История Рима от основания города

Книга XXV, гл. 16

16. Grac­cho, pri­us­quam ex Lu­ca­nis mo­ve­ret, sac­ri­fi­can­ti tris­te pro­di­gium fac­tum est: [2] ad ex­ta sac­ri­fi­cio per­pet­ra­to an­gues duo ex oc­cul­to ad­lap­si ade­de­re iocur conspec­ti­que re­pen­te ex ocu­lis abie­runt. [3] Ideo cum ha­rus­pi­cum mo­ni­tu sac­ri­fi­cium instau­ra­re­tur at­que in­ten­tius ex­ta re­ser­va­ren­tur, ite­rum ac ter­tium tra­dunt ad­lap­sos li­ba­to­que ioci­ne­re in­tac­tos an­gues abis­se. [4] Cum ha­rus­pi­ces ad im­pe­ra­to­rem id per­ti­ne­re pro­di­gium prae­mo­nuis­sent et ab oc­cul­tis ca­ven­dum ho­mi­ni­bus con­sul­tis­que, nul­la ta­men pro­vi­den­tia fa­tum im­mi­nens mo­ve­ri po­tuit. [5] Fla­vus Lu­ca­nus fuit, ca­put par­tis eius Lu­ca­no­rum, cum pars ad Han­ni­ba­lem de­fe­cis­set, quae cum Ro­ma­nis sta­bat; et iam al­te­ro an­no in ma­gistra­tu erat, ab iis­dem il­lis crea­tus prae­tor. [6] Is mu­ta­ta re­pen­te vo­lun­ta­te lo­cum gra­tiae apud Poe­num quae­rens ne­que tran­si­re ip­se ne­que tra­he­re ad de­fec­tio­nem Lu­ca­nos sa­tis ha­buit, ni­si im­pe­ra­to­ris et eius­dem hos­pi­tis pro­di­ti ca­pi­te ac san­gui­ne foe­dus cum hos­ti­bus san­xis­set. [7] Ad Ma­go­nem, qui in Brut­tiis praee­rat, clam in col­lo­qui­um ve­nit fi­de­que ab eo ac­cep­ta, si Ro­ma­num iis im­pe­ra­to­rem tra­di­dis­set, li­be­ros cum suis le­gi­bus ven­tu­ros in ami­ci­tiam Lu­ca­nos, de­du­cit Poe­num in lo­cum quo cum pau­cis Grac­chum ad­duc­tu­rum ait: [8] Ma­go ibi pe­di­tes equi­tes­que ar­ma­tos — et ca­pe­re eas la­teb­ras in­gen­tem nu­me­rum — oc­cu­le­ret. [9] Lo­co sa­tis inspec­to at­que un­di­que explo­ra­to dies com­po­si­ta ge­ren­dae rei est. Fla­vus ad Ro­ma­num im­pe­ra­to­rem ve­nit. [10] Rem se ait mag­nam in­co­has­se, ad quam per­fi­cien­dam ip­sius Grac­chi ope­ra opus es­se: om­nium po­pu­lo­rum prae­to­ri­bus qui ad Poe­num in il­lo com­mu­ni Ita­liae mo­tu des­cis­sent, per­sua­sis­se ut re­di­rent in ami­ci­tiam Ro­ma­no­rum, [11] quan­do res quo­que Ro­ma­na, quae pro­pe exi­tium cla­de Can­nen­si ve­nis­set, in dies me­lior at­que auc­tior fie­ret, Han­ni­ba­lis vis se­nes­ce­ret ac pro­pe ad ni­hi­lum ve­nis­set; [12] ve­te­ri de­lic­to haud inpla­ca­bi­lis fo­re Ro­ma­nos; nul­lam um­quam gen­tem ma­gis exo­ra­bi­lem promptio­rem­que ve­niae dan­dae fuis­se; quo­tiens re­bel­lio­ni etiam maio­rum suo­rum ig­no­tum! [13] Haec ab se­se dic­ta; ce­te­rum ab ip­so Grac­cho eadem haec audi­re mal­le eos prae­sen­tis­que con­tin­ge­re dextram et id pig­nus fi­dei se­cum fer­re. [14] Lo­cum se con­ci­lio iis di­xis­se a conspec­tu amo­tum, haud pro­cul castris Ro­ma­nis; ibi pau­cis ver­bis tran­si­gi rem pos­se ut om­ne no­men Lu­ca­num in fi­de ac so­cie­ta­te Ro­ma­na sit. [15] Grac­chus frau­dem et ser­mo­ni et rei abes­se ra­tus ac si­mi­li­tu­di­ne ve­ri cap­tus cum lic­to­ri­bus ac tur­ma equi­tum e castris pro­fec­tus du­ce hos­pi­te in in­si­dias prae­ci­pi­tat. [16] Hos­tes su­bi­to exor­ti, et, ne du­bia pro­di­tio es­set, Fla­vus iis se adiun­git. Te­la un­di­que in Grac­chum at­que equi­tes co­ni­ciun­tur. [17] Grac­chus ex equo de­si­lit; idem ce­te­ros fa­ce­re iubet hor­ta­tur­que ut, quod unum re­li­quum for­tu­na fe­ce­rit, id co­ho­nes­tent vir­tu­te: [18] re­li­quum autem quid es­se pau­cis a mul­ti­tu­di­ne in val­le sil­va ac mon­ti­bus saep­ta cir­cum­ven­tis prae­ter mor­tem? [19] Id re­fer­re, ut­rum prae­ben­tes cor­po­ra pe­co­rum mo­do inul­ti tru­ci­den­tur, an to­ti a pa­tien­do ex­pec­tan­do­que even­tu in im­pe­tum at­que iram ver­si, agen­tes auden­tes­que, per­fu­si hos­tium cruo­re, in­ter exspi­ran­tium ini­mi­co­rum cu­mu­la­ta ar­ma­que et cor­po­ra ca­dant. [20] Lu­ca­num pro­di­to­rem ac transfu­gam om­nes pe­te­rent; qui eam vic­ti­mam prae se ad in­fe­ros mi­sis­set, eum de­cus exi­mium, eg­re­gium so­la­cium suae mor­ti in­ven­tu­rum. [21] In­ter haec dic­ta pa­lu­da­men­to cir­ca lae­vum bra­chi­um in­tor­to — nam ne scu­ta qui­dem se­cum ex­tu­le­rant — in hos­tis im­pe­tum fe­cit. [22] Maior quam pro nu­me­ro ho­mi­num edi­tur pug­na. Iacu­lis ma­xi­me aper­ta cor­po­ra Ro­ma­no­rum, cum un­di­que ex al­tio­ri­bus lo­cis in ca­vam val­lem co­niec­tus es­set, transfi­gun­tur. [23] Grac­chum iam nu­da­tum prae­si­dio vi­vum ca­pe­re Poe­ni ni­tun­tur; ce­te­rum conspi­ca­tus Lu­ca­num hos­pi­tem in­ter hos­tis, adeo in­fes­tus con­fer­tos in­va­sit ut par­ci ei si­ne mul­to­rum per­ni­cie non pos­set. [24] Exa­ni­mem eum Ma­go ex­templo ad Han­ni­ba­lem mi­sit po­ni­que cum cap­tis si­mul fas­ci­bus an­te tri­bu­nal im­pe­ra­to­ris ius­sit.

[25] Haec si ve­ra fa­ma est, Grac­chus in Lu­ca­nis ad cam­pos qui Ve­te­res vo­can­tur pe­riit.