Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXI, ãë. 4

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Èçä-âî «Íàóêà» Ì., 1991.
Ïåðåâîä Ô. Ô. Çåëèíñêîãî. Ïóáëèêóåòñÿ [â êíèãå] ïî èçä.: Èñòîðèêè Ðèìà / Ïåð. ïîä ðåä. Ñ. Ìàðêèøà. Ì., 1970.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì è Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ Â. Ì. Ñìèðèí. Îòâ. ðåä. Å. Ñ. Ãîëóáöîâà.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, B. O. Foster, 1929.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

4. (1) Ìåíü­øèí­ñòâî, òî åñòü ïî÷òè âñÿ çíàòü, ñîãëà­ñè­ëîñü ñ íèì; íî, êàê ýòî îáûê­íî­âåí­íî áûâà­åò, áîëü­øàÿ ÷àñòü âîñ­òîð­æå­ñò­âî­âà­ëà íàä ëó÷­øåé. Èòàê, Ãàí­íè­áàë áûë ïîñëàí â Èñïà­íèþ. Îäíèì ñâî­èì ïîÿâ­ëå­íè­åì îí îáðà­òèë íà ñåáÿ âçî­ðû âñå­ãî âîé­ñêà. (2) Ñòà­ðûì âîè­íàì ïîêà­çà­ëîñü, ÷òî ê íèì âåð­íóë­ñÿ Ãàìèëü­êàð, êàêèì îí áûë â ëó÷­øèå ñâîè ãîäû: òî æå ìîù­íîå ñëî­âî, òîò æå ïîâå­ëè­òåëü­íûé âçãëÿä, òî æå âûðà­æå­íèå, òå æå ÷åð­òû ëèöà! Íî Ãàí­íè­áàë âñêî­ðå äîñòèã òîãî, ÷òî åãî ñõîä­ñòâî ñ îòöîì ñäå­ëà­ëîñü íàè­ìå­íåå çíà­÷è­òåëü­íûì èç êà÷åñòâ, êîòî­ðûå ðàñ­ïî­ëà­ãà­ëè ê íåìó âîè­íîâ. (3) Íèêî­ãäà åùå äóøà îäíî­ãî è òîãî æå ÷åëî­âå­êà íå áûëà òàê ðàâ­íî­ìåð­íî ïðè­ñïî­ñîá­ëå­íà ê îáå­èì, ñòîëü ðàç­íî­ðîä­íûì îáÿ­çàí­íî­ñòÿì — ïîâå­ëå­íèþ è ïîâè­íî­âå­íèþ; è ïîýòî­ìó òðóä­íî áûëî ðàç­ëè­÷èòü, êòî èì áîëåå äîðî­æèë — ïîë­êî­âî­äåö èëè âîé­ñêî. (4) Íèêî­ãî Ãàç­ä­ðó­áàë íå íàçíà­÷àë îõîò­íåå íà÷àëü­íè­êîì îòðÿäà, êîòî­ðî­ìó ïîðó­÷à­ëîñü äåëî, òðå­áó­þ­ùåå îòâà­ãè è ñòîé­êî­ñòè; íî è âîè­íû íè ïîä ÷üèì íà÷àëü­ñò­âîì íå áûëè áîëåå óâå­ðå­íû â ñåáå è áîëåå õðàá­ðû. (5) Íàñêîëü­êî îí áûë ñìåë, áðî­ñà­ÿñü â îïàñ­íîñòü, íàñòîëü­êî æå áûâàë îñìîò­ðè­òå­ëåí â ñàìîé îïàñ­íî­ñòè. Íå áûëî òàêî­ãî òðóäà, îò êîòî­ðî­ãî áû îí óñòà­âàë òåëîì èëè ïàäàë äóõîì. (6) È çíîé, è ìîðîç îí ïåðå­íî­ñèë ñ ðàâ­íûì òåð­ïå­íè­åì; åë è ïèë ðîâ­íî ñòîëü­êî, ñêîëü­êî òðå­áî­âà­ëà ïðè­ðî­äà, à íå ðàäè óäî­âîëü­ñò­âèÿ; âûáè­ðàë âðå­ìÿ äëÿ áîäð­ñò­âî­âà­íèÿ è ñíà, íå îáðà­ùàÿ âíè­ìà­íèÿ íà äåíü è íî÷ü — (7) ïîêîþ óäå­ëÿë ëèøü òå ÷àñû, êîòî­ðûå ó íåãî îñòà­âà­ëèñü ñâî­áîä­íû­ìè îò òðóäîâ; ïðè òîì îí íå ïîëü­çî­âàë­ñÿ ìÿã­êîé ïîñòå­ëüþ è íå òðå­áî­âàë òèøè­íû, ÷òîáû ëåã­÷å çàñíóòü; ÷àñòî âèäå­ëè, êàê îí, çàâåð­íóâ­øèñü â âîåí­íûé ïëàù, ñïèò íà ãîëîé çåì­ëå ñðå­äè êàðà­óëü­íûõ èëè ÷àñî­âûõ. (8) Îäåæ­äîé îí íè÷óòü íå îòëè­÷àë­ñÿ îò ðîâåñ­íè­êîâ; òîëü­êî ïî âîîðó­æå­íèþ äà ïî êîíþ åãî ìîæ­íî áûëî óçíàòü. Êàê â êîí­íè­öå, òàê è â ïåõî­òå îí äàëå­êî îñòàâ­ëÿë çà ñîáîþ ïðî­÷èõ; ïåð­âûì óñòðåì­ëÿë­ñÿ â áîé, ïîñëåä­íèì îñòàâ­ëÿë ïîëå ñðà­æå­íèÿ. (9) Íî â îäè­íà­êî­âîé ìåðå ñ ýòè­ìè âûñî­êè­ìè äîñòî­èí­ñòâà­ìè îáëà­äàë îí è óæàñ­íû­ìè ïîðî­êà­ìè. Åãî æåñòî­êîñòü äîõî­äè­ëà äî áåñ­÷å­ëî­âå÷­íî­ñòè, åãî âåðî­ëîì­ñòâî ïðå­âîñ­õî­äè­ëî äàæå ïðå­ñëî­âó­òîå ïóíèé­ñêîå âåðî­ëîì­ñòâî23. Îí íå çíàë íè ïðàâ­äû, íè äîá­ðî­äå­òå­ëè, íå áîÿë­ñÿ áîãîâ, íå ñîáëþäàë êëÿò­âû, íå óâà­æàë ñâÿ­òûíü. (10) Áóäó÷è îäà­ðåí ýòè­ìè õîðî­øè­ìè è äóð­íû­ìè êà÷å­ñòâà­ìè, îí â òå÷å­íèå ñâî­åé òðåõ­ëåò­íåé ñëóæ­áû ïîä íà÷àëü­ñò­âîì Ãàç­ä­ðó­áà­ëà ñ âåëè­÷àé­øèì ñ.8 ðâå­íè­åì èñïîë­íÿë âñå, ïðè­ñìàò­ðè­âàë­ñÿ êî âñå­ìó, ÷òî ìîã­ëî ðàç­âèòü â íåì ñâîé­ñòâà âåëè­êî­ãî ïîë­êî­âî­ä­öà.

4. Pau­ci ac fer­me op­ti­mus quis­que Han­no­ni ad­sen­tie­ban­tur; sed, ut ple­rum­que fit, maior pars me­lio­rem vi­cit. Mis­sus Han­ni­bal in His­pa­niam pri­mo sta­tim ad­ven­tu om­nem exer­ci­tum in se con­ver­tit; [2] Ha­mil­ca­rem iuve­nem red­di­tum si­bi ve­te­res mi­li­tes cre­de­re; eun­dem vi­go­rem in vol­tu vim­que in ocu­lis, ha­bi­tum oris li­nea­men­ta­que in­tue­ri. Dein bre­vi ef­fe­cit ut pa­ter in se mi­ni­mum mo­men­tum ad fa­vo­rem con­ci­lian­dum es­set; [3] nun­quam in­ge­nium idem ad res di­ver­sis­si­mas, pa­ren­dum at­que im­pe­ran­dum, ha­bi­lius fuit. Ita­que haud fa­ci­le dis­cer­ne­res ut­rum im­pe­ra­to­ri an exer­ci­tui ca­rior es­set; [4] ne­que Hasdru­bal ali­um quem­quam prae­fi­ce­re mal­le, ubi quid for­ti­ter ac stre­nue agen­dum es­set, ne­que mi­li­tes alio du­ce plus con­fi­de­re aut aude­re. [5] Plu­ri­mum auda­ciae ad pe­ri­cu­la ca­pes­sen­da, plu­ri­mum con­si­lii in­ter ip­sa pe­ri­cu­la erat; nul­lo la­bo­re aut cor­pus fa­ti­ga­ri aut ani­mus vin­ci po­te­rat; [6] ca­lo­ris ac fri­go­ris pa­tien­tia par; ci­bi po­tio­nis­que de­si­de­rio na­tu­ra­li non vo­lup­ta­te mo­dus fi­ni­tus; vi­gi­lia­rum som­ni­que nec die nec noc­te discri­mi­na­ta tem­po­ra; [7] id quod ge­ren­dis re­bus su­pe­res­set quie­ti da­tum; ea ne­que mol­li stra­to ne­que si­len­tio ac­cer­si­ta; mul­ti sae­pe mi­li­ta­ri sa­gu­lo oper­tum hu­mi iacen­tem in­ter cus­to­dias sta­tio­nes­que mi­li­tum conspe­xe­runt. [8] Ves­ti­tus ni­hil in­ter aequa­les ex­cel­lens; ar­ma at­que equi conspi­cie­ban­tur. Equi­tum pe­di­tum­que idem lon­ge pri­mus erat; prin­ceps in proe­lium ibat, ul­ti­mus con­ser­to proe­lio ex­ce­de­bat. [9] Has tan­tas vi­ri vir­tu­tes in­gen­tia vi­tia aequa­bant: in­hu­ma­na cru­de­li­tas per­fi­dia plus quam Pu­ni­ca, ni­hil ve­ri ni­hil sancti, nul­lus deum me­tus nul­lum ius iuran­dum nul­la re­li­gio. [10] Cum hac in­do­le vir­tu­tum at­que vi­tio­rum trien­nio sub Hasdru­ba­le im­pe­ra­to­re me­ruit nul­la re quae agen­da vi­den­da­que mag­no fu­tu­ro du­ci es­set prae­ter­mis­sa.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 23Ïóíèé­ñêîå âåðî­ëîì­ñòâî âîøëî â ïîãî­âîð­êó â Ðèìå çàäîë­ãî äî Ëèâèÿ (ñð.: Öèöå­ðîí. Îá îáÿ­çàí­íî­ñòÿõ, I, 38; Ñàë­ëþ­ñòèé. Þãóð­òèí­ñêàÿ âîé­íà, 108, 3).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327007042 1327008013 1364002105 1364002106 1364002107