Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà X, ãë. 5

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

5. (1) Ïîëó­÷èâ ýòî èçâå­ñòèå, äèê­òà­òîð ïðè­êà­çû­âà­åò âûíî­ñèòü çíà­ìå­íà è, âîîðó­æàñü, ñëå­äî­âàòü çà íèì. Íå óñïåë îí ïðè­êà­çàòü, êàê âñå áûëî ãîòî­âî: (2) âîè­íû ìãíî­âåí­íî ðàñ­õâà­òû­âà­þò çíà­ìå­íà è îðó­æèå, è ñòî­è­ëî íåìà­ëî­ãî òðóäà íå äàòü èì áðî­ñèòü­ñÿ âïå­ðåä. Íå îäíà äîñà­äà íà íåäàâ­íåå ïîðà­æå­íèå ãíà­ëà èõ íà âðà­ãà, íî è äîíî­ñèâ­øè­å­ñÿ èçäà­ëå­êà âñå áîëåå ÿðîñò­íûå êðè­êè ðàç­ãî­ðàâ­øåé­ñÿ áèò­âû. (3) Îíè òîðî­ïÿò äðóã äðó­ãà, ïîä­áî­ä­ðÿ­þò çíà­ìå­íîñ­öåâ èäòè ïîñêî­ðåå, — íî äèê­òà­òîð, ÷åì áîëü­øóþ âèäèò ïîñïåø­íîñòü, òåì íàñòîé­÷è­âåé ñäåð­æè­âà­åò âîè­íîâ è âåëèò èì çàìåä­ëèòü øàã. (4) Ýòðóñ­êè, íàïðî­òèâ òîãî, ñðà­çó âûøëè íà áèò­âó âñå­ìè ñèëà­ìè. Ãîíåö çà ãîí­öîì äîíî­ñÿò äèê­òà­òî­ðó, ÷òî âñå ýòðóñ­ñêèå ëåãè­î­íû óæå â áîþ è íàøèì íå âûäåð­æàòü; äà è ñàì îí, ãëÿäÿ ñ âîç­âû­øå­íèÿ, ïîíÿë, â êàêîé îïàñ­íî­ñòè îêà­çàë­ñÿ îòðÿä ëåãà­òà. (5) È âñå æå, ïîëî­æàñü íà òî, ÷òî ëåãàò è äàëü­øå ïðî­äåð­æèò­ñÿ, è íà òî åùå, ÷òî ñàì îí ïîáëè­çî­ñòè, ÷òîáû âûðó­÷èòü, äèê­òà­òîð õî÷åò èçìîòàòü âðà­ãà êàê ìîæ­íî áîëü­øå, ÷òîáû ñî ñâå­æè­ìè ñèëà­ìè íàïàñòü íà îáåñ­ñè­ëåí­íûõ.

(6) Êàê íè ìåä­ëåí­íî ïðî­äâè­ãà­þò­ñÿ ðèì­ëÿíå, íî óæå îñòà­âà­ëîñü ìàëî ìåñòà äëÿ ðàç­áå­ãà — îñî­áåí­íî êîí­íè­öå. Âïå­ðå­äè, ÷òîáû âðàã íå çàïî­äî­çðèë êàêîé-íèáóäü òàé­íîé õèò­ðî­ñòè, äâè­ãà­ëèñü çíà­ìå­íà ëåãè­î­íîâ, îäíà­êî äàëü­øå ìåæ­äó ïåøè­ìè ðÿäà­ìè äèê­òà­òîð îñòà­âèë ïðî­ìå­æóò­êè, äîñòà­òî÷­íî øèðî­êèå, ÷òîáû ïðî­ïó­ñòèòü êîí­íè­öó.

(7) È âîò ðàçîì âîé­ñêî èçäà­åò êëè÷, à âñàä­íè­êè, îòäàâ ïîâî­äüÿ, íåñóò­ñÿ íà âðà­ãîâ, íå ïîñòðî­èâ­øèõ­ñÿ ïðî­òèâ êîí­íî­ãî ñ.461 íàòèñ­êà è îò íåîæè­äàí­íî­ñòè ïîðà­æåí­íûõ èñïó­ãîì. (8) Ïîçä­íÿÿ ïðè­øëà ïîìîùü ê ïîëó­îêðó­æåí­íûì âîè­íàì ëåãà­òà, çàòî òåïåðü èì äàëè ïîë­íûé ïîêîé: ñâå­æèå ñèëû âñòó­ïè­ëè â ñõâàò­êó, è áûëà îíà íåäîë­ãîé è íåñî­ìíåí­íîé. (9) Îáðà­ùåí­íûå â áåã­ñòâî, âðà­ãè ñïå­øàò íàçàä â ëàãåðü, íå ìîãóò óñòî­ÿòü ïåðåä íàïî­ðîì ðèì­ëÿí, çàáè­âà­þò­ñÿ â äàëü­íèé óãîë ëàãå­ðÿ; (10) áåãó­ùèå çàñòðå­âà­þò â óçêèõ âîðîòàõ, ìíî­ãèå âçáè­ðà­þò­ñÿ íà âàë è íàñûïü, òî ëè ÷òîáû çàùè­ùàòü­ñÿ ñ âîç­âû­øåí­íî­ãî ìåñòà, òî ëè ÷òîáû ïåðå­ëåçòü è óáå­æàòü. (11) Ñëó­÷àé­íî â îäíîì ìåñòå ïëî­õî óòîï­òàí­íàÿ íàñûïü ïîä òÿæå­ñòüþ òåñ­íèâ­øèõ­ñÿ íà íåé âîè­íîâ âäðóã îáðó­øè­ëàñü â ðîâ, è îíè, áîëü­øèí­ñòâî óæå áåç­îðóæ­íûå, áðî­ñè­ëèñü ïðî÷ü, êðè­÷à, ÷òî ñàìè áîãè îòêðû­âà­þò èì ïóòü ê áåã­ñòâó.

(12) Â ýòîé áèò­âå âòî­ðè÷­íî16 áûëà ñëîì­ëå­íà ìîùü ýòðóñ­êîâ, è äèê­òà­òîð, ïîòðå­áî­âàâ ãîäî­âî­ãî æàëî­âà­íüÿ è äâóõ­ìå­ñÿ÷­íî­ãî äîâîëü­ñò­âèÿ äëÿ âîé­ñêà, ïîç­âî­ëèë èì îòïðà­âèòü ïîñëîâ â Ðèì ïðî­ñèòü î ìèðå. Â ìèðå èì îòêà­çà­íî, à ïåðå­ìè­ðèå íà äâà ãîäà äàðî­âà­íî. (13) Äèê­òà­òîð ñ òðè­óì­ôîì âîç­âðà­òèë­ñÿ â Ãîðîä.

Íåêî­òî­ðûå, âïðî­÷åì, óòâåð­æäà­þò, ÷òî Ýòðó­ðèÿ áûëà ïîêî­ðå­íà äèê­òà­òî­ðîì áåç åäè­íî­ãî ïðè­ìå­÷à­òåëü­íî­ãî ñðà­æå­íèÿ, — îí òîëü­êî ïîêîí­÷èë ñî ñìó­òîþ â Àððå­òèè è ïðè­ìè­ðèë ðîä Öèëü­íè­åâ17 ñ íàðî­äîì.

(14) Ñëî­æèâ äèê­òà­òó­ðó, Ìàðê Âàëå­ðèé ñòàë êîí­ñó­ëîì18. Íåêî­òî­ðûå äàæå ñîîá­ùà­þò, ÷òî îí ïîëó­÷èë äîëæ­íîñòü çàî÷­íî è íå èùà åå, à êîí­ñóëü­ñêèå âûáî­ðû ïðî­âî­äèë èíòåððåêñ; íåñî­ìíåí­íî òîëü­êî, ÷òî êîí­ñóëü­ñòâî îí ðàçäå­ëèë ñ Àïó­ëå­åì Ïàí­ñîé.

5. Nun­tio al­la­to dic­ta­tor sig­na fer­ri ac se­qui iubet ar­ma­tos. Sed ce­le­rio­ra pro­pe om­nia im­pe­rio erant; [2] rap­ta ex­templo sig­na ar­ma­que, et vix ab im­pe­tu et cur­su te­ne­ban­tur. Cum ira ab ac­cep­ta nu­per cla­de sti­mu­la­bat, tum con­ci­ta­tior ac­ci­dens cla­mor ab incres­cen­te cer­ta­mi­ne. [3] Ur­gent ita­que alii alios hor­tan­tur­que sig­ni­fe­ros ut oci­us eant. Quo ma­gis fes­ti­nan­tes vi­det dic­ta­tor, eo im­pen­sius re­ten­tat ag­men ac sen­sim in­ce­de­re iubet. [4] Et­rus­ci contra, prin­ci­pio ex­ci­ti pug­nae, om­ni­bus co­piis ade­rant; et su­per alios alii nun­tiant dic­ta­to­ri om­nes le­gio­nes Et­rus­co­rum ca­pes­sis­se pug­nam nec iam ab suis re­sis­ti pos­se, et ip­se cer­nit ex su­pe­rio­re lo­co in quan­to discri­mi­ne prae­si­dium es­set. [5] Ce­te­rum sa­tis fre­tus es­se etiam nunc to­le­ran­do cer­ta­mi­ni le­ga­tum nec se pro­cul abes­se pe­ri­cu­li vin­di­cem, quam ma­xi­me volt fa­ti­ga­ri hos­tem, ut in­teg­ris ado­ria­tur vi­ri­bus fes­sos. [6] Quam­quam len­te pro­ce­dunt, iam ta­men ad im­pe­tum ca­piun­dum, equi­ti uti­que, mo­di­cum erat spa­tium. Pri­ma in­ce­de­bant sig­na le­gio­num, ne quid oc­cul­tum aut re­pen­ti­num hos­tis ti­me­ret; sed re­li­que­rat in­ter­val­la in­ter or­di­nes pe­di­tum, qua sa­tis la­xo spa­tio equi per­mit­ti pos­sent. [7] Pa­ri­ter sus­tu­lit cla­mo­rem acies et emis­sus eques li­be­ro cur­su in hos­tem in­ve­hi­tur in­com­po­si­tis­que ad­ver­sus equestrem pro­cel­lam su­bi­tum pa­vo­rem of­fun­dit. [8] Ita­que, ut pro­pe se­rum auxi­lium iam pae­ne cir­cum­ven­tis, ita uni­ver­sa re­quies da­ta est. In­teg­ri ac­ce­pe­re pug­nam, nec ea ip­sa lon­ga aut an­ceps fuit. [9] Fu­si hos­tes castra re­pe­tunt in­fe­ren­ti­bus­que iam sig­na Ro­ma­nis ce­dunt et in ul­ti­mam castro­rum par­tem conglo­ban­tur. [10] Hae­rent fu­gien­tes in an­gus­tiis por­ta­rum; pars mag­na ag­ge­rem val­lum­que conscen­dit, si aut ex su­pe­rio­re lo­co tue­ri se aut su­pe­ra­re ali­qua et eva­de­re pos­set. [11] For­te quo­dam lo­co ma­le den­sa­tus ag­ger pon­de­re su­perstan­tium in fos­sam pro­cu­buit; at­que ea, cum deos pan­de­re viam fu­gae concla­mas­sent, plu­res iner­mes quam ar­ma­ti eva­dunt.

[12] Hoc proe­lio frac­tae ite­rum Et­rus­co­rum vi­res, et pac­to an­nuo sti­pen­dio et duum men­sum fru­men­to per­mis­sum ab dic­ta­to­re ut de pa­ce le­ga­tos mit­te­rent Ro­mam. Pax ne­ga­ta, in­du­tiae bien­nii da­tae. [13] Dic­ta­tor tri­um­phans in ur­bem re­diit. — Ha­beo auc­to­res si­ne ul­lo me­mo­ra­bi­li proe­lio pa­ca­tam ab dic­ta­to­re Et­ru­riam es­se se­di­tio­ni­bus tan­tum Are­ti­no­rum com­po­si­tis et Cil­nio ge­ne­re cum ple­be in gra­tiam re­duc­to. — [14] Con­sul ex dic­ta­tu­ra fac­tus M. Va­le­rius. Non pe­ten­tem at­que adeo etiam ab­sen­tem crea­tum tra­di­de­re qui­dam et per in­ter­re­gem ea co­mi­tia fac­ta; id unum non am­bi­gi­tur, con­su­la­tum cum Apu­leio Pan­sa ges­sis­se.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 16Âïåð­âûå — â 309 ã. äî í. ý. Ñì.: IX, 39, 11.
  • 17Ñì. âûøå: ïðè­ìå÷. 8.
  • 18Íà 300 ã. äî í. ý. Ýòî áûëî ïÿòîå êîí­ñóëü­ñòâî Ìàð­êà Âàëå­ðèÿ Êîð­âà (âïåð­âûå èçáðàí­íî­ãî íà ýòó äîëæ­íîñòü â 348 ã. äî í. ý. — ñì.: VII, 26, 12). 301 ã. äî í. ý. áûë ãîäîì äèê­òà­òó­ðû è êîí­ñó­ëû íå èçáè­ðà­ëèñü.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1260010226 1327007032 1327008059 1364001006 1364001007 1364001008