Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà X, ãë. 29

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

29. (1) Ñ ýòî­ãî ìãíî­âå­íèÿ áèò­âà ïåðå­ñòà­ëà ïîõî­äèòü íà äåëî ðóê ÷åëî­âå­÷å­ñêèõ. Ïîòå­ðÿâ­øè âîæäÿ, ÷òî îáû÷­íî âåäåò ê ñìÿ­òå­íèþ, ðèì­ëÿíå ïðå­êðà­òè­ëè áåã­ñòâî è âîç­íà­ìå­ðè­ëèñü íà÷àòü áîé ñûç­íî­âà. (2) Ãàë­ëû æå, îñî­áåí­íî ñãðóäèâ­øè­å­ñÿ òîë­ïîé âîç­ëå òåëà êîí­ñó­ëà, ñëîâ­íî îáå­çó­ìåâ, ìåòà­ëè ñâîè êîïüÿ è ñòðå­ëû â ïóñòîòó, à èíûå öåïå­íå­ëè, çàáûâ è î áèò­âå, è î áåã­ñòâå. (3) Íà ðèì­ñêîé æå ñòî­ðîíå ïîí­òè­ôèê Ëèâèé, êîòî­ðî­ìó Äåöèé ïåðå­äàë ñâî­èõ ëèê­òî­ðîâ è ïðè­êà­çàë îñòàòü­ñÿ çà ïðå­òî­ðà, ñòàë ãðîì­êî êðè­÷àòü, ÷òî ïîáåäà — çà ðèì­ëÿ­íà­ìè, (4) à ãàë­ëû è ñàì­íè­òû ñìåð­òüþ êîí­ñó­ëà îáðå­÷å­íû òåïåðü Ìàòå­ðè Çåì­ëå è áîãàì ïðå­èñ­ïîä­íåé, ÷òî Äåöèé âëå­÷åò è çîâåò çà ñîáîþ îáðå­÷åí­íîå âìå­ñòå ñ íèì âîé­ñêî, è âñå ó âðà­ãîâ èñïîë­íå­íî áåçó­ìèÿ è óæà­ñà. (5) Ïîêà ðèì­ëÿíå âîñ­ñòà­íàâ­ëè­âà­ëè áîå­âîé ñòðîé, ê íèì ïîäî­ñïå­ëè Ëóöèé Êîð­íå­ëèé Ñöè­ïè­îí è Ãàé Ìàð­öèé, ïîñëàí­íûå òîâà­ðè­ùó íà ïîä­ìî­ãó ïî ïðè­êà­çó Êâèí­òà Ôàáèÿ ñ ïîä­êðåï­ëå­íè­ÿ­ìè èç çàä­íèõ ðÿäîâ âîé­ñêà. Çäåñü èì ñòà­ëà èçâåñò­íà ñóäü­áà Ïóá­ëèÿ Äåöèÿ, ïîáóæ­äàþ­ùàÿ äåð­çàòü íà âñå ðàäè îáùå­ãî äåëà. (6) È âîò, õîòÿ ãàë­ëû, âûñòà­âèâ ïåðåä ñîáîþ ùèòû, ñòî­ÿ­ëè ñîìêíó­òûì ñòðî­åì è ÿñíî áûëî, ÷òî ðóêî­ïàø­íàÿ áóäåò íåëåã­êîé, òåì íå ìåíåå ïî ïðè­êà­çó ëåãà­òîâ âîè­íû ïîäî­áðà­ëè êîïüÿ, óñå­ÿâ­øèå çåì­ëþ ìåæ­äó òåì è äðó­ãèì âîé­ñêîì è ìåò­íó­ëè èõ âî âðà­æå­ñêóþ «÷åðå­ïà­õó»100; (7) ìíî­ãî êîïèé âîí­çè­ëîñü â ùèòû, à íåêî­òî­ðûå äàæå â ñàìûå òåëà âðà­ãîâ, è êëèí èõ ðàç­âà­ëèë­ñÿ, ïðè­÷åì ïîâà­ëè­ëîñü ìíî­ãî íå ðàíå­íûõ äàæå, à òîëü­êî îãëó­øåí­íûõ. Òàê ïåðå­ìåí­÷è­âî áûëî íà ëåâîì êðû­ëå ñ÷à­ñòüå ðèì­ëÿí.

(8) Íà ïðà­âîì æå êðû­ëå Ôàáèé, êàê áûëî ñêà­çà­íî, âåñü äåíü òÿíóë âðå­ìÿ; à ïîòîì, êîãäà óæå ñòà­ëî ÿñíî, ÷òî è êðè­êè âðà­ãîâ, è íàòèñê èõ, è óäà­ðû èõ äðî­òè­êîâ ïîòå­ðÿ­ëè ïðåæ­íþþ ñèëó, (9) îí ïðè­êà­çàë íà÷àëü­íè­êàì êîí­íè­öû âåñòè îòðÿäû â îáõîä ñàì­íèò­ñêî­ãî êðû­ëà, ÷òîáû ïî çíà­êó óäà­ðèòü íà íèõ ñáî­êó âñåþ ñèëîþ; ëåãè­î­íå­ðàì æå ñâî­èì Ôàáèé ïðè­êà­çàë øàã çà øàãîì ïðî­äâè­ãàòü­ñÿ âïå­ðåä è òåñ­íèòü âðà­ãà. (10) Óâèäåâ, ÷òî íåïðè­ÿ­òåëü íå ñîïðî­òèâ­ëÿ­åò­ñÿ è ÿâíî èçìîòàí, îí ñòÿ­íóë âñå ñèëû, êàêèå ñáå­ðå­ãàë äî âðå­ìå­íè, è óñòðå­ìèë ëåãè­î­íû âïå­ðåä, à êîí­íè­öå äàë çíàê áðî­ñèòü­ñÿ íà âðà­ãà. (11) È ñàì­íè­òû íå âûäåð­æà­ëè íàòèñ­êà: ìèìî ãàëëü­ñêî­ãî âîé­ñêà, áðî­ñèâ â îïàñ­íî­ñòè ñîþç­íè­êîâ, îíè âðàñ­ñûï­íóþ ïîáå­æà­ëè ê ëàãå­ðþ. (12) Ãàë­ëû æå âûñòðî­è­ëèñü «÷åðå­ïà­õîé» è ïðî­äîë­æà­ëè ñòî­ÿòü ïëå­÷î ê ïëå­÷ó. Òóò Ôàáèé, óçíàâ î ñìåð­òè òîâà­ðè­ùà, ïðè­êà­çû­âà­åò îòðÿäó êàì­ïàí­öåâ — îêî­ëî ïÿòè­ñîò âñàä­íè­êîâ — ïîêè­íóòü ñòðîé è, çàé­äÿ ãàë­ëàì â òûë, íàïàñòü íà èõ âîé­ñêî, (13) à çà íèìè èäòè ïðèí­öè­ïàì101 òðåòüå­ãî ëåãè­î­íà è, ãäå óâèäÿò çàìå­øà­òåëü­ñòâî âî âðà­æå­ñêèõ ðÿäàõ ïîä íàòèñ­êîì êîí­íè­öû, òóäà óäà­ðèòü è ðóáèòü äðîã­íóâ­øèõ ïðî­òèâ­íè­êîâ. (14) Ñàì æå Ôàáèé, äàâ îáåò ñ.486 ïîñâÿ­òèòü õðàì è âðà­æå­ñêèå äîñïå­õè Þïè­òå­ðó Ïîáåäè­òå­ëþ102, íàïðà­âèë­ñÿ ê ñàì­íèò­ñêî­ìó ëàãå­ðþ, êóäà ñòå­êà­ëèñü òîë­ïû îõâà­÷åí­íûõ ñòðà­õîì ñàì­íè­òîâ. (15) Ó ñàìî­ãî âàëà òå, êîãî îòòåñ­íè­ëà òîë­ïà ñîïëå­ìåí­íè­êîâ, — âåäü òàêèå ïîë­÷è­ùà íå ìîã­ëè ðàçîì ïðî­òèñ­íóòü­ñÿ â âîðîòà — ïîïû­òà­ëèñü îòáè­âàòü­ñÿ; (16) çäåñü ïàë ñàì­íèò­ñêèé ïîë­êî­âî­äåö Ãåë­ëèé Ýãíà­öèé. Íàêî­íåö ñàì­íè­òîâ çàãíà­ëè çà âàë, è ïîñëå êîðîò­êîé áîðü­áû ëàãåðü áûë âçÿò, à ãàë­ëîâ îáî­øëè ñ òûëà. (17) Äâà­äöàòü ïÿòü òûñÿ÷ íåïðè­ÿ­òå­ëåé áûëî ïåðå­áè­òî â ýòîò äåíü, âîñåìü òûñÿ÷ ïîïà­ëî â ïëåí. Íî ïîáåäà íå áûëà áåñ­êðîâ­íîé: (18) èç âîé­ñêà Äåöèÿ ïîëåã­ëî ñåìü òûñÿ÷, à èç Ôàáè­å­âà — òûñÿ­÷à ñåìü­ñîò. Ôàáèé ðàçî­ñëàë ëþäåé íà ïîèñ­êè òåëà òîâà­ðè­ùà è, ñëî­æèâ â êó÷ó âðà­æå­ñêèå äîñïå­õè è îðó­æèå, ñæåã103 èõ â æåðò­âó Þïè­òå­ðó Ïîáåäè­òå­ëþ. (19) Îòûñ­êàòü òåëî êîí­ñó­ëà â òîò äåíü íå óäà­ëîñü, òàê êàê îíî áûëî ïîãðå­áå­íî ïîä ãðóäîé ïîâåð­æåí­íûõ ãàë­ëîâ; íî íà äðó­ãîé äåíü åãî íàøëè, ïðè­íåñ­ëè â ëàãåðü è îïëà­êà­ëè âñåì âîèí­ñò­âîì. (20) È òóò, îòëî­æèâ âñå äðó­ãèå çàáîòû, Ôàáèé óñòðî­èë ïîõî­ðî­íû òîâà­ðè­ùà ñî âñå­ìè ïî÷å­ñòÿ­ìè è õâà­ëåá­íû­ìè ðå÷à­ìè, êàêèå òîò çàñëó­æèë ïî ïðà­âó.

29. Vix hu­ma­nae in­de opis vi­de­ri pug­na po­tuit. Ro­ma­ni du­ce amis­so, quae res ter­ro­ri alias es­se so­let, sis­te­re fu­gam ac no­vam de in­teg­ro vel­le instau­ra­re pug­nam: [2] Gal­li, et ma­xi­me glo­bus cir­cumstans con­su­lis cor­pus, ve­lut alie­na­ta men­te va­na in cas­sum iac­ta­re te­la; tor­pe­re qui­dam et nec pug­nae me­mi­nis­se nec fu­gae. [3] At ex par­te al­te­ra pon­ti­fex Li­vius, cui lic­to­res De­cius tra­di­de­rat ius­se­rat­que pro prae­to­re es­se, vo­ci­fe­ra­ri vi­cis­se Ro­ma­nos de­functos con­su­lis fa­to; [4] Gal­los Sam­ni­tes­que Tel­lu­ris mat­ris ac deo­rum Ma­nium es­se; ra­pe­re ad se ac vo­ca­re De­cium de­vo­tam se­cum aciem fu­ria­rum­que ac for­mi­di­nis ple­na om­nia ad hos­tes es­se. [5] Su­per­ve­niunt dein­de his res­ti­tuen­ti­bus pug­nam L. Cor­ne­lius Sci­pio et C. Mar­cius cum sub­si­diis ex no­vis­si­ma acie ius­su Q. Fa­bi con­su­lis ad prae­si­dium col­le­gae mis­si. Ibi audi­tur P. De­ci even­tus, in­gens hor­ta­men ad om­nia pro re pub­li­ca auden­da. [6] Ita­que cum Gal­li struc­tis an­te se scu­tis con­fer­ti sta­rent nec fa­ci­lis pe­de con­la­to vi­de­re­tur pug­na, ius­su le­ga­to­rum col­lec­ta hu­mi pi­la quae stra­ta in­ter duas acies iace­bant at­que in tes­tu­di­nem hos­tium co­niec­ta; [7] qui­bus ple­ris­que in scu­ta ra­ris­que in cor­po­ra ip­sa fi­xis ster­ni­tur cu­neus ita ut mag­na pars in­teg­ris cor­po­ri­bus at­to­ni­ti con­ci­de­rent. Haec in si­nistro cor­nu Ro­ma­no­rum for­tu­na va­ria­ve­rat.

[8] Fa­bius in dextro pri­mo, ut an­te dic­tum est, cunctan­do extra­xe­rat diem; dein, postquam nec cla­mor hos­tium nec im­pe­tus nec te­la mis­sa ean­dem vim ha­be­re vi­sa, [9] prae­fec­tis equi­tum ius­sis ad la­tus Sam­ni­tium cir­cum­du­ce­re alas, ut sig­no da­to in transver­sos quan­to ma­xi­mo pos­sent im­pe­tu in­cur­re­rent, sen­sim suos sig­na in­fer­re ius­sit et com­mo­ve­re hos­tem. [10] Postquam non re­sis­ti vi­dit et haud du­biam las­si­tu­di­nem es­se, tum col­lec­tis om­ni­bus sub­si­diis, quae ad id tem­pus re­ser­va­ve­rat, et le­gio­nes con­ci­ta­vit et sig­num ad in­va­den­dos hos­tes equi­ti­bus de­dit. [11] Nec sus­ti­nue­runt Sam­ni­tes im­pe­tum prae­ter­que aciem ip­sam Gal­lo­rum re­lic­tis in di­mi­ca­tio­ne so­ciis ad castra ef­fu­so cur­su fe­re­ban­tur: [12] Gal­li tes­tu­di­ne fac­ta con­fer­ti sta­bant. Tum Fa­bius audi­ta mor­te col­le­gae Cam­pa­no­rum alam, quin­gen­tos fe­re equi­tes, ex­ce­de­re acie iubet et cir­cum­vec­tos ab ter­go Gal­li­cam in­va­de­re aciem; [13] ter­tiae dein­de le­gio­nis sub­se­qui prin­ci­pes, et qua tur­ba­tum ag­men hos­tium vi­de­rent im­pe­tu equi­tum, insta­re ac ter­ri­tos cae­de­re. [14] Ip­se aedem Iovi Vic­to­ri spo­lia­que hos­tium cum vo­vis­set, ad castra Sam­ni­tium per­re­xit, quo mul­ti­tu­do om­nis conster­na­ta age­ba­tur. [15] Sub ip­so val­lo, quia tan­tam mul­ti­tu­di­nem por­tae non re­ce­pe­re, tempta­ta ab exclu­sis tur­ba suo­rum pug­na est; [16] ibi Gel­lius Eg­na­tius, im­pe­ra­tor Sam­ni­tium, ce­ci­dit. Com­pul­si dein­de intra val­lum Sam­ni­tes par­vo­que cer­ta­mi­ne cap­ta castra et Gal­li ab ter­go cir­cum­ven­ti. [17] Cae­sa eo die hos­tium vi­gin­ti quin­que mi­lia, oc­to cap­ta. Nec incruen­ta vic­to­ria fuit; [18] nam ex P. De­ci exer­ci­tu cae­sa sep­tem mi­lia, ex Fa­bi mil­le sep­tin­gen­ti. Fa­bius di­mis­sis ad quae­ren­dum col­le­gae cor­pus spo­lia hos­tium co­niec­ta in acer­vum Iovi Vic­to­ri cre­ma­vit. [19] Con­su­lis cor­pus eo die, quia ob­ru­tum su­perstra­tis Gal­lo­rum cu­mu­lis erat, in­ve­ni­ri non po­tuit; pos­te­ro die in­ven­tum re­la­tum­que est cum mul­tis mi­li­tum lac­ri­mis. [20] In­ter­mis­sa in­de om­nium alia­rum re­rum cu­ra Fa­bius col­le­gae fu­nus om­ni ho­no­re lau­di­bus­que me­ri­tis ce­leb­rat.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 100Ñì.: ïðè­ìå÷. 115 ê êí. V.
  • 101Ñì.: VIII, 8, 6.
  • 102Õðàì Þïè­òå­ðà Ïîáåäè­òå­ëÿ, îáå­ùàí­íûé Êâèí­òîì Ôàáè­åì Ìàê­ñè­ìîì Ðóë­ëè­à­íîì, áûë âîç­âåäåí íà Ïàëà­òèíå. Ñì.: Îâèäèé. Ôàñòû, IV, 621 ñë.
  • 103Ñì.: ïðè­ìå÷. 2 ê êí. VIII.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007032 1327008059 1327009004 1364001030 1364001031 1364001032