Ïåðåâîä ñ ëàòèíñêîãî, âñòóïèòåëüíàÿ ñòàòüÿ è ïðèìå÷àíèÿ À. Ë. Ñìûøëÿåâà.
Òåêñò ïðèâîäèòñÿ ïî èçäàíèþ: Âåñòíèê äðåâíåé èñòîðèè. 1985, ¹ 4, ñ. 221—233, 1986, ¹ 1, ñ. 194—214.
 êðóãëûõ ñêîáêàõ äàþòñÿ ïîÿñíåíèÿ ïåðåâîä÷èêà, à â êâàäðàòíûõ — ïðåäïîëàãàåìûå ãëîññåìû è èíòåðïîëÿöèè. Íàçâàíèÿ ãëàâ, âçÿòûå â ñêîáêè, ïðèíàäëåæàò Î. Ëåíåëþ, áåç ñêîáîê — ñàìîìó Óëüïèàíó. Ññûëêè íà Äèãåñòû äàþòñÿ áåç óêàçàíèÿ èñòî÷íèêà. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
(Î ñâÿòîòàòñòâàõ)2190 (48. 13. 7) Ñòðîæå èëè ìÿã÷å êàðàòü çà ñâÿòîòàòñòâî41 — ýòî ïðîêîíñóë äîëæåí ðåøàòü, ñîîáðàçóÿñü ñ ëè÷íîñòüþ (ïðåñòóïíèêà), ñ îáñòîÿòåëüñòâàìè äåëà è âðåìåíè (à òàêæå) ñ âîçðàñòîì è ïîëîì (ïðåñòóïíèêà). ß çíàþ, ÷òî ìíîãèõ ïðèãîâàðèâàþò ê áîþ ñî çâåðÿìè íà àðåíå, íåêîòîðûõ äàæå ê ñîææåíèþ æèâüåì, à èíûõ ê ðàñïÿòèþ íà êðåñòå. Îäíàêî ñëåäóåò ñâåñòè íàêàçàíèå ê áîþ ñî çâåðÿìè íà àðåíå òåì, êòî íî÷üþ ñîâåðøàåò â õðàìå êðàæó ñî âçëîìîì è óíîñèò (îòòóäà) ïðèíîøåíèÿ áîæåñòâó. À åñëè êòî-íèáóäü äíåì èç õðàìà âûíåñ ÷òî-òî íå î÷åíü çíà÷èòåëüíîå, òî åãî ñëåäóåò êàðàòü, ïðèãîâîðèâ ê ðóäíèêàì, åñëè æå îí ïî ïðîèñõîæäåíèþ ïðèíàäëåæèò ê ïî÷òåííûì, òî åãî ñëåäóåò ñîñëàòü íà îñòðîâ. (î õðèñòèàíàõ)2191 (Lactant. Div. Inst. 5. 11) Äîìèöèé â VII êíèãå (òðàêòàòà) «Îá îáÿçàííîñòÿõ ïðîêîíñóëà» ñîáðàë íå÷åñòèâûå ðåñêðèïòû ïðèíöåïñîâ, ÷òîáû íàó÷èòü òîìó, êàêèå íàêàçàíèÿ ñëåäóåò ïðåòåðïåòü ïðèçíàþùèì ñåáÿ ïî÷èòàòåëåì áîãà. îá àñòðîëîãàõ è ïðîðîêàõ2192 (Coll. 15. 2) (1) Êðîìå òîãî, çàïðåùåíû èçîùðåííûé îáìàí àñòðîëîãîâ è èõ óïðÿìàÿ ïðèâåðæåííîñòü ê ðàñïðîñòðàíåíèþ ýòîé ìíèìîé íàóêè. Âïåðâûå áûëî ðåøåíî çàïðåòèòü ýòî íå â íàøå âðåìÿ, à (åùå) â ñòàðèíó. Òàê, íàïðèìåð, èìååòñÿ ñåíàòóñêîíñóëüò, ïðèíÿòûé â êîíñóëüñòâî Ïîìïîíèÿ è Ðóôà42, ãäå óêàçûâàåòñÿ, ÷òî àñòðîëîãè, ìàãè, âîðîæåè è ïðî÷èå, çàíèìàþùèåñÿ ïîäîáíûìè âåùàìè, åñëè îíè ÿâëÿþòñÿ ðèìñêèìè ãðàæäàíàìè, ïðèãîâàðèâàþòñÿ ê èçãíàíèþ èç îòå÷åñòâà è ê êîíôèñêàöèè âñåãî èìóùåñòâà, åñëè æå îíè — ÷óæåçåìöû, òî ê ñìåðòíîé êàçíè. (2) Îäíàêî âîçíèêàë âîïðîñ, ÷òî ïîäëåæèò íàêàçàíèþ — çíàíèÿ ëþäåé òàêîãî ðîäà èëè èõ çàíÿòèÿ è ðåìåñëî. Äðåâíèå (þðèñòû) ñ÷èòàëè, ÷òî çàïðåò äîëæåí íàëàãàòüñÿ íà ðåìåñëî, à íå íà çíàíèÿ. Âïîñëåäñòâèè æå ýòîò âîïðîñ òðàêòîâàëñÿ ïî-ðàçíîìó. Íå ñëåäóåò ñìîòðåòü ñêâîçü ïàëüöû íà òî, ÷òî èíîãäà (ýòè ëþäè) óõèòðÿþòñÿ ïðàêòèêîâàòü (ñâîå ðåìåñëî) è äàæå äåëàþò (åãî) ñâîåé ïðîôåññèåé è ïóáëè÷íî äåìîíñòðèðóþò ñâîè çíàíèÿ. Ýòî ïðîèñõîäèò íå ïîòîìó, ÷òî ýòî ðàçðåøåíî, à ñêîðåå èç-çà óïîðñòâà è ëåãêîìûñëèÿ ëèö, æåëàþùèõ âîïðîøàòü (àñòðîëîãîâ) è ïîëüçîâàòüñÿ (èõ ñîâåòàìè). (3) Îäíàêî ïî÷òè âñå ïðèíöåïñû ìíîãîêðàòíî çàïðåùàëè çàíèìàòüñÿ òàêèìè íåëåïîñòÿìè è òåõ, êòî ýòî äåëàë, êàðàëè â çàâèñèìîñòè îò õàðàêòåðà âîïðîñà. Òàê, åñëè âîïðîñ áûë î çäîðîâüå ïðèíöåïñà, òî ïðèãîâàðèâàëè ê ñìåðòè èëè ê èíîìó òÿæåëåéøåìó íàêàçàíèþ, à åñëè î ñîáñòâåííîì çäîðîâüå èëè î çäîðîâüå êîãî-ëèáî èç áëèçêèõ, òî íàêàçàíèå áûëî, êîíå÷íî, áîëåå ìÿãêîå. (3à) Áûâàåò, ÷òî îáúÿâëÿþòñÿ è ëæåïðîðîêè, èõ òàêæå ñëåäóåò íàêàçûâàòü, ïîòîìó ÷òî èõ çàñëóæèâàþùèå çàïðåùåíèÿ ïëóòíè ïîðîé íàïðàâëåíû ïðîòèâ îáùåñòâåííîãî ñïîêîéñòâèÿ è âëàñòè ðèìñêîãî íàðîäà. (4) Êàê ðàç (ïî ýòîìó ïîâîäó) èìååòñÿ ïîñòàíîâëåíèå áîæåñòâåííîãî Ïèÿ ê ëåãàòó Ëóãäóíñêîé ïðîâèíöèè Ïàêàòó. Ýòîò ðåñêðèïò ïðîñòðàíåí, è ïîýòîìó ÿ âìåñòî òîãî, (÷òîáû åãî öèòèðîâàòü), ñêàçàë çäåñü âêðàòöå î åãî öåëè. Íàêîíåö, è áîæåñòâåííûé Ìàðê âûñëàë íà îñòðîâ Ñèðîñ òîãî, êòî âî âðåìÿ Êàññèåâà ìÿòåæà43 ïðîðî÷åñòâîâàë è ãîâîðèë ìíîãîå êàê áû ïî íàóùåíèþ áîãîâ. Áåçóñëîâíî, íå äîëæíû îñòàâàòüñÿ áåçíàêàçàííûìè ïîäîáíûå ëþäè, êîòîðûå ïîä ïðåäëîãîì ïåðåäà÷è óêàçàíèÿ áîãîâ ðàñïóñêàþò ñëóõè, ñåþò áåñïîêîéñòâî èëè ïðèòâîðÿþòñÿ çíàþùèìè ÷òî-ëèáî (î âîëå) áîãîâ44. |
(De sacrilegis)2190 (48. 13. 7) Sacrilegii poenam debebit proconsul pro qualitate personae proque rei condicione et temporis et aetatis et sexus vel severius vel clementius statuere. et scio multos et ad bestias damnasse sacrilegos, nonnullos etiam vivos exussisse, alios vero in furca suspendisse. sed moderanda poena est usque ad bestiarum damnationem eorum, qui manu facta templum effregerunt et dona dei in noctu tulerunt. ceterum si qui interdiu modicum aliquid de templo tulit, poena metalli coercendus est, aut, si honestiore loco natus sit, deportandus in insulam est. (de Christianis)2191 (Lactant. Div. Inst. 5. 11) Domitius de officio proconsulis libro septimo rescripta principum nefaria collegit, ut doceret, quibus poenis affici oporteret eos qui se cultores dei confiterentur. de mathematicis et vaticinatoribus2192 (Coll. 15. 2) Praeterea interdictum est mathematicorum callida impostura et obstinata persuasione. nec hodie primum interdici eis placuit, sed vetus haec prohibitio est. denique exstat senatus consultum Pomponio et Rufo coss. factum, quo cavetur, ut mathematicis, Chaldaeis, ariolis et ceteris, qui simil[ia] in[ter] c[ives] R[omanos] tum fecerunt, aqua et igni interdicatur omniaque bona eorum publicentur: et si externarum gentium quis id fecerit, ut in eum animadvertatur. (2) Sed fuit quaesitum, utrum scientia huiusmodi hominum puniatur, an exercitio et professio. [et] quidem apud veteres dicebatur professionem eorum, non notitiam esse prohibitam: postea variatum: nec dissimulandum est nonnuaquam inrepsisse in usum, ut etiam profiterentur et publice se praeberent. quod quidem magis per contumaciam et temeritatem eorum factum est, qui visi erant vel consulere vel exercere, quam quod fuerat permissum. (3) Saepissime denique interdictum est fere ab omnibus principibus, ne quis omnino huiusmodi ineptiis se immisceret, et varie puniti sunt hi, qui id exercuerunt, pro mensura scilicet consultationis. nam qui de principis salute [consuluere], capite puniti sunt vel qua alia poena graviore adfecti: enimvero si qui de sua suorumque, lenius. (3a) Inter[dum] habentur qua[si] vaticinatores: hi quoque plectendi sunt, quoniam nonnunquam contra publicam quietem imperiumque populi Romani improbandas artes exercent. (4) Exstat denique decretum divi Pii ad Pacatum legatum provinciae Lugdunensis, cuius rescripti verba quia multa sunt, de fine eius ad locum haec pauca subieci. (5) Denique et divus Marcus eum, qui motu Cassiano vaticinatus erat et multa quasi ex instinctu deorum dixerat, in insulam Syrum relegavit. (6) Et sane non debent impune ferri huiusmodi homines, qui sub obtentu monitu[um] deorum quaedam vel enuntiant vel iactant vel scientes eos fingunt. |