Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
26. (1) Òàì, ïîêóäà ñïîêîéíî ïðîâîäèëè âðåìÿ íà ñòðàæå, âûñòóïèë ïåðåä ðèìëÿíàìè ãàëë65, îòëè÷àâøèéñÿ ðîñòîì è âîîðóæåíèåì; ñòóêîì êîïüÿ î ùèò îí äîáèëñÿ òèøèíû è âûçûâàåò ÷åðåç òîëìà÷à îäíîãî èç ðèìëÿí, ÷òîáû ïîìåðÿòüñÿ ñèëàìè ñ îðóæüåì â ðóêàõ. (2) Áûë òàì Ìàðê Âàëåðèé, ìîëîäîé âîåííûé òðèáóí; ñî÷òÿ ñåáÿ íå ìåíåå äîñòîéíûì òàêîé ÷åñòè, íåæåëè Òèò Ìàíëèé, îí èñïðîñèë ó êîíñóëà äîçâîëåíüÿ, âîîðóæèëñÿ è âûøåë íà ñåðåäèíó. (3) Íî ñëó÷èëîñü òàê, ÷òî ïîåäèíîê ýòèõ äâóõ ìóæåé çàòìèëî ÿâíîå âìåøàòåëüñòâî áîæåñòâåííîé âîëè: åäâà ðèìëÿíèí ñõâàòèëñÿ ñ âðàãîì, êàê âäðóã ê íåìó íà øëåì óñåëñÿ, îáîðîòÿñü ê ïðîòèâíèêó, âîðîí. (4) Òðèáóí òîò÷àñ ïðèíÿë ýòî ñ ëèêîâàíèåì êàê íåáåñíîå çíàìåíèå, à çàòåì ìîëèòâåííî ïðîñèë: áîã, áîãèíÿ ëè66 ïîñëàëè åìó ýòó ïòèöó, íå îñòàâèòü åãî äîáðîõîòíîé áëàãîñêëîííîñòüþ. (5) È òðóäíî ïîâåðèòü! Ïòèöà íå òîëüêî îñòàâàëàñü òàì, êóäà ñåëà, íî âñÿêèé ðàç, êàê ïðîòèâíèêè ñõîäèëèñü, âçëåòàëà ââûñü è ìåòèëà êëþâîì è êîãòÿìè â ëèöî è â ãëàçà âðàãà, ïîêóäà òîò, â ñòðàõå ïåðåä òàêèì íåáûâàëûì ÷óäîì óòðàòèâ ðàçîì è çðåíèå, è ðàññóäîê, íå áûë íàêîíåö óìåðùâëåí Âàëåðèåì, à âîðîí, óñòðåìÿñü íà âîñòîê, ñêðûëñÿ èç ãëàç. (6) Äî òåõ ïîð ñòîðîæåâûå áîéöû ñ îáåèõ ñòîðîí ñòîÿëè ñïîêîéíî, íî êîãäà òðèáóí óæå íà÷àë ñíèìàòü ñ óáèòîãî âðàãà äîñïåõè, òî è ãàëëû íå óñòîÿëè íà ìåñòå, è ðèìëÿíå åùå ïðîâîðíåé òåõ êèíóëèñü ê ïîáåäèòåëþ. Òóò âîêðóã ïðîñòåðòîãî òåëà ãàëëà ñ.346 çàâÿçàëàñü áîðüáà è âñïûõíóëà æåñòîêàÿ ñõâàòêà. (7) Áèëèñü óæå íå òîëüêî áëèæàéøèå ñòîðîæåâûå îòðÿäû, íî â äåëî âìåøàëèñü ëåãèîíû ñ îáåèõ ñòîðîí. Âîèíñòâó ñâîåìó, ãîðäîìó ïîáåäîé òðèáóíà, ãîðäîìó è ÿâíûì ïðèñóòñòâèåì è áëàãîâîëåíèåì áîãîâ, Êàìèëë äàåò ïðèêàç èäòè â áîé, à óêàçûâàÿ íà òðèáóíà â ïðèìåòíûõ äîñïåõàõ, ãîâîðèò: «Âîò âàì ïðèìåð, âîèíû: à òåïåðü âîêðóã ñðàæåííîãî âîæàêà óëîæèòå ãàëëüñêèå ïîë÷èùà!» (8) Áîãè è ëþäè áûëè ó÷àñòíèêàìè â ýòîé áèòâå, è èñõîä ñðàæåíèÿ ñ ãàëëàìè áûë ïðåäðåøåí, íàñòîëüêî ðàçâÿçêà ïîåäèíêà äâóõ áîéöîâ ïîâëèÿëà íà äóõ òîãî è äðóãîãî âîéñêà. (9) Ìåæäó ïåðâûìè áîéöàìè, óâëåêøèìè çà ñîáîé è äðóãèõ, áèòâà áûëà æàðêîé, íî îñòàëüíûå ãàëëû âñåé òîëïîþ îáðàòèëèñü â áåãñòâî, íå ïðèáëèçÿñü è íà ïåðåëåò ñòðåëû. Ñïåðâà îíè ðàçáåæàëèñü ïî çåìëÿì âîëüñêîâ è ïî Ôàëåðíñêîé îêðóãå, ïîòîì íàïðàâèëèñü â Àïóëèþ ê Íèæíåìó ìîðþ. (10) À êîíñóë, ñîçâàâ âîéñêîâóþ ñõîäêó, âîçäàë òðèáóíó õâàëó è íàãðàäèë åãî äåñÿòüþ áûêàìè è çîëîòûì âåíêîì. Ñàì æå îí, ïîëó÷èâ îò ñåíàòà ïðèêàç ïðèíèìàòüñÿ çà âîéíó íà ïîáåðåæüå, îáúåäèíèë ñâîé ëàãåðü ñ ëàãåðåì ïðåòîðà. (11) Òàì îêàçàëîñü, ÷òî èç-çà áåçäåéñòâèÿ ãðåêîâ, íå ðåøàâøèõñÿ âñòóïèòü â áîé, äåëî çàòÿãèâàåòñÿ, à ïîòîìó êîíñóë ïî âîëå ñåíàòà íàçíà÷èë äèêòàòîðîì äëÿ ïðîâåäåíèÿ âûáîðîâ Òèòà Ìàíëèÿ Òîðêâàòà. (12) Äèêòàòîð, íàçíà÷èâ íà÷àëüíèêîì êîííèöû Àâëà Êîðíåëèÿ Êîññà, ïðîâåë êîíñóëüñêèå âûáîðû è ñîðåâíèòåëÿ ñâîåãî ïîäâèãà, Ìàðêà Âàëåðèÿ Êîðâà67 — òàêîâî ñòàëî ñ ýòèõ ïîð åãî ïðîçâèùå, — çàî÷íî, è ê âÿùåìó óäîâîëüñòâèþ íàðîäà, ïðîâîçãëàñèë êîíñóëîì â åãî äâàäöàòü òðè ãîäà. (13) Òîâàðèùåì Êîðâà èç ïðîñòîãî íàðîäà ñòàë Ìàðê Ïîïèëèé Ëåíàò, êîòîðîìó ïðåäñòîÿëî áûòü êîíñóëîì â ÷åòâåðòûé ðàç. Ìåæäó òåì Êàìèëëó ñ ãðåêàìè íå äîâåëîñü ñîâåðøèòü íè÷åãî ïðèìå÷àòåëüíîãî: òå áûëè íå âîÿêè íà ñóøå, à ðèìëÿíå — íà ìîðå. (14) Íàêîíåö, ëèøåííûå äîñòóïà ê ïîáåðåæüþ è íóæäàÿñü â ïðåñíîé âîäå è ìíîãîì äðóãîì, îíè ïîêèíóëè Èòàëèþ. (15) Êàêîìó íàðîäó è êàêîìó ïëåìåíè ïðèíàäëåæàëè ýòè êîðàáëè, òî÷íî íå èçâåñòíî; íà ìîé âçãëÿä, âåðîÿòíåé âñåãî, ÷òî ýòî áûëè ñèöèëèéñêèå òèðàíû — âåäü äàëüíÿÿ Ãðåöèÿ, â òó ïîðó èñòîùåííàÿ ìåæäîóñîáèÿìè, óæå áûëà â ñòðàõå ïðåä ìîùüþ Ìàêåäîíèè. |
26. ubi cum in stationibus quieti tempus tererent, Gallus processit magnitudine atque armis insignis; quatiensque scutum hasta cum silentium fecisset, provocat per interpretem unum ex Romanis qui secum ferro decernat. [2] M. erat Valerius tribunus militum adulescens, qui haud indigniorem eo decore se quam T. Manlium ratus, prius sciscitatus consulis voluntatem in medium armatus processit. [3] minus insigne certamen humanum numine interposito deorum factum; namque conserenti iam manum Romano corvus repente in galea consedit, in hostem versus. [4] quod primo ut augurium caelo missum laetus accepit tribunus, precatus deinde, si divus si diva esset qui sibi praepetem misisset, volens propitius adesset. [5] dictu mirabile, tenuit non solum ales captam semel sedem, sed quotienscumque certamen initum est, levans se alis os oculosque hostis rostro et unguibus appetit, donec territum prodigii talis visu oculisque simul ac mente turbatum Valerius obtruncat; corvus ex conspectu elatus orientem petit. [6] hactenus quietae utrimque stationes fuere; postquam spoliare corpus caesi hostis tribunus coepit, nec Galli se statione tenuerunt et Romanorum cursus ad victorem etiam ocior fuit. ibi circa iacentis Galli corpus contracto certamine pugna atrox concitatur. [7] iam non manipulis proximarum stationum sed legionibus utrimque effusis res geritur. Camillus laetum militem victoria tribuni, laetum tam praesentibus ac secundis dis ire in proelium iubet; ostentansque insignem spoliis tribunum, «hunc imitare, miles» aiebat, «et circa iacentem ducem sterne Gallorum catervas». [8] di hominesque illi adfuere pugnae, depugnatumque haudquaquam certamine ambiguo cum Gallis est; adeo duorum militum eventum, inter quos pugnatum erat, utraque acies animis praeceperat. [9] inter primos, quorum concursus alios exciverat, atrox proelium fuit; alia multitudo, priusquam ad coniectum teli veniret, terga vertit. primo per Volscos Falernumque agrum dissipati sunt; inde Apuliam ac mare inferum petierunt. [10] consul contione advocata laudatum tribunum decem bubus aureaque corona donat; ipse iussus ab senatu bellum maritimum curare cum praetore iunxit castra. [11] ibi quia res trahi segnitia Graecorum non committentium se in aciem videbantur, dictatorem comitiorum causa T. Manlium Torquatum ex auctoritate senatus dixit. [12] dictator magistro equitum A. Cornelio Cosso dicto comitia consularia habuit aemulumque decoris sui absentem M. Valerium Corvum — id enim illi deinde cognominis fuit — summo favore populi, tres et viginti natum annos, consulem renuntiavit. [13] collega Corvo de plebe M. Popilius Laenas, quartum consul futurus, datus est. cum Graecis a Camillo nulla memorabilis gesta res; nec illi terra nec Romanus mari bellator erat. [14] postremo cum litoribus arcerentur, aqua etiam praeter cetera necessaria usui deficiente Italiam reliquere. [15] cuius populi ea cuiusque gentis classis fuerit nihil certi est. maxime Siciliae fuisse tyrannos crediderim; nam ulterior Graecia ea tempestate intestino fessa bello iam Macedonum opes horrebat. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß