Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
5. (1) Ïîëó÷èâ ýòî èçâåñòèå, äèêòàòîð ïðèêàçûâàåò âûíîñèòü çíàìåíà è, âîîðóæàñü, ñëåäîâàòü çà íèì. Íå óñïåë îí ïðèêàçàòü, êàê âñå áûëî ãîòîâî: (2) âîèíû ìãíîâåííî ðàñõâàòûâàþò çíàìåíà è îðóæèå, è ñòîèëî íåìàëîãî òðóäà íå äàòü èì áðîñèòüñÿ âïåðåä. Íå îäíà äîñàäà íà íåäàâíåå ïîðàæåíèå ãíàëà èõ íà âðàãà, íî è äîíîñèâøèåñÿ èçäàëåêà âñå áîëåå ÿðîñòíûå êðèêè ðàçãîðàâøåéñÿ áèòâû. (3) Îíè òîðîïÿò äðóã äðóãà, ïîäáîäðÿþò çíàìåíîñöåâ èäòè ïîñêîðåå, — íî äèêòàòîð, ÷åì áîëüøóþ âèäèò ïîñïåøíîñòü, òåì íàñòîé÷èâåé ñäåðæèâàåò âîèíîâ è âåëèò èì çàìåäëèòü øàã. (4) Ýòðóñêè, íàïðîòèâ òîãî, ñðàçó âûøëè íà áèòâó âñåìè ñèëàìè. Ãîíåö çà ãîíöîì äîíîñÿò äèêòàòîðó, ÷òî âñå ýòðóññêèå ëåãèîíû óæå â áîþ è íàøèì íå âûäåðæàòü; äà è ñàì îí, ãëÿäÿ ñ âîçâûøåíèÿ, ïîíÿë, â êàêîé îïàñíîñòè îêàçàëñÿ îòðÿä ëåãàòà. (5) È âñå æå, ïîëîæàñü íà òî, ÷òî ëåãàò è äàëüøå ïðîäåðæèòñÿ, è íà òî åùå, ÷òî ñàì îí ïîáëèçîñòè, ÷òîáû âûðó÷èòü, äèêòàòîð õî÷åò èçìîòàòü âðàãà êàê ìîæíî áîëüøå, ÷òîáû ñî ñâåæèìè ñèëàìè íàïàñòü íà îáåññèëåííûõ. (6) Êàê íè ìåäëåííî ïðîäâèãàþòñÿ ðèìëÿíå, íî óæå îñòàâàëîñü ìàëî ìåñòà äëÿ ðàçáåãà — îñîáåííî êîííèöå. Âïåðåäè, ÷òîáû âðàã íå çàïîäîçðèë êàêîé-íèáóäü òàéíîé õèòðîñòè, äâèãàëèñü çíàìåíà ëåãèîíîâ, îäíàêî äàëüøå ìåæäó ïåøèìè ðÿäàìè äèêòàòîð îñòàâèë ïðîìåæóòêè, äîñòàòî÷íî øèðîêèå, ÷òîáû ïðîïóñòèòü êîííèöó. (7) È âîò ðàçîì âîéñêî èçäàåò êëè÷, à âñàäíèêè, îòäàâ ïîâîäüÿ, íåñóòñÿ íà âðàãîâ, íå ïîñòðîèâøèõñÿ ïðîòèâ êîííîãî ñ.461 íàòèñêà è îò íåîæèäàííîñòè ïîðàæåííûõ èñïóãîì. (8) Ïîçäíÿÿ ïðèøëà ïîìîùü ê ïîëóîêðóæåííûì âîèíàì ëåãàòà, çàòî òåïåðü èì äàëè ïîëíûé ïîêîé: ñâåæèå ñèëû âñòóïèëè â ñõâàòêó, è áûëà îíà íåäîëãîé è íåñîìíåííîé. (9) Îáðàùåííûå â áåãñòâî, âðàãè ñïåøàò íàçàä â ëàãåðü, íå ìîãóò óñòîÿòü ïåðåä íàïîðîì ðèìëÿí, çàáèâàþòñÿ â äàëüíèé óãîë ëàãåðÿ; (10) áåãóùèå çàñòðåâàþò â óçêèõ âîðîòàõ, ìíîãèå âçáèðàþòñÿ íà âàë è íàñûïü, òî ëè ÷òîáû çàùèùàòüñÿ ñ âîçâûøåííîãî ìåñòà, òî ëè ÷òîáû ïåðåëåçòü è óáåæàòü. (11) Ñëó÷àéíî â îäíîì ìåñòå ïëîõî óòîïòàííàÿ íàñûïü ïîä òÿæåñòüþ òåñíèâøèõñÿ íà íåé âîèíîâ âäðóã îáðóøèëàñü â ðîâ, è îíè, áîëüøèíñòâî óæå áåçîðóæíûå, áðîñèëèñü ïðî÷ü, êðè÷à, ÷òî ñàìè áîãè îòêðûâàþò èì ïóòü ê áåãñòâó. (12)  ýòîé áèòâå âòîðè÷íî16 áûëà ñëîìëåíà ìîùü ýòðóñêîâ, è äèêòàòîð, ïîòðåáîâàâ ãîäîâîãî æàëîâàíüÿ è äâóõìåñÿ÷íîãî äîâîëüñòâèÿ äëÿ âîéñêà, ïîçâîëèë èì îòïðàâèòü ïîñëîâ â Ðèì ïðîñèòü î ìèðå.  ìèðå èì îòêàçàíî, à ïåðåìèðèå íà äâà ãîäà äàðîâàíî. (13) Äèêòàòîð ñ òðèóìôîì âîçâðàòèëñÿ â Ãîðîä. Íåêîòîðûå, âïðî÷åì, óòâåðæäàþò, ÷òî Ýòðóðèÿ áûëà ïîêîðåíà äèêòàòîðîì áåç åäèíîãî ïðèìå÷àòåëüíîãî ñðàæåíèÿ, — îí òîëüêî ïîêîí÷èë ñî ñìóòîþ â Àððåòèè è ïðèìèðèë ðîä Öèëüíèåâ17 ñ íàðîäîì. (14) Ñëîæèâ äèêòàòóðó, Ìàðê Âàëåðèé ñòàë êîíñóëîì18. Íåêîòîðûå äàæå ñîîáùàþò, ÷òî îí ïîëó÷èë äîëæíîñòü çàî÷íî è íå èùà åå, à êîíñóëüñêèå âûáîðû ïðîâîäèë èíòåððåêñ; íåñîìíåííî òîëüêî, ÷òî êîíñóëüñòâî îí ðàçäåëèë ñ Àïóëååì Ïàíñîé. |
5. Nuntio allato dictator signa ferri ac sequi iubet armatos. Sed celeriora prope omnia imperio erant; [2] rapta extemplo signa armaque, et vix ab impetu et cursu tenebantur. Cum ira ab accepta nuper clade stimulabat, tum concitatior accidens clamor ab increscente certamine. [3] Urgent itaque alii alios hortanturque signiferos ut ocius eant. Quo magis festinantes videt dictator, eo impensius retentat agmen ac sensim incedere iubet. [4] Etrusci contra, principio exciti pugnae, omnibus copiis aderant; et super alios alii nuntiant dictatori omnes legiones Etruscorum capessisse pugnam nec iam ab suis resisti posse, et ipse cernit ex superiore loco in quanto discrimine praesidium esset. [5] Ceterum satis fretus esse etiam nunc tolerando certamini legatum nec se procul abesse periculi vindicem, quam maxime volt fatigari hostem, ut integris adoriatur viribus fessos. [6] Quamquam lente procedunt, iam tamen ad impetum capiundum, equiti utique, modicum erat spatium. Prima incedebant signa legionum, ne quid occultum aut repentinum hostis timeret; sed reliquerat intervalla inter ordines peditum, qua satis laxo spatio equi permitti possent. [7] Pariter sustulit clamorem acies et emissus eques libero cursu in hostem invehitur incompositisque adversus equestrem procellam subitum pavorem offundit. [8] Itaque, ut prope serum auxilium iam paene circumventis, ita universa requies data est. Integri accepere pugnam, nec ea ipsa longa aut anceps fuit. [9] Fusi hostes castra repetunt inferentibusque iam signa Romanis cedunt et in ultimam castrorum partem conglobantur. [10] Haerent fugientes in angustiis portarum; pars magna aggerem vallumque conscendit, si aut ex superiore loco tueri se aut superare aliqua et evadere posset. [11] Forte quodam loco male densatus agger pondere superstantium in fossam procubuit; atque ea, cum deos pandere viam fugae conclamassent, plures inermes quam armati evadunt. [12] Hoc proelio fractae iterum Etruscorum vires, et pacto annuo stipendio et duum mensum frumento permissum ab dictatore ut de pace legatos mitterent Romam. Pax negata, indutiae biennii datae. [13] Dictator triumphans in urbem rediit. — Habeo auctores sine ullo memorabili proelio pacatam ab dictatore Etruriam esse seditionibus tantum Aretinorum compositis et Cilnio genere cum plebe in gratiam reducto. — [14] Consul ex dictatura factus M. Valerius. Non petentem atque adeo etiam absentem creatum tradidere quidam et per interregem ea comitia facta; id unum non ambigitur, consulatum cum Apuleio Pansa gessisse. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß