå­ëè­òåëü âûñîò Îëèì­ïèé­ñêèõ:
«Åñëè äëÿ þíî­øè òû, îáðå­÷åí­íî­ãî ãèáå­ëè ñêî­ðîé,
Ïðî­ñèøü îòñðî÷­êè è æäåøü íà òî ìîå­ãî äîç­âî­ëå­íüÿ, —
Òóð­íà çàñòàâü óáå­æàòü, ó ñóäü­áû íàñòè­ãàþ­ùåé âûðâè.
sae­pe ma­nu mul­tis­que one­ra­vit li­mi­na do­nis».
Cui rex aethe­rii bre­vi­ter sic fa­tur Olym­pi:
«si mo­ra prae­sen­tis le­ti tem­pus­que ca­du­co
ora­tur iuve­ni me­que hoc ita po­ne­re sen­tis,
tol­le fu­ga Tur­num at­que instan­ti­bus eri­pe fa­tis.
625 Â ýòîì ÿ âîëåí òåáå óãî­äèòü. Íî åñëè òàèò­ñÿ
 ïðîñü­áàõ òâî­èõ î áîëü­øåì ìîëü­áà, åñëè òû çàìûø­ëÿ­åøü
Áèòâ èñõîä èçìå­íèòü, çíàé, íàïðàñ­íû ýòè íàäåæ­äû».
Ìîë­âèò Þíî­íà â ñëå­çàõ: «Î, êîãäà áû òû ñîãëà­ñèë­ñÿ
 ñåðä­öå íà òî, íà ÷òî ñîãëà­ñèòü­ñÿ âñëóõ íå æåëà­åøü.
hac­te­nus in­dul­sis­se va­cat. sin al­tior is­tis
sub pre­ci­bus ve­nia ul­la la­tet to­tum­que mo­ve­ri
mu­ta­ri­ve pu­tas bel­lum, spes pas­cis ina­nis».
Et Iuno ad­lac­ri­mans: «quid, si, quae vo­ce gra­va­ris,
men­te da­res at­que haec Tur­no ra­ta vi­ta ma­ne­ret?
630 Òóð­íó îñòà­âèë áû æèçíü… Íî åìó ëèøü ñìåðòü îñòà­åò­ñÿ,
Èëü çàáëóæ­äà­þñü ÿ… Î, åñëè á òàê, åñëè á ñåðä­öå òîìè­ëîñü
Òùåò­íîé òðå­âî­ãîé è òû — òû âåäü ìîæåøü! — ñìÿã­÷èë ïðè­ãî­âîð ñâîé!»
Òàê ñêà­çà­ëà îíà è ñ âûñî­êèõ íåáåñ óñòðå­ìè­ëàñü,
Âîçäóõ âèõ­ðÿ­ìè âçâèâ, îáëå­÷åí­íàÿ îáëà­êîì ïëîò­íûì,
nunc ma­net in­son­tem gra­vis exi­tus, aut ego ve­ri
va­na fe­ror. quod ut o po­tius for­mi­di­ne fal­sa
lu­dar et in me­lius tua, qui po­tes, or­sa ref­lec­tas!»
Haec ubi dic­ta de­dit, cae­lo se pro­ti­nus al­to
mi­sit agens hie­mem nim­bo suc­cincta per auras,
635 Ïðÿ­ìî ê òðî­ÿí­ñêèì âîé­ñêàì, ê ëàâ­ðåíò­ñêî­ìó ëàãå­ðþ òåâ­êðîâ.
Çäåñü, èç òóìà­íà ñîòêàâ áåñ­ñèëü­íûé ïðè­çðàê ëåòó­÷èé,
Îáðàç Ýíåÿ åìó ïðè­äà­åò áîãè­íÿ, — î ÷óäî! —
Âñåì ñíà­ðÿ­æà­åò åãî: è ùèòîì, è äàð­äàí­ñêèì äîñïå­õîì,
Ïîñòóïü, áîæå­ñò­âåí­íûé ëèê ãåðîÿ — âñ¸ ïîâòî­ðÿ­åò,
Ilia­cam­que aciem et Lau­ren­tia castra pe­ti­vit.
tum dea nu­be ca­va te­nuem si­ne vi­ri­bus umbram
in fa­ciem Aeneae (vi­su mi­ra­bi­le monstrum)
Dar­da­niis or­nat te­lis, cli­peum­que iubas­que
di­vi­ni ad­si­mu­lat ca­pi­tis, dat ina­nia ver­ba,
640 Ãîëîñ âëà­ãà­åò â óñòà — òîëü­êî çâóê ïóñòîé áåç çíà­÷å­íüÿ.
Òåíüþ òàêîé, ãîâî­ðÿò, ÷åëî­âåê ïîñëå ñìåð­òè âèòà­åò,
Ëæè­âûå ñíû òàêî­âû, ÷òî ìîðî­÷àò ñïÿ­ùèå ÷óâ­ñòâà.
Ñëîâ­íî ëèêó­þ­ùèé âîæäü, ïåðåä ñòðî­åì âüåò­ñÿ òðî­ÿí­ñêèì
Ïðè­çðàê è Òóð­íà çîâåò, è êîïüåì, è ãîëî­ñîì äðàç­íèò.
dat si­ne men­te so­num gres­sus­que ef­fin­git eun­tis;
mor­te obi­ta qua­lis fa­ma est vo­li­ta­re fi­gu­ras
aut quae so­pi­tos de­lu­dunt som­nia sen­sus.
at pri­mas lae­ta an­te acies ex­sul­tat ima­go
in­ri­tat­que vi­rum te­lis et vo­ce la­ces­sit.
645 Òîëü­êî ëèøü ðóòóë, íàïàâ, ìåò­íóë ñâè­ñòÿ­ùóþ ïèêó, —
Ïðè­çðàê ê íåìó ïîâåð­íóë­ñÿ ñïè­íîé è â áåã­ñòâî ïóñòèë­ñÿ.
Òîò­÷àñ ïîâå­ðèë Òóðí, ÷òî âîèñ­òè­íó âðàã îòñòó­ïà­åò,
Äóõ ïîìðà­÷åí­íûé åãî çàãî­ðåë­ñÿ íàïðàñ­íîé íàäåæ­äîé.
«×òî æå áåæèøü òû, Ýíåé, ïåðåä ñâàäü­áîé ïîêè­íóâ íåâå­ñòó?
instat cui Tur­nus stri­den­tem­que emi­nus has­tam
co­ni­cit; il­la da­to ver­tit ves­ti­gia ter­go.
tum ve­ro Aenean aver­sum ut ce­de­re Tur­nus
cre­di­dit at­que ani­mo spem tur­bi­dus hau­sit ina­nem:
«quo fu­gis, Aenea? tha­la­mos ne de­se­re pac­tos;
650 Çåì­ëþ, ê êîòî­ðîé òû ïëûë, îò ìåíÿ òû ñåãî­äíÿ ïîëó­÷èøü!»
Òàê, ïîòðÿ­ñàÿ ìå÷îì, îí êðè­÷àë è, ïðå­ñëå­äóÿ ïðè­çðàê,
Íå çàìå­÷àë, ÷òî ðàäîñòü åãî ðàç­âå­ÿ­íà âåò­ðîì.
Âäðóã, ïðè­÷à­ëåí ê ñêà­ëå, ïåðåä íèì êîðàáëü îêà­çàë­ñÿ,
Ñïó­ùå­íû ëåñò­íè­öû âíèç è íà áåðåã ïðî­ëî­æå­íû ñõîä­íè, —
hac da­bi­tur dextra tel­lus quae­si­ta per un­das».
ta­lia vo­ci­fe­rans se­qui­tur stric­tum­que co­rus­cat
muc­ro­nem, nec fer­re vi­det sua gau­dia ven­tos.
For­te ra­tis cel­si co­niuncta cre­pi­di­ne sa­xi
ex­po­si­tis sta­bat sca­lis et pon­te pa­ra­to,
655 Ïðè­áûë íà íåì èç Êëó­çèé­ñêîé çåì­ëè âëà­äû­êà Îñè­íèé.
Òîò­÷àñ íà ñóä­íî âçëå­òåë Ýíåÿ òðå­ïåò­íûé ïðè­çðàê,
×òîáû óêðû­òüå íàé­òè, — íî, ïðå­ïÿò­ñò­âèÿ âñå ïðå­çè­ðàÿ,
Òóðí âäî­ãîí­êó çà íèì ïî âûñî­êèì ñõîä­íÿì âçáå­ãà­åò.
Òîëü­êî íà ïàëó­áó îí ñòó­ïèë, íåìåä­ëÿ Þíî­íà
qua rex Clu­si­nis ad­vec­tus Osi­nius oris.
huc se­se tre­pi­da Aeneae fu­gien­tis ima­go
co­ni­cit in la­teb­ras, nec Tur­nus seg­nior instat
ex­su­pe­rat­que mo­ras et pon­tis tran­si­lit al­tos.
vix pro­ram at­ti­ge­rat: rum­pit Sa­tur­nia fu­nem
660 Îáî­ðâà­ëà ïðè­÷àëü­íûé êàíàò, è, âëå­êî­ìûé îòëè­âîì,
 ìîðå ïîíåñ­ñÿ êîðàáëü. Èç óêðû­òüÿ íåíóæ­íî­ãî ïðè­çðàê
Áûñò­ðî âçìûë â âûñîòó è ñìå­øàë­ñÿ ñ òåì­íûì òóìà­íîì.
Ðóòó­ëà èùåò ìåæ òåì è íà áîé Ýíåé âûçû­âà­åò,
Âñòðå÷­íûõ âðà­ãîâ ïî äîðî­ãå ðàçèò, ïðå­äà­âàÿ èõ ñìåð­òè, —
avol­sam­que ra­pit re­vo­lu­ta per aequo­ra na­vem.
il­lum autem Aeneas ab­sen­tem in proe­lia pos­cit;
ob­via mul­ta vi­rum de­mit­tit cor­po­ra mor­ti,
tum le­vis haud ultra la­teb­ras iam quae­rit ima­go,
sed sub­li­me vo­lans nu­bi se im­mis­cuit at­rae,
665 Òóð­íà æå âåòåð íåñåò ïîñðåäè øèðî­êî­ãî ìîðÿ,
Ñìîò­ðèò îí âñïÿòü è, ðóêè ïîä­íÿâ, â íåâåäå­íüå ñóäåá
Íåáó òàêèå ñëî­âà âìå­ñòî ñëîâ áëà­ãî­äàð­íî­ñòè ìîë­âèò:
«Î âñå­ìî­ãó­ùèé Îòåö, íåóæå­ëè òàêî­ãî ïîçî­ðà
Ñ÷åë òû äîñòîé­íûì ìåíÿ è òàêóþ êàðó ïîñëàë ìíå?
cum Tur­num me­dio in­te­rea fert aequo­re tur­bo.
res­pi­cit ig­na­rus re­rum ingra­tus­que sa­lu­tis
et dup­li­cis cum vo­ce ma­nus ad si­de­ra ten­dit:
«om­ni­po­tens ge­ni­tor, tan­ton me cri­mi­ne dig­num
du­xis­ti et ta­lis vo­luis­ti ex­pen­de­re poe­nas?
670 Ãäå ÿ? Êóäà ÿ íåñóñü? Êåì âåð­íóñü èç íåæäàí­íî­ãî áåã­ñòâà?
Âíîâü óâè­æó ëè ÿ ëàâ­ðåíò­ñêî­ãî ëàãå­ðÿ ñòå­íû?
Ñ òåìè, êòî âûøåë çà ìíîé íà áîé, — ÷òî ñòà­íåò­ñÿ ñ íèìè?
Âñåõ — î íå÷å­ñòüå! — äðó­çåé ÿ ïîêè­íóë íà ñòðàø­íóþ ãèáåëü.
Âèæó: â ñìÿ­òå­íüå îíè ðàç­áðå­ëèñü, óìè­ðàþ­ùèõ ñòî­íû
quo fe­ror? un­de abii? quae me fu­ga quem­ve re­du­cit?
Lau­ren­tis­ne ite­rum mu­ros aut castra vi­de­bo?
quid ma­nus il­la vi­rum, qui me mea­que ar­ma se­cu­ti?
quos­ne (ne­fas) om­nis in­fan­da in mor­te re­li­qui
et nunc pa­lan­tis vi­deo ge­mi­tum­que ca­den­tum
675 Ñëû­øó… ×òî äåëàþ ÿ? Ãäå çåì­ëÿ ðàç­âåðç­íåò­ñÿ áåç­äíîé,
×òîáû ìåíÿ ïîãëî­òèòü? Õîòü âû ïîæà­ëåé­òå, î âåò­ðû!
Òóðí ïî âîëå ñâî­åé âàñ ìîëèò: íà ñêà­ëû, íà êàì­íè
Ì÷è­òå ïðî­êëÿ­òûé êîðàáëü è íà ìåëè ñâè­ðå­ïûå áðîñü­òå,
×òîáû íè ðóòó­ëû òàì, íè ìîë­âà ìåíÿ íå íàñòèã­ëà!»
ac­ci­pio? quid ago? aut quae iam sa­tis ima de­his­cat
ter­ra mi­hi? vos o po­tius mi­se­res­ci­te, ven­ti;
in ru­pes, in sa­xa (vo­lens vos Tur­nus ado­ro)
fer­te ra­tem sae­vis­que va­dis im­mit­ti­te syr­tis,
quo ne­que me Ru­tu­li nec con­scia fa­ma se­qua­tur».
680 Òàê îí â òîñ­êå ãîâî­ðèë è äóøîþ ìåòàë­ñÿ, êîëåá­ëÿñü,
Áðî­ñèòü­ñÿ ëü ãðó­äüþ íà ìå÷ è, âåëè­êèé ïîçîð èñêó­ïàÿ,
Ñåðä­öå ïðîí­çèòü áåñ­ïî­ùàä­íûì êëèí­êîì â ïîðû­âå áåçóì­íîì,
 ìîðå ëè ïðûã­íóòü è ïëûòü ê èçëó­êàì áåðå­ãà äàëü­íèì,
×òîáû ñíî­âà ïîé­òè ïîä óäà­ðû êîïèé òðî­ÿí­ñêèõ.
haec me­mo­rans ani­mo nunc huc, nunc fluc­tuat il­luc,
an se­se muc­ro­ne ob tan­tum de­de­cus amens
in­duat et cru­dum per cos­tas exi­gat en­sem,
fluc­ti­bus an iaciat me­diis et li­to­ra nan­do
cur­va pe­tat Teuc­rum­que ite­rum se red­dat in ar­ma.
685 Òðè­æäû ïûòàë­ñÿ Òóðí ñîâåð­øèòü è òî è äðó­ãîå, —
Ñæà­ëèâ­øèñü, òðè­æäû åãî óäåð­æà­ëà öàðè­öà Þíî­íà.
Ïî ìîðþ áûñò­ðî ñêîëü­çèò ìåæ­äó òåì êîðàáëü, è îòíî­ñÿò
Òóð­íà ïðè­áîé è ïðè­ëèâ ê ñòî­ëè­öå Äàâ­íà ñòà­ðèí­íîé.
 áèò­âó íà ñìå­íó åìó, ïîä­ñòðå­êà­åì Þïè­òå­ðîì, âûøåë
ter co­na­tus ut­ram­que viam, ter ma­xi­ma Iuno
con­ti­nuit iuve­nem­que ani­mi mi­se­ra­ta rep­res­sit.
la­bi­tur al­ta se­cans fluc­tu­que aes­tu­que se­cun­do
et pat­ris an­ti­quam Dau­ni de­fer­tur ad ur­bem.
At Iovis in­te­rea mo­ni­tis Me­zen­tius ar­dens
690 Ãðîç­íûé Ìåçåí­öèé, íàïàâ íà ëèêó­þ­ùèõ òåâ­êðîâ íåæäàí­íî.
Òóò æå òèððåí­ñêàÿ ðàòü, ïîä­áå­æàâ, åãî îêðó­æà­åò;
Âñåì íåíà­âè­ñòåí îäèí, â îäíî­ãî íàïðàâ­ëå­íû êîïüÿ.
Îí æå ïîäî­áåí ñêà­ëå, ÷òî â ìîð­ñêîì ïðî­ñòî­ðå äà븭êî
Âûñèò­ñÿ, ÿðî­ñòè âîëí îòî­âñþäó îòêðû­òà, è âǻòðîâ
suc­ce­dit pug­nae Teuc­ros­que in­va­dit ovan­tis.
con­cur­runt Tyrrhe­nae acies at­que om­ni­bus uni,
uni odiis­que vi­ro te­lis­que fre­quen­ti­bus instant.
il­le ve­lut ru­pes, vas­tum quae pro­dit in aequor,
ob­via ven­to­rum fu­riis ex­pos­ta­que pon­to,
695 Íàòèñê âûíî­ñèò äâîé­íîé è óäà­ðû ìîðÿ è íåáà,
Íî íå äðîãíåò âîâåê. Ñðà­æå­íû Ìåçåí­öè­åì, ïàëè
Ãåáð, Äîëè­õà́îíà ñûí, è Ëàòàã, è Ïàëüì óáå­ãàâ­øèé:
Òÿæ­êèì îáëîì­êîì ãîðû, îãðîì­íûì êàì­íåì óäà­ðèë
Îí Ëàòà­ãà â ëèöî, à Ïàëü­ìó ïîä­ñåê ïîä êîëå­íîì
vim cunctam at­que mi­nas per­fert cae­li­que ma­ris­que,
ip­sa im­mo­ta ma­nens, pro­lem Do­li­chao­nis Heb­rum
ster­nit hu­mi, cum quo La­ta­gum Pal­mum­que fu­ga­cem,
sed La­ta­gum sa­xo at­que in­gen­ti frag­mi­ne mon­tis
oc­cu­pat os fa­ciem­que ad­ver­sam, pop­li­te Pal­mum
700 Æèëû, è ðóõ­íóë â ïåñîê íåïðî­âîð­íûé áåã­ëåö, à Ìåçåí­öèé
Ëàâ­çó äîáû­òûé äîñïåõ ïîäà­ðèë è øëåì ïûø­íî­ãðè­âûé.
Áûë è Ýâàíò èì óáèò, è Ïàðè­ñà ñïóò­íèê è ñâåðñò­íèê,
Ñûí Àìè­êà Ìèìàíò, ðîæ­äåí­íûé æðè­öåé Ôåà­íî
 òó æå ñàìóþ íî÷ü, êîãäà â ÷ðå­âå íîñèâ­øàÿ ôàêåë
suc­ci­so vol­vi seg­nem si­nit, ar­ma­que Lau­so
do­nat ha­be­re ume­ris et ver­ti­ce fi­ge­re cris­tas.
nec non Euan­then Phry­gium Pa­ri­dis­que Mi­man­ta
aequa­lem co­mi­tem­que, una quem noc­te Thea­no
in lu­cem ge­ni­to­ri Amy­co de­dit et fa­ce praeg­nas
705 Äî÷ü Êèñ­ñåÿ íà ñâåò ðîäè­ëà Ïàðè­ñà; íî â Òðîå
Ïàë Ïàðèñ, à Ìèìàíò ïîä Ëàâ­ðåí­òîì ëåæèò, ïîçà­áû­òûé.
Åñëè ñîãíàí­íûé ñ ãîð ñîáàê êóñ­ëè­âîþ ñâî­ðîé
Âåïðü, êîòî­ðî­ãî áîð íà ñêëî­íàõ Âǻçóëà äèêèõ
Äîë­ãèå ãîäû ñêðû­âàë èëü êîòî­ðûé ñðåäü òîïåé Ëàâ­ðåíò­ñêèõ
Cis­seis re­gi­na Pa­rin: Pa­ris ur­be pa­ter­na
oc­cu­bat, ig­na­rum Lau­rens ha­bet ora Mi­man­ta.
ac ve­lut il­le ca­num mor­su de mon­ti­bus al­tis
ac­tus aper, mul­tos Ve­su­lus quem pi­ni­fer an­nos
de­fen­dit mul­tos­que pa­lus Lau­ren­tia, sil­va
710 Ïàñ­ñÿ â ãóñòûõ êàìû­øàõ, à òåïåðü ïîïàë­ñÿ â òåíå­òà,
Çëîá­íî âîð­÷èò è íà ìåñòå ñòî­èò, îùå­òè­íèâ çàãðè­âîê, —
Èçäà­ëè ëîâ­÷èå âñå, ïîäîé­òè ê íåìó áëè­æå íå ñìåÿ,
Äðîòû áðî­ñà­þò â íåãî è êðè­÷àò ñ áåç­îïàñ­íî­ãî ìåñòà;
Òàê è áîé­öàì, â êîì ïî ïðà­âó ñèëü­íà íà Ìåçåí­öèÿ çëî­áà,
pas­tus ha­run­di­nea, postquam in­ter re­tia ven­tum est,
sub­sti­tit infre­muit­que fe­rox et in­hor­ruit ar­mos,
nec cui­quam iras­ci pro­pius­ve ac­ce­de­re vir­tus,
sed iacu­lis tu­tis­que pro­cul cla­mo­ri­bus instant,
haud ali­ter, ius­tae qui­bus est Me­zen­tius irae,
715 Ìå÷ îáíà­æèòü è íàïàñòü íà íåãî íå õâà­òà­åò îòâà­ãè,
Âñå ëèøü ïîîäàëü øóìÿò è ìå÷óò êîïüÿ è ñòðå­ëû,
Îí æå ñòî­èò äî ïîðû, âîêðóã îçè­ðà­ÿñü áåç ñòðà­õà,
Òîëü­êî çóáà­ìè ñêðè­ïèò, îòðÿ­õàÿ áåñ­ñèëü­íûå êîïüÿ.
Ñ òóñ­êà­ìè ïðè­áûë Àêðîí èç ïðå­äå­ëîâ ñòà­ðèí­íûõ Êîðè­òà;
non ul­li est ani­mus stric­to con­cur­re­re fer­ro;
mis­si­li­bus lon­ge et vas­to cla­mo­re la­ces­sunt.
il­le autem im­pa­vi­dus par­tis cuncta­tur in om­nis,
den­ti­bus infren­dens, et ter­go de­cu­tit has­tas.
Ve­ne­rat an­ti­quis Co­ry­thi de fi­ni­bus Ac­ron,
720 Ðîäîì ãðåê, îí áåæàë èç îò÷èç­íû, íå ñïðà­âèâ­øè ñâàäü­áû.
Âèäèò Ìåçåí­öèé: Àêðîí ñðåäü ñìÿ­òåí­íî­ãî íîñèò­ñÿ âîé­ñêà,
Ïóð­ïó­ðîì ïåðüÿ ãîðÿò è ïëàù — ïîäà­ðîê íåâå­ñòû.
Åñëè íåñû­òûé ëåâ, ÷òî ó õëå­âà âûñî­êî­ãî ðûñ­êàë,
Äâè­æè­ìûé ãîëî­äîì çëûì, çàìå­òèò ïðî­âîð­íóþ ñåð­íó
Grai­us ho­mo, in­fec­tos lin­quens pro­fu­gus hy­me­naeos:
hunc ubi mis­cen­tem lon­ge me­dia ag­mi­na vi­dit,
pur­pu­reum pin­nis et pac­tae co­niu­gis ostro,
im­pas­tus sta­bu­la al­ta leo ceu sae­pe pe­rag­rans,
(sua­det enim ve­sa­na fa­mes) si for­te fu­ga­cem
725 Èëè âûñî­êèå âäðóã ðîãà îëå­íÿ óâèäèò,
Ñòðàø­íî ðàçèíåò îí ïàñòü, îùå­òè­íèò ãðè­âó, ëèêóÿ,
Ê òåï­ëîé äîáû­÷å ïðè­ëüíåò è òåð­çà­åò åå, îìû­âàÿ
Êðî­âüþ êëû­êè.
Òàê æå â ãóùó âðà­ãîâ Ìåçåí­öèé ðèíóë­ñÿ áûñò­ðûé.
con­spe­xit cap­ream aut sur­gen­tem in cor­nua cer­vum,
gau­det, hians im­ma­ne, co­mas­que ar­re­xit et hae­ret
vis­ce­ri­bus su­per in­cum­bens, la­vit impro­ba tae­ter
ora cruor:
sic ruit in den­sos ala­cer Me­zen­tius hos­tis.
730 Ðóõ­íóë íåñ÷àñò­íûé Àêðîí; óìè­ðàÿ, ïÿò­êà­ìè áüåò îí
 ÷åð­íóþ çåì­ëþ, è êðîâü íà îáëîì­êè êîïèé ñòðó­èò­ñÿ.
Áðî­ñèë­ñÿ â áåã­ñòâî Îðîä; íî ïî÷åë íåäî­ñòîé­íûì Ìåçåí­öèé
 ñïè­íó óäàð íàíå­ñòè è ñðà­çèòü åãî áðî­øåí­íîé ïèêîé:
Ñàì îáî­ãíàâ áåã­ëå­öà, îí ëèöîì ê ëèöó ñ íèì ñîøåë­ñÿ,
ster­ni­tur in­fe­lix Ac­ron et cal­ci­bus at­ram
tun­dit hu­mum exspi­rans infrac­ta­que te­la cruen­tat.
at­que idem fu­gien­tem haud est dig­na­tus Oro­den
ster­ne­re nec iac­ta cae­cum da­re cus­pi­de vol­nus;
ob­vius ad­ver­so­que oc­cur­rit se­que vi­ro vir
735 ×òîá íå îáìà­íîì åãî îäî­ëåòü, íî îòâà­ãîé è ìîùüþ.
Ïàâ­øå­ãî ãðóäü îí íîãîé ïðè­äà­âèë, íà êîïüå îïè­ðà­ÿñü,
Ìîë­âèë: «Ïîâåð­æåí Îðîä, âåð­øèâ­øèé íåìà­ëóþ äîëþ
Ðàò­íûõ òðóäîâ!» È ñîðàò­íè­êè êëè÷ ïîä­õâà­òè­ëè ïîáåä­íûé.
Íî óìè­ðàþ­ùèé âäðóã: «Êòî áû íè áûë òû, ïîáåäè­òåëü, —
con­tu­lit, haud fur­to me­lior sed for­ti­bus ar­mis.
tum su­per abiec­tum po­si­to pe­de ni­xus et has­ta:
«pars bel­li haud tem­nen­da, vi­ri, iacet al­tus Oro­des».
concla­mant so­cii lae­tum paea­na se­cu­ti.
il­le autem exspi­rans: «non me, qui­cum­que es, inul­to,
740 Ìîë­âèë, — íåäîë­ãî òåáå ëèêî­âàòü áåç îòìùå­íüÿ îñòà­ëîñü!
Æäåò òåáÿ òà æå ñóäü­áà, è íà òîé æå ðàâ­íèíå ïàäåøü òû!»
Ñ ãíå­âîì â äóøå, íî ñìå­ÿñü, îòâå­÷àë Ìåçåí­öèé: «Óìðè æå!
À îáî ìíå ðîäè­òåëü áîãîâ è ëþäåé ïîâå­ëè­òåëü
Ïóñòü, ÷òî çàõî­÷åò, ðåøèò!» È êîïüå îí âûðâàë èç ðàíû.
vic­tor, nec lon­gum lae­ta­be­re; te quo­que fa­ta
pros­pec­tant pa­ria at­que eadem mox ar­va te­ne­bis».
ad quae sub­ri­dens mix­ta Me­zen­tius ira:
«nunc mo­re­re. ast de me di­vum pa­ter at­que ho­mi­num rex
vi­de­rit». hoc di­cens edu­xit cor­po­re te­lum.
745 Òîò­÷àñ æå òÿæ­êèé ïîêîé, æåëåç­íûé ñîí îïó­ñòèë­ñÿ,
Î÷è Îðî­äà çàñòëàâ íàâå­êè òüìîé íåïðî­ãëÿä­íîé.
Öåäèê Àëü­êà­òà ïîâåðã, ñðà­çèë Ñàêðà­òîð Ãèäàñ­ïà,
Îðñ, áåñ­ñòðàø­íûé ñèëà÷, è Ïàð­ôå­íèé Ðàïî­íîì óáè­òû,
Êëî­íèé è ñ íèì Ýðè­õåò, Ëèêà­î­íîâ îòïðûñê, — Ìåñ­ñà­ïîì:
ol­li du­ra quies ocu­los et fer­reus ur­get
som­nus, in aeter­nam clau­dun­tur lu­mi­na noc­tem.
Cae­di­cus Al­ca­tho­um obtrun­cat, Sac­ra­tor Hy­das­pen,
Par­the­nium­que Ra­po et prae­du­rum vi­ri­bus Or­sen,
Mes­sa­pus Clo­nium­que Ly­cao­nium­que Eri­ce­ten,
750 Ñïå­øèâ­øèñü, ïåøå­ãî îí ïîðà­çèë Ýðè­õå­òà, à Êëî­íèé
Íàçåìü óïàë, êîãäà êîíü îñòó­ïèë­ñÿ. Àãèä-ëèêè­åö
 ïðà­õå Âàëå­ðîì ïðî­ñòåðò, íå ÷óæ­äûì äîá­ëå­ñòè äðåâ­íåé,
Ôðî­íèÿ Ñàëèé óáèë è ñàì óáèò áûë Íåàë­êîì,
Ëîâ­êî âëà­äåâ­øèì êîïüåì è ñòðå­ëîé, íåæäàí­íî ðàçÿ­ùåé.
il­lum infre­nis equi lap­su tel­lu­re iacen­tem,
hunc pe­di­tem. pe­des et Ly­cius pro­ces­se­rat Agis;
quem ta­men haud ex­pers Va­le­rus vir­tu­tis avi­tae
dei­cit; at Thro­nium Sa­lius, Sa­lium­que Neal­ces
in­sig­nis iacu­lo et lon­ge fal­len­te sa­git­ta.
755 Ïîðîâ­íó ñêîðáü è ïîòå­ðè äåëèë Ìàâîðñ ìåæ âðà­ãà­ìè,
Òî â ñâîé ÷åðåä ïîáåæ­äà­þò îäíè, îòñòó­ïà­þò äðó­ãèå,
Òî ïîáåæ­äåí­íûé òåñ­íèò — íî íèêòî íå ìûñ­ëèò î áåã­ñòâå.
Ñ æàëî­ñòüþ ñìîò­ðÿò íà íèõ èç ÷åð­òî­ãîâ Þïè­òå­ðà áîãè:
Òÿæ­êî íåâçãî­äû ëþäåé è ãíåâ íàïðàñ­íûé èì âèäåòü.
Iam gra­vis aequa­bat luc­tus et mu­tua Ma­vors
fu­ne­ra; cae­de­bant pa­ri­ter pa­ri­ter­que rue­bant
vic­to­res vic­ti­que, ne­que his fu­ga no­ta ne­que il­lis.
di Iovis in tec­tis iram mi­se­ran­tur ina­nem
am­bo­rum et tan­tos mor­ta­li­bus es­se la­bo­res:
760 Äî÷ü Ñàòóð­íà ãëÿäèò, ãëÿäèò áëà­ãàÿ Âåíå­ðà,
Êàê ìåæ âðàæ­äóþ­ùèõ òîëï Òèçè­ôî­íà áëåä­íàÿ ðûùåò.
Çëî­áû íåèñòî­âîé ïîëí, îãðîì­íûì êîïüåì ïîòðÿ­ñàÿ,
Ïî ïîëþ áèò­âû èäåò Ìåçåí­öèé. Ïî ìîðþ òàê æå
Øåë âåëè­êàí Îðè­îí, êîãäà ñêâîçü Íåðå­åâû òîïè
hinc Ve­nus, hinc contra spec­tat Sa­tur­nia Iuno;
pal­li­da Ti­si­pho­ne me­dia in­ter mi­lia sae­vit.
at ve­ro in­gen­tem qua­tiens Me­zen­tius has­tam
tur­bi­dus ingre­di­tur cam­po. quam mag­nus Orion,
cum pe­des in­ce­dit me­dii per ma­xi­ma Ne­rei
765 Ïåøèé îí ïóòü ïðî­ëà­ãàë, ëèøü äî ïëå÷ ïîãðó­æåí­íûé â ïó÷è­íó,
Èëè, ñ âûñî­êîé ãîðû ïðè­íî­ñÿ ìíî­ãî­ëåò­íèå âÿçû,
Øåñò­âî­âàë ñàì ïî çåì­ëå, ãîëî­âà æå ïðÿ­òà­ëàñü â òó÷àõ.
Ðîñòîì ïîäî­áåí åìó è îãðîì­íûì äîñïå­õîì Ìåçåí­öèé.
Ìóæà óâèäåâ ñðå­äè ìíî­ãî­ëþä­íî­ãî ñòðîÿ, ñîáðàë­ñÿ
stag­na viam scin­dens, ume­ro su­pe­re­mi­net un­das,
aut sum­mis re­fe­rens an­no­sam mon­ti­bus or­num.
ingre­di­tur­que so­lo et ca­put in­ter nu­bi­la con­dit:
ta­lis se vas­tis in­fert Me­zen­tius ar­mis.
Huic contra Aeneas, spe­cu­la­tus in ag­mi­ne lon­go,
770 Âûé­òè íàâñòðå­÷ó Ýíåé. À Ìåçåí­öèé, íå âåäàÿ ñòðà­õà,
Õðàá­ðî­ãî æäåò âðà­ãà, è ñòî­èò íåäâè­æè­ìîé ãðî­ìà­äîé,
È, ÷òîá äîñòèã­íóòü êîïüåì, ðàñ­ñòî­ÿ­íüå ìåðèò ãëà­çà­ìè.
«Âû, î áîãè ìîè, êîïüå è ðóêà! Ïîìî­ãè­òå
 ýòîì áîþ! À òû, î ìîé ñûí, îòöîâ­ñêîé ïîáåäû
ob­vius ire pa­rat. ma­net im­per­ter­ri­tus il­le,
hos­tem mag­na­ni­mum op­pe­riens, et mo­le sua stat;
at­que ocu­lis spa­tium emen­sus, quan­tum sa­tis has­tae:
«dextra mi­hi deus et te­lum, quod mis­si­le lib­ro,
nunc ad­sint! vo­veo prae­do­nis cor­po­re rap­tis
775 Ïàìÿò­íèê áóäåøü æèâîé: äîñïåõ, ñ ðàç­áîé­íè­êà ñíÿ­òûé,
ß òåáå ïîñâÿ­ùó!» È, ïðî­ìîë­âèâ, èçäà­ëè áðî­ñèë
Ïèêó ñâè­ñòÿ­ùóþ îí, íî, ùèòîì îòðà­æåí­íàÿ ïðî÷­íûì,
Ïðî÷ü îòëå­òå­ëà îíà è â æèâîò âîí­çè­ëàñü Àíòî­ðó;
Ñïóò­íè­êîì áûë Ãåð­êó­ëå­ñà Àíòîð, íî, ïîêè­íóâ­øè Àðãîñ,
in­du­tum spo­liis ip­sum te, Lau­se, tro­pae­um
Aeneae». di­xit stri­den­tem­que emi­nus has­tam
iecit; at il­la vo­lans cli­peo est ex­cus­sa pro­cul­que
eg­re­gium An­to­ren la­tus in­ter et ilia fi­git,
Her­cu­lis An­to­ren co­mi­tem, qui mis­sus ab Ar­gis
780 Â áåã­ñòâå ê Ýâàí­ä­ðó ïðè­ìêíóë è â Èòà­ëèè ñ íèì ïîñå­ëèë­ñÿ.
Ïàë îí, íåñ÷àñò­íûé, ïðè­íÿâ çà äðó­ãî­ãî ñìåð­òåëü­íóþ ðàíó,
 íåáî ãëÿäåë è ðîä­íûå êðàÿ âñïî­ìè­íàë, óìè­ðàÿ.
Áðî­ñèë êîïüå è Ýíåé. Òðè ìåä­íûõ âûïóê­ëûõ êðó­ãà
Ñ áû÷üåé êîæåé òðîé­íîé è õîë­ñòè­íîé, ùèò îäå­âàâ­øåé,
hae­se­rat Euandro at­que Ita­la con­se­de­rat ur­be.
ster­ni­tur in­fe­lix alie­no vol­ne­re cae­lum­que
as­pi­cit et dul­cis mo­riens re­mi­nis­ci­tur Ar­gos.
tum pius Aeneas has­tam iacit; il­la per or­bem
aere ca­vum trip­li­ci, per li­nea ter­ga tri­bus­que
785 Ïèêà ïðî­áè­ëà íàñêâîçü è, óòðà­òèâ ñèëó óäà­ðà,
 ïàõ íåãëó­áî­êî âïè­ëàñü. Íî, êðîâü òèððåí­öà óâèäåâ,
Âûõâà­òèë ìå÷, ÷òî âèñåë ó áåä­ðà, è, ðàäî­ñòè ïîë­íûé,
Íà÷àë Ýíåé íàñòó­ïàòü, ïîâåð­ãàÿ ïðî­òèâ­íè­êà â òðå­ïåò.
Âèäèò âñå ýòî Ëàâç — è ëþáîâü ê îòöó èñòîð­ãà­åò
tran­siit in­tex­tum tau­ris opus ima­que se­dit
in­gui­ne; sed vi­ris haud per­tu­lit. oci­us en­sem
Aeneas, vi­so Tyrrhe­ni san­gui­ne lae­tus,
eri­pit a fe­mi­ne et tre­pi­dan­ti fer­vi­dus instat.
in­ge­muit ca­ri gra­vi­ter ge­ni­to­ris amo­re,
790 Ñòîí èç ãðóäè ó íåãî è èç ãëàç — îáèëü­íûå ñëå­çû…
Çäåñü î êîí­÷èíå òâî­åé, î òâî­èõ ïðå­êðàñ­íûõ äåÿ­íüÿõ —
Ïóñòü ëèøü ïîâå­ðÿò âåêà ïðå­äà­íüÿì î ïîäâè­ãàõ äðåâ­íèõ, —
Íå ïðî­ìîë­÷ó è òåáÿ, íåçà­áâåí­íûé îòðîê, ïðî­ñëàâ­ëþ.
Øàã çà øàãîì íàçàä îòñòó­ïàë, îáåñ­ñèëåâ, Ìåçåí­öèé,
ut vi­dit, Lau­sus, lac­ri­mae­que per ora vo­lu­tae.
Hic mor­tis du­rae ca­sum tua­que op­ti­ma fac­ta,
si qua fi­dem tan­to est ope­ri la­tu­ra ve­tus­tas,
non equi­dem nec te, iuve­nis me­mo­ran­de, si­le­bo.
Il­le pe­dem re­fe­rens et inu­ti­lis in­que li­ga­tus
795 Ïèêà òîð­÷à­ëà â ùèòå è çà íèì òÿæå­ëî âîëî­÷è­ëàñü.
Áðî­ñèë­ñÿ Ëàâç ê îòöó èç ðÿäîâ è, âñòàâ ìåæ âðà­ãà­ìè
 ìèã, êîãäà ðóêó ñ ìå÷îì çàíåñ Ýíåé äëÿ óäà­ðà,
Ïðè­íÿë êëè­íîê íà ñåáÿ è ñäåð­æàë íàïîð ñìåð­òî­íîñ­íûé.
Ðèíó­ëèñü ñ êðè­êîì çà íèì äðó­çüÿ è, ìåæ òåì êàê Ìåçåí­öèé
ce­de­bat cli­peo­que ini­mi­cum has­ti­le tra­he­bat.
pro­ri­puit iuve­nis se­se­que im­mis­cuit ar­mis
iam­que ad­sur­gen­tis dextra pla­gam­que fe­ren­tis
Aeneae sub­iit muc­ro­nem ip­sum­que mo­ran­do
sus­ti­nuit; so­cii mag­no cla­mo­re se­quun­tur,
800 Ìåä­ëåí­íî âñïÿòü îòñòó­ïàë, ùèòîì ñûíîâ­íèì ïðè­êðû­òûé,
Èçäà­ëè êîïüÿ ìåòàòü ïðè­íÿ­ëèñü, âðà­ãà îòãî­íÿÿ.
Ùèò âûñòàâ­ëÿ­åò Ýíåé è ñèëü­íåé çàãî­ðà­åò­ñÿ ãíå­âîì.
Òàê èíî­ãäà ñðåäü ëåò­íå­ãî äíÿ èç òó÷è íàâèñ­øåé
Êðóï­íûé ïîñûï­ëåò­ñÿ ãðàä, — è áåãóò ñ ïîëåé çåì­ëåäåëü­öû,
dum ge­ni­tor na­ti par­ma pro­tec­tus abi­ret,
te­la­que co­ni­ciunt pro­tur­bantque emi­nus hos­tem
mis­si­li­bus. fu­rit Aeneas tec­tus­que te­net se.
ac ve­lut, ef­fu­sa si quan­do gran­di­ne nim­bi
prae­ci­pi­tant, om­nis cam­pis dif­fu­git ara­tor,
805 Ïàõàðü òîðî­ïèò­ñÿ ïðî÷ü è ñïå­øèò ïðî­õî­æèé óêðûòü­ñÿ
Èëü ïîä îáðû­âîì ðå÷­íûì, èëü â ñêà­ëå ïîä ñâî­äîì ïåùå­ðû,
×òîáû ãðî­çó ïåðå­æäàòü, à êîãäà âîðî­òèò­ñÿ ñîëí­öå,
Âçÿòü­ñÿ îïÿòü çà òðóäû; è Ýíåé, ñëîâ­íî ãðà­äîì, çàñû­ïàí
Êîïüÿ­ìè, æäåò, ÷òîá óøëà ñìåð­òî­íîñ­íàÿ òó÷à, ïðî­ëèâ­øèñü;
om­nis et ag­ri­co­la, et tu­ta la­tet ar­ce via­tor,
aut am­nis ri­pis aut al­ti for­ni­ce sa­xi,
dum pluit in ter­ris, ut pos­sint so­le re­duc­to
exer­ce­re diem: sic ob­ru­tus un­di­que te­lis
Aeneas nu­bem bel­li, dum de­to­net om­nis,
810 Ëàâ­çó ìåæ òåì îí ãðî­çèò, îêëè­êà­åò Ëàâçà: «Êóäà òû
Ðâåøü­ñÿ íà âåð­íóþ ñìåðòü? Íå ïî ñèëàì òåáå, áåç­ðàñ­ñóä­íûé,
Òî, íà ÷òî òû äåðç­íóë, îñëåï­ëåí­íûé ñûíîâ­íåé ëþáî­âüþ!»
Íå óíè­ìà­åò­ñÿ Ëàâç. Â äóøå ïðåä­âî­äè­òå­ëÿ òåâ­êðîâ
Âûøå âçäû­ìà­åò­ñÿ ãíåâ, è óæå ïîñëåä­íèå íèòè
sus­ti­net et Lau­sum incre­pi­tat Lau­so­que mi­na­tur:
«quo mo­ri­tu­re ruis maio­ra­que vi­ri­bus audes?
fal­lit te in­cau­tum pie­tas tua». nec mi­nus il­le
ex­sul­tat de­mens, sae­vae iam­que al­tius irae
Dar­da­nio sur­gunt duc­to­ri, extre­ma­que Lau­so
815 Þíî­øå Ïàð­êè ïðÿäóò. Ìîãó­÷èì ìå÷îì óäà­ðÿ­åò
Ëàâçà Ýíåé è êëè­íîê âîí­çà­åò â òåëî ãëó­áî­êî,
Ëåã­êèé ïðî­áèâ åìó ùèò, â íàïà­äå­íüå çàñëîí íåíà­äåæ­íûé,
Òóíè­êè òêàíü ðàçî­ðâàâ, ÷òî çîëî­òîì ìàòü âûøè­âà­ëà.
Òîò­÷àñ êðî­âè ñòðóÿ ïðî­ïè­òà­ëà îäåæ­äó, è ãðóñò­íî
Par­cae fi­la le­gunt: va­li­dum nam­que exi­git en­sem
per me­dium Aeneas iuve­nem to­tum­que re­con­dit.
tran­siit et par­mam muc­ro, le­via ar­ma mi­na­cis,
et tu­ni­cam, mol­li ma­ter quam ne­ve­rat auro,
imple­vit­que si­num san­guis; tum vi­ta per auras
820 Òåëî ïîêè­íó­ëà æèçíü, îòëå­òåâ ïî âîçäó­õó ê ìàíàì.
Ñûí Àíõè­çà, åäâà óìè­ðàâ­øå­ãî î÷è óâèäåë,
Î÷è åãî, è ëèöî, è óñòà, ïîáåëåâ­øèå ñòðàí­íî,
Ðóêó ê íåìó ïðîòÿ­íóë, çàñòî­íàë îò æàëî­ñòè òÿæ­êî,
Ìûñëü îá îòöîâ­ñêîé ëþá­âè ïîòðÿñ­ëà åãî äóøó ïå÷à­ëüþ.
con­ces­sit maes­ta ad Ma­nis cor­pus­que re­li­quit.
at ve­ro ut vol­tum vi­dit mo­rien­tis et ora,
ora mo­dis An­chi­sia­des pal­len­tia mi­ris,
in­ge­muit mi­se­rans gra­vi­ter dextram­que te­ten­dit
et men­tem pat­riae strin­xit pie­ta­tis ima­go.
825 «×åì çà âûñî­êèé òâîé äóõ è çà ïîäâèã, î ìàëü­÷èê íåñ÷àñò­íûé,
Ìîæåò òåáÿ íàãðà­äèòü Ýíåé, áëà­ãî­÷å­ñòè­åì ñëàâ­íûé?
Ñâîé äîñïåõ òû ëþáèë, — ñîõðà­íè æå åãî. Âîç­âðà­ùàþ
Ìàíàì è ïðà­õó îòöîâ òâîé ïðàõ, êîëü îá ýòîì çàáîòà
Åñòü õîòü êîìó-òî. È ïóñòü îäíî òåáÿ óòå­øà­åò:
«quid ti­bi nunc, mi­se­ran­de puer, pro lau­di­bus is­tis,
quid pius Aeneas tan­ta da­bit in­do­le dig­num?
ar­ma, qui­bus lae­ta­tus, ha­be tua, te­que pa­ren­tum
ma­ni­bus et ci­ne­ri, si qua est ea cu­ra, re­mit­to.
hoc ta­men in­fe­lix mi­se­ram so­la­be­re mor­tem:
830 Ïàë òû, ñðà­æåí­íûé ñàìèì âåëè­êèì Ýíå­åì!» Ïðî­ìîë­âèâ,
Ìåä­ëèâ­øèõ Ëàâçà äðó­çåé îí ïîçâàë è þíî­øó ïîä­íÿë, —
Ïðÿäè êîðîò­êèõ âîëîñ ó íåãî óæå ñëèï­ëèñü îò êðî­âè.
Òîþ ïîðîé ðîäè­òåëü åãî íàä ñòðó­ÿ­ìè Òèá­ðà
Âëà­ãîþ êðîâü óíè­ìàë; èçãî­ëî­âüåì áåñ­ñèëü­íî­ìó òåëó
Aeneae mag­ni dextra ca­dis». incre­pat ultro
cunctan­tis so­cios et ter­ra sub­le­vat ip­sum,
san­gui­ne tur­pan­tem comptos de mo­re ca­pil­los.
In­te­rea ge­ni­tor Ti­be­ri­ni ad flu­mi­nis un­dam
vol­ne­ra sic­ca­bat lym­phis cor­pus­que le­va­bat
835 Ñòâîë óïàâ­øèé ñëó­æèë. Âèñåë íà âåò­êå ïîîäàëü
Ìåä­íûé øëåì, è â òðà­âå ïîêî­è­ëèñü ïðàçä­íî äîñïå­õè.
Ìåæ­äó îòáîð­íûõ áîé­öîâ ëåæàë Ìåçåí­öèé, ñêëî­íèâ­øèñü
Òåëîì íåäóæ­íûì íà ñòâîë; ïî ãðóäè áîðî­äà ðàç­ìå­òà­ëàñü,
×àñòî î Ëàâçå äðó­çåé âîïðî­øàë, çàäû­õà­ÿñü, è ÷àñòî
ar­bo­ris adcli­nis trun­co. pro­cul aerea ra­mis
de­pen­det ga­lea et pra­to gra­via ar­ma quies­cunt.
stant lec­ti cir­cum iuve­nes: ip­se aeger, an­he­lans
col­la fo­vet, fu­sus pro­pe­xam in pec­to­re bar­bam;
mul­ta su­per Lau­so ro­gi­tat mul­tum­que re­mit­tit,
840 Ñëàë îí ãîí­öîâ, ÷òîá ê îòöó ïå÷àëü­íî­ìó ñûí âîç­âðà­òèë­ñÿ.
Íî óæ íåñ­ëè íà ùèòå ðûäàâ­øèå âîè­íû òåëî
Ëàâçà; â øèðî­êîé ãðóäè øèðî­êàÿ ðàíà çèÿ­ëà.
Èçäà­ëè ñòîí óëî­âè­ëà äóøà, ïðî­çîð­ëè­âàÿ â áåäàõ.
Ïûëüþ ñåäè­íû ñâîè îñû­ïàâ è ê íåáó ïðî­ñòåð­øè
qui re­vo­cent maes­ti­que fe­rant man­da­ta pa­ren­tis.
at Lau­sum so­cii exa­ni­mem su­per ar­ma fe­re­bant
flen­tes, in­gen­tem at­que in­gen­ti vol­ne­re vic­tum.
adgno­vit lon­ge ge­mi­tum prae­sa­ga ma­li mens;
ca­ni­tiem mul­to de­for­mat pul­ve­re et am­bas
845 Ðóêè, Ìåçåí­öèé ïðè­ëüíóë ê áåç­äû­õàí­íî­ìó ñûíó, ñòå­íàÿ:
«Ê æèç­íè ëþáîâü, î ìîé ñûí, íåóæå­ëè âî ìíå òàê óïîð­íà,
×òî äîïó­ñòèë ÿ òåáÿ, ðîæ­äåí­íî­ãî ìíîþ, ïîãèá­íóòü,
Âñòàâ çà ìåíÿ ïîä óäàð? Òâî­åþ ðàíîé ñïà­ñåí ÿ,
Ãèáåëü òâîÿ ìíå æèçíü ñáå­ðåã­ëà! Óâû ìíå! Òåïåðü ëèøü
ad cae­lum ten­dit pal­mas et cor­po­re in­hae­ret.
«tan­ta­ne me te­nuit vi­ven­di, na­te, vo­lup­tas,
ut pro me hos­ti­li pa­te­rer suc­ce­de­re dextrae,
quem ge­nui? tua­ne haec ge­ni­tor per vol­ne­ra ser­vor,
mor­te tua vi­vens? heu, nunc mi­se­ro mi­hi de­mum
850 Ñìåðòü ïîä­ñòó­ïè­ëà êî ìíå, ëèøü òåïåðü ÿ âîèñ­òè­íó ðàíåí!
ß ïðå­ñòóï­ëå­íüåì, ìîé ñûí, óæ äàâ­íî çàïÿò­íàë òâîå èìÿ,
Áûë ñ ïðå­ñòî­ëà îòöîâ ÿ èçãíàí, âñåì íåíà­âèñò­íûé.
Åñëè îò÷èçíå ïëà­òèòü è ñîãðàæ­äà­íàì äîë­æåí ÿ ïåíþ, —
Êàç­íüþ ëþáîé ó ìåíÿ ñàìî­ãî ïóñòü áû îòíÿ­ëè äóøó.
ex­si­lium in­fe­lix, nunc al­te vol­nus adac­tum!
idem ego, na­te, tuum ma­cu­la­vi cri­mi­ne no­men,
pul­sus ob in­vi­diam so­lio sceptris­que pa­ter­nis.
de­bue­ram pat­riae poe­nas odiis­que meo­rum:
om­nis per mor­tis ani­mam son­tem ip­se de­dis­sem.
855 ß æå è íûíå æèâó ñðåäü æèâûõ è ñâåò íå ïîêè­íóë…
Íåò, ÿ ïîêè­íó åãî!» È, ïðî­ìîë­âèâ, íà íîãó áîëü­íóþ
Âñòàë îí, õîòü ñèëû åìó è ñêî­âà­ëà øèðî­êàÿ ðàíà,
È, íåïðå­êëîí­íûé, âåëåë ïðè­âå­ñòè êîíÿ (â óòå­øå­íüå
Òîëü­êî ñêà­êóí îñòàë­ñÿ åìó, íà êîòî­ðîì ñ ïîáåäîé
nunc vi­vo ne­que ad­huc ho­mi­nes lu­cem­que re­lin­quo.
sed lin­quam». si­mul hoc di­cens at­tol­lit in aeg­rum
se fe­mur et, quam­quam vis al­to vol­ne­re tar­dat,
haud deiec­tus equ­um du­ci iubet. hoc de­cus il­li,
hoc so­la­men erat, bel­lis hoc vic­tor abi­bat
860 Îí âîç­âðà­ùàë­ñÿ èç áèòâ). È êîíþ îí ïå÷àëü­íî­ìó ìîë­âèë:
«Äîë­ãî, ìîé Ðåá, — åñëè åñòü äëÿ ñìåðò­íûõ äîë­ãèå ñðî­êè, —
Ìû çàæè­ëèñü. Íî òåïåðü èëè âíîâü òû ñ ïîáåäîé âåð­íåøü­ñÿ,
Ãîëî­âó âðà­æüþ íåñÿ è êðî­âà­âûé äîñïåõ è çà ñûíà
Âìå­ñòå ñî ìíîé îòî­ìñòèâ, èëè, åñëè ïóòè íå ïðî­ëî­æèò
om­ni­bus. ad­lo­qui­tur mae­ren­tem et ta­li­bus in­fit:
«Rhoe­be, diu, res si qua diu mor­ta­li­bus ul­la est,
vi­xi­mus. aut ho­die vic­tor spo­lia il­la cruen­ta
et ca­put Aeneae re­fe­res Lau­si­que do­lo­rum
ul­tor eris me­cum aut, ape­rit si nul­la viam vis,
865 Ñèëà, ñî ìíîþ ïàäåøü. Âåäü ÷óæèõ ïðè­êà­çîâ, ÿ çíàþ,
Òû íå ñíå­ñåøü, ìîé õðàá­ðåö, è íå âûòåð­ïèøü ðàá­ñòâà ó òåâ­êðîâ».
Òàê îí ñêà­çàë è âåð­õîì íà êîíÿ óñåë­ñÿ ïðè­âû÷­íî,
 îáå ðóêè íàáðàë ïîáîëü­øå äðî­òè­êîâ îñò­ðûõ,
Øëåì áëå­ñòÿ­ùèé íàäåë ñ ìîõ­íà­òîé ãðè­âîþ êîí­ñêîé,
oc­cum­bes pa­ri­ter: ne­que enim, for­tis­si­me, cre­do,
ius­sa alie­na pa­ti et do­mi­nos dig­na­be­re Teuc­ros».
di­xit et ex­cep­tus ter­go con­sue­ta lo­ca­vit
membra ma­nus­que am­bas iacu­lis one­ra­vit acu­tis,
aere ca­put ful­gens cris­ta­que hir­su­tus equi­na.
870

872		 Ðåáà âñêà÷ü îí ïóñòèë è ïîì÷àë­ñÿ ê òðî­ÿí­ñêî­ìó ñòðîþ.
 ñåðä­öå, áóøóÿ, ñëè­ëèñü è ñòûä, è ñêîðáü, è áåçóìüå.
[Âåðà â äîá­ëåñòü ñâîþ è ëþáîâü, ðàñ­ïà­ëåí­íàÿ ìåñòüþ.]
Òðè­æäû Ìåçåí­öèé âîç­çâàë ê Ýíåþ ãîëî­ñîì ãðîì­êèì.
Ìóæà Ýíåé òîò­÷à́ñ æå óçíàë è âçìî­ëèë­ñÿ, ëèêóÿ;
sic cur­sum in me­dios ra­pi­dus de­dit. aes­tuat in­gens
uno in cor­de pu­dor mix­to­que in­sa­nia luc­tu.
[et fu­riis agi­ta­tus amor et con­scia vir­tus.]
At­que hic Aenean mag­na ter vo­ce vo­ca­vit.
Aeneas adgno­vit enim lae­tus­que pre­ca­tur:
875 «Äàé, î ðîäè­òåëü áîãîâ è Ôåá âûñî́êîèäó­ùèé,
Ñèëîé ïîìå­ðèòü­ñÿ ñ íèì».
Òàê îí ñêà­çàë è, íàñòà­âèâ êîïüå, óñòðå­ìèë­ñÿ íàâñòðå­÷ó.
Ìîë­âèò Ìåçåí­öèé: «Ìåíÿ ëü óñòðà­øèòü òû çàäó­ìàë, æåñòî­êèé,
Ïîñëå òîãî, êàê ñûíà óáèë? Íî ìåíÿ ïîãó­áèòü òû
«sic pa­ter il­le deum fa­ciat, sic al­tus Apol­lo!
in­ci­pias con­fer­re ma­num».
tan­tum ef­fa­tus, et in­fes­ta su­bit ob­vius has­ta.
il­le autem: «quid me erep­to, sae­vis­si­me, na­to
ter­res? haec via so­la fuit, qua per­de­re pos­ses.
880 Òîëü­êî ýòèì è ìîã! Íè áîãîâ íå áîþñü ÿ, íè ñìåð­òè, —
Èáî çà ñìåð­òüþ ïðè­øåë! Íå òðàòü æå ñëîâ! Íî ñíà­÷à­ëà
Ýòè ïîäàð­êè ïðè­ìè!» È, ïðî­ìîë­âèâ, äðî­òèê ìåò­íóë îí,
Ñëå­äîì åùå è åùå è, ñêà­÷à ïî øèðî­êî­ìó êðó­ãó,
Äðîò çà äðîòîì áðî­ñàë, — íî âñå â ùèòå çàñòðå­âà­ëè.
nec mor­tem hor­re­mus nec di­vum par­ci­mus ul­li.
de­si­ne: nam ve­nio mo­ri­tu­rus et haec ti­bi por­to
do­na pri­us». di­xit te­lum­que in­tor­sit in hos­tem.
in­de aliud su­per at­que aliud fi­git­que vo­lat­que
in­gen­ti gy­ro, sed sus­ti­net aure­us um­bo.
885 Òðè­æäû îí îáñêà­êàë Ýíåÿ ñïðà­âà íàëå­âî,
Òðè­æäû òðî­ÿí­ñêèé ãåðîé ïîâåð­íóë­ñÿ íà ìåñòå, è òðè­æäû
Êðóã îïè­ñàë óñòðà­øàþ­ùèé ëåñ íà ùèòå åãî ìåä­íîì.
Íî íàäî­å­ëî åìó èçâëå­êàòü áåñ­ñ÷åò­íûå êîïüÿ,
Ìåä­ëèòü è ïåøèì âåñòè ñ âåð­õî­âûì íåðàâ­íóþ áèò­âó:
ter cir­cum adstan­tem lae­vos equi­ta­vit in or­bis,
te­la ma­nu iaciens, ter se­cum Troi­us he­ros
im­ma­nem aera­to cir­cum­fert teg­mi­ne sil­vam.
in­de ubi tot tra­xis­se mo­ras, tot spi­cu­la tae­det
vel­le­re et ur­ge­tur pug­na congres­sus ini­qua,
890 Âñå îáäó­ìàâ â äóøå, îí âïå­ðåä ðâà­íóë­ñÿ è ïèêîé
×åðåï ïðîí­çèë îò âèñ­êà äî âèñ­êà êîíþ áîå­âî­ìó.
Âçâèë­ñÿ êîíü íà äûáû è ñå÷åò êîïû­òà­ìè âîçäóõ,
Íàçåìü ñòðÿõ­íóâ ñåäî­êà, à ïîòîì íà ïåðå­ä­íèå íîãè
Ðóøèò­ñÿ ñàì, ïðè­äà­âèâ óïàâ­øå­ãî âñàä­íè­êà ãðó­äüþ.
mul­ta mo­vens ani­mo iam tan­dem erum­pit et in­ter
bel­la­to­ris equi ca­va tem­po­ra co­ni­cit has­tam.
tol­lit se ar­rec­tum quad­ru­pes et cal­ci­bus auras
ver­be­rat ef­fu­sum­que equi­tem su­per ip­se se­cu­tus
impli­cat eiec­to­que in­cum­bit cer­nuus ar­mo.
895 Ñëîâ­íî îãîíü, äî íåáåñ âçìåò­íó­ëèñü âîè­íîâ êðè­êè.
Âûõâà­òèâ ìå÷ èç íîæîí, ê âðà­ãó Ýíåé ïîä­áå­ãà­åò,
«Ãäå æå òåïåðü, — ãîâî­ðèò, — äóøè íåîáóçäàí­íîé ñèëà,
Ãäå Ìåçåí­öèé-õðàá­ðåö?» È îòâå­òèë òèððå­íåö, âïè­âàÿ
Âçî­ðîì íåáåñ­íûé ñâåò è âíîâü îáî­ä­ðèâ­øèñü äóõîì:
cla­mo­re in­cen­dunt cae­lum Troes­que La­ti­ni­que.
ad­vo­lat Aeneas va­gi­na­que eri­pit en­sem
et su­per haec: «ubi nunc Me­zen­tius acer et il­la
ef­fe­ra vis ani­mi?» contra Tyrrhe­nus, ut auras
sus­pi­ciens hau­sit cae­lum men­tem­que re­ce­pit:
900 «Õóä­øèé ìîé âðàã, äëÿ ÷åãî ìåíÿ òû ñìåð­òüþ ïóãà­åøü?
Âïðà­âå ìåíÿ òû óáèòü, ÿ ñ òåì è âûøåë íà áèò­âó,
Ëàâç î òîì æå ñ òîáîé äîãî­âîð çàêëþ­÷èë ïåðåä ñìåð­òüþ.
Ëèøü îá îäíîì ÿ ìîëþ: êîëü â òåáå ê âðà­ãàì ïîáåæ­äåí­íûì
Åñòü ñíèñ­õîæ­äå­íüå, äîç­âîëü, ÷òîáû ïðàõ ìîé ïîêðû­ëè çåì­ëåþ.
«hos­tis ama­re, quid incre­pi­tas mor­tem­que mi­na­ris?
nul­lum in cae­de ne­fas, nec sic ad proe­lia ve­ni,
nec te­cum meus haec pe­pi­git mi­hi foe­de­ra Lau­sus.
unum hoc per si qua est vic­tis ve­nia hos­ti­bus oro:
cor­pus hu­mo pa­tia­re te­gi. scio acer­ba meo­rum
905 Çíàþ, êàê òóñ­êàì ìîèì íåíà­âè­ñòåí ÿ ñòàë. Óêðî­òè æå
ßðîñòü èõ, ÷òîá â ìîãè­ëå îäíîé ÿ ïîêî­èë­ñÿ ñ ñûíîì».
Òàê îí ñêà­çàë è ãîð­ëî ïîä ìå÷ äîá­ðî­âîëü­íî ïîä­ñòà­âèë,
Õëû­íó­ëà êðî­âè ñòðóÿ íà äîñïåõ è äóøó óì÷à­ëà.
cir­cumsta­re odia: hunc, oro, de­fen­de fu­ro­rem
et me con­sor­tem na­ti con­ce­de se­pulchro».
haec lo­qui­tur iugu­lo­que haud insci­us ac­ci­pit en­sem
un­dan­ti­que ani­mam dif­fun­dit in ar­ma cruo­re.

<<<
>>>

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • Ñòè­õè 12—13. …Êàð­ôà­ãåí… áóäåò ãèáå­ëüþ ñòðàø­íîé ãðî­çèòü… — Çäåñü ïðåä­ñêà­çû­âà­þò­ñÿ Ïóíè­÷å­ñêèå âîé­íû.
  • …îòâåð­ñòûå Àëü­ïû… — Âîæäü êàð­ôà­ãå­íÿí Ãàí­íè­áàë ñîâåð­øèë ïåðå­õîä ÷åðåç Àëü­ïû è âòîðã­ñÿ â Èòà­ëèþ.
  • Ñòèõ 28. Òèäèä — Äèî­ìåä.
  • Àðïû — ïîçä­íåé­øåå íàçâà­íèå ãîðî­äà, îñíî­âàí­íî­ãî Äèî­ìåäîì.
  • Ñòèõ 30. …âíîâü ïðî­òèâ ñìåðò­íî­ãî áèòü­ñÿ îðó­æüÿ. — Â áèò­âå ïîä Òðî­åé Äèî­ìåä ðàíèë Âåíå­ðó («Èëè­à­äà», V, 330 è ñëåä.).
  • Ñòèõ 51. Àìà­ôóíò, Ïàôîñ, Êèôå­ðà — öåí­òðû êóëü­òà Âåíå­ðû, ñî çíà­ìå­íè­òû­ìè õðà­ìà­ìè.
  • Ñòèõ 76. Âåíè­ëèÿ — íèì­ôà; ñðàâ­íå­íèå åå ñ Âåíå­ðîé îñêîð­áè­òåëü­íî äëÿ áîãè­íè.
  • Ñòèõ 80. …îðó­æüå âåøàòü íà ìà÷­òàõ? — Èìå­åò­ñÿ â âèäó îáû­÷àé ðèì­ëÿí âûâå­øè­âàòü íà ìà÷òå èëè íà íîñó ïðå­òîð­ñêî­ãî (ôëàã­ìàí­ñêî­ãî) ñóä­íà ùèò â çíàê íà÷à­ëà âîé­íû.
  • Ñòè­õè 81—82. …ñïà­ñòè îò ðóê àõåé­öåâ Ýíåÿ… — Íåï­òóí ïî ïðîñü­áå Âåíå­ðû ñêðûë Ýíåÿ â òóìàíå è óíåñ åãî èç ïîåäèí­êà ñ Àõèë­ëîì («Èëè­à­äà», XX, 318—335).
  • Ñòèõ 128. Ëèð­íå­ñåö — èç ãîðî­äà Ëèð­íåññ â Ìèçèè (Ìàëàÿ Àçèÿ).
  • Ñòèõ 136. Òåðå­áèíò îðè­êèé­ñêèé — ÷åð­íîå äåðå­âî èç ãîðî­äà Îðè­êà â Ýïè­ðå.
  • Ñòè­õè 141—142. …â êðàþ Ìåî­íèé­ñêîì… Ïàê­òîë çîëî­òîé… — Ðåêà Ïàê­òîë â Ëèäèè ñ÷è­òà­ëàñü çîëî­òî­íîñ­íîé.
  • Ñòèõ 145. …Êàïèñ, ÷òî äàë êàì­ïàí­ñêî­ìó ãîðî­äó èìÿ. — Êàïèñ ñ÷è­òàë­ñÿ îñíî­âà­òå­ëåì Êàïóè.
  • Ñòèõ 154. Îò çàïðå­òîâ ðîêà ñâî­áî­äåí… — Ïðè­áû­òèå èíî­çåì­íî­ãî âîæäÿ ñíè­ìà­åò çàïðåò, ÿâëåí­íûé â çíà­ìå­íè­ÿõ (ñì.: «Ýíå­èäà», VIII, 498—503), è äàåò ýòðóñ­êàì âîç­ìîæ­íîñòü âûñòó­ïèòü ïðî­òèâ Ìåçåí­öèÿ.
  • Ñòè­õè 157—158. …íà íîñó ôðè­ãèé­ñêèå ëüâû, è íàä íèìè Èäà… — Êîðàáëü Ýíåÿ ïîñâÿ­ùåí Êèáå­ëå, ïîýòî­ìó óêðà­øåí ýìáëå­ìà­ìè åå êóëü­òà: ëüâà­ìè èç êîëåñ­íè­öû áîãè­íè è ñèì­âî­ëè­÷å­ñêèì èçî­áðà­æå­íè­åì Èäû Ôðè­ãèé­ñêîé — åå îáè­òà­ëè­ùà.
  • Ñòè­õè 168—172. Êîçà, Êëó­çèé, Ïîïó­ëî­íèÿ — ãîðî­äà Ýòðó­ðèè.
  • Ñòèõ 171. Àïîë­ëîí çîëî­÷å­íûé — ýìáëå­ìà áîãà-ïîêðî­âè­òå­ëÿ êîðàá­ëÿ (êàê ýìáëå­ìû Êèáå­ëû íà êîðàá­ëå Ýíåÿ).
  • Ñòèõ 173. Îñò­ðîâ Èëü­âà — íûíå Ýëü­áà.
  • Ñòè­õè 176—177. …÷ðå­âà îòâåð­ñòûå æåðòâ… — Âåð­ãè­ëèé íàçû­âà­åò ÷åòû­ðå âèäà ãàäà­íèé, êîòî­ðûì ðèì­ëÿíå íàó÷è­ëèñü îò ýòðóñ­êîâ: ãàäà­íèå ïî âíóò­ðåí­íî­ñòÿì ïðè­íå­ñåí­íûõ â æåðò­âó æèâîò­íûõ, ïðåä­ñêà­çà­íèå ïî çâåçäàì, ãàäà­íèå ïî ïòè­öàì è ïî ìåñòó, â êîòî­ðîå óäà­ðè­ëà ìîë­íèÿ.
  • Ñòè­õè 188—193. …÷óäåñ­íîì îòöà ïðå­âðà­ùå­íüå? — Ëèãó­ðè­åö Êóïà­âîí — ñûí Êèê­íà, ïðå­âðà­ùåí­íî­ãî â ëåáåäÿ â òî âðå­ìÿ, êîãäà îí îïëà­êè­âàë ñìåðòü ñâî­åãî äðó­ãà Ôàý­òî­íà.
  • …ïîä ñåíüþ ñåñòåð… — ñåñòåð Ôàý­òî­íà, ïðå­âðà­ùåí­íûõ â ïèðà­ìèäàëü­íûå òîïî­ëÿ.
  • Ñòèõ 199. Ìàí­òî — äî÷ü ôèâàí­ñêî­ãî ïðî­ðè­öà­òå­ëÿ Òèðå­ñèÿ.
  • Ñòèõ 202. …òðè çäåñü íàðî­äà æèâóò… — ãðå­êè, ýòðóñ­êè, óìá­ðû.
  • Ñòèõ 205. …Ìèí­öèé, Áåíà­êà ñûí, òðîñò­íè­êîì óâåí­÷àí­íûé áëåä­íûì… — Íà êîðàá­ëå Î́êíà — èçî­áðà­æå­íèå áîãà ðåêè Ìèí­öèÿ. Áåíàê — áîã îçå­ðà Áåíàê, îòêóäà âûòå­êà­åò Ìèí­öèé. Âåíîê èç òðîñò­íè­êà — àòðè­áóò ðå÷­íî­ãî áîæå­ñòâà.
  • Ñòèõ 250. Àíõè­çèä — Ýíåé, ñûí Àíõè­çà.
  • Ñòè­õè 315—316. …ïîñâÿ­ùåí­íûé Ôåáó… — Äåòè, ïîÿâ­ëÿâ­øè­å­ñÿ íà ñâåò ñ ïîìî­ùüþ êåñà­ðå­âà ñå÷å­íèÿ, ïîñâÿ­ùà­ëèñü Ôåáó-Àïîë­ëî­íó êàê áîãó-èñöå­ëè­òå­ëþ.
  • Ñòèõ 350. …Áîðåÿ… ïîòîì­êîâ… — Áîðåé ñ÷è­òàë­ñÿ îñíî­âà­òå­ëåì öàð­ñêî­ãî äîìà âî Ôðà­êèè.
  • Ñòèõ 389. …îñêâåð­íèâ­øèé ìà÷å­õè ëîæå… — Àíõå­ìîë áåæàë ê Äàâ­íó, îòöó Òóð­íà, ñïà­ñà­ÿñü îò ïðå­ñëå­äî­âà­íèé ñâî­åãî îòöà, óçíàâ­øå­ãî î ëþáîâ­íîé ñâÿ­çè ñûíà è ñâî­åé æåíû (ìà÷å­õè Àíõå­ìî­ëà) Êàñ­ïå­ðèè.
  • Ñòèõ 439. …áëà­ãàÿ ñåñò­ðà — íèì­ôà Þòóð­íà (Äèó­òóð­íà), äðåâ­íåå èòà­ëèé­ñêîå áîæå­ñòâî.
  • Ñòèõ 470. …ìíî­ãèå äåòè áîãîâ ïîãèá­ëè. — Èìå­þò­ñÿ â âèäó Ñàð­ïå­äîí, ñûí Þïè­òå­ðà, óáè­òûé Ïàòðî­ê­ëîì; Àõèëë, ñûí Ôåòè­äû, óáè­òûé Ïàðè­ñîì; Êèêí, ñûí Íåï­òó­íà, óáè­òûé Àõèë­ëîì; Àñêà­ëàô, ñûí Ìàð­ñà, óáè­òûé Äåè­ôî­áîì; Ìåì­íîí, ñûí Àâðî­ðû, óáè­òûé Àõèë­ëîì.
  • Ñòè­õè 497—498. …äåâ ïðå­ñòóï­ëå­íüå… — Íà ïåðå­âÿ­çè Ïàë­ëàí­òà èçî­áðà­æå­íî ïðå­ñòóï­ëå­íèå Äàíà­èä (äî÷å­ðåé Äàíàÿ), êîòî­ðûå, âûé­äÿ ïðî­òèâ âîëè çà ñûíî­âåé Åãèï­òà, â íî÷ü ñâàäü­áû óìåðò­âè­ëè ìóæåé, ïî ïðè­êà­çà­íèþ ñâî­åãî îòöà Äàíàÿ.
  • Ñòèõ 517. Ñóëü­ìîí — ìåñò­íîñòü â îáëà­ñòè âîëü­ñêîâ; ýòî æå èìÿ Âåð­ãè­ëèé äàåò Ñóëü­ìî­íó, óáè­òî­ìó Íèñîì (IX, 412).
  • Ñòèõ 519. …â æåðò­âó ìàíàì ïðè­íåñòü… — òî åñòü ïðè ïîãðå­áå­íèè Ïàë­ëàí­òà óìè­ëî­ñòè­âèòü ïîä­çåì­íûõ áîãîâ è äóøè óìåð­øèõ ÷åëî­âå­÷å­ñêè­ìè æåðò­âà­ìè.
  • Ñòèõ 542. Ãðà­äèâ — Ìàðñ.
  • Ñòèõ 564. …öàðü ìîë­÷à­ëè­âûõ Àìèêë… — Àìè­ê­ëû — íåáîëü­øîé ïðè­ìîð­ñêèé ãîðîä â Ëàöèè, îñíî­âàí­íûé âûõî­ä­öà­ìè èç îäíî­èìåí­íî­ãî ëàêîí­ñêî­ãî ãîðî­äà. Êî âðå­ìå­íè Âåð­ãè­ëèÿ ãîðîä óæå íå ñóùå­ñò­âî­âàë; ïî ïðå­äà­íèþ, æèòå­ëè åãî, áûâ­øèå âñå ó÷å­íè­êà­ìè Ïèôà­ãî­ðà, íå ñìå­ëè óáè­âàòü êèøà­ùèõ òàì çìåé è áûëè âûíóæ­äå­íû îñòà­âèòü ãîðîä. Ýïè­òåò «ìîë­÷à­ëè­âûé» ìîæåò îòíî­ñèòü­ñÿ ê ïîêè­íó­òî­ìó ãîðî­äó. Äðó­ãîå òîë­êî­âà­íèå ñâÿ­çû­âà­åò åãî ñ ëåãåí­äîé î ëàêîí­ñêèõ Àìè­ê­ëàõ, ïîãèá­øèõ èç-çà òîãî, ÷òî, ñâÿ­òî âûïîë­íÿÿ çàêîí î ìîë­÷à­íèè, èçäàí­íûé âî èçáå­æà­íèå ëîæ­íûõ ñëó­õîâ, ãðàæ­äàíå ãîðî­äà íå ïîñìå­ëè íàðó­øèòü åãî, äàæå êîãäà ãîðîä áûë èçâå­ùåí î ïðè­áëè­æå­íèè âðà­ãîâ — äîðèé­öåâ.
  • Ñòèõ 704. …â ÷ðå­âå íîñèâ­øàÿ ôàêåë… — Ñì. ïðè­ìå÷. ê «Ýíå­èäå», VII, 320.
  • Ñòèõ 761. Òèçè­ôî­íà — îäíà èç òðåõ ôóðèé; çäåñü îíà âîç­áóæ­äà­åò ÿðîñòü ñðà­æàþ­ùèõ­ñÿ.
  • Ñòèõ 764. Îðè­îí — âåëè­êàí-îõîò­íèê; ïî íåêî­òî­ðûì ñêà­çà­íè­ÿì, îí ñûí Íåï­òó­íà, îáëà­äàâ­øèé ñïî­ñîá­íî­ñòüþ õîäèòü ïî âîäå. Îäíà­êî ó Ôåî­êðè­òà è Âåð­ãè­ëèÿ îí èäåò ïî ìîðþ áëà­ãî­äà­ðÿ ñâî­å­ìó íåïî­ìåð­íî­ìó ðîñòó.
  • Ñòèõ 773. Âû, î áîãè ìîè, êîïüå è ðóêà! — Âìå­ñòî òðà­äè­öè­îí­íî­ãî âîç­çâà­íèÿ ê áîãàì è ìîëü­áû î ïîìî­ùè Ìåçåí­öèé, «âðàã íàä­ìåí­íûé áîãîâ» (â îðè­ãè­íà­ëå — «ïðå­çè­ðàþ­ùèé áîãîâ»), îáðà­ùà­åò­ñÿ, êàê ê áîæå­ñòâàì, ê ñâî­åé ðóêå è êîïüþ.
  • Ñòè­õè 774—775. Ïîáåäû ïàìÿò­íèê… — òàê íàçû­âàå­ìûé òðî­ôåé: ñòîëá, êîòî­ðûé âîç­äâè­ãà­ëè íà ïîëå áîÿ, ïîâå­ñèâ íà íåãî âåñü äîñïåõ ïîáåæ­äåí­íî­ãî. Ìåçåí­öèé íàìå­ðåí îáëå÷ü ýòèì äîñïå­õîì ñûíà.
  • Ñòèõ 872. Ýòîò ñòèõ, ïîâòî­ðÿ­þ­ùèé ñòèõ 668 êíè­ãè XII, ñ÷è­òà­åò­ñÿ ïîçä­íåé­øåé âñòàâ­êîé.
  • ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß ÐÅÄÀÊÖÈÈ ÑÀÉÒÀ

  • Ñòèõ 278. Ýòîò ñòèõ, ïîâòî­ðÿ­þ­ùèé ñòèõ 127 êíè­ãè IX, ñ÷è­òà­åò­ñÿ ïîçä­íåé­øåé âñòàâ­êîé. (Ïðèì. ðåä. ñàé­òà).
    • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1364003126 1364003219 1364003220 1375300011 1375300012 1375400001