Ïåðåâîä Í. Â. Áðàãèíñêîé. Êîììåíòàðèé Ã. Ï. ×èñòÿêîâà.
Ðåä. ïåðåâîäîâ Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå. Ðåä. êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1926. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
41. (1) Áèòâà çàâÿçàëàñü æåñòîêàÿ, õîòÿ ïî äóõó äàëåêî íå ðàâíûìè áûëè ïðîòèâíèêè. Ðèìëÿí òîëêàëè â áèòâó ãíåâ è íàäåæäà, æàæäà áîðüáû è âðàæåñêîé êðîâè, à áîëüøóþ ÷àñòü ñàìíèòîâ — ñèëà íåîáõîäèìîñòè è ñòðàõ ïåðåä áîãàìè, è, ïðèíóæäåííûå ïðîòèâ âîëè, îíè ñêîðåå ñîïðîòèâëÿëèñü, à íå íàïàäàëè. (2) Ïðèó÷åííûå óæå ãîä çà ãîäîì òåðïåòü ïîðàæåíèÿ îò ðèìëÿí, îíè íå âûäåðæàëè áû è ïåðâîãî ðèìñêîãî íàòèñêà è êëè÷à, íå ãíåçäèñü â èõ äóøàõ èíîé, åùå áîëåå ñèëüíûé, ñòðàõ è íå óäåðæèâàé îí èõ îò áåãñòâà. (3) Åùå áû, âåäü ïåðåä ãëàçàìè ó ñ.498 íèõ ñòîÿëè âñå òå ïàìÿòíûå ïðèãîòîâëåíèÿ ê òàéíîìó ñâÿùåííîäåéñòâèþ, è æðåöû ñ ìå÷àìè, è ãðóäû çàêëàííûõ âïåðåìåøêó ëþäåé è æèâîòíûõ, è àëòàðè, çàáðûçãàííûå äîçâîëåííîé è íåäîçâîëåííîé êðîâüþ, è çëîâåùèå ïðîêëÿòèÿ, è ìðà÷íûå çàêëèíàíèÿ, ãðîçÿùèå ïîãèáåëüþ ðîäó èõ è ñåìåéñòâó. Âîò êàêèå îêîâû ïðåïÿòñòâîâàëè èõ áåãñòâó, è îíè ñòîÿëè íà ìåñòå, ñòðàøàñü ñîãðàæäàí áîëüøå, ÷åì âðàãîâ. (4) À ðèìëÿíå íàñòóïàëè íà òîì è äðóãîì êðûëå è ïîñðåäèíå è ðóáèëè ñàìíèòîâ, îöåïåíåâøèõ â ñòðàõå ïðåä áîãàìè è ïðåä ëþäüìè; îíè ñîïðîòèâëÿëèñü âÿëî, êàê áûâàåò, êîãäà ëèøü ñòðàõ óäåðæèâàåò îò áåãñòâà. (5) Ðåçíÿ øëà óæå ïî÷òè ó çíàìåí, êîãäà ñáîêó ïîÿâèëîñü îáëàêî ïûëè, ñëîâíî òàì äâèãàëîñü îãðîìíîå âîéñêî. Ýòî ñî âñïîìîãàòåëüíûìè êîãîðòàìè øåë Ñïóðèé Íàâòèé (à ïî ñëîâàì íåêîòîðûõ — Îêòàâèé Ìåöèé). (6) Ïîäíÿòü ñòîëüêî ïûëè ïðè èõ ìàëî÷èñëåííîñòè èì óäàëîñü, ïîòîìó ÷òî ïîãîíùèêè, ñèäÿ íà ìóëàõ, âîëîêëè ïî çåìëå ãóñòûå âåòêè. Ñïåðâà ñêâîçü ïåëåíó ñòàëî âèäíî îðóæèå è çíàìåíà, à ïî åùå áîëåå âûñîêîìó è ãóñòîìó ñòîëáó ïûëè çà íèìè êàçàëîñü, ÷òî çàìûêàåò îòðÿä êîííèöà. (7) È íå òîëüêî ñàìíèòû ïîääàëèñü íà îáìàí, íî äàæå ðèìëÿíå, à êîíñóë åùå ïîäêðåïèë ýòî çàáëóæäåíèå, çàêðè÷àâ â ïåðâûõ ðÿäàõ äà òàê, ÷òîáû ñëîâà åãî äîëåòåëè äî íåïðèÿòåëÿ, ÷òî Êîìèíèé âçÿò è ýòî ñ ïîáåäîþ ïîäõîäèò åãî òîâàðèù; ïóñòü, ìîë, ïîäíàòóæàòñÿ è îäåðæàò ïîáåäó, ïîêà äðóãîå âîéñêî íå ïåðåõâàòèëî åå ñëàâó. (8) Ãîâîðèë îí ýòî ñ êîíÿ è ïðèêàçûâàë òðèáóíàì è öåíòóðèîíàì îòêðûòü äîðîãó êîííèöå; ñàì æå îí çàðàíåå íàêàçàë Òðåáîíèþ è Öåäèöèþ, êàê çàìåòÿò, ÷òî îí ïîòðÿñàåò ïîäíÿòûì ââåðõ êîïüåì, âî âåñü îïîð ñêàêàòü ñ êîííèöåé íà âðàãà. (9) Ïî åãî çíàêó âñå è ïðîèçîøëî, êàê áûëî çàäóìàíî: ìåæäó ðÿäàìè îòêðûâàþòñÿ ïðîõîäû, âûëåòàåò âïåðåä êîííèöà è âðûâàåòñÿ, âûñòàâèâ êîïüÿ, â ãóùó âðàæåñêèõ ðÿäîâ: ãäå íè óäàðèò, òàì è ðâåò èõ ñòðîé. (10) Ñëåäîì Âîëóìíèé è Ñöèïèîí òåñíÿò âðàãà è ïîâåðãàþò ïîòðÿñåííûõ. Òóò íàäëàìûâàåòñÿ ñèëà äåðæàâøèõñÿ ñòðàõîì ïðåä áîãàìè è ëþäüìè, è áðîñàþòñÿ âðàññûïíóþ «ïîëîòíÿíûå» êîãîðòû129 áåãóò ïðèñÿãàâøèå âìåñòå ñ íåïðèñÿãàâøèìè è, êðîìå âðàãà, íèêîãî óæå íå ñòðàøàòñÿ. (11) Îñòàâøèåñÿ â æèâûõ ïåõîòèíöû áûëè çàãíàíû â ëàãåðü èëè â Àêâèëîíèþ, à çíàòü è êîííèöà áåæàëè â Áîâèàí. Êîííèöà ïðåñëåäóåò êîííèöó, ïåõîòà — ïåõîòó, è ïðàâîå êðûëî ñïåøèò ê ñàìíèòñêîìó ëàãåðþ, à ëåâîå — ê ãîðîäó. (12) Âîëóìíèé çàõâàòèë ëàãåðü íåìíîãî áûñòðåå; Ñöèïèîíà æå ïîä ãîðîäîì îæèäàëî áîëåå óïîðíîå ñîïðîòèâëåíèå — íå îò ìóæåñòâà ïîáåæäåííûõ, à îòòîãî, ÷òî ñòåíû ëó÷øå, ÷åì âàë, ñäåðæèâàþò âîîðóæåííîãî íåïðèÿòåëÿ; ñ ýòèõ ñòåí ñàìíèòû êàìíÿìè îòãîíÿëè íàïàäàâøèõ. (13) Îïàñàÿñü, ÷òî îñàäà óêðåïëåííîãî ãîðîäà ìîæåò çàòÿíóòüñÿ, åñëè äåëî íå äîâåñòè äî êîíöà, ïîêà âðàã åùå íå ñ.499 îïîìíèëñÿ îò ïåðâîãî ñòðàõà, Ñöèïèîí âîïðîøàåò âîèíîâ, äîïóñòÿò ëè îíè, ÷òîáû äðóãîìó êðûëó äîñòàëñÿ çàõâà÷åííûé ëàãåðü, à èõ — ïîáåäèòåëåé — îòîãíàëè ïðî÷ü îò ãîðîäñêèõ âîðîò? (14) Êîãäà âñå âîññòàëè ïðîòèâ ýòîãî, îí ñàì, ïåðâûé, ïîäíÿâ íàä ãîëîâîþ ùèò, óñòðåìëÿåòñÿ ê âîðîòàì; îñòàëüíûå, âûñòðîèâøèñü «÷åðåïàõîé», ñëåäóþò çà íèì, âðûâàþòñÿ â ãîðîä è, ñáðîñèâ âíèç ñàìíèòîâ, çàùèùàâøèõ âîðîòà, çàíèìàþò ñòåíû. Ïðîíèêíóòü âíóòðü ãîðîäà ïðè èõ ìàëî÷èñëåííîñòè îíè íå ðåøàëèñü. |
41. Proelium commissum atrox, ceterum longe disparibus animis: Romanos ira spes ardor certaminis avidos hostium sanguinis in proelium rapit; Samnitium magnam partem necessitas ac religio invitos magis resistere quam inferre pugnam cogit. [2] Nec sustinuissent primum clamorem atque impetum Romanorum, per aliquot iam annos vinci adsueti, ni potentior alius metus insidens pectoribus a fuga retineret. [3] Quippe in oculis erat omnis ille occulti paratus sacri et armati sacerdotes et promiscua hominum pecudumque strages et respersae fando nefandoque sanguine arae et dira exsecratio ac furiale carmen, detestandae familiae stirpique compositum; iis vinculis fugae obstricti stabant, civem magis quam hostem timentes. [4] Instare Romanus a cornu utroque, a media acie, et caedere deorum hominumque attonitos metu; repugnatur segniter, ut ab iis quos timor moraretur a fuga. [5] Iam prope ad signa caedes pervenerat, cum ex transverso pulvis velut ingentis agminis incessu motus apparuit; Sp. Nautius — Octavium Maecium quidam eum tradunt — cum auxiliaribus cohortibus erat; [6] pulverem maiorem quam pro numero excitabant; incidentes mulis calones frondosos ramos per terram trahebant. Arma signaque per turbidam lucem in primo apparebant; post altior densiorque pulvis equitum speciem cogentium agmen dabat fefellitque non Samnites modo sed etiam Romanos; [7] et consul adfirmavit errorem clamitans inter prima signa, ita ut vox etiam ad hostis accideret, captum Cominium, victorem collegam adesse: adniterentur vincere, priusquam gloria alterius exercitus fieret. [8] Haec insidens equo; inde tribunis centurionibusque imperat, ut viam equitibus patefaciant; ipse Trebonio Caedicioque praedixerat, ubi se cuspidem erectam quatientem vidissent, quanta maxima vi possent concitarent equites in hostem. [9] Ad nutum omnia, ut ex ante praeparato, fiunt; panduntur inter ordines viae; provolat eques atque infestis cuspidibus in medium agmen hostium ruit perrumpitque ordines quacumque impetum dedit. Instant Volumnius et Scipio et perculsos sternunt. [10] Tum iam deorum hominumque victa vi, funduntur linteatae cohortes; pariter iurati iniuratique fugiunt nec quemquam praeter hostes metuunt. [11] Peditum quod superfuit pugnae in castra aut Aquiloniam compulsum est; nobilitas equitesque Bovianum perfugerunt. Equites eques sequitur, peditem pedes; diversa cornua dextrum ad castra Samnitium, laevum ad urbem tendit. [12] Prior aliquanto Volumnius castra cepit; ad urbem Scipioni maiore resistitur vi, non quia plus animi victis est sed melius muri quam vallum armatos arcent; inde lapidibus propulsant hostem. [13] Scipio, nisi in primo pavore priusquam colligerentur animi transacta res esset, lentiorem fore munitae urbis oppugnationem ratus, interrogat milites satin aequo animo paterentur ab altero cornu castra capta esse, se victores pelli a portis urbis. [14] Reclamantibus universis primus ipse scuto super caput elato pergit ad portam; secuti alii testudine facta in urbem perrumpunt deturbatisque Samnitibus quae circa portam erant muri occupavere; penetrare in interiora urbis, quia pauci admodum erant, non audent. |