Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà IX, ãë. 31

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

31. (1) Êîí­ñó­ëû ðàñ­ïðå­äå­ëè­ëè ìåæ ñîáîþ âîåí­íûå îáëà­ñòè: Þíèþ ïî æðå­áèþ äîñòà­ëîñü âîå­âàòü ïðî­òèâ ñàì­íè­òîâ, Ýìè­ëèþ — íà÷àòü âîé­íó â Ýòðó­ðèè. (2)  ñàì­íèò­ñêîé Êëó­âèè ñòî­ÿë îòðÿä ðèì­ñêèõ âîè­íîâ; íå èìåÿ âîç­ìîæ­íî­ñòè çàõâà­òèòü èõ ñèëîé, ñàì­íè­òû ãîëî­äîì âûíóäè­ëè îòðÿä ñäàòü­ñÿ è ïîñëå áåç­îáðàç­íî æåñòî­êî­ãî áè÷å­âà­íèÿ óìåðò­âè­ëè, íåâçè­ðàÿ íà ñäà­÷ó. (3) Âîç­ìó­ùåí­íûé ýòîé æåñòî­êî­ñòüþ, Þíèé ñ÷åë âçÿ­òèå Êëó­âèè äåëîì ïåð­âî­ñòå­ïåí­íîé âàæ­íî­ñòè è çà îäèí äåíü îñà­äû îäî­ëåë ãîðîä­ñêèå óêðåï­ëå­íèÿ è ïåðå­áèë âñåõ âçðîñ­ëûõ ìóæ­÷èí. (4) Îòòóäà îí ñ ïîáåäîþ ïîâåë âîé­ñêî ê Áîâè­à­íó; ýòî áûëà ñòî­ëè­öà ñàì­íèò­ñêèõ ïåí­òðîâ, áîãà­òåé­øèé ãîðîä, â êîòî­ðîì õâà­òà­ëî è îðó­æèÿ, è çàùèò­íè­êîâ. (5) Ðèì­ëÿíå îâëà­äå­ëè ãîðî­äîì, äâè­æè­ìûå íàäåæ­äîé íà äîáû­÷ó, èáî îñî­áåí­íîé íåíà­âè­ñòè ê æèòå­ëÿì ó íèõ íå áûëî. Òàê ÷òî ñ ïðî­òèâ­íè­êîì îáî­øëèñü íå òàê óæ æåñòî­êî, çàòî äîáðà óâåç­ëè îòòóäà åäâà ëè íå áîëü­øå, ÷åì ñëó­÷à­ëîñü äîáûòü âî âñåì Ñàì­íèè; âñÿ îíà áûëà âåëè­êî­äóø­íî îòäà­íà âîè­íàì.

(6) Êîãäà óæå íå îñòà­ëîñü íè âîèí­ñòâà, íè ëàãå­ðÿ, íè ãîðîä­ñêèõ óêðåï­ëå­íèé, ñïî­ñîá­íûõ ñîïðî­òèâ­ëÿòü­ñÿ ìîùè ðèì­ñêî­ãî îðó­æèÿ, âñåõ ñàì­íèò­ñêèõ ïðåä­âî­äè­òå­ëåé çàáî­òè­ëè ëèøü ïîèñ­êè ìåñòà äëÿ çàñà­äû, ÷òîáû ïðè óäîá­íîì ñëó­÷àå âíå­çàï­íî ïîé­ìàòü è îêðó­æèòü ðèì­ñêèõ âîè­íîâ, åñëè èì êàê-íèáóäü ïîç­âî­ëÿò ðàç­áðå­ñòèñü çà äîáû­÷åþ. (7) Ïåðå­áåæ­÷è­êè èç ñåëü­ñêèõ æèòå­ëåé è íåêî­òî­ðûå ïëåí­íè­êè, ïîïàâ­øè­å­ñÿ êòî ñëó­÷àé­íî, à êòî è íàðî÷­íî, ñîîá­ùà­ëè êîí­ñó­ëó ñîãëàñ­íûå ìåæ ñîáîþ äà ê òîìó æå è âåð­íûå ñâåäå­íèÿ îá îãðîì­íîì ñòà­äå ñêîòà, ñîãíàí­íîì â íåïðî­õî­äè­ìóþ ÷àùó ëåñè­ñòî­ãî óùå­ëüÿ; ýòî ïîáóäè­ëî êîí­ñó­ëà äëÿ çàõâà­òà äîáû­÷è íàïðà­âèòü òóäà íàëåã­êå ñâîè ëåãè­î­íû. (8) Îãðîì­íîå ñàì­íèò­ñêîå âîé­ñêî òàé­íî óñòðî­è­ëî íà èõ ïóòè çàñà­äó, è, óâèäåâ, ÷òî ðèì­ëÿíå óãëó­áè­ëèñü â óùå­ëüå, âðà­ãè âäðóã âûñêî­÷è­ëè èç ÷àùè è íàïà­ëè íà íèõ âðàñ­ïëîõ ñ øóìîì è êðè­êîì. (9) Ïîíà­÷à­ëó, ïîêà ðèì­ëÿíå âîîðó­æà­ëèñü è ñíî­ñè­ëè ïîêëà­æó â ñåðåäè­íó, îíè áûëè â ñìÿ­òå­íèè îò âíå­çàï­íî­ñòè íàïà­äå­íèÿ, íî ïîòîì êîãäà, îñâî­áî­äÿñü îò íîøè, êàæ­äûé ïîñïå­øèë ïîä çíà­ìå­íà, òî â çíà­êî­ìûõ ðÿäàõ è ïî ñòà­ðî­ìó âîèí­ñêî­ìó íàâû­êó óæå áåç âñÿ­êèõ ïðè­êà­çîâ ñàì ñîáîþ âûñòðî­èë­ñÿ áîå­âîé ïîðÿäîê. (10) Êîí­ñóë ïðè­ì÷àë­ñÿ òóäà, ãäå äðàòü­ñÿ áûëî îñî­áåí­íî îïàñ­íî, ñïå­øèë­ñÿ è ñòàë ïðè­çû­âàòü Þïè­òå­ðà, Ìàð­ñà è äðó­ãèõ áîãîâ â ñâèäå­òå­ëè, ÷òî â ýòî ìåñòî îí çàøåë, èùà íå ñëà­âû äëÿ ñåáÿ, à äîáû­÷è äëÿ âîè­íîâ, (11) è ÷òî ñ.438 åãî íå â ÷åì óïðåê­íóòü, êðî­ìå êàê â ÷ðåç­ìåð­íîì æåëà­íèè îòíÿòü ó âðà­ãà áîãàò­ñòâî è îòäàòü åãî ñâî­èì âîè­íàì; åñëè íå äîá­ëåñòü âîè­íîâ, âîñ­êëè­öàë îí, òî íè÷òî íå ñïà­ñåò òåïåðü åãî îò ïîçî­ðà. (12) Íóæ­íî òîëü­êî èçî âñåõ ñèë âñåì âìå­ñòå, äðóæ­íî óäà­ðèòü íà âðà­ãà, âåäü â áîþ åãî óæå ðàç­áè­ëè, èç ëàãå­ðÿ èçãíà­ëè, ãîðî­äà åãî çàõâà­òè­ëè; ýòîò âðàã íà õèò­ðî­ñòè è çàñà­äû âîç­ëà­ãà­åò ïîñëåä­íþþ ñâîþ íàäåæ­äó è ïðè­áå­ãà­åò ê ïîìî­ùè óùå­ëüÿ, à íå îðó­æèÿ. (13) Íî ðàç­âå åñòü òàêàÿ ìåñò­íîñòü, ÷òîá åå íå îäî­ëå­ëà ðèì­ñêàÿ äîá­ëåñòü? Îí íàïî­ìè­íàë î ôðå­ãåëë­ñêîé è ñîð­ñêîé101 êðå­ïî­ñòÿõ è âñåõ òåõ ìåñòàõ, ãäå ðèì­ëÿíå äîáè­ëèñü óñïå­õà, íåñìîò­ðÿ íà íåâû­ãî­äó ñâî­åãî ïîëî­æå­íèÿ. (14) Âîîäó­øåâ­ëåí­íûå ýòè­ìè ðå÷à­ìè, âîè­íû, íå îáðà­ùàÿ âíè­ìà­íèÿ íà ïðå­ïÿò­ñò­âèÿ, áðî­ñè­ëèñü íà ñòî­ÿ­ùèé ïåðåä íèìè âðà­æå­ñêèé ñòðîé. Ïîêà êàðàá­êà­ëèñü ââåðõ ïî ñêëî­íó, èì ïðè­øëîñü òóãî, (15) íî, êàê òîëü­êî ïåðå­äî­âûå îòðÿäû çàíÿ­ëè íàâåð­õó ïëî­ùàä­êó è âîè­íû ïî÷ó­ÿ­ëè, ÷òî ñòî­ÿò íà ðîâ­íîì ìåñòå, òóò óæå ïðè­øëà ïîðà èñïó­ãàòü­ñÿ óêðû­âàâ­øèì­ñÿ ïðåæ­äå â çàñà­äå, è îíè áåæà­ëè âðàñ­ñûï­íóþ, òåðÿÿ îðó­æèå, â òå ñàìûå óêðû­òèÿ, ãäå òîëü­êî ÷òî ïðÿ­òà­ëèñü. (16) Íî â ìåñòàõ, ïîäûñ­êàí­íûõ íàðî÷­íî íà ïîãè­áåëü íåïðè­ÿ­òå­ëþ, îíè îêà­çà­ëèñü ñàìè ïîé­ìà­íû â ñîá­ñò­âåí­íóþ ëîâóø­êó. Òàê ÷òî î÷åíü íåìíî­ãèå ñóìå­ëè ñïà­ñòèñü áåã­ñò­âîì, îêî­ëî äâà­äöà­òè òûñÿ÷ èõ ïåðå­áè­ëè, è ïîáåäèâ­øèå ðèì­ëÿíå ðàç­áðå­ëèñü â ðàç­íûå ñòî­ðî­íû íà ïîèñ­êè äîáû­÷è — òîãî ñàìî­ãî ñòà­äà, ÷òî áûëî îñòàâ­ëå­íî íà èõ ïóòè.

31. Con­su­les in­ter se pro­vin­cias par­ti­ti: Iunio Sam­ni­tes, Aemi­lio no­vum bel­lum Et­ru­ria sor­te ob­ve­nit. [2] In Sam­nio Clu­via­rum prae­si­dium Ro­ma­num, quia ne­qui­ve­rat vi ca­pi, ob­ses­sum fa­me in de­di­tio­nem ac­ce­pe­rant Sam­ni­tes ver­be­ri­bus­que foe­dum in mo­dum la­ce­ra­tos oc­ci­de­rant de­di­tos. [3] Huic in­fen­sus cru­de­li­ta­ti Iuni­us, ni­hil an­ti­qui­us op­pug­na­tio­ne Clu­via­na ra­tus, quo die adgres­sus est moe­nia vi ce­pit at­que om­nes pu­be­res in­ter­fe­cit. [4] In­de vic­tor exer­ci­tus Bo­via­num duc­tus. Ca­put hoc erat Pentro­rum Sam­ni­tium, lon­ge di­tis­si­mum at­que opu­len­tis­si­mum ar­mis vi­ris­que. [5] Ibi quia haud tan­tum ira­rum erat, spe prae­dae mi­li­tes ac­cen­si op­pi­do po­tiun­tur. Mi­nus ita­que sae­vi­tum in hos­tes est; prae­dae plus pae­ne quam ex om­ni Sam­nio un­quam eges­tum be­nig­ne­que om­nis mi­li­ti con­ces­sa.

[6] Et postquam prae­po­ten­tem ar­mis Ro­ma­num nec acies sub­sis­te­re ul­lae nec castra nec ur­bes po­te­rant, om­nium prin­ci­pum in Sam­nio eo cu­rae sunt in­ten­tae ut in­si­diis quae­re­re­tur lo­cus, si qua li­cen­tia po­pu­lan­do ef­fu­sus exer­ci­tus ex­ci­pi ac cir­cum­ve­ni­ri pos­set. [7] Transfu­gae ag­res­tes et cap­ti­vi qui­dam, pars for­te, pars con­si­lio ob­la­ti, congruen­tia ad con­su­lem ad­fe­ren­tes — quae et ve­ra erant — pe­co­ris vim in­gen­tem in sal­tum avi­um com­pul­sam es­se, per­pu­le­runt ut prae­da­tum eo ex­pe­di­tae du­ce­ren­tur le­gio­nes. [8] Ibi in­gens hos­tium exer­ci­tus iti­ne­ra oc­cul­tus in­se­de­rat, et postquam intras­se Ro­ma­nos vi­dit sal­tum, re­pen­te exor­tus cum cla­mo­re ac tu­mul­tu in­cau­tos in­va­dit. [9] Et pri­mo no­va res tre­pi­da­tio­nem fe­cit, dum ar­ma ca­piunt, sar­ci­nas con­ge­runt in me­dium; dein postquam, ut quis­que li­be­ra­ve­rat se one­re ap­ta­ve­rat­que ar­ma, ad sig­na un­di­que coi­bant et no­tis or­di­ni­bus in ve­te­re dis­cip­li­na mi­li­tiae iam si­ne prae­cep­to ul­lius sua spon­te strue­ba­tur acies, [10] con­sul ad an­ci­pi­tem ma­xi­me pug­nam ad­vec­tus de­si­lit ex equo et Iovem Mar­tem­que at­que alios tes­ta­tur deos se nul­lam suam glo­riam in­de sed prae­dam mi­li­ti quae­ren­tem in eum lo­cum de­ve­nis­se [11] ne­que in se aliud quam ni­miam di­tan­di ex hos­te mi­li­tis cu­ram rep­re­hen­di pos­se; ab eo se de­de­co­re nul­lam rem aliam quam vir­tu­tem mi­li­tum vin­di­ca­tu­ram. [12] Co­ni­te­ren­tur mo­do uno ani­mo om­nes in­va­de­re hos­tem vic­tum acie, castris exu­tum, nu­da­tum ur­bi­bus, ul­ti­mam spem fur­to in­si­dia­rum temptan­tem et lo­co non ar­mis fre­tum. [13] Sed quem es­se iam vir­tu­ti Ro­ma­nae inex­pug­na­bi­lem lo­cum? Fre­gel­la­na arx So­ra­na­que et ubi­cum­que ini­quo suc­ces­sum erat lo­co me­mo­ra­ban­tur.

[14] His ac­cen­sus mi­les, om­nium im­me­mor dif­fi­cul­ta­tium, va­dit ad­ver­sus im­mi­nen­tem hos­tium aciem. Ibi pau­lum la­bo­ris fuit, dum in ad­ver­sum cli­vum eri­gi­tur ag­men; [15] ce­te­rum postquam pri­ma sig­na pla­ni­tiem sum­mam ce­pe­runt sen­sit­que acies aequo se iam insti­tis­se lo­co, ver­sus ex­templo est ter­ror in in­si­dia­to­res eas­dem­que la­teb­ras qui­bus se pau­lo an­te te­xe­rant pa­la­ti at­que iner­mes fu­ga re­pe­te­bant. [16] Sed lo­ca dif­fi­ci­lia hos­ti quae­si­ta ip­sos tum sua frau­de im­pe­die­bant. Ita­que er­go per­pau­cis ef­fu­gium pa­tuit; cae­sa ad vi­gin­ti mi­lia ho­mi­num vic­tor­que Ro­ma­nus ad ob­la­tam ab hos­te prae­dam pe­co­rum dis­cur­rit.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 101Ñì.: IX, 28, 3; IX, 24, 1—14.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364000932 1364000933 1364000934