Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
34. (1) Íà ýòè Àïïèåâû óâåðòêè, íèêåì íå îäîáðÿåìûå, Ñåìïðîíèé ñêàçàë: «Êâèðèòû, ïåðåä âàìè ïîòîìîê òîãî çíàìåíèòîãî Àïïèÿ, êîòîðûé áûë èçáðàí äåöåìâèðîì íà ãîä, íà äðóãîé — ñ.440 ñàì ïðîâîçãëàñèë ñâîå èçáðàíèå, à íà òðåòèé, õîòÿ íè îí ñàì è íèêòî äðóãîé åãî íå íàçíà÷àë, óäåðæàë çà ñîáîþ è ôàñêè, è âëàñòü, îñòàâàÿñü ÷àñòíûì ëèöîì, (2) è íå îòñòóïèëñÿ îò äîëæíîñòè, ïîêà âëàñòü, çëîêîçíåííî äîáûòàÿ, çëîíàìåðåííî ïðèìåíåííàÿ, çëîóìûøëåííî óäåðæàííàÿ, íå ïîãðåáëà åãî ïîä ñîáîþ105. (3) Ýòî òî ñàìîå ñåìåéñòâî, êâèðèòû, ÷üè íàñèëèÿ è îáèäû âûíóäèëè âàñ ïîêèíóòü îòå÷åñòâî è çàíÿòü Ñâÿùåííóþ ãîðó106; äëÿ çàùèòû îò íåãî âû îãðàäèëè ñåáÿ è ïîääåðæêîé òðèáóíîâ, (4) èç-çà íåãî äâà âàøèõ âîéñêà ñèäåëè íà Àâåíòèíå, è ýòî îíî âñåãäà ïðîòèâèëîñü çàêîíàì î ïðîöåíòàõ è îáùåñòâåííûõ çåìëÿõ. (5) Èìåííî ýòî ñåìåéñòâî îáúÿâèëî íåäåéñòâèòåëüíûìè áðàêè ïàòðèöèåâ è ïëåáååâ107 è çàêðûëî ïëåáåÿì äîñòóï ê êóðóëüíûì äîëæíîñòÿì108. Èìÿ Êëàâäèåâ êóäà âðàæäåáíåé âàøåé ñâîáîäå, ÷åì äàæå èìÿ Òàðêâèíèåâ! (6) Çà ñòî ëåò, ìèíóâøèõ ïîñëå äèêòàòîðñòâà Ìàìåðêà Ýìèëèÿ, öåíçîðàìè ïåðåáûâàëî ñòîëüêî çíàòíûõ è ñàìûõ äîáëåñòíûõ ìóæåé; è ÷òî æå, Àïïèé Êëàâäèé, çà âñå ýòî âðåìÿ íèêòî èç íèõ, ïî-òâîåìó, íå çàãëÿäûâàë â äâåíàäöàòü òàáëèö? Âñåì áûëî íåâäîìåê, ÷òî çàêîííóþ ñèëó èìååò ïîñëåäíÿÿ âîëÿ íàðîäà? (7) Êóäà òàì! Ýòî êàê ðàç âñå çíàëè è èìåííî ïîýòîìó ïîâèíîâàëèñü Ýìèëèåâó, à íå òîìó äðåâíåìó çàêîíó, ïî êîòîðîìó âïåðâûå áûëè èçáðàíû öåíçîðû109; âåäü Ýìèëèåâ çàêîí íàðîä óòâåðäèë ïîñëåäíèì ïî âðåìåíè, à ïðè ïðîòèâîðå÷èè â çàêîíàõ íîâûé âñåãäà îòìåíÿåò ñòàðûé. (8) ×òî òû, ñîáñòâåííî, óòâåðæäàåøü, Àïïèé? Íåîáÿçàòåëüíîñòü Ýìèëèåâà çàêîíà äëÿ íàðîäà? Èëè æå äëÿ íàðîäà îí îáÿçàòåëåí, è îäèí òû âûøå çàêîíà? (9) Äàæå òå, íå çíàâøèå óçäû, öåíçîðû — Ãàé Ôóðèé è Ìàðê Ãåãàíèé, áëàãîäàðÿ êîòîðûì ñòàëî ÿñíî, êàêîé âðåä ìîæåò áûòü ãîñóäàðñòâó îò çëîóïîòðåáëåíèÿ òàêîé äîëæíîñòüþ, êîãäà ðàçúÿðåííûå îãðàíè÷åíèåì ñâîåé âëàñòè îíè çàïèñàëè â ýðàðèè110 Ìàìåðêà Ýìèëèÿ, áûâøåãî â òî âðåìÿ ïåðâûì íà âîéíå è â ìèðíûõ äåëàõ, äàæå îíè ïîâèíîâàëèñü Ýìèëèåâó çàêîíó. (10) Ñòî ëåò ÷òèëè çàêîí è âñå ïîñëåäóþùèå öåíçîðû, â òîì ÷èñëå è Ãàé Ïëàâòèé, òâîé òîâàðèù, èçáðàííûé ïðè òåõ, ÷òî è òû æå, îáðÿäàõ è ñ òåìè æå, ÷òî ó òåáÿ, ïðàâàìè. (11) Ðàçâå íàðîä èçáðàë åãî íå ïîëíîïðàâíûì öåíçîðîì? Òàê ÷òî æå? Íà îäíîãî òåáÿ, âûõîäèò, — äîëæíî áûòü, çà òâîè íåñðàâíåííûå äîñòîèíñòâà — ðàñïðîñòðàíÿåòñÿ ýòî îñîáåííîå ïðåèìóùåñòâåííîå ïðàâî! (12) Êàê æå íàì òåïåðü íàçíà÷èòü êîãî-íèáóäü ñâÿùåííûì öàðåì?111 Îí óõâàòèòñÿ çà èìÿ “öàðü” è îáúÿâèò, ÷òî èçáðàí ïîëíîïðàâíûì öàðåì Ðèìà! Êòî, ïî-òâîåìó, óäîâîëüñòâóåòñÿ òîãäà ïîëóãîäîâîé äèêòàòóðîé èëè ìåæäóöàðñòâèåì íà ïÿòü äíåé? Êîãî òîãäà äåðçíåøü íàçíà÷èòü äèêòàòîðîì äëÿ âáèòèÿ ãâîçäÿ èëè ïðîâåäåíèÿ Èãð?112 (13) Êàêèìè áåçìîçãëûìè òóïèöàìè ïðåäñòàþò, âåðíî, â ãëàçàõ òàêèõ ëþäåé òå, êòî, ñâåðøèâ çà äâàäöàòü äíåé âåëèêèå ïîäâèãè, ñëàãàë ñ ñåáÿ äèêòàòóðó èëè îòêàçûâàëñÿ îò äîëæíîñòè èç-çà îøèáêè â ãàäàíèÿõ ïðè èçáðàíèè! (14) Íî ÷òî âñïîìèíàòü î ñ.441 äàâíî ìèíóâøåì? Íåäàâíî, åùå â ýòîì äåñÿòèëåòèè113, äèêòàòîð Ìåíèé âåë äîçíàíèå ñòîëü íåëèöåïðèÿòíî, ÷òî îíî ñòàëî óãðîæàòü èíûì âëèÿòåëüíûì ëþäÿì, è, êîãäà íåäðóãè âûäâèíóëè îáâèíåíèå â åãî ñîáñòâåííîé ïðè÷àñòíîñòè ê ïðåñòóïëåíèþ, î êîòîðîì îí âåë ðàññëåäîâàíèå, îí ñëîæèë ñ ñåáÿ äèêòàòóðó, ÷òîáû êàê ÷àñòíîå ëèöî ïðåäñòàòü ïåðåä ñóäîì. (15) Îò òåáÿ ÿ íå æäó, êîíå÷íî, ïîäîáíîãî ñàìîîòðå÷åíèÿ, äà íå áóäåøü òû èñêëþ÷åíèåì â ñàìîì âëàñòîëþáèâîì è íàäìåííîì ñåìåéñòâå! È ïóñòü òû íå îñòàâèøü äîëæíîñòè íè íà äåíü ðàíåå ñðîêà, íî íå âûõîäè òîëüêî çà åãî ïðåäåëû! (16) Ìîæåò áûòü, õâàòèò Àïïèþ åùå äíÿ èëè ìåñÿöà öåíçîðñòâà? Íåò, îí òðåáóåò äëÿ ñåáÿ òðåõ ñ ïîëîâèíîé ëåò ñâåðõ ïîëîæåííîãî ïî Ýìèëèåâó çàêîíó. “Òðè ãîäà, — çàÿâëÿåò îí, — è åùå øåñòü ìåñÿöåâ ñâåðõ ïîëîæåííîãî ïî çàêîíó Ýìèëèÿ ÿ áóäó èñïîëíÿòü äîëæíîñòü öåíçîðà è áóäó èñïîëíÿòü åå îäèí”. Äà ýòî ïîõîæå óæå íà öàðñêóþ âëàñòü! (17) Ìîæåò áûòü, òû âñå-òàêè èçáåðåøü ñåáå íîâîãî òîâàðèùà, õîòÿ íå÷åñòèâî èçáèðàòü åãî äàæå íà ìåñòî óìåðøåãî? (18) Èëè ìàëî òåáå, áîãîáîÿçíåííûé öåíçîð, ïðåâðàòèòü îòïðàâëåíèå äðåâíåéøåãî îáðÿäà, êîòîðûé îäèí áûë ó÷ðåæäåí ñàìèì áîãîì, â ÷üþ ÷åñòü è ñîâåðøàåòñÿ, èç ñâÿùåííîäåéñòâèÿ, èñïîëíÿåìîãî çíàòíåéøèìè, â ðàáñêóþ ñëóæáó?!114 (19) Ìàëî òåáå, ÷òî òåáÿ è öåíçîðñòâà òâîåãî ðàäè çà îäèí ãîä ñâåäåí ïîä êîðåíü ðîä, êîòîðûé äðåâíåå ñàìîãî Ãîðîäà è îñâÿùåí ê òîìó æå äðóæáîþ ñ áåññìåðòíûìè áîãàìè? Òåáå íàäî åùå è âñå ãîñóäàðñòâî âîâëå÷ü â òàêîå êîùóíñòâî, ÷òî îò îäíîãî óïîìèíàíèÿ î íåì äóøà ñîäðîãàåòñÿ. (20) Ãîðîä ïàë115 â òî ïÿòèëåòèå, êîãäà öåíçîð Ëóöèé Ïàïèðèé Êóðñîð ïîñëå ñìåðòè òîâàðèùà ñâîåãî, Ãàÿ Þëèÿ, ÷òîá íå îñòàâèòü äîëæíîñòè, äîáèëñÿ èçáðàíèÿ ñåáå â òîâàðèùè Ìàðêà Êîðíåëèÿ Ìàëóãèíñêîãî. (21) Ñêîëü æå óìåðåííû áûëè åãî ïðèòÿçàíèÿ ïî ñðàâíåíèþ ñ òâîèìè, Àïïèé! Ëóöèé Ïàïèðèé íå îäèí îòïðàâëÿë öåíçîðñòâî è íå äîëüøå ïîëîæåííîãî ñðîêà, è âñå æ íå íàøëîñü íèêîãî, êòî áû ïîñëåäîâàë ïîòîì åãî ïðèìåðó: âñå áûâøèå ïîñëå íåãî öåíçîðàìè ïî ñìåðòè òîâàðèùà ñëàãàëè ñ ñåáÿ äîëæíîñòü. (22) À òåáå íå ïîìåõà, ÷òî ñðîê öåíçîðñòâà èñòåê, ÷òî òîâàðèù îñòàâèë äîëæíîñòü, íå óêàç òåáå íè çàêîí, íè ñîâåñòü! Äîáðîäåòåëü äëÿ òåáÿ â íàäìåííîñòè è íàãëîñòè, â ïðåçðåíèè ê áîãàì è ëþäÿì. (23) Ïîìíÿ î âåëè÷èè è ñâÿòîñòè èñïîëíÿâøåéñÿ òîáîþ äîëæíîñòè, ÿ íå õîòåë áû, Àïïèé Êëàâäèé, íå òî ÷òî äåéñòâèåì îñêîðáèòü òåáÿ, íî äàæå çàäåòü ñëèøêîì ðåçêèì ñëîâîì; (24) è âñå æå òâîå óïðÿìñòâî è òâîÿ çàíîñ÷èâîñòü âûíóäèëè ìåíÿ ïðîèçíåñòè âñå òîëüêî ÷òî ìíîþ ñêàçàííîå. À åñëè òû íå ïîä÷èíèøüñÿ Ýìèëèåâó çàêîíó, òî ÿ ïðèêàæó åùå è â òåìíèöó òåáÿ îòâåñòè, (25) è, ïîìíÿ óñòàíîâëåíèå ïðåäêîâ: “Åñëè ïðè èçáðàíèè öåíçîðîâ îäèí íå ïîëó÷èò ïîëîæåííîãî ÷èñëà ãîëîñîâ, âûáîðû îòêëàäûâàþòñÿ áåç ïðîâîçãëàøåíèÿ öåíçîðîì äðóãîãî”, — ÿ íå ïîòåðïëþ, ÷òîáû òû îäèí îòïðàâëÿë öåíçîðñòâî, êîãäà îäèí òû íå ìîæåøü äàæå áûòü èçáðàí öåíçîðîì!» ñ.442 (26) Ïîñëå âñåõ òàêèõ ðå÷åé îí ïðèêàçàë ñõâàòèòü öåíçîðà è îòâåñòè åãî â òåìíèöó. Øåñòåðî òðèáóíîâ îäîáðèëè äåéñòâèÿ ñâîåãî òîâàðèùà, íî òðîå îêàçàëè ïîääåðæêó îáðàòèâøåìóñÿ ê íèì Àïïèþ, è, ê âåëèêîìó íåãîäîâàíèþ âñåõ ñîñëîâèé, îí ñòàë îäèí îòïðàâëÿòü öåíçîðñòâî. |
34. Haec sine ullius adsensu cavillante Appio «En» inquit, «Quirites, illius Appi progenies, qui decemvir in annum creatus altero anno se ipse creavit, tertio nec ab se nec ab ullo creatus privatus fasces et imperium obtinuit, [2] nec ante continuando abstitit magistratu quam obruerent eum male parta, male gesta, male retenta imperia. [3] Haec est eadem familia, Quirites, cuius vi atque iniuriis compulsi extorres patria Sacrum montem cepistis; haec adversus quam tribunicium auxilium vobis comparastis; [4] haec propter quam duo exercitus Aventinum insedistis; haec quae fenebres leges, haec quae agrarias semper impugnavit. [5] Haec conubia patrum et plebis interrupit; haec plebi ad curules magistratus iter obsaepsit. Hoc est nomen multo quam Tarquiniorum infestius vestrae libertati. Itane tandem, Appi Claudi? [6] Cum centesimus iam annus sit ab Mam. Aemilio dictatore, tot censores fuerunt, nobilissimi fortissimique viri, nemo eorum duodecim tabulas legit? Nemo id ius esse, quod postremo populus iussisset, sciit? [7] Immo vero omnes scierunt et ideo Aemiliae potius legi paruerunt quam illi antiquae qua primum censores creati erant, quia hanc postremam iusserat populus, et quia, ubi duae contrariae leges sunt, semper antiquae obrogat nova. [8] An hoc dicis, Appi, non teneri Aemilia lege populum? [9] An populum teneri, te unum exlegem esse? Tenuit Aemilia lex violentos illos censores C. Furium et M. Geganium, qui quid iste magistratus in re publica mali facere posset indicarunt, cum ira finitae potestatis Mam. Aemilium, principem aetatis suae belli domique, aerarium fecerunt; [10] tenuit deinceps omnes censores intra centum annorum spatium; tenet C. Plautium, collegam tuum iisdem auspiciis, eodem iure creatum. [11] An hunc non ut qui optimo iure censor creatus esset populus creavit? Tu unus eximius es in quo hoc praecipuum ac singulare valeat? [12] Quem tu regem sacrificiorum crees? Amplexus regni nomen, ut qui optimo iure rex Romae creatus sit, creatum se dicet. Quem semestri dictatura, quem interregno quinque dierum contentum fore putes? Quem clavi figendi aut ludorum causa dictatorem audacter crees? [13] Quam isti stolidos ac socordes videri creditis eos qui intra vicesimum diem ingentibus rebus gestis dictatura se abdicaverunt aut qui vitio creati abierunt magistratu! [14] Quid ego antiqua repetam? Nuper intra decem annos C. Maenius dictator, quia, cum quaestiones severius quam quibusdam potentibus tutum erat exerceret, contagio eius quod quaerebat ipse criminis obiectata ab inimicis est, ut privatus obviam iret crimini, dictatura se abdicavit. [15] Nolo ego istam in te modestiam; ne degeneraveris a familia imperiosissima et superbissima; non die, non hora citius quam necesse est magistratu abieris, modo ne excedas finitum tempus. [16] Satis est aut diem aut mensem censurae adicere? Triennium, inquit, et sex menses ultra quam licet Aemilia lege censuram geram et solus geram. Hoc quidem iam regno simile est. [17] An collegam subrogabis, quem ne in demortui quidem locum subrogari fas est? [18] Paenitet enim, quod antiquissimum sollemne et solum ab ipso cui fit institutum deo ab nobilissimis antistitibus eius sacri ad servorum ministerium religiosus censor deduxisti, [19] gens antiquior originibus urbis huius, hospitio deorum immortalium sancta, propter te ac tuam censuram intra annum ab stirpe exstincta est, nisi universam rem publicam eo nefario obstrinxeris quod ominari etiam reformidat animus. [20] Urbs eo lustro capta est quo demortuo collega C. Iulio L. Papirius Cursor, ne abiret magistratu, M. Cornelium Maluginensem collegam subrogavit. [21] Et quanto modestior illius cupiditas fuit quam tua, Appi! Nec solus nec ultra finitum lege tempus L. Papirius censuram gessit; tamen neminem invenit qui se postea auctorem sequeretur; omnes deinceps censores post mortem collegae se magistratu abdicarunt. [22] Te nec quod dies exiit censurae nec quod collega magistratu abiit nec lex nec pudor coercet: virtutem in superbia, in audacia, in contemptu deorum hominumque ponis. [23] Ego te, Appi Claudi, pro istius magistratus maiestate ac verecundia quem gessisti non modo manu violatum sed ne verbo quidem inclementiori a me appellatum vellem; [24] sed et haec quae adhuc egi pervicacia tua et superbia coegit me loqui, et nisi Aemiliae legi parueris, in vincula duci iubebo, [25] nec cum ita comparatum a maioribus sit ut comitiis censoriis, nisi duo confecerint legitima suffragia, non renuntiato altero comitia differantur, ego te, qui solus censor creari non possis, solum censuram gerere nunc patiar». [26] Haec taliaque cum dixisset, prendi censorem et in vincula duci iussit. Approbantibus sex tribunis actionem collegae tres appellanti Appio auxilio fuerunt; summaque invidia omnium ordinum solus censuram gessit. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß