Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
31. (1) Êîíñóëû ðàñïðåäåëèëè ìåæ ñîáîþ âîåííûå îáëàñòè: Þíèþ ïî æðåáèþ äîñòàëîñü âîåâàòü ïðîòèâ ñàìíèòîâ, Ýìèëèþ — íà÷àòü âîéíó â Ýòðóðèè. (2)  ñàìíèòñêîé Êëóâèè ñòîÿë îòðÿä ðèìñêèõ âîèíîâ; íå èìåÿ âîçìîæíîñòè çàõâàòèòü èõ ñèëîé, ñàìíèòû ãîëîäîì âûíóäèëè îòðÿä ñäàòüñÿ è ïîñëå áåçîáðàçíî æåñòîêîãî áè÷åâàíèÿ óìåðòâèëè, íåâçèðàÿ íà ñäà÷ó. (3) Âîçìóùåííûé ýòîé æåñòîêîñòüþ, Þíèé ñ÷åë âçÿòèå Êëóâèè äåëîì ïåðâîñòåïåííîé âàæíîñòè è çà îäèí äåíü îñàäû îäîëåë ãîðîäñêèå óêðåïëåíèÿ è ïåðåáèë âñåõ âçðîñëûõ ìóæ÷èí. (4) Îòòóäà îí ñ ïîáåäîþ ïîâåë âîéñêî ê Áîâèàíó; ýòî áûëà ñòîëèöà ñàìíèòñêèõ ïåíòðîâ, áîãàòåéøèé ãîðîä, â êîòîðîì õâàòàëî è îðóæèÿ, è çàùèòíèêîâ. (5) Ðèìëÿíå îâëàäåëè ãîðîäîì, äâèæèìûå íàäåæäîé íà äîáû÷ó, èáî îñîáåííîé íåíàâèñòè ê æèòåëÿì ó íèõ íå áûëî. Òàê ÷òî ñ ïðîòèâíèêîì îáîøëèñü íå òàê óæ æåñòîêî, çàòî äîáðà óâåçëè îòòóäà åäâà ëè íå áîëüøå, ÷åì ñëó÷àëîñü äîáûòü âî âñåì Ñàìíèè; âñÿ îíà áûëà âåëèêîäóøíî îòäàíà âîèíàì. (6) Êîãäà óæå íå îñòàëîñü íè âîèíñòâà, íè ëàãåðÿ, íè ãîðîäñêèõ óêðåïëåíèé, ñïîñîáíûõ ñîïðîòèâëÿòüñÿ ìîùè ðèìñêîãî îðóæèÿ, âñåõ ñàìíèòñêèõ ïðåäâîäèòåëåé çàáîòèëè ëèøü ïîèñêè ìåñòà äëÿ çàñàäû, ÷òîáû ïðè óäîáíîì ñëó÷àå âíåçàïíî ïîéìàòü è îêðóæèòü ðèìñêèõ âîèíîâ, åñëè èì êàê-íèáóäü ïîçâîëÿò ðàçáðåñòèñü çà äîáû÷åþ. (7) Ïåðåáåæ÷èêè èç ñåëüñêèõ æèòåëåé è íåêîòîðûå ïëåííèêè, ïîïàâøèåñÿ êòî ñëó÷àéíî, à êòî è íàðî÷íî, ñîîáùàëè êîíñóëó ñîãëàñíûå ìåæ ñîáîþ äà ê òîìó æå è âåðíûå ñâåäåíèÿ îá îãðîìíîì ñòàäå ñêîòà, ñîãíàííîì â íåïðîõîäèìóþ ÷àùó ëåñèñòîãî óùåëüÿ; ýòî ïîáóäèëî êîíñóëà äëÿ çàõâàòà äîáû÷è íàïðàâèòü òóäà íàëåãêå ñâîè ëåãèîíû. (8) Îãðîìíîå ñàìíèòñêîå âîéñêî òàéíî óñòðîèëî íà èõ ïóòè çàñàäó, è, óâèäåâ, ÷òî ðèìëÿíå óãëóáèëèñü â óùåëüå, âðàãè âäðóã âûñêî÷èëè èç ÷àùè è íàïàëè íà íèõ âðàñïëîõ ñ øóìîì è êðèêîì. (9) Ïîíà÷àëó, ïîêà ðèìëÿíå âîîðóæàëèñü è ñíîñèëè ïîêëàæó â ñåðåäèíó, îíè áûëè â ñìÿòåíèè îò âíåçàïíîñòè íàïàäåíèÿ, íî ïîòîì êîãäà, îñâîáîäÿñü îò íîøè, êàæäûé ïîñïåøèë ïîä çíàìåíà, òî â çíàêîìûõ ðÿäàõ è ïî ñòàðîìó âîèíñêîìó íàâûêó óæå áåç âñÿêèõ ïðèêàçîâ ñàì ñîáîþ âûñòðîèëñÿ áîåâîé ïîðÿäîê. (10) Êîíñóë ïðèì÷àëñÿ òóäà, ãäå äðàòüñÿ áûëî îñîáåííî îïàñíî, ñïåøèëñÿ è ñòàë ïðèçûâàòü Þïèòåðà, Ìàðñà è äðóãèõ áîãîâ â ñâèäåòåëè, ÷òî â ýòî ìåñòî îí çàøåë, èùà íå ñëàâû äëÿ ñåáÿ, à äîáû÷è äëÿ âîèíîâ, (11) è ÷òî ñ.438 åãî íå â ÷åì óïðåêíóòü, êðîìå êàê â ÷ðåçìåðíîì æåëàíèè îòíÿòü ó âðàãà áîãàòñòâî è îòäàòü åãî ñâîèì âîèíàì; åñëè íå äîáëåñòü âîèíîâ, âîñêëèöàë îí, òî íè÷òî íå ñïàñåò òåïåðü åãî îò ïîçîðà. (12) Íóæíî òîëüêî èçî âñåõ ñèë âñåì âìåñòå, äðóæíî óäàðèòü íà âðàãà, âåäü â áîþ åãî óæå ðàçáèëè, èç ëàãåðÿ èçãíàëè, ãîðîäà åãî çàõâàòèëè; ýòîò âðàã íà õèòðîñòè è çàñàäû âîçëàãàåò ïîñëåäíþþ ñâîþ íàäåæäó è ïðèáåãàåò ê ïîìîùè óùåëüÿ, à íå îðóæèÿ. (13) Íî ðàçâå åñòü òàêàÿ ìåñòíîñòü, ÷òîá åå íå îäîëåëà ðèìñêàÿ äîáëåñòü? Îí íàïîìèíàë î ôðåãåëëñêîé è ñîðñêîé101 êðåïîñòÿõ è âñåõ òåõ ìåñòàõ, ãäå ðèìëÿíå äîáèëèñü óñïåõà, íåñìîòðÿ íà íåâûãîäó ñâîåãî ïîëîæåíèÿ. (14) Âîîäóøåâëåííûå ýòèìè ðå÷àìè, âîèíû, íå îáðàùàÿ âíèìàíèÿ íà ïðåïÿòñòâèÿ, áðîñèëèñü íà ñòîÿùèé ïåðåä íèìè âðàæåñêèé ñòðîé. Ïîêà êàðàáêàëèñü ââåðõ ïî ñêëîíó, èì ïðèøëîñü òóãî, (15) íî, êàê òîëüêî ïåðåäîâûå îòðÿäû çàíÿëè íàâåðõó ïëîùàäêó è âîèíû ïî÷óÿëè, ÷òî ñòîÿò íà ðîâíîì ìåñòå, òóò óæå ïðèøëà ïîðà èñïóãàòüñÿ óêðûâàâøèìñÿ ïðåæäå â çàñàäå, è îíè áåæàëè âðàññûïíóþ, òåðÿÿ îðóæèå, â òå ñàìûå óêðûòèÿ, ãäå òîëüêî ÷òî ïðÿòàëèñü. (16) Íî â ìåñòàõ, ïîäûñêàííûõ íàðî÷íî íà ïîãèáåëü íåïðèÿòåëþ, îíè îêàçàëèñü ñàìè ïîéìàíû â ñîáñòâåííóþ ëîâóøêó. Òàê ÷òî î÷åíü íåìíîãèå ñóìåëè ñïàñòèñü áåãñòâîì, îêîëî äâàäöàòè òûñÿ÷ èõ ïåðåáèëè, è ïîáåäèâøèå ðèìëÿíå ðàçáðåëèñü â ðàçíûå ñòîðîíû íà ïîèñêè äîáû÷è — òîãî ñàìîãî ñòàäà, ÷òî áûëî îñòàâëåíî íà èõ ïóòè. |
31. Consules inter se provincias partiti: Iunio Samnites, Aemilio novum bellum Etruria sorte obvenit. [2] In Samnio Cluviarum praesidium Romanum, quia nequiverat vi capi, obsessum fame in deditionem acceperant Samnites verberibusque foedum in modum laceratos occiderant deditos. [3] Huic infensus crudelitati Iunius, nihil antiquius oppugnatione Cluviana ratus, quo die adgressus est moenia vi cepit atque omnes puberes interfecit. [4] Inde victor exercitus Bovianum ductus. Caput hoc erat Pentrorum Samnitium, longe ditissimum atque opulentissimum armis virisque. [5] Ibi quia haud tantum irarum erat, spe praedae milites accensi oppido potiuntur. Minus itaque saevitum in hostes est; praedae plus paene quam ex omni Samnio unquam egestum benigneque omnis militi concessa. [6] Et postquam praepotentem armis Romanum nec acies subsistere ullae nec castra nec urbes poterant, omnium principum in Samnio eo curae sunt intentae ut insidiis quaereretur locus, si qua licentia populando effusus exercitus excipi ac circumveniri posset. [7] Transfugae agrestes et captivi quidam, pars forte, pars consilio oblati, congruentia ad consulem adferentes — quae et vera erant — pecoris vim ingentem in saltum avium compulsam esse, perpulerunt ut praedatum eo expeditae ducerentur legiones. [8] Ibi ingens hostium exercitus itinera occultus insederat, et postquam intrasse Romanos vidit saltum, repente exortus cum clamore ac tumultu incautos invadit. [9] Et primo nova res trepidationem fecit, dum arma capiunt, sarcinas congerunt in medium; dein postquam, ut quisque liberaverat se onere aptaveratque arma, ad signa undique coibant et notis ordinibus in vetere disciplina militiae iam sine praecepto ullius sua sponte struebatur acies, [10] consul ad ancipitem maxime pugnam advectus desilit ex equo et Iovem Martemque atque alios testatur deos se nullam suam gloriam inde sed praedam militi quaerentem in eum locum devenisse [11] neque in se aliud quam nimiam ditandi ex hoste militis curam reprehendi posse; ab eo se dedecore nullam rem aliam quam virtutem militum vindicaturam. [12] Coniterentur modo uno animo omnes invadere hostem victum acie, castris exutum, nudatum urbibus, ultimam spem furto insidiarum temptantem et loco non armis fretum. [13] Sed quem esse iam virtuti Romanae inexpugnabilem locum? Fregellana arx Soranaque et ubicumque iniquo successum erat loco memorabantur. [14] His accensus miles, omnium immemor difficultatium, vadit adversus imminentem hostium aciem. Ibi paulum laboris fuit, dum in adversum clivum erigitur agmen; [15] ceterum postquam prima signa planitiem summam ceperunt sensitque acies aequo se iam institisse loco, versus extemplo est terror in insidiatores easdemque latebras quibus se paulo ante texerant palati atque inermes fuga repetebant. [16] Sed loca difficilia hosti quaesita ipsos tum sua fraude impediebant. Itaque ergo perpaucis effugium patuit; caesa ad viginti milia hominum victorque Romanus ad oblatam ab hoste praedam pecorum discurrit. |