Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXV, ãë. 16

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì Ì., «Íàóêà», 1991.
Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ — Â. Ì. Ñìèðèí.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1940/1984.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

16. (1) Ãðàêõ, ïðåæ­äå ÷åì äâè­íóòü­ñÿ èç Ëóêà­íèè70, ïðè­íî­ñèë æåðò­âó è ïîëó­÷èë ìðà÷­íîå ïðåä­çíà­ìå­íî­âà­íèå: æåðò­âî­ïðè­íî­øå­íèå áûëî çàêîí­÷å­íî, (2) íî èç ñêðûò­íî­ãî ìåñòà âûïîëç­ëè äâå çìåè è îáãðûç­ëè ïå÷åíü; èõ óâèäå­ëè, íî îíè âäðóã èñ÷åç­ëè ñ ãëàç. (3) Ïî ñîâå­òó ãàðóñïè­êîâ æåðò­âî­ïðè­íî­øå­íèå ïîâòî­ðè­ëè; ñ âíóò­ðåí­íî­ñòåé íå ñïóñ­êà­ëè ãëàç, íî è âî âòî­ðîé è â òðå­òèé ðàç çìåè ïîä­ïîëç­ëè, ïîåëè ïå÷å­íè è óïîëç­ëè; íèêòî èõ íå òðî­íóë. (4) Ãàðóñïè­êè ïðåä­ó­ïðåæ­äà­ëè: çíà­ìå­íèå îòíî­ñèò­ñÿ ê ïîë­êî­âîä­öó; íàäî îñòå­ðå­ãàòü­ñÿ ñêðû­òûõ ëþäåé è çàìûñ­ëîâ, íî íèêà­êàÿ îñìîò­ðè­òåëü­íîñòü íå ìîã­ëà óáå­ðå÷ü îò íåîò­âðà­òè­ìîé ñóäü­áû.

(5) Ëóêà­íåö Ôëàâ âîç­ãëàâ­ëÿë òó ÷àñòü ñâî­èõ ñîïëå­ìåí­íè­êîâ, êîòî­ðûå äåð­æà­ëèñü ðèì­ëÿí, òîãäà êàê äðó­ãàÿ îòïà­ëà ê Ãàí­íè­áà­ëó; óæå âòî­ðîé ãîä îí áûë â äîëæ­íî­ñòè — åãî ñòî­ðîí­íè­êè ñäå­ëà­ëè åãî ïðå­òî­ðîì71, (6) êàê âäðóã èçìå­íè­ëèñü åãî æåëà­íèÿ, îí ñòàë çàèñ­êè­âàòü ïåðåä Ãàí­íè­áà­ëîì, íî ïåðåé­òè ê íåìó è ïåðå­òÿ­íóòü íà åãî ñòî­ðî­íó Ëóêà­íèþ ïîêà­çà­ëîñü åìó ìàëî: íàäî áûëî ñêðå­ïèòü ñîþç ñ Êàð­ôà­ãå­íîì êðî­âüþ ðèì­ñêî­ãî ïîë­êî­âî­ä­öà72, ê òîìó æå è ñâî­åãî ãîñòå­ïðè­èì­öà. (7) Îí òàé­êîì ÿâèë­ñÿ ê Ìàãî­íó, õîçÿé­íè­÷àâ­øå­ìó â Áðóò­òèè; Ìàãîí çàâå­ðèë Ôëà­âà: åñëè îí ïðå­äàñò åìó ðèì­ñêî­ãî âîå­íà­÷àëü­íè­êà, ëóêàí­öû ñòà­íóò äðó­çüÿ­ìè Êàð­ôà­ãå­íà è ñâî­áîä­íûå áóäóò æèòü ïî ñâî­èì çàêî­íàì. (8) Ôëàâ ïðî­âåë êàð­ôà­ãå­íÿ­íè­íà ê òîìó ìåñòó, êóäà îí îáå­ùàë ïðè­âå­ñòè Ãðàê­õà ñ íåìíî­ãè­ìè âîè­íà­ìè; ïóñòü Ìàãîí ñïðÿ­÷åò òàì ñ.204 âîîðó­æåí­íûõ ïåõî­òèí­öåâ è âñàä­íè­êîâ — â ýòîì óêðåï­ëåí­íîì ìåñòå èõ ìîã­ëî ñêðûòü­ñÿ î÷åíü ìíî­ãî. (9) Ìåñòî õîðî­øåíü­êî ñî âñåõ ñòî­ðîí îñìîò­ðå­ëè è íàçíà­÷è­ëè äåíü, êîãäà âûïîë­íÿò ñâîé çàìû­ñåë. Ôëàâ ÿâèë­ñÿ ê ðèì­ñêî­ìó ïîë­êî­âîä­öó è çàÿâèë: îí íà÷àë áîëü­øîå äåëî, íî çàâåð­øèòü åãî ìîæ­íî òîëü­êî ñ ïîìî­ùüþ ñàìî­ãî Ãðàê­õà; (10) îí óáåäèë ïðå­òî­ðîâ âñåõ íàðî­äîâ, ïåðå­øåä­øèõ ê êàð­ôà­ãå­íÿ­íàì, âåð­íóòü­ñÿ ê Ðèìó è âîç­îá­íî­âèòü ñ íèì äðó­æå­ñêèå îòíî­øå­íèÿ. Ïîñëå ïîðà­æå­íèÿ ïðè Êàí­íàõ Ðèìó, êàçà­ëîñü, ïðè­øåë êîíåö, íî ðèì­ëÿíå ðàñ­òóò è êðåï­íóò, à Ãàí­íè­áàë ñíèê — ñêî­ðî îí èñ÷åçíåò. (11) Ðèì­ëÿíå ïðî­ñòÿò ñòà­ðîå ïðå­ñòóï­ëå­íèå: èõ ëåã­êî óïðî­ñèòü — (12) íåò íàðî­äà áîëåå ìèëî­ñòè­âî­ãî è íåçëî­áè­âî­ãî. Ñêîëü­êî ðàç ïðî­ùà­ëè îíè èõ âîñ­ñòàâ­øèõ ïðåä­êîâ! (13) Òàêèå ðå÷è îíè õîòå­ëè áû óñëû­øàòü îò ñàìî­ãî Ãðàê­õà è ïîæà­òè­åì ðóê çàêðå­ïèòü ñîþç, î êîòî­ðîì îíè è ñîîá­ùàò çåì­ëÿ­êàì. (14) Ìåñòî äëÿ ïåðå­ãî­âî­ðîâ óåäè­íåí­íîå, îíî íåäà­ëå­êî îò ðèì­ñêî­ãî ëàãå­ðÿ, è òàì â íåìíî­ãèõ ñëî­âàõ ìîæ­íî èçëî­æèòü ñóòü äåëà: âñÿ Ëóêà­íèÿ áóäåò âåð­íîé ñîþç­íè­öåé Ðèìà. (15) Ãðàêõ íå ïîäî­çðå­âàë íè èçìå­íû, íè âåðî­ëîì­ñòâà; óáåæ­äåí­íûé ïðàâ­äî­ïî­äîá­íîé ðå÷üþ, îí ñ ëèê­òî­ðà­ìè è òóð­ìîé73 âñàä­íè­êîâ î÷åð­òÿ ãîëî­âó óñòðå­ìèë­ñÿ â ëîâóø­êó. (16) Âðà­ãè ïîÿâè­ëèñü âäðóã, ñðå­äè íèõ Ôëàâ — èçìå­íà áûëà íåñî­ìíåí­íà: ñî âñåõ ñòî­ðîí â Ãðàê­õà è âñàä­íè­êîâ ëåòå­ëè äðî­òè­êè. (17) Ãðàêõ ñîñêî­÷èë ñ êîíÿ, ïðè­êà­çàë ñîñêî­÷èòü îñòàëü­íûì è îáðà­òèë­ñÿ ê íèì: ñóäü­áà îñòà­âè­ëà èì òîëü­êî îäíî — äîá­ëåñò­íî óìå­ðåòü. (18) ×òî åùå îñòà­åò­ñÿ ìàëåíü­êîé êó÷­êå ëþäåé, îêðó­æåí­íûõ öåëîé òîë­ïîé â ëîæ­áèíå, çàòå­ðÿâ­øåé­ñÿ ñðå­äè ãîð è ëåñîâ? Òîëü­êî ñìåðòü. (19) ×òî æå? Èõ ïåðå­ðå­æóò, êàê ñêî­òè­íó, è îíè íå îòî­ìñòÿò çà ñåáÿ? Íå òåð­ïåòü è îæè­äàòü êîí­öà, à êèíóòü­ñÿ â ãíå­âå íà âðà­ãîâ, äåé­ñò­âî­âàòü è äåð­çàòü: îáëè­òûå êðî­âüþ íåïðè­ÿ­òå­ëÿ, îíè ïàäóò ñðå­äè ãðóä óìè­ðàþ­ùèõ âðà­ãîâ. (20) Ãäå ïåðå­áåæ­÷èê è ïðå­äà­òåëü-ëóêà­íåö? Êòî ïîãî­íèò åãî ïåðåä ñîáîé â ïðå­èñ­ïîä­íþþ, òîò è ïðî­ñëàâ­ëåí, è óòå­øåí. (21) Îáìîòàâ ëåâóþ ðóêó ïëà­ùîì, — ðèì­ëÿíå íå âçÿ­ëè ñ ñîáîé ùèòîâ, — îí ðèíóë­ñÿ íà âðà­ãîâ. (22) Áîé áûë æàð­êèì — êàçà­ëîñü, ñðà­æàþ­ùèõ­ñÿ ãîðàçäî áîëü­øå. Íà ðèì­ëÿ­íàõ íå áûëî ïàí­öè­ðåé, îíè íàõî­äè­ëèñü â ëîæ­áèíå, è èõ çàáðà­ñû­âà­ëè äðî­òè­êà­ìè ñòî­ÿâ­øèå íàä ëîæ­áè­íîé âðà­ãè. (23) Îõðà­íó Ãðàê­õà ïåðå­áè­ëè; êàð­ôà­ãå­íÿíå ñòà­ðà­ëèñü âçÿòü åãî æèâûì, íî ñðå­äè âðà­ãîâ îí ðàç­ëè­÷èë ñâî­åãî ãîñòå­ïðè­èì­öà-ëóêàí­öà è ñ òàêèì íåèñòîâ­ñò­âîì êèíóë­ñÿ íà âðà­æå­ñêèé ñòðîé, ÷òî óáå­ðå÷ü åãî ìîæ­íî áûëî, òîëü­êî ïîãó­áèâ ìíî­ãî ñâî­èõ. (24) Ìàãîí îòïðà­âèë òîò­÷àñ æå åãî òåëî ê Ãàí­íè­áà­ëó è ðàñ­ïî­ðÿäèë­ñÿ ïîëî­æèòü ïåðåä òðè­áó­íà­ëîì74 âìå­ñòå ñ çàõâà­÷åí­íû­ìè ôàñ­êà­ìè. (25) Åñëè ýòà ìîë­âà âåð­íà, òî Ãðàêõ ïîãèá â Ëóêà­íèè íà Ñòà­ðîé, êàê åå íàçû­âà­þò, ðàâ­íèíå.

16. Grac­cho, pri­us­quam ex Lu­ca­nis mo­ve­ret, sac­ri­fi­can­ti tris­te pro­di­gium fac­tum est: [2] ad ex­ta sac­ri­fi­cio per­pet­ra­to an­gues duo ex oc­cul­to ad­lap­si ade­de­re iocur conspec­ti­que re­pen­te ex ocu­lis abie­runt. [3] Ideo cum ha­rus­pi­cum mo­ni­tu sac­ri­fi­cium instau­ra­re­tur at­que in­ten­tius ex­ta re­ser­va­ren­tur, ite­rum ac ter­tium tra­dunt ad­lap­sos li­ba­to­que ioci­ne­re in­tac­tos an­gues abis­se. [4] Cum ha­rus­pi­ces ad im­pe­ra­to­rem id per­ti­ne­re pro­di­gium prae­mo­nuis­sent et ab oc­cul­tis ca­ven­dum ho­mi­ni­bus con­sul­tis­que, nul­la ta­men pro­vi­den­tia fa­tum im­mi­nens mo­ve­ri po­tuit. [5] Fla­vus Lu­ca­nus fuit, ca­put par­tis eius Lu­ca­no­rum, cum pars ad Han­ni­ba­lem de­fe­cis­set, quae cum Ro­ma­nis sta­bat; et iam al­te­ro an­no in ma­gistra­tu erat, ab iis­dem il­lis crea­tus prae­tor. [6] Is mu­ta­ta re­pen­te vo­lun­ta­te lo­cum gra­tiae apud Poe­num quae­rens ne­que tran­si­re ip­se ne­que tra­he­re ad de­fec­tio­nem Lu­ca­nos sa­tis ha­buit, ni­si im­pe­ra­to­ris et eius­dem hos­pi­tis pro­di­ti ca­pi­te ac san­gui­ne foe­dus cum hos­ti­bus san­xis­set. [7] Ad Ma­go­nem, qui in Brut­tiis praee­rat, clam in col­lo­qui­um ve­nit fi­de­que ab eo ac­cep­ta, si Ro­ma­num iis im­pe­ra­to­rem tra­di­dis­set, li­be­ros cum suis le­gi­bus ven­tu­ros in ami­ci­tiam Lu­ca­nos, de­du­cit Poe­num in lo­cum quo cum pau­cis Grac­chum ad­duc­tu­rum ait: [8] Ma­go ibi pe­di­tes equi­tes­que ar­ma­tos — et ca­pe­re eas la­teb­ras in­gen­tem nu­me­rum — oc­cu­le­ret. [9] Lo­co sa­tis inspec­to at­que un­di­que explo­ra­to dies com­po­si­ta ge­ren­dae rei est. Fla­vus ad Ro­ma­num im­pe­ra­to­rem ve­nit. [10] Rem se ait mag­nam in­co­has­se, ad quam per­fi­cien­dam ip­sius Grac­chi ope­ra opus es­se: om­nium po­pu­lo­rum prae­to­ri­bus qui ad Poe­num in il­lo com­mu­ni Ita­liae mo­tu des­cis­sent, per­sua­sis­se ut re­di­rent in ami­ci­tiam Ro­ma­no­rum, [11] quan­do res quo­que Ro­ma­na, quae pro­pe exi­tium cla­de Can­nen­si ve­nis­set, in dies me­lior at­que auc­tior fie­ret, Han­ni­ba­lis vis se­nes­ce­ret ac pro­pe ad ni­hi­lum ve­nis­set; [12] ve­te­ri de­lic­to haud inpla­ca­bi­lis fo­re Ro­ma­nos; nul­lam um­quam gen­tem ma­gis exo­ra­bi­lem promptio­rem­que ve­niae dan­dae fuis­se; quo­tiens re­bel­lio­ni etiam maio­rum suo­rum ig­no­tum! [13] Haec ab se­se dic­ta; ce­te­rum ab ip­so Grac­cho eadem haec audi­re mal­le eos prae­sen­tis­que con­tin­ge­re dextram et id pig­nus fi­dei se­cum fer­re. [14] Lo­cum se con­ci­lio iis di­xis­se a conspec­tu amo­tum, haud pro­cul castris Ro­ma­nis; ibi pau­cis ver­bis tran­si­gi rem pos­se ut om­ne no­men Lu­ca­num in fi­de ac so­cie­ta­te Ro­ma­na sit. [15] Grac­chus frau­dem et ser­mo­ni et rei abes­se ra­tus ac si­mi­li­tu­di­ne ve­ri cap­tus cum lic­to­ri­bus ac tur­ma equi­tum e castris pro­fec­tus du­ce hos­pi­te in in­si­dias prae­ci­pi­tat. [16] Hos­tes su­bi­to exor­ti, et, ne du­bia pro­di­tio es­set, Fla­vus iis se adiun­git. Te­la un­di­que in Grac­chum at­que equi­tes co­ni­ciun­tur. [17] Grac­chus ex equo de­si­lit; idem ce­te­ros fa­ce­re iubet hor­ta­tur­que ut, quod unum re­li­quum for­tu­na fe­ce­rit, id co­ho­nes­tent vir­tu­te: [18] re­li­quum autem quid es­se pau­cis a mul­ti­tu­di­ne in val­le sil­va ac mon­ti­bus saep­ta cir­cum­ven­tis prae­ter mor­tem? [19] Id re­fer­re, ut­rum prae­ben­tes cor­po­ra pe­co­rum mo­do inul­ti tru­ci­den­tur, an to­ti a pa­tien­do ex­pec­tan­do­que even­tu in im­pe­tum at­que iram ver­si, agen­tes auden­tes­que, per­fu­si hos­tium cruo­re, in­ter exspi­ran­tium ini­mi­co­rum cu­mu­la­ta ar­ma­que et cor­po­ra ca­dant. [20] Lu­ca­num pro­di­to­rem ac transfu­gam om­nes pe­te­rent; qui eam vic­ti­mam prae se ad in­fe­ros mi­sis­set, eum de­cus exi­mium, eg­re­gium so­la­cium suae mor­ti in­ven­tu­rum. [21] In­ter haec dic­ta pa­lu­da­men­to cir­ca lae­vum bra­chi­um in­tor­to — nam ne scu­ta qui­dem se­cum ex­tu­le­rant — in hos­tis im­pe­tum fe­cit. [22] Maior quam pro nu­me­ro ho­mi­num edi­tur pug­na. Iacu­lis ma­xi­me aper­ta cor­po­ra Ro­ma­no­rum, cum un­di­que ex al­tio­ri­bus lo­cis in ca­vam val­lem co­niec­tus es­set, transfi­gun­tur. [23] Grac­chum iam nu­da­tum prae­si­dio vi­vum ca­pe­re Poe­ni ni­tun­tur; ce­te­rum conspi­ca­tus Lu­ca­num hos­pi­tem in­ter hos­tis, adeo in­fes­tus con­fer­tos in­va­sit ut par­ci ei si­ne mul­to­rum per­ni­cie non pos­set. [24] Exa­ni­mem eum Ma­go ex­templo ad Han­ni­ba­lem mi­sit po­ni­que cum cap­tis si­mul fas­ci­bus an­te tri­bu­nal im­pe­ra­to­ris ius­sit.

[25] Haec si ve­ra fa­ma est, Grac­chus in Lu­ca­nis ad cam­pos qui Ve­te­res vo­can­tur pe­riit.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 70Ñð. âûøå, ãë. 1, 5.
  • 71Âûñ­øàÿ äîëæ­íîñòü â èõ ãðàæ­äàí­ñêîé îáùèíå.
  • 72Ò. å. Ñåì­ï­ðî­íèÿ Ãðàê­õà.
  • 73Òóð­ìà — íåáîëü­øîé îòðÿä, êàê ïðà­âè­ëî, èç 30 êîí­íè­êîâ.
  • 74Ëèâèé òóò, êàê åìó ñâîé­ñò­âåí­íî, îïè­ñû­âà­åò æèçíü êàð­ôà­ãåí­ñêî­ãî ëàãå­ðÿ â ðèì­ñêèõ ïîíÿ­òè­ÿõ (òðè­áó­íàë — ó ðèì­ëÿí ÷åòû­ðåõ­óãîëü­íîå íàñûï­íîå âîç­âû­øå­íèå ïåðåä ïàëàò­êîé êîìàí­äóþ­ùå­ãî). Ôàñ­êè, î êîòî­ðûõ èäåò ðå÷ü, — çàõâà­÷åí­íûå êàð­ôà­ãå­íÿ­íà­ìè çíà­êè ïðî­êîí­ñóëü­ñêîé âëà­ñòè Ñåì­ï­ðî­íèÿ Ãðàê­õà.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1260010226 1327007032 1327008059 1364002517 1364002518 1364002519