Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
29. (1) Ñ ýòîãî ìãíîâåíèÿ áèòâà ïåðåñòàëà ïîõîäèòü íà äåëî ðóê ÷åëîâå÷åñêèõ. Ïîòåðÿâøè âîæäÿ, ÷òî îáû÷íî âåäåò ê ñìÿòåíèþ, ðèìëÿíå ïðåêðàòèëè áåãñòâî è âîçíàìåðèëèñü íà÷àòü áîé ñûçíîâà. (2) Ãàëëû æå, îñîáåííî ñãðóäèâøèåñÿ òîëïîé âîçëå òåëà êîíñóëà, ñëîâíî îáåçóìåâ, ìåòàëè ñâîè êîïüÿ è ñòðåëû â ïóñòîòó, à èíûå öåïåíåëè, çàáûâ è î áèòâå, è î áåãñòâå. (3) Íà ðèìñêîé æå ñòîðîíå ïîíòèôèê Ëèâèé, êîòîðîìó Äåöèé ïåðåäàë ñâîèõ ëèêòîðîâ è ïðèêàçàë îñòàòüñÿ çà ïðåòîðà, ñòàë ãðîìêî êðè÷àòü, ÷òî ïîáåäà — çà ðèìëÿíàìè, (4) à ãàëëû è ñàìíèòû ñìåðòüþ êîíñóëà îáðå÷åíû òåïåðü Ìàòåðè Çåìëå è áîãàì ïðåèñïîäíåé, ÷òî Äåöèé âëå÷åò è çîâåò çà ñîáîþ îáðå÷åííîå âìåñòå ñ íèì âîéñêî, è âñå ó âðàãîâ èñïîëíåíî áåçóìèÿ è óæàñà. (5) Ïîêà ðèìëÿíå âîññòàíàâëèâàëè áîåâîé ñòðîé, ê íèì ïîäîñïåëè Ëóöèé Êîðíåëèé Ñöèïèîí è Ãàé Ìàðöèé, ïîñëàííûå òîâàðèùó íà ïîäìîãó ïî ïðèêàçó Êâèíòà Ôàáèÿ ñ ïîäêðåïëåíèÿìè èç çàäíèõ ðÿäîâ âîéñêà. Çäåñü èì ñòàëà èçâåñòíà ñóäüáà Ïóáëèÿ Äåöèÿ, ïîáóæäàþùàÿ äåðçàòü íà âñå ðàäè îáùåãî äåëà. (6) È âîò, õîòÿ ãàëëû, âûñòàâèâ ïåðåä ñîáîþ ùèòû, ñòîÿëè ñîìêíóòûì ñòðîåì è ÿñíî áûëî, ÷òî ðóêîïàøíàÿ áóäåò íåëåãêîé, òåì íå ìåíåå ïî ïðèêàçó ëåãàòîâ âîèíû ïîäîáðàëè êîïüÿ, óñåÿâøèå çåìëþ ìåæäó òåì è äðóãèì âîéñêîì è ìåòíóëè èõ âî âðàæåñêóþ «÷åðåïàõó»100; (7) ìíîãî êîïèé âîíçèëîñü â ùèòû, à íåêîòîðûå äàæå â ñàìûå òåëà âðàãîâ, è êëèí èõ ðàçâàëèëñÿ, ïðè÷åì ïîâàëèëîñü ìíîãî íå ðàíåíûõ äàæå, à òîëüêî îãëóøåííûõ. Òàê ïåðåìåí÷èâî áûëî íà ëåâîì êðûëå ñ÷àñòüå ðèìëÿí. (8) Íà ïðàâîì æå êðûëå Ôàáèé, êàê áûëî ñêàçàíî, âåñü äåíü òÿíóë âðåìÿ; à ïîòîì, êîãäà óæå ñòàëî ÿñíî, ÷òî è êðèêè âðàãîâ, è íàòèñê èõ, è óäàðû èõ äðîòèêîâ ïîòåðÿëè ïðåæíþþ ñèëó, (9) îí ïðèêàçàë íà÷àëüíèêàì êîííèöû âåñòè îòðÿäû â îáõîä ñàìíèòñêîãî êðûëà, ÷òîáû ïî çíàêó óäàðèòü íà íèõ ñáîêó âñåþ ñèëîþ; ëåãèîíåðàì æå ñâîèì Ôàáèé ïðèêàçàë øàã çà øàãîì ïðîäâèãàòüñÿ âïåðåä è òåñíèòü âðàãà. (10) Óâèäåâ, ÷òî íåïðèÿòåëü íå ñîïðîòèâëÿåòñÿ è ÿâíî èçìîòàí, îí ñòÿíóë âñå ñèëû, êàêèå ñáåðåãàë äî âðåìåíè, è óñòðåìèë ëåãèîíû âïåðåä, à êîííèöå äàë çíàê áðîñèòüñÿ íà âðàãà. (11) È ñàìíèòû íå âûäåðæàëè íàòèñêà: ìèìî ãàëëüñêîãî âîéñêà, áðîñèâ â îïàñíîñòè ñîþçíèêîâ, îíè âðàññûïíóþ ïîáåæàëè ê ëàãåðþ. (12) Ãàëëû æå âûñòðîèëèñü «÷åðåïàõîé» è ïðîäîëæàëè ñòîÿòü ïëå÷î ê ïëå÷ó. Òóò Ôàáèé, óçíàâ î ñìåðòè òîâàðèùà, ïðèêàçûâàåò îòðÿäó êàìïàíöåâ — îêîëî ïÿòèñîò âñàäíèêîâ — ïîêèíóòü ñòðîé è, çàéäÿ ãàëëàì â òûë, íàïàñòü íà èõ âîéñêî, (13) à çà íèìè èäòè ïðèíöèïàì101 òðåòüåãî ëåãèîíà è, ãäå óâèäÿò çàìåøàòåëüñòâî âî âðàæåñêèõ ðÿäàõ ïîä íàòèñêîì êîííèöû, òóäà óäàðèòü è ðóáèòü äðîãíóâøèõ ïðîòèâíèêîâ. (14) Ñàì æå Ôàáèé, äàâ îáåò ñ.486 ïîñâÿòèòü õðàì è âðàæåñêèå äîñïåõè Þïèòåðó Ïîáåäèòåëþ102, íàïðàâèëñÿ ê ñàìíèòñêîìó ëàãåðþ, êóäà ñòåêàëèñü òîëïû îõâà÷åííûõ ñòðàõîì ñàìíèòîâ. (15) Ó ñàìîãî âàëà òå, êîãî îòòåñíèëà òîëïà ñîïëåìåííèêîâ, — âåäü òàêèå ïîë÷èùà íå ìîãëè ðàçîì ïðîòèñíóòüñÿ â âîðîòà — ïîïûòàëèñü îòáèâàòüñÿ; (16) çäåñü ïàë ñàìíèòñêèé ïîëêîâîäåö Ãåëëèé Ýãíàöèé. Íàêîíåö ñàìíèòîâ çàãíàëè çà âàë, è ïîñëå êîðîòêîé áîðüáû ëàãåðü áûë âçÿò, à ãàëëîâ îáîøëè ñ òûëà. (17) Äâàäöàòü ïÿòü òûñÿ÷ íåïðèÿòåëåé áûëî ïåðåáèòî â ýòîò äåíü, âîñåìü òûñÿ÷ ïîïàëî â ïëåí. Íî ïîáåäà íå áûëà áåñêðîâíîé: (18) èç âîéñêà Äåöèÿ ïîëåãëî ñåìü òûñÿ÷, à èç Ôàáèåâà — òûñÿ÷à ñåìüñîò. Ôàáèé ðàçîñëàë ëþäåé íà ïîèñêè òåëà òîâàðèùà è, ñëîæèâ â êó÷ó âðàæåñêèå äîñïåõè è îðóæèå, ñæåã103 èõ â æåðòâó Þïèòåðó Ïîáåäèòåëþ. (19) Îòûñêàòü òåëî êîíñóëà â òîò äåíü íå óäàëîñü, òàê êàê îíî áûëî ïîãðåáåíî ïîä ãðóäîé ïîâåðæåííûõ ãàëëîâ; íî íà äðóãîé äåíü åãî íàøëè, ïðèíåñëè â ëàãåðü è îïëàêàëè âñåì âîèíñòâîì. (20) È òóò, îòëîæèâ âñå äðóãèå çàáîòû, Ôàáèé óñòðîèë ïîõîðîíû òîâàðèùà ñî âñåìè ïî÷åñòÿìè è õâàëåáíûìè ðå÷àìè, êàêèå òîò çàñëóæèë ïî ïðàâó. |
29. Vix humanae inde opis videri pugna potuit. Romani duce amisso, quae res terrori alias esse solet, sistere fugam ac novam de integro velle instaurare pugnam: [2] Galli, et maxime globus circumstans consulis corpus, velut alienata mente vana in cassum iactare tela; torpere quidam et nec pugnae meminisse nec fugae. [3] At ex parte altera pontifex Livius, cui lictores Decius tradiderat iusseratque pro praetore esse, vociferari vicisse Romanos defunctos consulis fato; [4] Gallos Samnitesque Telluris matris ac deorum Manium esse; rapere ad se ac vocare Decium devotam secum aciem furiarumque ac formidinis plena omnia ad hostes esse. [5] Superveniunt deinde his restituentibus pugnam L. Cornelius Scipio et C. Marcius cum subsidiis ex novissima acie iussu Q. Fabi consulis ad praesidium collegae missi. Ibi auditur P. Deci eventus, ingens hortamen ad omnia pro re publica audenda. [6] Itaque cum Galli structis ante se scutis conferti starent nec facilis pede conlato videretur pugna, iussu legatorum collecta humi pila quae strata inter duas acies iacebant atque in testudinem hostium coniecta; [7] quibus plerisque in scuta rarisque in corpora ipsa fixis sternitur cuneus ita ut magna pars integris corporibus attoniti conciderent. Haec in sinistro cornu Romanorum fortuna variaverat. [8] Fabius in dextro primo, ut ante dictum est, cunctando extraxerat diem; dein, postquam nec clamor hostium nec impetus nec tela missa eandem vim habere visa, [9] praefectis equitum iussis ad latus Samnitium circumducere alas, ut signo dato in transversos quanto maximo possent impetu incurrerent, sensim suos signa inferre iussit et commovere hostem. [10] Postquam non resisti vidit et haud dubiam lassitudinem esse, tum collectis omnibus subsidiis, quae ad id tempus reservaverat, et legiones concitavit et signum ad invadendos hostes equitibus dedit. [11] Nec sustinuerunt Samnites impetum praeterque aciem ipsam Gallorum relictis in dimicatione sociis ad castra effuso cursu ferebantur: [12] Galli testudine facta conferti stabant. Tum Fabius audita morte collegae Campanorum alam, quingentos fere equites, excedere acie iubet et circumvectos ab tergo Gallicam invadere aciem; [13] tertiae deinde legionis subsequi principes, et qua turbatum agmen hostium viderent impetu equitum, instare ac territos caedere. [14] Ipse aedem Iovi Victori spoliaque hostium cum vovisset, ad castra Samnitium perrexit, quo multitudo omnis consternata agebatur. [15] Sub ipso vallo, quia tantam multitudinem portae non recepere, temptata ab exclusis turba suorum pugna est; [16] ibi Gellius Egnatius, imperator Samnitium, cecidit. Compulsi deinde intra vallum Samnites parvoque certamine capta castra et Galli ab tergo circumventi. [17] Caesa eo die hostium viginti quinque milia, octo capta. Nec incruenta victoria fuit; [18] nam ex P. Deci exercitu caesa septem milia, ex Fabi mille septingenti. Fabius dimissis ad quaerendum collegae corpus spolia hostium coniecta in acervum Iovi Victori cremavit. [19] Consulis corpus eo die, quia obrutum superstratis Gallorum cumulis erat, inveniri non potuit; postero die inventum relatumque est cum multis militum lacrimis. [20] Intermissa inde omnium aliarum rerum cura Fabius collegae funus omni honore laudibusque meritis celebrat. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß