История Рима от основания города

Книга II, гл. 59

59. ni­hil eorum Volsci nes­cie­bant insta­bantque eo ma­gis spe­ran­tes idem cer­ta­men ani­mo­rum ad­ver­sus Ap­pium ha­bi­tu­rum exer­ci­tum Ro­ma­num, quod ad­ver­sus Fa­bium con­su­lem ha­buis­set. [2] ce­te­rum mul­to Ap­pio quam Fa­bio vio­len­tior fuit; non enim vin­ce­re tan­tum no­luit, ut Fa­bia­nus exer­ci­tus, sed vin­ci vo­luit. pro­duc­tus in aciem tur­pi fu­ga pe­tit castra nec an­te res­ti­tit, quam sig­na in­fe­ren­tem Volscum mu­ni­men­tis vi­dit foe­dam­que extre­mi ag­mi­nis cae­dem. [3] tum expres­sa vis ad pug­nan­dum, ut vic­tor iam a val­lo sub­mo­ve­re­tur hos­tis, sa­tis ta­men ap­pa­re­ret ca­pi tan­tum castra mi­li­tem Ro­ma­num no­luis­se, ali­bi gau­de­re sua cla­de at­que ig­no­mi­nia. [4] qui­bus ni­hil infrac­tus fe­rox Ap­pii ani­mus cum in­su­per sae­vi­re vel­let con­tio­nem­que ad­vo­ca­ret, con­cur­runt ad eum le­ga­ti tri­bu­ni­que mo­nen­tes, ne ubi­que ex­pe­ri­ri vel­let im­pe­rium, cui­us vis om­nis in con­sen­su oboe­dien­tium es­set. [5] ne­ga­re vul­go mi­li­tes se ad con­tio­nem itu­ros, pas­sim­que exau­di­ri vo­ces pos­tu­lan­tium, ut castra ex Volsco ag­ro mo­vean­tur. hos­tem vic­to­rem pau­lo an­te pro­pe in por­tis ac val­lo fuis­se, in­gen­tis­que ma­li non sus­pi­cio­nem mo­do sed aper­tam spe­ciem ob­ver­sa­ri an­te ocu­los.

[6] vic­tus tan­dem, quan­do qui­dem ni­hil prae­ter tem­pus no­xae luc­ra­ren­tur, re­mis­sa con­tio­ne iter in in­se­quen­tem diem pro­nun­tia­ri cum ius­sis­set, pri­ma lu­ce clas­si­co sig­num pro­fec­tio­nis de­dit. [7] cum ma­xi­me ag­men e castris expli­ca­re­tur, Volsci, ut eodem sig­no ex­ci­ta­ti, no­vis­si­mos ado­riun­tur. a qui­bus per­la­tus ad pri­mos tu­mul­tus eo pa­vo­re sig­na­que et or­di­nes tur­ba­vit, ut ne­que im­pe­ria exau­di­ri ne­que instrui acies pos­set. ne­mo ul­lius ni­si fu­gae me­mor. [8] ita ef­fu­so ag­mi­ne per stra­gem cor­po­rum ar­mo­rum­que eva­se­re, ut pri­us hos­tis de­sis­te­ret se­qui quam Ro­ma­nus fu­ge­re. [9] tan­dem col­lec­tis ex dis­si­pa­to cur­su mi­li­ti­bus con­sul, cum re­vo­can­do ne­qui­quam suos per­se­cu­tus es­set, in pa­ca­to ag­ro castra po­suit; ad­vo­ca­ta­que con­tio­ne in­vec­tus haud fal­so in pro­di­to­rem exer­ci­tum mi­li­ta­ris dis­cip­li­nae, [10] de­ser­to­rem sig­no­rum, ubi sig­na, ubi ar­ma es­sent, sin­gu­los ro­gi­tans, [11] iner­mes mi­li­tes, sig­no amis­so sig­ni­fe­ros, ad hoc cen­tu­rio­nes dup­li­ca­rios­que, qui re­li­que­rant or­di­nes, vir­gis cae­sos se­cu­ri per­cus­sit; ce­te­ra mul­ti­tu­do sor­te de­cu­mus quis­que ad suppli­cium lec­ti.