Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
32. (1) Ïîêà ýòî ïðîèñõîäèò â Ñàìíèè, â Ýòðóðèè çà îðóæèå âçÿëèñü óæå âñå ïëåìåíà, êðîìå àððåòèíîâ, è îñàäîþ Ñóòðèÿ, êàê áû âîðîò Ýòðóðèè, ïîëîæèëè íà÷àëî âåëèêîé âîéíå. (2) Îäèí èç êîíñóëîâ, Ýìèëèé, ïðèáûë òóäà ñ âîéñêîì, ÷òîáû ñíÿòü îñàäó ñ ñîþçíèêîâ. Ïðè ïîÿâëåíèè ðèìëÿí æèòåëè Ñóòðèÿ, íå ñêóïÿñü, äîñòàâëÿëè ïðîäîâîëüñòâèå â ëàãåðü ïåðåä ãîðîäîì. (3) Ïåðâûé äåíü ýòðóñêè ïðîâåëè ðàçäóìûâàÿ, òîðîïèòü èì âîéíó èëè çàòÿãèâàòü, è ïîñêîëüêó âîæäè ïðåäïî÷ëè ñïåøíûå äåéñòâèÿ îñòîðîæíûì, òî íà äðóãîé äåíü ñ âîñõîäîì ñîëíöà áûë âûñòàâëåí çíàê ê áîþ è âîîðóæåííîå âîéñêî âûøëî íà áèòâó. (4) Óçíàâ îá ýòîì, êîíñóë òîò÷àñ ïåðåäàë âîèíàì äîùå÷êó ñ ðàñïîðÿæåíèåì çàâòðàêàòü è, ïîäêðåïèâøèñü ïèùåé, âîîðóæàòüñÿ. (5) Âîèíû ïîâèíîâàëèñü. Óâèäåâ èõ âîîðóæåííûìè è ãîòîâûìè ê áîþ, êîíñóë ïðèêàçàë âûíåñòè çà âàë çíàìåíà è âûñòðîèë âîéñêà íåïîäàëåêó îò íåïðèÿòåëÿ. Êàêîå-òî âðåìÿ îáå ñòîðîíû ñòîÿëè, íàïðÿæåííî îæèäàÿ, ÷òîáû ïðîòèâíèê ïåðâûì èçäàë êëè÷ è íà÷àë ñðàæåíèå, (6) è ìèíîâàë óæå ïîëäåíü, à íè ñ îäíîé ñòîðîíû íå áûëî åùå ïóùåíî íè îäíîé ñòðåëû. Òîãäà, ÷òîá íå óéòè íè ñ ÷åì, ýòðóñêè èçäàþò êðèê è ïîä çâóêè òðóá äâèãàþò âïåðåä ñâîè çíàìåíà; íå çàñòàâèëè ñåáÿ æäàòü è ðèìëÿíå. (7) ßðîñòíî ñøèáëèñü áîéöû102: ó âðàãîâ ïðåâîñõîäñòâî â ÷èñëå, ó ðèìëÿí — â õðàáðîñòè. (8) Áèòâà øëà ñ ïåðåìåííûì óñïåõîì, ìíîãèå ïàëè ñ îáåèõ ñòîðîí, è âñå — ñàìûå õðàáðûå, è òîãäà ëèøü ðåøèëñÿ èñõîä ñðàæåíèÿ, êîãäà èçìîòàííûå ïåðåäîâûå îòðÿäû áûëè çàìåíåíû ñ.439 ñâåæèìè ñèëàìè âòîðîãî ðÿäà ðèìñêîãî âîéñêà. (9) Ýòðóñêè æå, ó êîòîðûõ ïåðåäîâûå âîèíû íå áûëè ïîääåðæàíû ñâåæèìè ïîäêðåïëåíèÿìè, âñå ïîëåãëè ïåðåä çíàìåíàìè è âîêðóã. Ýòà áèòâà íå èìåëà áû ðàâíûõ ïî íè÷òîæíîìó ÷èñëó áåæàâøèõ è îãðîìíîìó — ïàâøèõ, åñëè áû íî÷ü íå óêðûëà ýòðóñêîâ, òâåðäî ðåøèâøèõñÿ áèòüñÿ íàñìåðòü. (10) Òàê ÷òî ïîáåäèòåëè îïåðåäèëè ïîáåæäåííûõ è ïîëîæèëè êîíåö ñå÷å: ïîñëå çàõîäà ñîëíöà áûë äàí çíàê îòñòóïèòü, è ïðîòèâíèêè âîçâðàòèëèñü íà íî÷ü â ñâîè ëàãåðÿ. (11) Ïîñëå ýòîãî ïîä Ñóòðèåì â òîò ãîä íå ïðîèçîøëî íè÷åãî ïðèìå÷àòåëüíîãî, ïîòîìó ÷òî âî âðàæåñêîì âîéñêå çà îäíó áèòâó áûëè óíè÷òîæåíû âñå ïåðåäîâûå ÷àñòè è îñòàëèñü òîëüêî âñïîìîãàòåëüíûå ñèëû, åäâà ñïîñîáíûå îõðàíÿòü ëàãåðü; (12) íî è ó ðèìëÿí ðàíåíûõ áûëî ñòîëüêî, ÷òî îò ðàí óæå ïîñëå áîÿ ñêîí÷àëîñü áîëüøå, ÷åì ïàëî íà ïîëå áðàíè. |
32. Dum haec geruntur in Samnio, iam omnes Etruriae populi praeter Arretinos ad arma ierant, ab oppugnando Sutrio, quae urbs socia Romanis velut claustra Etruriae erat, ingens orsi bellum. [2] Eo alter consul Aemilius cum exercitu ad liberandos obsidione socios venit. Advenientibus Romanis Sutrini commeatus benigne in castra ante urbem posita advexere. [3] Etrusci diem primum consultando maturarent traherentne bellum traduxerunt. Postero die, ubi celeriora quam tutiora consilia magis placuere ducibus, sole orto signum pugnae propositum est armatique in aciem procedunt. [4] Quod postquam consuli nuntiatum est, extemplo tesseram dari iubet ut prandeat miles firmatisque cibo viribus arma capiat. Dicto paretur. [5] Consul ubi armatos paratosque vidit, signa extra vallum proferri iussit et haud procul hoste instruxit aciem. Aliquamdiu intenti utrimque steterunt exspectantes, ut ab adversariis clamor et pugna inciperet; [6] et prius sol meridie se inclinavit quam telum hinc aut illinc emissum est. Inde, ne infecta re abiretur, clamor ab Etruscis oritur concinuntque tubae et signa inferuntur. Nec segnius a Romanis pugna initur. [7] Concurrunt infensis animis; numero hostis, virtute Romanus superat; [8] anceps proelium multos utrimque et fortissimum quemque absumit, nec prius inclinata res est quam secunda acies Romana ad prima signa, integri fessis, successerunt, [9] Etrusci, quia nullis recentibus subsidiis fulta prima acies fuit, ante signa circaque omnes ceciderunt. Nullo unquam proelio fugae minus nec plus caedis fuisset, ni obstinatos mori Tuscos nox texisset, [10] ita ut victores prius quam victi pugnandi finem facerent. Post occasum solis signum receptui datum est; nocte utroque in castra reditum. [11] Nec deinde quicquam eo anno rei memoria dignae apud Sutrium gestum est, quia et ex hostium exercitu prima tota acies deleta uno proelio fuerat subsidiariis modo relictis, vix quod satis esset ad castrorum praesidium, [12] et apud Romanos tantum volnerum fuit ut plures post proelium saucii decesserint quam ceciderant in acie. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß