Ïåðåâîä Ã. ×. Ãóñåéíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1922. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
10. (1) Ïðåäâîäèòåëü âîëüñêîâ, êîòîðûé íå çàãîòîâèë äëÿ ñâîèõ âîèíîâ ïðîâèàíòà, à ïðåäîñòàâèë èì ñàìèì äîáûâàòü åãî êàæäîäíåâíûì ãðàáåæîì ó ìåñòíûõ æèòåëåé, óâèäåâ, ÷òî âàë ðàçîì ëèøèë åãî âñÿêîé âîçìîæíîñòè ïðåäïðèíÿòü ÷òî-ëèáî, ïðèçâàë êîíñóëà è ñêàçàë, ÷òî åñëè ðèìëÿíå ïðèøëè äëÿ ñíÿòèÿ îñàäû, òî îí óâåäåò îòñþäà âîëüñêîâ. (2) Êîíñóë îòâåòèë, ÷òî ïîáåæäåííûì ïîäîáàåò ïðèíèìàòü óñëîâèÿ, à íå âûäâèãàòü èõ è ÷òî, ðàç âîëüñêè òàê ëåãêî ðåøèëèñü íàïàñòü íà ñîþçíèêîâ ðèìñêîãî íàðîäà, óéòè èì îòñþäà òàê æå ïðîñòî íå óäàñòñÿ. (3) Îí âåëèò âûäàòü ïîëêîâîäöà, ñëîæèòü îðóæèå è, ïðèçíàâ ïîðàæåíèå, ïîâèíîâàòüñÿ ïîáåäèòåëþ; à èíà÷å — îñòàíóòñÿ îíè èëè îòñòóïÿò — îí, êàê íåïðèìèðèìûé èõ âðàã, ïðåäïî÷òåò èçâåñòèòü Ðèì î ðàçãðîìå âîëüñêîâ, ÷åì î íåïðî÷íîì ìèðå ñ íèìè. (4) Âîëüñêè ïèòàëè, ïðàâäà, ñëàáóþ íàäåæäó íà ñèëó îðóæèÿ, âåäü íè÷åãî ñ.187 äðóãîãî èì íå îñòàâàëîñü, íî, ê ïðî÷èì íàïàñòÿì, äëÿ ñðàæåíèÿ îíè âûáðàëè íåóäà÷íîå ìåñòî, îñîáî íåóäîáíîå äëÿ áåãñòâà. (5) Êîãäà æå ïîâñþäó íà÷àëàñü ðåçíÿ, âîëüñêè îò áîðüáû ïåðåøëè ê ìîëüáàì, ÷òîáû èì, âûäàâ ïîëêîâîäöà è ñëîæà îðóæèå, ñíÿâ äîñïåõè, ïðîéòè ïîä ÿðìîì è óáðàòüñÿ âîñâîÿñè, íåñÿ áðåìÿ ïîçîðíîãî ïîðàæåíèÿ. Íî âî âðåìÿ ïðèâàëà âîçëå ãîðîäà Òóñêóëà èì, áåçîðóæíûì, ïðèøëîñü èñïûòàòü ñòàðèííóþ íåíàâèñòü òóñêóëàíöåâ è ïîíåñòè íàêàçàíèå, îò êîòîðîãî åäâà ñïàñëèñü òå, êòî ïîòîì ñìîã ñîîáùèòü î ðàçãðîìå. (6) Ðèìñêèé æå ïîëêîâîäåö â Àðäåå, îòðóáèâ ãîëîâû ïîäñòðåêàòåëÿì ñìóòû è îòîáðàâ èõ èìóùåñòâî â êàçíó àðäåÿí, ïðèâåë â ïîðÿäîê äåëà, ðàññòðîåííûå ìÿòåæîì; àðäåÿíå ñ÷èòàëè, ÷òî ýòèì áëàãîäåÿíèåì ðèìñêèé íàðîä çàãëàäèë âèíó çà íåñïðàâåäëèâûé ïðèãîâîð33; à ðèìñêîìó ñåíàòó êàçàëîñü, ÷òî íóæíî åùå ÷òî-òî äëÿ òîãî, ÷òîáû èçãëàäèòü âîñïîìèíàíèÿ îá àë÷íîñòè ðèìëÿí. (7) Êîíñóë âåðíóëñÿ â Ãîðîä ñ òðèóìôîì, âåäÿ ïåðåä êîëåñíèöåé âîæäÿ âîëüñêîâ Êëóèëèÿ è âûñòàâèâ çàõâà÷åííûå â áîþ äîñïåõè, ðàññòàâøèñü ñ êîòîðûìè âðàæåñêîå âîéñêî ïðîøëî ïîä ÿðìîì. (8) Êîíñóë Êâèíêöèé íà ãðàæäàíñêîì ïîïðèùå ñðàâíÿëñÿ ñëàâîþ, ÷òî áûâàåò íåëåãêî, ñ ñâîèì êîëëåãîé, êîòîðûé âåë âîéíó.  çàáîòå î ìèðå è ñïîêîéñòâèè â ãîñóäàðñòâå îí òàê óðàâíîâåñèë ïðàâà íèçøèõ è âûñøèõ, ÷òî ïàòðèöèè ñî÷ëè åãî ñòðîãèì, à ïëåáåè äîñòàòî÷íî êðîòêèì êîíñóëîì. (9) È òðèáóíàì îí ïðîòèâîñòîÿë áîëüøå âëèÿíèåì, ÷åì âñòóïàÿ ñ íèìè â ñòîëêíîâåíèÿ. Ïÿòü êîíñóëüñêèõ ñðîêîâ, ïðîíèêíóòûå îäíîþ çàáîòîé, äà è âñÿ æèçíü, ïðîæèòàÿ êàê ïîäîáàåò êîíñóëó, âíóøàëè ãëóáîêîå ïî÷òåíèå ñêîðåå ê íåìó ñàìîìó, ÷åì ê åãî äîëæíîñòè. Âîò ïî÷åìó ïðè ýòèõ êîíñóëàõ î âîåííûõ òðèáóíàõ âîâñå è íå âñïîìèíàëè. |
10. Volscus imperator, qui ad eam diem non commeatu praeparato sed ex populatione agrorum rapto in diem frumento aluisset militem, postquam saeptus vallo repente inops omnium rerum erat, ad conloquium consule evocato, si solvendae obsidionis causa venerit Romanus, abducturum se inde Volscos ait. [2] adversus ea consul victis condiciones accipiendas esse, non ferendas respondit, neque ut venerint ad oppugnandos socios populi Romani suo arbitrio, ita abituros Volscos esse. [3] dedi imperatorem, arma poni iubet, et fatentes victos se esse imperio parere; aliter tam abeuntibus quam manentibus se hostem infensum victoriam potius ex Volscis quam pacem infidam Romam relaturum. [4] Volsci exiguam spem in armis alia undique abscisa cum temptassent, praeter cetera adversa loco quoque iniquo ad pugnam congressi, iniquiore ad fugam, cum ab omni parte caederentur, ad preces a certamine versi, dedito imperatore traditisque armis sub iugum missi cum singulis vestimentis ignominiae cladisque pleni dimittuntur; [5] et cum haud procul urbe Tusculo consedissent, vetere Tusculanorum odio inermes oppressi dederunt poenas vix nuntiis caedis relictis. [6] Romanus Ardeae turbatas seditione res principibus eius motus securi percussis bonisque eorum in publicum Ardeatium redactis composuit; demptamque iniuriam iudicii tanto beneficio populi Romani Ardeates credebant; senatui superesse aliquid ad delendum publicae avaritiae monumentum videbatur. [7] consul triumphans in urbem redit Cluilio duce Volscorum ante currum ducto praelatisque spoliis quibus dearmatum exercitum hostium sub iugum miserat. [8] aequavit, quod haud facile est, Quinctius consul togatus armati gloriam collegae, quia concordiae pacisque domesticae curam iura infimis summisque moderando ita tenuit ut eum et patres severum consulem et plebs satis comem crediderint. [9] et adversus tribunos auctoritate plura quam certamine tenuit; quinque consulatus eodem tenore gesti vitaque omnis consulariter acta verendum paene ipsum magis quam honorem faciebant. eo tribunorum militarium nulla mentio his consulibus fuit. |