Ïåðåâîä Ñ. À. Èâàíîâà. Êîììåíòàðèé Í. Å. Áîäàíñêîé.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
38. (1) Òóò âîåííûå òðèáóíû, íå âûáðàâ çàðàíåå ìåñòà äëÿ ëàãåðÿ, íå ñîîðóäèâ çàãîäÿ âàë íà ñëó÷àé îòñòóïëåíèÿ, âûñòðîèëè áîåâîé ïîðÿäîê. Íå ïîçàáîòèëèñü îíè íå òîëüêî î çåìíûõ, íî è î áîæåñòâåííûõ äåëàõ, ïðåíåáðåãøè àóñïèöèÿìè è æåðòâîïðèíîøåíèÿìè. Ðèìñêèé ñòðîé áûë ðàñòÿíóò â îáå ñòîðîíû, ÷òîáû ïîë÷èùà âðàãîâ íå ìîãëè çàéòè ñ òûëà, (2) îäíàêî âñå ðàâíî óñòóïàë ïî äëèíå íåïðèÿòåëüñêîìó — ìåæäó òåì â ñåðåäèíå ýòîò ðàñòÿíóòûé ñòðîé îêàçàëñÿ ñëàáûì è åäâà ñìûêàëñÿ. Ðåçåðâ ðåøèëè ïîñòàâèòü íà ïðàâîì êðûëå, ãäå áûëà ìàëåíüêàÿ âîçâûøåííîñòü; èìåííî îíà ïîñëóæèëà âïîñëåäñòâèè êàê èñòî÷íèêîì ïàíèêè è áåãñòâà, òàê è åäèíñòâåííûì ñïàñåíèåì äëÿ áåãëåöîâ. (3) Ãàëëüñêèé âîæäü Áðåíí105, ïðè ìàëî÷èñëåííîñòè íåïðèÿòåëÿ, âåñüìà îïàñàëñÿ êàêîé-òî õèòðîñòè, è âîò îí ðåøèë, áóäòî ýòîò õîëì çàíÿò äëÿ òîãî, ÷òîáû óäàðèòü ðåçåðâîì âî ôëàíã è òûë ãàëëîâ, êîãäà òå ñòîëêíóòñÿ ñ ëåãèîíàìè ëèöîì ê ëèöó. Òîãäà îí ðàçâåðíóë ñòðîé ïðîòèâ ðåçåðâîâ â òâåðäîé óâåðåííîñòè, ÷òî, åñëè îí âûáüåò èõ ñ õîëìà, (4) ïîáåäó íà ðîâíîì ïîëå ïðè òàêîì ÷èñëåííîì ïåðåâåñå áóäåò îäåðæàòü ëåãêî. Âîò äî êàêîé ñòåïåíè íå òîëüêî ñóäüáà, íî è ðàññóäèòåëüíîñòü áûëà íà ñòîðîíå âàðâàðîâ! (5) À â ïðîòèâîïîëîæíîì ñòàíå íè âîæäè, íè âîèíû íå íàïîìèíàëè ðèìëÿí. Âî âñåõ äóøàõ öàðèë ëèøü ñòðàõ è ìûñëü î áåãñòâå; ïîìðà÷åíèå óìîâ áûëî òàêîâî, ÷òî, íåñìîòðÿ íà ïðåïÿòñòâèå â âèäå Òèáðà, ïîäàâëÿþùåå áîëüøèíñòâî áðîñèëîñü â Âåéè, ÷óæîé ãîðîä, âìåñòî òîãî, ÷òîáû áåæàòü ïðÿìûì ïóòåì â Ðèì, ê æåíàì è äåòÿì. (6) Ëèøü ðåçåðâû åùå íåäîëãîå âðåìÿ íàõîäèëèñü ïîä çàùèòîé âîçâûøåííîñòè, îñòàëüíîå æå âîéñêî, êàê òîëüêî ïåðåäíèå ñáîêó, à çàäíèå ñ òûëà óñëûøàëè êðèêè, âðàç îáðàòèëîñü â áåãñòâî îò íåâåäîìîãî âðàãà åùå ðàíüøå, ÷åì åãî óâèäåëî. Ðèìëÿíå áåæàëè, íå òîëüêî íå ïûòàÿñü ïîìåðÿòüñÿ ñèëàìè ñ íåïðèÿòåëåì, íå òîëüêî íå ñðàçèâøèñü ñ íèì è íå ïîëó÷èâ íè îäíîé ñ.267 öàðàïèíû, íî äàæå è íå îòâåòèâ íà åãî êëè÷. (7) Íèêòî íå ïîãèá â ñðàæåíèè, âñå óáèòûå áûëè ïîðàæåíû â ñïèíó, êîãäà íà÷àëàñü äàâêà, à òîë÷åÿ çàòðóäíÿëà áåãñòâî. (8) Ñòðàøíàÿ ðåçíÿ ïðîèçîøëà íà áåðåãó Òèáðà, êóäà, ïîáðîñàâ îðóæèå, áåæàëî öåëèêîì âñå ëåâîå êðûëî. Ìíîãèõ íå óìåâøèõ ïëàâàòü èëè îñëàáåâøèõ ïîä òÿæåñòüþ äîñïåõîâ è îäåæäû ïîãëîòèëà ïó÷èíà. (9) Òåì íå ìåíåå îãðîìíîå áîëüøèíñòâî áåç çàòðóäíåíèé äîáðàëîñü äî Âåé, îòêóäà îíè íå ïîñëàëè â Ðèì íå òîëüêî ïîäìîãè, íî äàæå âåñòè î ïîðàæåíèè. (10) Ñ ïðàâîãî êðûëà, ñòîÿâøåãî äàëåêî îò ðåêè, ïîä ãîðîé, âñå êèíóëèñü â Ãîðîä, ãäå óêðûëèñü â Êðåïîñòè, äàæå íå çàïåðåâ ãîðîäñêèõ âîðîò106. |
38. ibi tribuni militum non loco castris ante capto, non praemunito vallo quo receptus esset, non deorum saltem, si non hominum memores, nec auspicato nec litato, instruunt aciem diductam in cornua, ne circumveniri multitudine hostium possent; [2] nec tamen aequari frontes poterant cum extenuando infirmam et vix cohaerentem mediam aciem haberent. paulum erat ab dextera editi loci, quem subsidiariis repleri placuit; eaque res ut initium pavoris ac fugae, sic una salus fugientibus fuit. [3] nam Brennus regulus Gallorum in paucitate hostium artem maxime timens, ratus ad id captum superiorem locum ut ubi Galli cum acie legionum recta fronte concucurrissent subsidia in aversos transversosque impetum darent, ad subsidiarios signa convertit, si eos loco depulisset [4] haud dubius facilem in aequo campi tantum superanti multitudini victoriam fore; adeo non fortuna modo sed ratio etiam cum barbaris stabat. [5] in altera acie nihil simile Romanis, non apud duces, non apud milites erat. pavor fugaque occupaverat animos et tanta omnium oblivio ut multo maior pars Veios in hostium urbem, cum Tiberis arceret, quam recto itinere Romam ad coniuges ac liberos fugerent. [6] parumper subsidiarios tutatus est locus; in reliqua acie simul est clamor proximis ab latere, ultimis ab tergo auditus, ignotum hostem prius paene quam viderent, non modo non temptato certamine sed ne clamore quidem reddito, integri intactique fugerunt; [7] nec ulla caedes pugnantium fuit; terga caesa suomet ipsorum certamine in turba impedientium fugam. [8] circa ripam Tiberis, quo armis abiectis totum sinistrum cornu defugit, magna strages facta est, multosque imperitos nandi aut invalidos, graves loricis aliisque tegminibus, hausere gurgites; [9] maxima tamen pars incolumis Veios perfugit, unde non modo praesidii quicquam sed ne nuntius quidem cladis Romam est missus. [10] ab dextro cornu, quod procul a flumine et magis sub monte steterat, Romam omnes petiere et ne clausis quidem portis urbis in arcem confugerunt. |