Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà X, ãë. 41

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì I. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1989.
Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

41. (1) Áèò­âà çàâÿ­çà­ëàñü æåñòî­êàÿ, õîòÿ ïî äóõó äàëå­êî íå ðàâ­íû­ìè áûëè ïðî­òèâ­íè­êè. Ðèì­ëÿí òîë­êà­ëè â áèò­âó ãíåâ è íàäåæ­äà, æàæ­äà áîðü­áû è âðà­æå­ñêîé êðî­âè, à áîëü­øóþ ÷àñòü ñàì­íè­òîâ — ñèëà íåîá­õî­äè­ìî­ñòè è ñòðàõ ïåðåä áîãà­ìè, è, ïðè­íóæ­äåí­íûå ïðî­òèâ âîëè, îíè ñêî­ðåå ñîïðî­òèâ­ëÿ­ëèñü, à íå íàïà­äà­ëè. (2) Ïðè­ó÷åí­íûå óæå ãîä çà ãîäîì òåð­ïåòü ïîðà­æå­íèÿ îò ðèì­ëÿí, îíè íå âûäåð­æà­ëè áû è ïåð­âî­ãî ðèì­ñêî­ãî íàòèñ­êà è êëè­÷à, íå ãíåçäèñü â èõ äóøàõ èíîé, åùå áîëåå ñèëü­íûé, ñòðàõ è íå óäåð­æè­âàé îí èõ îò áåã­ñòâà. (3) Åùå áû, âåäü ïåðåä ãëà­çà­ìè ó ñ.498 íèõ ñòî­ÿ­ëè âñå òå ïàìÿò­íûå ïðè­ãîòîâ­ëå­íèÿ ê òàé­íî­ìó ñâÿ­ùåí­íî­äåé­ñò­âèþ, è æðå­öû ñ ìå÷à­ìè, è ãðóäû çàêëàí­íûõ âïå­ðå­ìåø­êó ëþäåé è æèâîò­íûõ, è àëòà­ðè, çàáðûç­ãàí­íûå äîç­âî­ëåí­íîé è íåäîç­âî­ëåí­íîé êðî­âüþ, è çëî­âå­ùèå ïðî­êëÿ­òèÿ, è ìðà÷­íûå çàêëè­íà­íèÿ, ãðî­çÿ­ùèå ïîãè­áå­ëüþ ðîäó èõ è ñåìåé­ñòâó. Âîò êàêèå îêî­âû ïðå­ïÿò­ñò­âî­âà­ëè èõ áåã­ñòâó, è îíè ñòî­ÿ­ëè íà ìåñòå, ñòðà­øàñü ñîãðàæ­äàí áîëü­øå, ÷åì âðà­ãîâ. (4) À ðèì­ëÿíå íàñòó­ïà­ëè íà òîì è äðó­ãîì êðû­ëå è ïîñðåäèíå è ðóáè­ëè ñàì­íè­òîâ, îöå­ïå­íåâ­øèõ â ñòðà­õå ïðåä áîãà­ìè è ïðåä ëþäü­ìè; îíè ñîïðî­òèâ­ëÿ­ëèñü âÿëî, êàê áûâà­åò, êîãäà ëèøü ñòðàõ óäåð­æè­âà­åò îò áåã­ñòâà.

(5) Ðåç­íÿ øëà óæå ïî÷òè ó çíà­ìåí, êîãäà ñáî­êó ïîÿâè­ëîñü îáëà­êî ïûëè, ñëîâ­íî òàì äâè­ãà­ëîñü îãðîì­íîå âîé­ñêî. Ýòî ñî âñïî­ìî­ãà­òåëü­íû­ìè êîãîð­òà­ìè øåë Ñïó­ðèé Íàâ­òèé (à ïî ñëî­âàì íåêî­òî­ðûõ — Îêòà­âèé Ìåöèé). (6) Ïîä­íÿòü ñòîëü­êî ïûëè ïðè èõ ìàëî­÷èñ­ëåí­íî­ñòè èì óäà­ëîñü, ïîòî­ìó ÷òî ïîãîí­ùè­êè, ñèäÿ íà ìóëàõ, âîëîê­ëè ïî çåì­ëå ãóñòûå âåò­êè. Ñïåð­âà ñêâîçü ïåëå­íó ñòà­ëî âèä­íî îðó­æèå è çíà­ìå­íà, à ïî åùå áîëåå âûñî­êî­ìó è ãóñòî­ìó ñòîë­áó ïûëè çà íèìè êàçà­ëîñü, ÷òî çàìû­êà­åò îòðÿä êîí­íè­öà. (7) È íå òîëü­êî ñàì­íè­òû ïîä­äà­ëèñü íà îáìàí, íî äàæå ðèì­ëÿíå, à êîí­ñóë åùå ïîä­êðå­ïèë ýòî çàáëóæ­äå­íèå, çàêðè­÷àâ â ïåð­âûõ ðÿäàõ äà òàê, ÷òîáû ñëî­âà åãî äîëå­òå­ëè äî íåïðè­ÿ­òå­ëÿ, ÷òî Êîìè­íèé âçÿò è ýòî ñ ïîáåäîþ ïîä­õî­äèò åãî òîâà­ðèù; ïóñòü, ìîë, ïîä­íà­òó­æàò­ñÿ è îäåð­æàò ïîáåäó, ïîêà äðó­ãîå âîé­ñêî íå ïåðå­õâà­òè­ëî åå ñëà­âó. (8) Ãîâî­ðèë îí ýòî ñ êîíÿ è ïðè­êà­çû­âàë òðè­áó­íàì è öåí­òó­ðè­î­íàì îòêðûòü äîðî­ãó êîí­íè­öå; ñàì æå îí çàðà­íåå íàêà­çàë Òðå­áî­íèþ è Öåäè­öèþ, êàê çàìå­òÿò, ÷òî îí ïîòðÿ­ñà­åò ïîä­íÿ­òûì ââåðõ êîïüåì, âî âåñü îïîð ñêà­êàòü ñ êîí­íè­öåé íà âðà­ãà. (9) Ïî åãî çíà­êó âñå è ïðî­èçî­øëî, êàê áûëî çàäó­ìà­íî: ìåæ­äó ðÿäà­ìè îòêðû­âà­þò­ñÿ ïðî­õî­äû, âûëå­òà­åò âïå­ðåä êîí­íè­öà è âðû­âà­åò­ñÿ, âûñòà­âèâ êîïüÿ, â ãóùó âðà­æå­ñêèõ ðÿäîâ: ãäå íè óäà­ðèò, òàì è ðâåò èõ ñòðîé. (10) Ñëå­äîì Âîëóì­íèé è Ñöè­ïè­îí òåñ­íÿò âðà­ãà è ïîâåð­ãà­þò ïîòðÿ­ñåí­íûõ. Òóò íàä­ëà­ìû­âà­åò­ñÿ ñèëà äåð­æàâ­øèõ­ñÿ ñòðà­õîì ïðåä áîãà­ìè è ëþäü­ìè, è áðî­ñà­þò­ñÿ âðàñ­ñûï­íóþ «ïîëîò­íÿ­íûå» êîãîð­òû129 áåãóò ïðè­ñÿ­ãàâ­øèå âìå­ñòå ñ íåïðè­ñÿ­ãàâ­øè­ìè è, êðî­ìå âðà­ãà, íèêî­ãî óæå íå ñòðà­øàò­ñÿ.

(11) Îñòàâ­øè­å­ñÿ â æèâûõ ïåõî­òèí­öû áûëè çàãíà­íû â ëàãåðü èëè â Àêâè­ëî­íèþ, à çíàòü è êîí­íè­öà áåæà­ëè â Áîâè­àí. Êîí­íè­öà ïðå­ñëå­äó­åò êîí­íè­öó, ïåõîòà — ïåõîòó, è ïðà­âîå êðû­ëî ñïå­øèò ê ñàì­íèò­ñêî­ìó ëàãå­ðþ, à ëåâîå — ê ãîðî­äó. (12) Âîëóì­íèé çàõâà­òèë ëàãåðü íåìíî­ãî áûñò­ðåå; Ñöè­ïè­î­íà æå ïîä ãîðî­äîì îæè­äà­ëî áîëåå óïîð­íîå ñîïðî­òèâ­ëå­íèå — íå îò ìóæå­ñòâà ïîáåæ­äåí­íûõ, à îòòî­ãî, ÷òî ñòå­íû ëó÷­øå, ÷åì âàë, ñäåð­æè­âà­þò âîîðó­æåí­íî­ãî íåïðè­ÿ­òå­ëÿ; ñ ýòèõ ñòåí ñàì­íè­òû êàì­íÿ­ìè îòãî­íÿ­ëè íàïà­äàâ­øèõ. (13) Îïà­ñà­ÿñü, ÷òî îñà­äà óêðåï­ëåí­íî­ãî ãîðî­äà ìîæåò çàòÿ­íóòü­ñÿ, åñëè äåëî íå äîâå­ñòè äî êîí­öà, ïîêà âðàã åùå íå ñ.499 îïîì­íèë­ñÿ îò ïåð­âî­ãî ñòðà­õà, Ñöè­ïè­îí âîïðî­øà­åò âîè­íîâ, äîïó­ñòÿò ëè îíè, ÷òîáû äðó­ãî­ìó êðû­ëó äîñòàë­ñÿ çàõâà­÷åí­íûé ëàãåðü, à èõ — ïîáåäè­òå­ëåé — îòî­ãíà­ëè ïðî÷ü îò ãîðîä­ñêèõ âîðîò? (14) Êîãäà âñå âîñ­ñòà­ëè ïðî­òèâ ýòî­ãî, îí ñàì, ïåð­âûé, ïîä­íÿâ íàä ãîëî­âîþ ùèò, óñòðåì­ëÿ­åò­ñÿ ê âîðîòàì; îñòàëü­íûå, âûñòðî­èâ­øèñü «÷åðå­ïà­õîé», ñëå­äó­þò çà íèì, âðû­âà­þò­ñÿ â ãîðîä è, ñáðî­ñèâ âíèç ñàì­íè­òîâ, çàùè­ùàâ­øèõ âîðîòà, çàíè­ìà­þò ñòå­íû. Ïðî­íèê­íóòü âíóòðü ãîðî­äà ïðè èõ ìàëî­÷èñ­ëåí­íî­ñòè îíè íå ðåøà­ëèñü.

41. Proe­lium com­mis­sum at­rox, ce­te­rum lon­ge dis­pa­ri­bus ani­mis: Ro­ma­nos ira spes ar­dor cer­ta­mi­nis avi­dos hos­tium san­gui­nis in proe­lium ra­pit; Sam­ni­tium mag­nam par­tem ne­ces­si­tas ac re­li­gio in­vi­tos ma­gis re­sis­te­re quam in­fer­re pug­nam co­git. [2] Nec sus­ti­nuis­sent pri­mum cla­mo­rem at­que im­pe­tum Ro­ma­no­rum, per ali­quot iam an­nos vin­ci ad­sue­ti, ni po­ten­tior ali­us me­tus in­si­dens pec­to­ri­bus a fu­ga re­ti­ne­ret. [3] Quip­pe in ocu­lis erat om­nis il­le oc­cul­ti pa­ra­tus sac­ri et ar­ma­ti sa­cer­do­tes et pro­mis­cua ho­mi­num pe­cu­dum­que stra­ges et res­per­sae fan­do ne­fan­do­que san­gui­ne arae et di­ra ex­sec­ra­tio ac fu­ria­le car­men, de­tes­tan­dae fa­mi­liae stir­pi­que com­po­si­tum; iis vin­cu­lis fu­gae obstric­ti sta­bant, ci­vem ma­gis quam hos­tem ti­men­tes. [4] Insta­re Ro­ma­nus a cor­nu ut­ro­que, a me­dia acie, et cae­de­re deo­rum ho­mi­num­que at­to­ni­tos me­tu; re­pug­na­tur seg­ni­ter, ut ab iis quos ti­mor mo­ra­re­tur a fu­ga.

[5] Iam pro­pe ad sig­na cae­des per­ve­ne­rat, cum ex transver­so pul­vis ve­lut in­gen­tis ag­mi­nis in­ces­su mo­tus ap­pa­ruit; Sp. Nau­tius — Oc­ta­vium Mae­cium qui­dam eum tra­dunt — cum auxi­lia­ri­bus co­hor­ti­bus erat; [6] pul­ve­rem maio­rem quam pro nu­me­ro ex­ci­ta­bant; in­ci­den­tes mu­lis ca­lo­nes fron­do­sos ra­mos per ter­ram tra­he­bant. Ar­ma sig­na­que per tur­bi­dam lu­cem in pri­mo ap­pa­re­bant; post al­tior den­sior­que pul­vis equi­tum spe­ciem co­gen­tium ag­men da­bat fe­fel­lit­que non Sam­ni­tes mo­do sed etiam Ro­ma­nos; [7] et con­sul ad­fir­ma­vit er­ro­rem cla­mi­tans in­ter pri­ma sig­na, ita ut vox etiam ad hos­tis ac­ci­de­ret, cap­tum Co­mi­nium, vic­to­rem col­le­gam ades­se: ad­ni­te­ren­tur vin­ce­re, pri­us­quam glo­ria al­te­rius exer­ci­tus fie­ret. [8] Haec in­si­dens equo; in­de tri­bu­nis cen­tu­rio­ni­bus­que im­pe­rat, ut viam equi­ti­bus pa­te­fa­ciant; ip­se Tre­bo­nio Cae­di­cio­que prae­di­xe­rat, ubi se cus­pi­dem erec­tam qua­tien­tem vi­dis­sent, quan­ta ma­xi­ma vi pos­sent con­ci­ta­rent equi­tes in hos­tem. [9] Ad nu­tum om­nia, ut ex an­te prae­pa­ra­to, fiunt; pan­dun­tur in­ter or­di­nes viae; pro­vo­lat eques at­que in­fes­tis cus­pi­di­bus in me­dium ag­men hos­tium ruit per­rum­pit­que or­di­nes qua­cum­que im­pe­tum de­dit. Instant Vo­lum­nius et Sci­pio et per­cul­sos ster­nunt.

[10] Tum iam deo­rum ho­mi­num­que vic­ta vi, fun­dun­tur lin­tea­tae co­hor­tes; pa­ri­ter iura­ti iniu­ra­ti­que fu­giunt nec quem­quam prae­ter hos­tes me­tuunt. [11] Pe­di­tum quod su­per­fuit pug­nae in castra aut Aqui­lo­niam com­pul­sum est; no­bi­li­tas equi­tes­que Bo­via­num per­fu­ge­runt. Equi­tes eques se­qui­tur, pe­di­tem pe­des; di­ver­sa cor­nua dextrum ad castra Sam­ni­tium, lae­vum ad ur­bem ten­dit. [12] Prior ali­quan­to Vo­lum­nius castra ce­pit; ad ur­bem Sci­pio­ni maio­re re­sis­ti­tur vi, non quia plus ani­mi vic­tis est sed me­lius mu­ri quam val­lum ar­ma­tos ar­cent; in­de la­pi­di­bus pro­pul­sant hos­tem. [13] Sci­pio, ni­si in pri­mo pa­vo­re pri­us­quam col­li­ge­ren­tur ani­mi tran­sac­ta res es­set, len­tio­rem fo­re mu­ni­tae ur­bis op­pug­na­tio­nem ra­tus, in­ter­ro­gat mi­li­tes sa­tin aequo ani­mo pa­te­ren­tur ab al­te­ro cor­nu castra cap­ta es­se, se vic­to­res pel­li a por­tis ur­bis. [14] Rec­la­man­ti­bus uni­ver­sis pri­mus ip­se scu­to su­per ca­put ela­to per­git ad por­tam; se­cu­ti alii tes­tu­di­ne fac­ta in ur­bem per­rum­punt de­tur­ba­tis­que Sam­ni­ti­bus quae cir­ca por­tam erant mu­ri oc­cu­pa­ve­re; pe­net­ra­re in in­te­rio­ra ur­bis, quia pau­ci ad­mo­dum erant, non audent.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 129(129—130) Ñì. âûøå: ïðè­ìå÷. 124.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364001042 1364001043 1364001044