История Рима от основания города

Книга XXV, гл. 15

15. Et Cam­pa­ni, audi­ta sua pa­ri­ter so­cio­rum­que cla­de, le­ga­tos ad Han­ni­ba­lem mi­se­runt, qui nun­tia­rent duos con­su­les ad Be­ne­ven­tum es­se, diei iter a Ca­pua; tan­tum non ad por­tas et mu­ros bel­lum es­se; ni pro­pe­re sub­ve­niat, ce­le­rius Ca­puam quam Ar­pos in po­tes­ta­tem hos­tium ven­tu­ram. [2] Ne Ta­ren­tum qui­dem, non mo­do ar­cem, tan­ti de­be­re es­se ut Ca­puam, quam Car­tha­gi­ni aequa­re sit so­li­tus, de­ser­tam in­de­fen­sam­que po­pu­lo Ro­ma­no tra­dat. [3] Han­ni­bal, cu­rae si­bi fo­re rem Cam­pa­nam pol­li­ci­tus, in prae­sen­tia duo mi­lia equi­tum cum le­ga­tis mit­tit, quo prae­si­dio ag­ros po­pu­la­tio­ni­bus pos­sent pro­hi­be­re.

[4] Ro­ma­nis in­te­rim, si­cut alia­rum re­rum, ar­cis Ta­ren­ti­nae prae­si­dii­que quod ibi ob­si­de­re­tur cu­ra est. C. Ser­vi­lius le­ga­tus, ex auc­to­ri­ta­te pat­rum a P. Cor­ne­lio prae­to­re in Et­ru­riam ad fru­men­tum coe­men­dum mis­sus, cum ali­quot na­vi­bus onus­tis in por­tum Ta­ren­ti­num in­ter hos­tium cus­to­dias per­ve­nit. [5] Cui­us ad­ven­tu qui an­te in exi­gua spe vo­ca­ti sae­pe ad tran­si­tio­nem ab hos­ti­bus per con­lo­quia erant ultro ad tran­seun­dum hos­tis vo­ca­bant sol­li­ci­ta­bantque. Et erat sa­tis va­li­dum prae­si­dium tra­duc­tis ad ar­cem Ta­ren­ti tuen­dam qui Me­ta­pon­ti erant mi­li­ti­bus. [6] Ita­que Me­ta­pon­ti­ni ex­templo me­tu quo te­ne­ban­tur li­be­ra­ti ad Han­ni­ba­lem de­fe­ce­re.

[7] Hoc idem eadem ora ma­ris et Thu­ri­ni fe­ce­runt. Mo­vit eos non Ta­ren­ti­no­rum ma­gis de­fec­tio Me­ta­pon­ti­no­rum­que, qui­bus in­di­dem ex Acha­ia oriun­di etiam cog­na­tio­ne iuncti erant, quam ira in Ro­ma­nos prop­ter ob­si­des nu­per in­ter­fec­tos. [8] Eorum ami­ci cog­na­ti­que lit­te­ras ac nun­tios ad Han­no­nem Ma­go­nem­que, qui in pro­pin­quo in Brut­tiis erant, mi­se­runt, si exer­ci­tum ad moe­nia ad­mo­vis­sent, se in po­tes­ta­tem eorum ur­bem tra­di­tu­ros es­se. [9] M. Ati­nius Thu­riis cum mo­di­co prae­si­dio praee­rat, quem fa­ci­le eli­ci ad cer­ta­men te­me­re ineun­dum re­ban­tur pos­se, non tam mi­li­tum, quos per­pau­cos ha­be­bat, fi­du­cia quam iuven­tu­tis Thu­ri­nae; eam ex in­dustria cen­tu­ria­ve­rat ar­ma­ve­rat­que ad ta­lis ca­sus. [10] Di­vi­sis co­piis in­ter se du­ces Poe­ni cum ag­rum Thu­ri­num ingres­si es­sent, Han­no cum pe­di­tum ag­mi­ne in­fes­tis sig­nis ire ad ur­bem per­git, Ma­go cum equi­ta­tu tec­tus col­li­bus ap­te ad te­gen­das in­si­dias op­po­si­tis sub­sis­tit. [11] Ati­nius pe­di­tum tan­tum ag­mi­ne per explo­ra­to­res com­per­to in aciem co­pias edu­cit, et frau­dis in­tes­ti­nae et hos­tium in­si­dia­rum ig­na­rus. [12] Pe­destre proe­lium fuit per­seg­ne pau­cis in pri­ma acie pug­nan­ti­bus Ro­ma­nis, Thu­ri­nis ex­pec­tan­ti­bus ma­gis quam adiu­van­ti­bus even­tum; et Car­tha­gi­nien­sium acies de in­dustria pe­dem re­fe­re­bat, ut ad ter­ga col­lis ab equi­te suo in­ses­si hos­tem in­cau­tum pertra­he­ret. [13] Quo ubi est ven­tum, coor­ti cum cla­mo­re equi­tes pro­pe in­con­di­tam Thu­ri­no­rum tur­bam nec sa­tis fi­do ani­mo un­de pug­na­bat stan­tem ex­templo in fu­gam aver­te­runt. [14] Ro­ma­ni, quam­quam cir­cum­ven­tos hinc pe­des, hinc eques ur­ge­bat, ta­men ali­quam­diu pug­nam tra­xe­re; postre­mo et ip­si ter­ga ver­tunt at­que ad ur­bem fu­giunt. [15] Ibi pro­di­to­res conglo­ba­ti cum po­pu­la­rium ag­men pa­ten­ti­bus por­tis ac­ce­pis­sent, ubi Ro­ma­nos fu­sos ad ur­bem fer­ri vi­de­runt, concla­mant insta­re Poe­num, per­mix­tos­que et hos­tis ur­bem in­va­su­ros, ni pro­pe­re por­tas clau­dant. Ita exclu­sos Ro­ma­nos prae­bue­re hos­ti ad cae­dem; Ati­nius ta­men cum pau­cis re­cep­tus. [16] Se­di­tio in­de pau­lis­per te­nuit, cum alii ce­den­dum for­tu­nae et tra­den­dam ur­bem vic­to­ri­bus cen­se­rent. [17] Ce­te­rum, ut ple­rum­que, for­tu­na et con­si­lia ma­la vi­ce­runt: Ati­nio cum suis ad ma­re ac na­ves de­duc­to, ma­gis quia ip­si ob im­pe­rium in se mi­te ac ius­tum con­sul­tum vo­le­bant quam res­pec­tu Ro­ma­no­rum, Car­tha­gi­nien­ses in ur­bem ac­ci­piunt.

[18] Con­su­les a Be­ne­ven­to in Cam­pa­num ag­rum le­gio­nes du­cunt non ad fru­men­ta mo­do, quae iam in her­bis erant, cor­rum­pen­da, sed ad Ca­puam op­pug­nan­dam, [19] no­bi­lem se con­su­la­tum tam opu­len­tae ur­bis ex­ci­dio ra­ti fac­tu­ros, si­mul et in­gens fla­gi­tium im­pe­rio demptu­ros, quod ur­bi tam pro­pin­quae ter­tium an­num in­pu­ni­ta de­fec­tio es­set. [20] Ce­te­rum ne Be­ne­ven­tum si­ne prae­si­dio es­set, et ut ad su­bi­ta bel­li, si Han­ni­bal, quod fac­tu­rum haud du­bi­ta­bant, ad opem fe­ren­dam so­ciis Ca­puam ve­nis­set, equi­tis vim sus­ti­ne­re pos­sent, Ti. Grac­chum ex Lu­ca­nis cum equi­ta­tu ac le­vi ar­ma­tu­ra Be­ne­ven­tum ve­ni­re iubent; le­gio­ni­bus sta­ti­vis­que ad ob­ti­nen­das res in Lu­ca­nis ali­quem prae­fi­ce­ret.