Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1924. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
30. (1) Ïðåäñòàâ ïåðåä ñåíàòîì, ïîñëû ñêàçàëè ïðèìåðíî ñëåäóþùåå: «Íàðîä êàìïàíñêèé îòïðàâèë íàñ ê âàì, îòöû-ñåíàòîðû, ïðîñèòü ó âàñ äðóæáû íàâåêè, ïîäìîãè íà ñåãîäíÿ. (2) Åñëè áû â áëàãîäåíñòâèè èñêàëè ìû âàøåé äðóæáû, òî çàâÿçàòü åå áûëî áû ïðîùå, íî óçû åå áûëè áû ñëàáåå; â ñàìîì äåëå, ïîìíÿ, ÷òî ê äðóæáå ìû ïðèøëè íà ðàâíûõ, ìû áûëè áû âàì, ïîæàëóé, ñòîëü æå äðóæåñòâåííû, êàê è òåïåðü, íî íå ñòîëü ïîêîðíû è ïîñëóøíû; (3) íûíå æå, âçûñêàííûå âàøèì ñîñòðàäàíèåì è çàùèùåííûå âàøåé ïîìîùüþ â òðóäíûé ÷àñ, ìû äîëæíû áóäåì ïðèíÿòü è ÷òèòü âàøó äðóæáó êàê áëàãîäåÿíèå, ÷òîáû íå ïðîñëûòü íåáëàãîäàðíûìè è íåäîñòîéíûìè çàñòóïíè÷åñòâà íè îò áîãîâ, íè îò ëþäåé. (4) È êëÿíóñü Ãåðêóëåñîì: åñëè ñàìíèòû ñäåëàëèñü âàì äðóçüÿìè è ñîþçíèêàìè ðàíüøå, òî, ïî-ìîåìó, ýòî íå çíà÷èò, ÷òî âû äîëæíû îòêàçàòü íàì â äðóæáå, íî òîëüêî çíà÷èò, ÷òî ñàìíèòû â ñèëó äàâíîñòè ñîþçà ñòîÿò âûøå íàñ: â ñàìîì äåëå, âåäü äîãîâîðîì ñ ñàìíèòàìè íå ïðåäóñìîòðåíî, ÷òîáû âû íå çàêëþ÷àëè íîâûõ äîãîâîðîâ. (5) Óñòàíîâëåíèå äðóæáû âñåãäà áûëî äîñòàòî÷íî äëÿ âàñ îïðàâäàííî, åñëè ïðîñèâøèé îá ýòîì õîòåë áûòü âàì äðóãîì. (6) Ìû, êàìïàíöû, õîòÿ íûíåøíèé óäåë íàø è íå ïîçâîëÿåò íàì âàæíè÷àòü, íè îäíîìó íàðîäó, êðîìå âàøåãî, íå óñòóïàåì íè ìíîãîëþäñòâîì ãîðîäà78, íè ïëîäîðîäüåì ïàøåí è ïîòîìó, âñòóïèâ â äðóæáó ñ âàìè, ñòàíåì íåìàëûì, ÿ äóìàþ, ïðèðàùåíèåì ê âàøåìó äîñòàòêó. (7) Ó ýêâîâ è âîëüñêîâ, èçâå÷íûõ âðàãîâ ñåãî Ãîðîäà, ìû îêàæåìñÿ â òûëó, ñòîèò èì çàøåâåëèòüñÿ; è ðàäè âàøåé âëàñòè è ñëàâû ìû âñåãäà áóäåì äåëàòü òî, ÷òî âû ñäåëàåòå ñåé÷àñ äëÿ íàøåãî ñïàñåíèÿ. (8) Ïîêîðèâ ïëåìåíà, ðàçäåëÿþùèå íàñ, — à òîìó, ÷òî ýòî ñêîðî ñäåëàåòñÿ, ïîðóêîé äîáëåñòü âàøà è ñ÷àñòèå — âû ðàñïðîñòðàíèòå ñâîå âëàäû÷åñòâî íåïðåðûâíîé ïîëîñîþ âïëîòü äî íàøèõ çåìåëü. (9) Ãîðüêî è ïðèñêîðáíî ïðèçíàòüñÿ, ê ÷åìó âûíóæäàåò íàø óäåë: äî òîãî óæå äîøëî, îòöû-ñåíàòîðû, ÷òî ìû, êàìïàíöû, äîëæíû ïðèíàäëåæàòü èëè äðóçüÿì èëè íåäðóãàì: (10) åñëè çàñòóïèòåñü, ìû âàøè, åñëè ïîêèíåòå, äîñòàíåìñÿ ñàìíèòàì! Ïîäóìàéòå æå, ÷òî äëÿ âàñ ëó÷øå, ÷òîá âàøó ìîùü èëè ñàìíèòñêóþ óìíîæèëè Êàïóÿ è âñÿ Êàìïàíèÿ? (11) Ñïðàâåäëèâîñòü òðåáóåò, ðèìëÿíå, ÷òîáû íà âñåõ ðàñïðîñòðàíÿëîñü ìèëîñåðäèå âàøå è âàøå çàñòóïíè÷åñòâî, íî îñîáåííî íà òåõ, êòî, çàùèùàÿ ñâåðõ ñîáñòâåííûõ ñèë äðóãèõ, âçûâàâøèõ ê ñîñòðàäàíèþ, ñàìè âñå îêàçàëèñü âûíóæäåíû ïðîñèòü çàùèòû. (12) Âïðî÷åì, òîëüêî íà ñ.350 ñëîâàõ ìû âîåâàëè çà ñèäèöèíîâ, íà äåëå æå ìû çàùèùàëè ñàìèõ ñåáÿ, òàê êàê âèäåëè, ÷òî áåççàêîííûé ðàçáîé óãðîæàåò ïîêà ÷òî ñîñåäíåìó íàðîäó, íî, ñïàëèâ ñèäèöèíîâ, ïîæàð ýòîò ïåðåêèíåòñÿ íà íàñ. (13) È ðàçóìååòñÿ, ñåé÷àñ ñàìíèòû èäóò âîåâàòü íàñ íå ïîòîìó, ÷òî ñòðàäàþò îò íàíåñåííîé èì îáèäû, à çàòåì, ÷òî ðàäû ïðåäñòàâèâøåìóñÿ ïîâîäó. (14) Åñëè áû îíè õîòåëè âûìåñòèòü ãíåâ, à íå âîñïîëüçîâàòüñÿ ñëó÷àåì íàñûòèòü ñâîþ àë÷íîñòü, òî ðàçâå ìàëî èì áûëî ãèáåëè íàøèõ ëåãèîíîâ ñïåðâà íà ñèäèöèíñêîé çåìëå, à ïîòîì è â ñàìîé Êàìïàíèè? (15) ×òî æå ýòî çà ãíåâ ñòîëü íåóêðîòèìûé, ÷òî äàæå êðîâü, ïðîëèòàÿ â äâóõ ñðàæåíüÿõ, íå ìîãëà åãî óòîëèòü? À îïóñòîøåííûå ïîëÿ, ïîëîíåííûé ëþä, óãíàííûé ñêîò, óñàäüáû, ðàçðóøåííûå è ñîææåííûå, âñå îïóñòîøåíèÿ îò îãíÿ è ìå÷à — íåóæåëè ýòîãî ìàëî äëÿ èõ ÿðîñòè? (16) Íåò: ýòî àë÷íîñòü èõ èùåò óòîëåíüÿ, ýòî îíà âëå÷åò èõ ê îñàäå Êàïóè: ðàçðóøèòü ïðåêðàñíûé ãîðîä èëè çàâëàäåòü èì — âîò èõ æåëàíèå. (17) Ëó÷øå âû, ðèìëÿíå, âîçüìèòå Êàïóþ çà áëàãîäåÿíèå âàøå, íî íå äîïóñêàéòå âëàäåòü åþ ñàìíèòîâ çà èõ çëîäåéñòâî! ß ãîâîðþ ïåðåä íàðîäîì, êîòîðûé íå óêëîíÿåòñÿ îò ïðàâåäíûõ âîéí; íî ÿ äóìàþ, ÷òî äàæå âîéíó âåñòè âàì íå ïðèäåòñÿ, ïîîáåùàéòå âû òîëüêî íàì ñâîå çàñòóïíè÷åñòâî. (18) Ñàìíèòû íà âñåõ ñìîòðÿò ñâûñîêà, âêëþ÷àÿ íàñ, íî âûøå íå ïîñÿãàþò. Òàê ÷òî äàæå â òåíè âàøåé çàùèòû ìîæåì ìû óêðûòüñÿ; à ïîòîì âñå íàøå äîñòîÿíèå è ñàìî íàøå ñóùåñòâîâàíèå — âñå ýòî ìû áóäåì ñ÷èòàòü âàøåé ñîáñòâåííîñòüþ. (19) Äëÿ âàñ ìû áóäåì âîçäåëûâàòü êàìïàíñêèå ïîëÿ, äëÿ âàñ áóäåò øóìåòü ìíîãîëþäñòâîì ãîðîä Êàïóÿ, ìû áóäåì ÷òèòü âàñ, êàê ÷òèì îñíîâàòåëåé ãîðîäà, ïðåäêîâ, áîãîâ áåññìåðòíûõ; íè îäíî ïîñåëåíèå âàøå íå ïðåâçîéäåò íàñ ïîêîðíîñòüþ è âåðíîñòüþ. (20) Ñêëîíèòåñü æå ê íàì, îòöû-ñåíàòîðû, èçúÿâèòå êàìïàíöàì ñâîþ íåïðåëîæíóþ âîëþ79 è äàéòå íàì íàäåÿòüñÿ, ÷òî Êàïóÿ îñòàíåòñÿ öåëà è íåâðåäèìà. (21) Î åñëè áû çíàëè âû, ñêîëü ìíîãîëþäíûå òîëïû âñÿêîãî çâàíèÿ ïðîâîæàëè íàñ ñþäà! Ñêîëüêî îáåòîâ è ðûäàíèé íåñëîñü íàì âîñëåä! È êàê æäóò íàñ ñåé÷àñ ñåíàò è íàðîä Êàïóè, æåíû íàøè è äåòè! (22) ß óâåðåí: âñå îíè ñòîÿò ñåé÷àñ, ñòîëïèâøèñü ó âîðîò, è ãëÿäÿò íà äîðîãó, âåäóùóþ îòñþäà. Êàêîå æå èçâåñòèå, îòöû-ñåíàòîðû, ïðèêàæåòå âû ïåðåäàòü ýòèì ëþäÿì, äðîæàùèì îò ñòðàõà ïåðåä ñâîåé íåâåäîìîþ ó÷àñòüþ? (23) Îäèí îòâåò íåñåò ñ ñîáîþ ñïàñåíüå, ïîáåäó, ñâåò è ñâîáîäó; äðóãîé — òàêîå, ÷òî ñòðàøíî âûìîëâèòü. Òàê ÷òî ñóäèòå è ðåøàéòå, ñòàíåì ëè ìû âàøèìè ñîþçíèêàìè è äðóçüÿìè èëè âîâñå ïåðåñòàíåì ñóùåñòâîâàòü». |
30. legati introducti in senatum maxime in hanc sententiam locuti sunt. «Populus nos Campanus legatos ad vos, patres conscripti, misit amicitiam in perpetuum, auxilium praesens a vobis petitum. [2] quam si secundis rebus nostris petissemus, sicut coepta celerius ita infirmiore vinculo contracta esset; tunc enim, ut qui ex aequo nos venisse in amicitiam meminissemus, amici forsitan pariter ac nunc, subiecti atque obnoxii vobis minus essemus; [3] nunc, misericordia vestra conciliati auxilioque in dubiis rebus defensi, beneficium quoque acceptum colamus oportet, ne ingrati atque omni ope divina humanaque indigni videamur. [4] neque hercule, quod Samnites priores amici sociique vobis facti sunt, ad id valere arbitror ne nos in amicitiam accipiamur, sed ut ii vetustate et gradu honoris nos praestent; neque enim foedere Samnitium, ne qua nova iungeretis foedera, cautum est. [5] fuit quidem apud vos semper satis iusta causa amicitiae velle eum vobis amicum esse qui vos appeteret: [6] Campani, etsi fortuna praesens magnifice loqui prohibet, non urbis amplitudine, non agri ubertate ulli populo praeterquam vobis cedentes, haud parva, ut arbitror, accessio bonis rebus vestris in amicitiam venimus vestram. [7] Aequis Volscisque, aeternis hostibus huius urbis, quandocumque se moverint, ab tergo erimus; et quod vos pro salute nostra priores feceritis, id nos pro imperio vestro et gloria semper faciemus. [8] subactis his gentibus quae inter nos vosque sunt, quod propediem futurum spondet et virtus et fortuna vestra, continens imperium usque ad nos habebitis. [9] acerbum ac miserum est, quod fateri nos fortuna nostra cogit: eo ventum est, patres conscripti, ut aut amicorum aut inimicorum Campani simus. [10] si defenditis, vestri, si deseritis, Samnitium erimus; Capuam ergo et Campaniam omnem vestris an Samnitium viribus accedere malitis, deliberate. [11] omnibus quidem, Romani, vestram misericordiam vestrumque auxilium aequum est patere, iis tamen maxime, qui, ea implorantibus aliis dum supra vires suas praestant, ante omnes ipsi in hanc necessitatem venerunt. [12] quamquam pugnavimus verbo pro Sidicinis re pro nobis, cum videremus finitimum populum nefario latrocinio Samnitium peti et, ubi conflagrassent Sidicini, ad nos traiecturum illud incendium esse. [13] nec enim nunc quia dolent iniuriam acceptam Samnites, sed quia gaudent oblatam sibi esse causam, oppugnatum nos veniunt. [14] an, si ultio irae haec et non occasio cupiditatis explendae esset, parum fuit quod semel in Sidicino agro iterum in Campania ipsa legiones nostras cecidere? [15] quae est ista tam infesta ira quam per duas acies fusus sanguis explere non potuerit? adde huc populationem agrorum, praedas hominum atque pecudum actas, incendia villarum ac ruinas, omnia ferro ignique vastata. [16] hiscine ira expleri non potuit? sed cupiditas explenda est. ea ad oppugnandam Capuam rapit; aut delere urbem pulcherrimam aut ipsi possidere volunt. [17] sed vos potius, Romani, beneficio vestro occupate eam quam illos habere per maleficium sinatis. non loquor apud recusantem iusta bella populum; sed tamen, si ostenderitis auxilia vestra, ne bello quidem arbitror vobis opus fore. [18] usque ad nos contemptus Samnitium pervenit, supra non ascendit; itaque umbra vestri auxilii, Romani, tegi possumus, quidquid deinde habuerimus, quidquid ipsi fuerimus, vestrum id omne existimaturi. [19] vobis arabitur ager Campanus, vobis Capua urbs frequentabitur; conditorum, parentium, deorum immortalium numero nobis eritis; nulla colonia vestra erit, quae nos obsequio erga vos fideque superet. [20] adnuite, patres conscripti, nutum numenque vestrum invictum Campanis et iubete sperare incolumem Capuam futuram. [21] qua frequentia omnium generum multitudinis prosequente creditis nos illinc profectos? quam omnia votorum lacrimarumque plena reliquisse? in qua nunc exspectatione senatum populumque Campanum, coniuges liberosque nostros esse? [22] stare omnem multitudinem ad portas viam hinc ferentem prospectantes certum habeo. quid illis nos, patres conscripti, sollicitis ac pendentibus animi renuntiare iubetis? [23] alterum responsum salutem victoriam lucem ac libertatem; alterum — ominari horreo quae ferat. proinde ut aut de vestris futuris sociis atque amicis aut nusquam ullis futuris nobis consulite». |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß