Îá îáÿçàííîñòÿõ ïðîêîíñóëà

Êíèãà VIII

Ñîõðàíèâøèåñÿ ôðàãìåíòû ïî Palingenesia iuris civilis. Ed. O. Lenei. V. 2. Lipsiae, 1889.
Ïåðåâîä ñ ëàòèíñêîãî, âñòóïèòåëüíàÿ ñòàòüÿ è ïðèìå÷àíèÿ À. Ë. Ñìûøëÿåâà.
Òåêñò ïðèâîäèòñÿ ïî èçäàíèþ: Âåñòíèê äðåâíåé èñòîðèè. 1985, ¹ 4, ñ. 221—233, 1986, ¹ 1, ñ. 194—214.
 êðóãëûõ ñêîáêàõ äàþòñÿ ïîÿñíåíèÿ ïåðåâîä÷èêà, à â êâàäðàòíûõ — ïðåäïîëàãàåìûå ãëîññåìû è èíòåðïîëÿöèè. Íàçâàíèÿ ãëàâ, âçÿòûå â ñêîáêè, ïðèíàäëåæàò Î. Ëåíåëþ, áåç ñêîáîê — ñàìîìó Óëüïèàíó. Ññûëêè íà Äèãåñòû äàþòñÿ áåç óêàçàíèÿ èñòî÷íèêà.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

(Î ïûòî÷­íûõ äîïðî­ñàõ)61

2209 (48. 18. 1 pr. — 20) Ïðè ðàñ­ñëå­äî­âà­íèè ïðå­ñòóï­ëå­íèé îáû÷­íî ïîëà­ãà­þò­ñÿ íà ïûòî÷­íûé äîïðîñ. Ðàñ­ñìîò­ðèì, îäíà­êî, — êîãäà è â êàêîé ìåðå òàê ñëå­äó­åò ïîñòó­ïàòü. Áîæå­ñò­âåí­íûé Àâãóñò ïîñòà­íî­âèë, ÷òî íå íóæ­íî íè íà÷è­íàòü ñëåä­ñò­âèå ñ ïûòîê, íè ñëèø­êîì íà íèõ ïîëà­ãàòü­ñÿ62. Îá ýòîì æå ãîâî­ðèò­ñÿ è â ïèñü­ìå áîæå­ñò­âåí­íî­ãî Àäðè­à­íà. (1) Ñîäåð­æà­íèå ðåñêðèï­òà òàêî­âî: «Ê ïûò­êàì ðàáîâ ñëå­äó­åò ïðè­ñòó­ïàòü ëèøü òîãäà, êîãäà îáâè­íÿ­å­ìûé âíó­øà­åò ïîäî­çðå­íèå è ïðî­÷èå äîêà­çà­òåëü­ñòâà â òàêîé ñòå­ïå­íè óëè­÷à­þò åãî â ïðå­ñòóï­ëå­íèè, ÷òî íåäî­ñòàþ­ùèì ïðåä­ñòàâ­ëÿ­åò­ñÿ òîëü­êî ïðè­çíà­íèå ðàáîâ». (2) Ñõîä­íûì îáðà­çîì áîæå­ñò­âåí­íûé Àäðè­àí ïîñòà­íî­âèë â ðåñêðèï­òå Êëàâ­äèþ Êâàð­òè­íó ïðåä­ïè­ñû­âàþ­ùåì, ÷òîáû ñëåä­ñò­âèå íà÷è­íà­ëîñü áû ñ ëèöà íàè­áî­ëåå ïîäî­çðè­òåëü­íî­ãî îò êîòî­ðî­ãî, ïî ìíå­íèþ ñóäüè, ëåã­÷å äîáèòü­ñÿ ïîêà­çà­íèé. (3)  ðåñêðèï­òå áîæå­ñò­âåí­íûõ áðà­òüåâ, àäðå­ñî­âàí­íîì Ëóöèþ Òèáå­ðè­à­íó, îáú­ÿâ­ëå­íî, ÷òî íå ñëå­äó­åò âûçû­âàòü íà ïûòî÷­íûé äîïðîñ òåõ, êîãî ïðè­âåë èç ñâî­åãî äîìà îáâè­íè­òåëü, è íå íàäî ÷åðåñ­÷óð äîâå­ðÿòü (ïîêà­çà­íè­ÿì) ïðè­âëå­÷åí­íîé (èì æåí­ùè­íû), êîòî­ðàÿ, êàê ãîâî­ðÿò, áûëà ëþáè­ìîé äî÷å­ðüþ äëÿ îáî­èõ ðîäè­òå­ëåé63. (4) Îíè òàê­æå îòâå­òè­ëè Êîð­íå­ëèþ Ïðî­êó­ëó, ÷òî íå íóæ­íî îòíî­ñèòü­ñÿ ñ äîâå­ðè­åì ê îáâè­íÿ­å­ìî­ìó íà îñíî­âà­íèè ïûòî÷­íî­ãî äîïðî­ñà îäíî­ãî-åäèí­ñò­âåí­íî­ãî ðàáà, à íàäî èññëå­äî­âàòü âñå äîêà­çà­òåëü­ñòâà ïî äåëó. (5) Áîæå­ñò­âåí­íûé Àíòî­íèí è áîæå­ñò­âåí­íûé Àäðè­àí ïîñòà­íî­âè­ëè â ðåñêðèï­òå ê Ñåí­íèþ Ñàáè­íó, ÷òî â ñëó­÷àå ïîñòóï­ëå­íèÿ äîíî­ñà íà ðàáîâ, ïîõè­ùàâ­øèõ çîëî­òî è ñåðåá­ðî âìå­ñòå ñ ãîñ­ïî­äè­íîì, íåëü­çÿ äîïðà­øè­âàòü ðàáîâ î ãîñ­ïî­äèíå. È äàæå åñëè îíè äîíå­ñóò (íà ãîñ­ïî­äè­íà) ÷òî-íèáóäü åùå, ýòî íå äîëæ­íî åìó ïîâðåäèòü. (6)  ðåñêðèï­òå Ëåëè­à­íó Ëîí­ãè­íó áîæå­ñò­âåí­íûå áðà­òüÿ íàïè­ñà­ëè, ÷òî ïðè ðàñ­ñëå­äî­âà­íèè äåë î íàñëåä­ñòâå íå ñëå­äó­åò ïîä­âåð­ãàòü ïûòî÷­íî­ìó äîïðî­ñó ðàáà íàñëåä­íè­êîâ äàæå â ñëó­÷àå (êàêî­ãî-íèáóäü) ïîäî­çðå­íèÿ, ïîñêîëü­êó ñ÷è­òà­åò­ñÿ, ÷òî íàñëåä­íèê â ñèëó àêòà âîîá­ðà­æàå­ìîé ïðî­äà­æè64 (óæå) ïðè­îá­ðåë ñîá­ñò­âåí­íîñòü íà ýòî­ãî ðàáà. (7) ( ðåñêðèï­òàõ ïðèí­öåï­ñîâ) íåîä­íî­êðàò­íî óêà­çû­âà­ëîñü, ÷òî â äåëå î ãðàæ­äà­íàõ ìóíè­öè­ïèÿ ìîæ­íî ïîä­âåð­ãàòü ìóíè­öè­ïàëü­íî­ãî ðàáà ïûò­êàì, ïîñêîëü­êó îí ïðè­íàä­ëå­æèò íå ýòèì (ãðàæ­äà­íàì), à ãîðîä­ñêîé îáùèíå. Òî æå ñëå­äó­åò ñêà­çàòü è î ðàáàõ (ëþáîé) êîð­ïî­ðà­öèè, ïîñêîëü­êó îíè ÿâëÿ­þò­ñÿ íå ðàáà­ìè åå ìíî­ãî­÷èñ­ëåí­íûõ ÷ëå­íîâ, à åå ñàìîé. (8) Åñëè ðàá ïðè­íàä­ëå­æèò ìíå âñëåä­ñò­âèå äîá­ðî­ñî­âåñò­íî­ãî çàáëóæ­äå­íèÿ è, ñòà­ëî áûòü, ó ìåíÿ íåò íà íåãî ïðà­âà ñîá­ñò­âåí­íî­ñòè, òî ìîæ­íî ñêà­çàòü, ÷òî íå ñëå­äó­åò òàêî­ãî ðàáà ïîä­âåð­ãàòü ïûò­êå ïî ìîå­ìó äåëó. Òî æå êàñà­åò­ñÿ è ñâî­áîä­íî­ãî ÷åëî­âå­êà, êîòî­ðûé ïðå­áû­âà­åò â ðàá­ñòâå âñëåä­ñò­âèå äîá­ðî­ñî­âåñò­íî­ãî çàáëóæ­äå­íèÿ. (9) ( ïîñòà­íîâ­ëå­íè­ÿõ ïðèí­öåï­ñîâ) áûëî óêà­çà­íî, ÷òî îòïó­ùåí­íè­êà65 íåëü­çÿ ïûòàòü ïî äåëó åãî ïàòðî­íà. (10) Íàø èìïå­ðà­òîð ñî ñâî­èì áîæå­ñò­âåí­íûì îòöîì óêà­çà­ëè â ðåñêðèï­òå, ÷òî íåëü­çÿ ïðè­âëå­êàòü ê ïûò­êå áðà­òà ïðî­òèâ áðà­òà, äîáà­âèâ, ÷òî íå ñëå­äó­åò ïðè­ìå­íÿòü ïûò­êó ïðî­òèâ òåõ, êîãî íåëü­çÿ âîïðå­êè èõ âîëå çàñòà­âèòü äàâàòü ñâèäå­òåëü­ñêèå ïîêà­çà­íèÿ (íà ñóäå). (11) Áîæå­ñò­âåí­íûé Òðà­ÿí â ðåñêðèï­òå Ñåð­íèþ Êâàð­òó óêà­çàë, ÷òî ðàáà ìóæà ìîæ­íî ïîä­âåð­ãàòü ïûò­êå ïî äåëó åãî æåíû. (12) Òàê­æå â ðåñêðèï­òå Ìóì­ìèþ Ëîëè­à­íó îí ïîñòà­íî­âèë, ÷òî ðàáîâ îñóæ­äåí­íî­ãî ìîæ­íî ïîä­âåðã­íóòü ïûò­êå ïî åãî äåëó, ïîñêîëü­êó îíè åìó óæå íå ïðè­íàä­ëå­æàò. (13) Áîæå­ñò­âåí­íûé Ïèé ïîñòà­íî­âèë, ÷òî åñëè ðàá áûë îòïó­ùåí íà âîëþ äëÿ òîãî, ÷òîáû åãî íåëü­çÿ áûëî ïûòàòü ïî äåëó õîçÿ­è­íà, åãî ìîæ­íî ïîä­âåðã­íóòü ïûò­êàì (ïî ýòî­ìó äåëó)66. (14) Áîæå­ñò­âåí­íûå áðà­òüÿ ïîñòà­íî­âè­ëè, ÷òî ìîæ­íî ïî äåëó õîçÿ­è­íà ïûòàòü ðàáà, êîòî­ðûé áûë îò÷óæ­äåí íà âðå­ìÿ äîçíà­íèÿ, õîòÿ áû ïîòîì îí è áûë ê íåìó îáðàò­íî âîç­âðà­ùåí. (15) Åñëè áóäåò ñêà­çà­íî, ÷òî ïîêóï­êà (ðàáà) íå èìå­åò çàêîí­íîé ñèëû, åãî ìîæ­íî ïîä­âåðã­íóòü ïûò­êå ïî äåëó õîçÿ­è­íà íå ïðåæ­äå, ÷åì áóäåò äîêà­çà­íî, ÷òî ïðî­äà­æà (ýòî­ãî ðàáà) íå èìå­ëà çàêîí­íîé ñèëû. Òàê ïîñòà­íî­âè­ëè íàø èìïå­ðà­òîð ñî ñâî­èì áîæå­ñò­âåí­íûì îòöîì. (16) Ñåâåð òàê­æå ïðåä­ïè­ñàë â ñâî­åì ðåñêðèï­òå Ñïè­öèþ Àíòè­ãî­íó ñëå­äóþ­ùåå: «Íåëü­çÿ ïðè­ìå­íÿòü ïûòî÷­íûé äîïðîñ ðàáîâ (äëÿ ïîëó­÷å­íèÿ ïîêà­çà­íèé) ïðî­òèâ ãîñ­ïîä, à åñëè ýòî âñå æå ñëó­÷è­ëîñü, ýòè ïîêà­çà­íèÿ íå äîëæ­íû âîçäåé­ñò­âî­âàòü íà ðåøå­íèå òîãî, êòî âûíî­ñèò ïðè­ãî­âîð. Ñòà­ëî áûòü, äîíî­ñû ðàáîâ íà ãîñ­ïîä è ïîäàâ­íî íå ñëå­äó­åò ïðè­íè­ìàòü». (17) Áîæå­ñò­âåí­íûé Ñåâåð ðåñêðèï­òîì ïîñòà­íî­âèë, ÷òî íå ñòî­èò äîâå­ðÿòü îáâè­íÿ­å­ìûì, ïðè­çíàþ­ùèì­ñÿ â ñîâåð­øå­íèè ðàñ­ñëå­äó­å­ìûõ ïðå­ñòóï­ëå­íèé, åñëè â ðàñ­ïî­ðÿ­æå­íèè äîá­ðî­ñî­âåñò­íî­ãî ñóäüè íåò íèêà­êèõ (èíûõ) ïîä­òâåð­æäå­íèé (èõ âèíû). (18) Êîãäà íåêòî áûë ãîòîâ çàïëà­òèòü öåíó ðàáà, ÷òîáû òîãî ïûòà­ëè ïðî­òèâ (åãî) õîçÿ­è­íà, íàø èìïå­ðà­òîð ñî ñâî­èì îòöîì íå äîïó­ñòè­ëè ýòî­ãî. (19) Áîæå­ñò­âåí­íûé Òðà­ÿí ïîñòà­íî­âèë â ñâî­åì ðåñêðèï­òå, ÷òî åñëè ðàáîâ ïîä­âåðã­ëè ïûò­êàì êàê ñîó÷àñò­íè­êîâ ïðå­ñòóï­ëå­íèÿ è ñðå­äè èõ ïîêà­çà­íèé îêà­çà­ëîñü ÷òî-ëèáî ïðî­òèâ (èõ) ãîñ­ïî­äè­íà, òî ïðè­ãî­âîð åìó ñëå­äó­åò âûíå­ñòè â çàâè­ñè­ìî­ñòè îò õàðàê­òå­ðà äåëà. Èç ýòî­ãî ðåñêðèï­òà ñëå­äó­åò, ÷òî ïîêà­çà­íèÿ ðàáîâ ìîãóò ïðè­÷è­íÿòü âðåä (èõ) ãîñ­ïî­äàì. Îäíà­êî áîëåå ïîçä­íèå ïîñòà­íîâ­ëå­íèÿ äåìîí­ñòðè­ðó­þò îòõîä îò (ïîëî­æå­íèé) ýòî­ãî ðåñêðèï­òà. (20)  äåëå, êàñàþ­ùåì­ñÿ (ïîñòóï­ëå­íèÿ) íàëî­ãîâ, êîòî­ðûå, íåñî­ìíåí­íî, ÿâëÿ­þò­ñÿ ñòà­íî­âîé æèëîé ãîñóäàð­ñòâà, ïóñòü îñî­çíà­íèå îïàñ­íî­ñòè (ñâî­åãî ïîëî­æå­íèÿ) òàê­æå îïðå­äå­ëÿ­åò ïîêà­çà­íèå ðàáà; âåäü ðàáó, ñîó÷àñò­íè­êó îáìà­íà (êàç­íû), óãðî­æà­åò ñåðü­åç­íîå óãî­ëîâ­íîå íàêà­çà­íèå.

2210 (48. 18. 1. 21—22) Òîò, êîìó äîâåäåò­ñÿ ïðî­âî­äèòü ïûòî÷­íûé äîïðîñ, íå äîë­æåí ñïðà­øè­âàòü ïðÿ­ìî, íå Ëóöèé ëè Òèöèé ñîâåð­øèë óáèé­ñòâî. Íóæ­íî ñïðà­øè­âàòü â îáùåé ôîð­ìå, êòî ýòî ñäå­ëàë. Âåäü ÿñíî, ÷òî â ïðî­òèâ­íîì ñëó­÷àå (äîïðà­øè­âàþ­ùèé) ñêî­ðåå ïîä­ñêà­çû­âà­åò (îòâåò), ÷åì âûÿñ­íÿ­åò (èñòè­íó). Òàê ïîñòà­íî­âèë â ñâî­åì ðåñêðèï­òå áîæå­ñò­âåí­íûé Òðà­ÿí. (22) Áîæå­ñò­âåí­íûé Àäðè­àí â ðåñêðèï­òå Êàëü­ïó­ðèþ Öåëå­ðè­à­íó ïîñòà­íî­âèë äîñëîâ­íî ñëå­äóþ­ùåå: «Ìîæ­íî äîïðà­øè­âàòü ðàáà Ïîì­ïåÿ Âàëåí­òà Àãðè­êî­ëó î òîì, ÷òî ñîâåð­øå­íî èì ñàìèì; åñëè æå âî âðå­ìÿ ïûòî÷­íî­ãî äîïðî­ñà ðàá ñêà­æåò áîëü­øå, ÷åì åãî ñïðà­øè­âà­þò, òî ýòî áóäåò óæå äîíîñ îáâè­íÿ­å­ìî­ãî, à íå îïëîø­íîñòü âåäó­ùå­ãî äîïðîñ».

2211 (48. 18. 1. 23—26)  (èìïå­ðà­òîð­ñêèõ) ïîñòà­íîâ­ëå­íè­ÿõ óêà­çû­âà­åò­ñÿ, ÷òî íå âñå­ãäà íóæ­íî ïðè­íè­ìàòü, õîòÿ è íå âñå­ãäà îòâåð­ãàòü, äàí­íûå ïûòî÷­íî­ãî äîïðî­ñà. Âåäü äåëî ýòî íåíà­äåæ­íîå, îïàñ­íîå è ìîãó­ùåå ââå­ñòè â çàáëóæ­äå­íèå.  ñàìîì äåëå, ìíî­ãèå áëà­ãî­äà­ðÿ òåð­ïå­ëè­âî­ñòè èëè ñòîé­êî­ñòè ê ïûò­êàì òàê èõ ïðå­çè­ðà­þò, ÷òî äîáèòü­ñÿ ïðàâ­äû îò òàêèõ ëþäåé íåâîç­ìîæ­íî. Äðó­ãèå æå íàñòîëü­êî íå ñïî­ñîá­íû âëà­äåòü ñîáîé, ÷òî ïðåä­ïî­÷è­òà­þò ñîëãàòü ÷òî óãîä­íî, ëèøü áû íå òåð­ïåòü ïûòîê, è, áûâà­åò, äàþò ëþáûå ïðè­çíà­íèÿ, îáâè­íÿÿ íå òîëü­êî ñåáÿ, íî åùå è äðó­ãèõ. (24) Êðî­ìå òîãî, íå ñëå­äó­åò ïîëà­ãàòü­ñÿ íà ïûòî÷­íûé äîïðîñ âðà­ãîâ (îáâè­íÿ­å­ìî­ãî), ïîñêîëü­êó îíè ëåã­êî âîç­âî­äÿò ïîêëåï. Îäíà­êî íàäî íå ïðî­ñòî îòêà­çû­âàòü­ñÿ — ïîä ïðåä­ëî­ãîì âðàæ­äû (ìåæ­äó çàìå­øàí­íû­ìè) — îò äîâå­ðèÿ ê ïûòî÷­íî­ìó äîïðî­ñó, (25) íî òîëü­êî çàâåð­øèâ ðàñ­ñëå­äî­âà­íèå äåëà, ïîëà­ãàòü­ñÿ èëè íå ïîëà­ãàòü­ñÿ (íà ïîëó­÷åí­íûå ïîêà­çà­íèÿ). (26)  íåêî­òî­ðûõ ðåñêðèï­òàõ ãîâî­ðèò­ñÿ, ÷òî êîãäà êòî-ëèáî âûäà­åò ðàç­áîé­íè­êîâ, íå ñëå­äó­åò äîâå­ðÿòü ïîêà­çà­íè­ÿì ïîñëåä­íèõ ïðî­òèâ òåõ, êòî èõ âûäàë. Íî â äðó­ãèõ, áîëåå ïîë­íûõ, óêà­çà­íî, ÷òî íå áåç­îãî­âî­ðî÷­íî ñëå­äó­åò îòêà­çû­âàòü èì â äîâå­ðèè, êàê ïðè­íÿ­òî ïî îòíî­øå­íèþ ê ïðî­÷èì (îãî­âà­ðè­âàþ­ùèì ñâî­èõ âðà­ãîâ), íî íàäî, çàâåð­øèâ ðàñ­ñëå­äî­âà­íèå äåëà, îïðå­äå­ëèòü, çàñëó­æè­âà­þò ëè ýòè ïîêà­çà­íèÿ äîâå­ðèÿ èëè íåò. Âåäü ìíî­ãèå, ñòðà­øàñü, êàê áû èõ íå íàçâà­ëè ïîé­ìàí­íûå (ñîîáù­íè­êè), íåðåä­êî ñàìè (çàðà­íåå) èõ âûäà­þò, ðàçó­ìå­åò­ñÿ, ñòðå­ìÿñü îáåñ­ïå­÷èòü ñåáå áåç­íà­êà­çàí­íîñòü, ïîòî­ìó ÷òî íåò áîëü­øî­ãî äîâå­ðèÿ ê ïîêà­çà­íè­ÿì òåõ, êòî äîíî­ñèò íà âûäàâ­øå­ãî. Îäíà­êî íå ñëå­äó­åò íè ïðå­äî­ñòàâ­ëÿòü áåç­íà­êà­çàí­íîñòü âñåì ïîä­ðÿä çà ïðå­äà­òåëü­ñòâà òàêî­ãî ðîäà, íè ïðå­íå­áðå­ãàòü îáú­ÿñ­íå­íè­ÿ­ìè òåõ, êòî ãîâî­ðèò, ÷òî îáâè­íå­íèå íà íèõ âîç­âåäå­íî â îòìåñò­êó çà ñîá­ñò­âåí­íûé èõ äîíîñ67. Èáî íåëü­çÿ (çàðà­íåå) ñ÷è­òàòü íåñî­ñòî­ÿ­òåëü­íûì èõ óòâåð­æäå­íèå, ÷òî îíè îáî­ëãà­íû è îêëå­âå­òà­íû.

2212 (48. 18. 1. 27) Åñëè êòî-ëèáî áåç âñÿ­êî­ãî ïðè­íóæ­äå­íèÿ ïðè­çíà­åò­ñÿ â ïðå­ñòóï­ëå­íèè, åìó íå âñå­ãäà ñëå­äó­åò âåðèòü. Âåäü áûâà­åò, ÷òî íà ñåáÿ äîíî­ñÿò èç ñòðà­õà èëè ïî èíîé ïðè­÷èíå. Ñóùå­ñò­âó­åò ïèñü­ìî áîæå­ñò­âåí­íûõ áðà­òüåâ ê Âîêî­íèþ Ñàê­ñå, â êîòî­ðîì áûëî óêà­çà­íî, ÷òî ñëå­äó­åò îñâî­áîæ­äàòü ïðè­çíàâ­øå­ãî ñåáÿ âèíîâ­íûì, åñëè ïîñëå îñóæ­äå­íèÿ âûÿñ­íè­ëîñü, ÷òî îí íå âèíî­âàò. Äîñëîâ­íîå ñîäåð­æà­íèå ïèñü­ìà òàêî­âî: «Äðà­æàé­øèé Ñàê­ñà, â îòíî­øå­íèè îñóæ­äåí­íî­ãî òîáîþ ðàáà Ïðè­ìè­òè­âà, êîòî­ðûé áûë çàïî­äî­çðåí â òîì, ÷òî îí íàãî­âî­ðèë íà ñåáÿ, ïðè­äó­ìàâ óáèé­ñòâî, èç ñòðà­õà, êàê áû åãî íå âåð­íó­ëè ãîñ­ïî­äè­íó, è (ïî òîé æå ïðè­÷èíå) óïîð­ñò­âî­âàë â (ýòèõ) ëîæ­íûõ ïîêà­çà­íè­ÿõ, òû ïîñòó­ïèë áëà­ãî­ðà­çóì­íî è èñêëþ­÷è­òåëü­íî ãóìàí­íî, ðåøèâ äîïðî­ñèòü åãî ïîä ïûò­êîé íàñ÷åò åãî ñîîáù­íè­êîâ, òàê­æå âûìûø­ëåí­íûõ, ÷òîáû äîáèòü­ñÿ îò íåãî áîëåå ïðàâ­äè­âûõ ïîêà­çà­íèé, ÷åì äàí­íûå èì ïðî­òèâ ñåáÿ ñàìî­ãî. Òâîå ñòîëü ðàçóì­íîå ðåøå­íèå ïðè­íÿ­òî íå íàïðàñ­íî, ïîñêîëü­êó áëà­ãî­äà­ðÿ ïûò­êàì óñòà­íîâ­ëå­íî, ÷òî ó íåãî íå áûëî òåõ ñîîáù­íè­êîâ è ñàì îí çðÿ âîç­âåë íà ñåáÿ ïîêëåï. Âñëåä­ñò­âèå ýòî­ãî òû ìîæåøü îòìå­íèòü (ñâîé) ïðè­ãî­âîð è ïðè­êà­çàòü ÷åðåç (ñâî­èõ) ñëó­æà­ùèõ ïðî­äàòü (Ïðè­ìè­òè­âà) ñ óñëî­âè­åì íèêî­ãäà íå âîç­âðà­ùàòü ïîä âëàñòü (áûâ­øå­ãî) ãîñ­ïî­äè­íà. Ìû íå ñîìíå­âà­åì­ñÿ, ÷òî ïîñëåä­íèé, ïîëó­÷èâ ïîêóï­íóþ öåíó, îõîò­íî ðàñ­ñòà­íåò­ñÿ ñ òàêèì ðàáîì».  ýòîì ïèñü­ìå óêà­çû­âà­åò­ñÿ, ÷òî åñëè îñóæ­äåí­íûé ðàá áûë áû âîñ­ñòà­íîâ­ëåí (â ïðåæ­íåì ñîñòî­ÿ­íèè), îí ïðè­íàä­ëå­æàë áû òîìó, êîìó ïðè­íàä­ëå­æàë ïðåæ­äå, ÷åì áûë îñóæ­äåí. Íî ïðå­çèä ïðî­âèí­öèè íå ìîæåò âîñ­ñòà­íî­âèòü (â ïðåæ­íåì ñîñòî­ÿ­íèè) òîãî, êòî èì îñóæ­äåí, òàê êàê îí íå èìå­åò ïðà­âà îòìå­íèòü ñâîé ïðè­ãî­âîð (äàæå) â äåíåæ­íîé òÿæ­áå. ×òî æå èç ýòî­ãî ñëå­äó­åò? Ñëå­äó­åò, ÷òî â ñëó­÷àå óñòà­íîâ­ëå­íèÿ íåâè­íîâ­íî­ñòè ëèöà, ñ÷è­òàâ­øå­ãî­ñÿ âèíî­âà­òûì, ïðå­çèä äîë­æåí íàïè­ñàòü ïðèí­öåï­ñó.

(De quaes­tio­ni­bus)

2209 (48. 18. 1 pr. — 20) In cri­mi­ni­bus eruen­dis quaes­tio ad­hi­be­ri so­let. sed quan­do vel qua­te­nus id fa­cien­dum sit, vi­dea­mus. et non es­se a tor­men­tis in­ci­pien­dum et di­vus Augus­tus consti­tuit ne­que adeo fi­dem quaes­tio­ni ad­hi­ben­dam, sed et epis­tu­la di­vi Had­ria­ni ad Sen­nium Sa­bi­num con­ti­ne­tur. (1) Ver­ba rescrip­ti ita se ha­bent: «Ad tor­men­ta ser­vo­rum ita de­mum ve­ni­ri opor­tet, cum sus­pec­tus est reus et aliis ar­gu­men­tis ita pro­ba­tio­ni ad­mo­ve­tur, ut so­la con­fes­sio ser­vo­rum dees­se vi­dea­tur». (2) Idem di­vus Had­ria­nus Clau­dio Quar­ti­no rescrip­sit: quo rescrip­to il­lud expres­sit a sus­pec­tis­si­mo in­ci­pien­dum et a quo fa­cil­li­me pos­se ve­runt sci­re iudex cre­di­de­rit. (3) Ad quaes­tio­nem non es­se pro­vo­can­dos eos, quos ac­cu­sa­tor de do­mo sua pro­du­xit, nec fa­ci­le cre­den­dum su­biec­tam eam, quam am­bo pa­ren­tes di­cun­tur ca­ram fi­liam ha­buis­se, rescrip­to di­vo­rum frat­rum ad Lu­cium Ti­be­ria­num emis­sa dec­la­ra­tur. (4) Idem Cor­ne­lio Pro­cu­lo rescrip­se­runt non uti­que in ser­vi uni­us quaes­tio­ne fi­dem rei consti­tuen­dam, sed ar­gu­men­tis cau­sam exa­mi­nan­dam. (5) Di­vus An­to­ni­nus, et di­vus Had­ria­nus Sen­nio Sa­bi­no, rescrip­se­runt, cum ser­vi pa­ri­ter cum do­mi­no aurum et ar­gen­tum ex­por­tas­se di­ce­ren­tur, non es­se de do­mi­no in­ter­ro­gan­dos: ne qui­dem, si ultro ali­quid di­xe­rint, obes­se hoc do­mi­no. (6) Di­vi frat­res Le­lia­no Lon­gi­no rescrip­se­runt de ser­vo he­re­dum non es­se ha­ben­dam quaes­tio­nem in res he­re­di­ta­rias, quam­vis sus­pec­tum fuis­set, quod ima­gi­na­ria ven­di­tio­ne do­mi­nium in eo quae­sis­se he­res vi­de­re­tur. (7) Ser­vum mu­ni­ci­pum pos­se in ca­put ci­vium tor­que­ri sae­pis­si­me rescrip­tum est, quia non sit il­lo­rum ser­vus, sed rei pub­li­cae, idem­que in ce­te­ris ser­vis cor­po­rum di­cen­dum est: nec enim plu­rium ser­vus vi­de­tur, sed cor­po­ris. (8) Si ser­vus bo­na fi­de mi­hi ser­viat, etiam­si do­mi­nium in eo non ha­bui, po­test di­ci tor­que­ri eum in ca­put meum non de­be­re. idem est et in li­be­ro ho­mi­ne, qui bo­na fi­de ser­vit. (9) Sed nec li­ber­tum tor­que­ri in pat­ro­ni ca­put consti­tu­tum est. (10) Nec frat­rem qui­dem in frat­ris im­pe­ra­tor nos­ter cum di­vo pat­re suo rescrip­sit, ad­di­ta ra­tio­ne, quod in eum, in quem quis in­vi­tus tes­ti­mo­nium di­ce­re non co­gi­tur, in eum nec tor­que­ri de­bet. (11) Ser­vum ma­ri­ti in ca­put uxo­ris pos­se tor­que­ri di­vus Tra­ianus Ser­nio Quar­to rescrip­sit. (12) Idem Mum­mio Lol­lia­no rescrip­sit dam­na­ti ser­vos, quia de­sie­runt es­se ip­sius, pos­se in eum tor­que­ri. (13) Si ser­vus ad hoc erit ma­nu­mis­sus, ne tor­quea­tur dum­mo­do in ca­put do­mi­ni non tor­quea­tur, pos­se eum tor­que­ri di­vus Pius rescrip­sit. (14) Sed et eum, qui cog­ni­tio­nis sus­cep­tae tem­po­re alie­nus fuit, li­cet pos­tea rei sit ef­fec­tus, tor­que­ri in ca­put pos­se di­vi frat­res rescrip­se­runt. (15) Si quis di­ca­tur nul­lo iure emptus non pri­us tor­que­ri po­te­rit, quam si consti­te­rit ven­di­tio­nem non va­luis­se: et ita im­pe­ra­tor nos­ter cum di­vo pat­re suo rescrip­sit. (16) Item Se­ve­rus Spi­cio An­ti­go­no ita rescrip­sit: «Cum quaes­tio de ser­vis contra do­mi­nos ne­que ha­be­ri de­beat ne­que, si fac­ta sit, dic­tu­ri sen­ten­tiam con­si­lium instruat: mul­to mi­nus in­di­cia ser­vo­rum contra do­mi­nos ad­mit­ten­da sunt». (17) Di­vus Se­ve­rus rescrip­sit con­fes­sio­nes reo­rum pro explo­ra­tis fa­ci­no­ri­bus ha­be­ri non opor­te­re, si nul­la pro­ba­tio re­li­gio­nem cog­nos­cen­tis instruat. (18) Cum qui­dam de­po­ne­re pre­tium ser­vi pa­ra­tus es­set, ut ser­vus tor­que­re­tur contra do­mi­num, im­pe­ra­tor nos­ter cum di­vo pat­re suo id non ad­mi­se­runt. (19) Si ser­vi qua­si sce­le­ris par­ti­ci­pes in se tor­quean­tur de­que do­mi­no ali­quid fue­rint con­fes­si apud iudi­cem: prout cau­sa exe­ge­rit, ita pro­nun­tia­re eum de­be­re di­vus Tra­ianus rescrip­sit. quo rescrip­to os­ten­di­tur gra­va­ri do­mi­nos con­fes­sio­ne ser­vo­rum. sed ab hoc rescrip­to re­ces­sum consti­tu­tio­nes pos­te­rio­res os­ten­dunt. (20) In cau­sa tri­bu­to­rum, in qui­bus es­se rei pub­li­cae ner­vos ne­mi­ni du­bium est, pe­ri­cu­li quo­que ra­tio, quod ser­vo frau­dis conscio ca­pi­ta­lem poe­nam de­nun­tiat, eius­dem pro­fes­sio­nem exstruat.

2210 (48. 18. 1. 21—22) Qui quaes­tio­nem ha­bi­tu­rus est, non de­bet spe­cia­li­ter in­ter­ro­ga­re, an Lu­cius Ti­tius ho­mi­ci­dium fe­ce­rit, sed ge­ne­ra­li­ter, quis id fe­ce­rit: al­te­rum enim ma­gis sug­ge­ren­tis quam re­qui­ren­tis vi­de­tur. et ita di­vus Tra­ianus rescrip­sit. (22) Di­vus Had­ria­nus Cal­pur­nio Ce­le­ria­no in haec ver­ba rescrip­sit: «Ag­ri­co­la Pom­pei Va­len­tis ser­vus de se po­test in­ter­ro­ga­ri. si, dum quaes­tio ha­be­tur, ampli­us di­xe­rit, rei fue­rit in­di­cium, non in­ter­ro­ga­tio­nis cul­pa».

2211 (48. 18. 1. 23—26) Quaes­tio­ni fi­dem non sem­per nec ta­men num­quam ha­ben­dam consti­tu­tio­ni­bus dec­la­ra­tur: ete­nim res est fra­gi­lis et pe­ri­cu­lo­sa et quae ve­ri­ta­tem fal­lat. nam ple­ri­que pa­tien­tia si­ve du­ri­tia tor­men­to­rum ita tor­men­ta con­tem­nunt, ut expri­mi eis ve­ri­tas nul­lo mo­do pos­sit: alii tan­ta sunt in­pa­tien­tia, ut quod­vis men­ti­ri quam pa­ti tor­men­ta ve­lint: ita fit, ut etiam va­rio mo­do fa­tean­tur, ut non tan­tum se, ve­rum etiam alios cri­mi­nen­tur. (24) Prae­te­rea ini­mi­co­rum quaes­tio­ni fi­des ha­be­ri non de­bet, quia fa­ci­le men­tiun­tur. nec ta­men sub prae­tex­ta ini­mi­ci­tia­rum det­ra­hen­da erit fi­des quaes­tio­nis, (25) cau­sa­que cog­ni­ta ha­ben­da fi­des aut non ha­ben­da. (26) Cum quis lat­ro­nes tra­di­dit, qui­bus­dam rescrip­tis con­ti­ne­tur non de­be­re fi­dem ha­be­ri eis in eos, qui eos tra­di­de­runt: qui­bus­dam ve­ro, quae sunt ple­nio­ra, hoc ca­ve­tur, ut ne­que destric­te non ha­bea­tur, ut in ce­te­ro­rum per­so­na so­let, sed cau­sa cog­ni­ta aes­ti­me­tur, ha­ben­da fi­des sit nec ne ple­ri­que enim, dum me­tuunt, ne for­te adpre­hen­si eos no­mi­nent, pro­de­re eos so­lent, sci­li­cet im­pu­ni­ta­tem si­bi cap­tan­tes, quia non fa­ci­le eis in­di­can­ti­bus pro­di­to­res suos cre­di­tur. sed ne­que pas­sim im­pu­ni­tas eis per hui­us­mo­di pro­di­tio­nes con­ce­den­da est, ne­que transmit­ten­da al­le­ga­tio di­cen­tium id­cir­co se one­ra­tos, quod eos ip­si tra­di­dis­sent: ne­que enim in­va­li­dum ar­gu­men­tum ha­be­ri de­bet men­da­cii si­ve ca­lum­niae in se instruc­tae.

2212 (48. 18. 1. 27) Si quis ultro de ma­le­fi­cio fa­tea­tur, non sem­per ei fi­des ha­ben­da est: non­num­quam enim aut me­tu aut qua alia de cau­sa in se con­fi­ten­tur. et ex­tat epis­tu­la di­vo­rum frat­rum ad Vo­co­nium Sa­xam, qua con­ti­ne­tur li­be­ran­dum eum, qui in se fue­rat con­fes­sus, cui­us post dam­na­tio­nem de in­no­cen­tia consti­tis­set cui­us ver­ba haec sunt: «Pru­den­ter et eg­re­gia ra­tio­ne hu­ma­ni­ta­tis, Sa­xa ca­ris­si­me, Pri­mi­ti­vum ser­vum, qui ho­mi­ci­dium in se con­fin­ge­re me­tu ad do­mi­num re­ver­ten­di sus­pec­tus es­set, per­se­ve­ran­tem fal­sa de­monstra­tio­ne dam­nas­ti quae­si­tu­rus de consciis, quos aeque ha­be­re se com­men­ti­tus fue­rat ut ad cer­tio­rem ip­sius de se con­fes­sio­nem per­ve­ni­res. nec frustra fuit tam pru­dens con­si­lium tuum, cum in tor­men­tis consti­te­rit ne­que il­los ei conscios fuis­se et ip­sum de se te­me­re com­men­tum. po­tes ita­que dec­re­ti gra­tiam fa­ce­re et eum per of­fi­cium distra­hi iube­re, con­di­cio­ne ad­di­ta, ne um­quam in po­tes­ta­tem do­mi­ni re­ver­ta­tur, quem pre­tio re­cep­to cer­tum ha­be­mus li­ben­ter ta­li ser­vo ca­ri­tu­rum». hac epis­tu­la sig­ni­fi­ca­tur, qua­si ser­vus dam­na­tus, si fuis­set res­ti­tu­tus, ad eum per­ti­ne­bit, cui­us fuis­set, an­te­quam dam­ne­tur. sed prae­ses pro­vin­ciae eum quem dam­na­vit res­ti­tue­re non po­test, cum nec pe­cu­nia­riam sen­ten­tiam suam re­vo­ca­re pos­sit. quid igi­tur? prin­ci­pi eum scri­be­re opor­tet, si quan­do ei, qui no­cens vi­de­ba­tur, pos­tea ra­tio in­no­cen­tiae consti­tit.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 61Ïî ìíå­íèþ Î. Ëåíå­ëÿ, ýòîò ðàçäåë ñâÿ­çàí ñ òðàê­òîâ­êîé êàêî­ãî-ëèáî êîí­êðåò­íî­ãî çàêî­íà (âîç­ìîæ­íî, çàêî­íà Àâãó­ñòà î ïðå­ëþ­áî­äå­ÿ­íè­ÿõ (Lex Julia de adul­te­riis) èçäàí­íî­ãî â 18 ã. äî í. ý.).
  • 62Ñð. 48. 18. 8.
  • 63Íå ÿñíî, êòî çäåñü èìå­åò­ñÿ â âèäó, ìîæåò áûòü, äî÷ü îáâè­íè­òå­ëÿ, ïðè­æè­òàÿ îò åãî ðàáû­íè?
  • 64Èìå­åò­ñÿ â âèäó ìàí­öè­ïà­òîð­íîå çàâå­ùà­íèå. Ñì. Ulp., Fragm. XX, 1—2, 9.
  • 65Âîç­ìîæ­íî, èìå­þò­ñÿ â âèäó êàòå­ãî­ðèè ëàòè­íîâ-þíè­à­íîâ èëè ïåðå­ãðè­íîâ-äåäè­òè­öè­åâ, íå îáëà­äàâ­øèõ ïðà­âà­ìè ðèì­ñêî­ãî ãðàæ­äàí­ñòâà. Ñì. Gai­us, Inst. I, 12—24; III, 56—58.
  • 66Cp. Paul, Sent. V. 16, 9; Coll. 4. 12. 8.
  • 67Cp. Paul., Sent. V. 16. 10.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1364004413 1364004421 1364004423 1392100031 1392100032 1392100033