Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXV, ãë. 18

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì Ì., «Íàóêà», 1991.
Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ — Â. Ì. Ñìèðèí.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1940/1984.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

18. (1) Êîí­ñó­ëû âîøëè â Êàì­ïà­íèþ, è èõ ñîë­äà­òû íà÷à­ëè ãðà­áèòü è ðàçî­ðÿòü òî çäåñü, òî òàì; íî âûëàç­êà êàïó­àí­öåâ è êîí­íè­öà Ìàãî­íà íàâå­ëè íà êîí­ñó­ëîâ òàêîé ñòðàõ è òðå­ïåò, ÷òî îíè ñîçâà­ëè ðàç­áðåä­øèõ­ñÿ ñîë­äàò, êîå-êàê ïîñòðî­è­ëè èõ, íî áûëè îáðà­ùå­íû â áåã­ñòâî è ïîòå­ðÿ­ëè áîëü­øå ïîëó­òî­ðà òûñÿ÷ ñîë­äàò. (2) Êàì­ïàí­öû è îò ïðè­ðî­äû ãîð­äå­ëè­âû, à ýòîò óñïåõ ïðè­äàë èì äóõó, è îíè ñòà­ëè äðàç­íèòü ðèì­ëÿí, ÷àñòî íà íèõ íàïà­äàÿ, íî îäíî íåîñòî­ðîæ­íîå è íåîá­äó­ìàí­íîå ñðà­æå­íèå ñäå­ëà­ëî êîí­ñó­ëîâ âíè­ìà­òåëü­íåå è îñòî­ðîæ­íåå. (3) Îäíèì ïðè­äà­ëî äóõó, à äðó­ãèõ óêðî­òè­ëî îäíî íåçíà­÷è­òåëü­íîå ïðî­èñ­øå­ñò­âèå; íà âîéíå, âïðî­÷åì, ëþáàÿ ìåëî÷ü ïîðîé ìîæåò ìíî­ãî çíà­÷èòü. (4) Ó Òèòà Êâèíê­öèÿ Êðè­ñïè­íà77 áûë ãîñòå­ïðè­è­ìåö è çàêà­äû÷­íûé ïðè­ÿ­òåëü — êàì­ïà­íåö Áàäèé. Äðóæ­áà èõ åùå áîëåå îêðåï­ëà, êîãäà Áàäèé, çàáîëåâ, ëåæàë ó Êðè­ñïè­íà (äåëî áûëî äî îòïà­äå­íèÿ Êàì­ïà­íèè) è çà íèì óõà­æè­âà­ëè, íå æàëåÿ íè ñèë, íè äåíåã. (5) Ýòîò âîò Áàäèé ïîäî­øåë ê äîçîð­íûì, ñòî­ÿâ­øèì ó âîðîò, è ïîïðî­ñèë âûçâàòü Êðè­ñïè­íà. Êðè­ñïèí ðåøèë, ÷òî Áàäèé õî÷åò ïîãî­âî­ðèòü ñ íèì êàê äðóã è ïðè­ÿ­òåëü — (6) ðàçäîð ìåæ­äó ãîñóäàð­ñòâà­ìè íå óíè­÷òî­æàë ñâÿ­çåé ìåæ­äó ÷àñò­íû­ìè ëèöà­ìè: î íèõ ïîì­íè­ëè, — è ñäå­ëàë íåñêîëü­êî øàãîâ åìó íàâñòðå­÷ó. «ß âûçû­âàþ òåáÿ íà ïîåäè­íîê, Êðè­ñïèí, — çàêðè­÷àë Áàäèé, — ñÿäåì íà ëîøà­äåé, óäà­ëèì ïîñòî­ðîí­íèõ è ïîãëÿäèì, êòî ëó÷­øå â áîþ». (7) Êðè­ñïèí îòâå­òèë: ó íèõ îáî­èõ åñòü âðà­ãè, â ñõâàò­êå ñ êîòî­ðû­ìè îíè è ïîêà­æóò ñâîþ äîá­ëåñòü; îí æå, åñëè äîâåäåò­ñÿ âñòðå­òèòü­ñÿ â áîþ, óêëî­íèò­ñÿ îò ýòîé âñòðå­÷è, íå æåëàÿ çàïÿò­íàòü ðóêó êðî­âüþ äðó­ãà; çàòåì ïîâåð­íóë­ñÿ è ïîøåë ïðî÷ü. (8) Êàì­ïà­íåö íåèñòîâ­ñò­âî­âàë: äîñòîé­íîé åãî áðà­íüþ îí îñû­ïàë íåâè­íîâ­íî­ãî, óïðå­êàÿ Êðè­ñïè­íà â ñ.206 èçíå­æåí­íî­ñòè è òðó­ñî­ñòè, êðè­÷à, ÷òî Êðè­ñïèí ïðè­òâî­ðÿ­åò­ñÿ, áóä­òî õî÷åò ïîùà­äèòü åãî, Áàäèÿ, êîòî­ðûé âî âñåì Êðè­ñïè­íà ïðå­âîñ­õî­äèò. (9) Åñëè ðàç­ðûâ äðó­æå­ñêèõ îòíî­øå­íèé ìåæ­äó ãîñóäàð­ñòâà­ìè íå âëå­÷åò çà ñîáîé è êðó­øå­íèÿ äðóæ­áû ìåæ­äó ÷àñò­íû­ìè ëèöà­ìè, òî îí, êàì­ïà­íåö Áàäèé, Òèòó Êâèíê­öèþ, ðèì­ëÿ­íè­íó, ïðåä äâó­ìÿ âîé­ñêà­ìè îòêà­çû­âà­åò â ãîñòå­ïðè­èì­ñòâå. (10) Ìåæ­äó íèìè íåò íè÷å­ãî îáùå­ãî, íèêà­êîé ñâÿ­çè íåò ó âðà­ãà ñ âðà­ãîì, ðàçî­ðè­òå­ëåì åãî ðîäè­íû è î÷à­ãà, äîìàø­íå­ãî è ãîñóäàð­ñò­âåí­íî­ãî. Åñëè Êðè­ñïèí — ìóæ­÷è­íà, ïóñòü âûõî­äèò. (11) Êðè­ñïèí äîë­ãî íå îòçû­âàë­ñÿ, íî òîâà­ðè­ùè-êîí­íè­êè çàñòà­âè­ëè åãî: íåëü­çÿ ïîç­âî­ëèòü êàì­ïàí­öó áåç­íà­êà­çàí­íî îñêîðá­ëÿòü ðèì­ëÿí. (12) Êðè­ñïèí òîëü­êî èñïðî­ñèë ó êîìàí­äè­ðîâ ðàç­ðå­øå­íèÿ âûé­òè èç ñòðîÿ è ñðà­çèòü­ñÿ ñ âðà­ãîì, åãî âûçû­âàþ­ùèì. Ïîëó­÷èâ ðàç­ðå­øå­íèå, îí âîîðó­æèë­ñÿ, ñåë íà ëîøàäü è âûçâàë Áàäèÿ, îêëèê­íóâ åãî ïî èìå­íè. (13) Êàì­ïà­íåö íå çàìåä­ëèë îòâå­òèòü, âðà­ãè ñòîëê­íó­ëèñü. Êðè­ñïèí ðàíèë Áàäèÿ â ëåâîå ïëå­÷î, ïîïàâ êîïüåì ïîâû­øå ùèòà, ñîñêî­÷èë ñ ëîøà­äè è ñîáè­ðàë­ñÿ äîáèòü ðàíå­íî­ãî, ëåæàâ­øå­ãî íà çåì­ëå, (14) íî Áàäèé óñïåë óáå­æàòü ê ñâî­èì, áðî­ñèâ è ùèò, è ëîøàäü. (15) Êðè­ñïèí âåð­íóë­ñÿ, âçÿâ è êîíÿ, è îðó­æèå; ïîòðÿ­ñàÿ ñâî­èì îêðî­âàâ­ëåí­íûì êîïüåì, îí ïîêà­çû­âàë äîáû­÷ó. Âîè­íû ñëà­âè­ëè è ïîçäðàâ­ëÿ­ëè Êðè­ñïè­íà; åãî ïðè­âå­ëè ê êîí­ñó­ëàì, êîòî­ðûå ïîõâà­ëè­ëè åãî è ùåä­ðî îäà­ðè­ëè.

18. Con­su­les ag­rum Cam­pa­num ingres­si cum pas­sim po­pu­la­ren­tur, erup­tio­ne op­pi­da­no­rum et Ma­go­nis cum equi­ta­tu ter­ri­ti et tre­pi­di ad sig­na mi­li­tes pa­la­tos pas­sim re­vo­ca­runt, et vix­dum instruc­ta acie fu­si sup­ra mil­le et quin­gen­tos mi­li­tes ami­se­runt. [2] In­de in­gens fe­ro­cia su­per­bae suop­te in­ge­nio gen­ti cre­vit, mul­tis­que proe­liis la­ces­se­bant Ro­ma­nos; sed in­ten­tio­res ad ca­ven­dum con­su­les una pug­na fe­ce­rat in­cau­te at­que in­con­sul­te ini­ta. [3] Res­ti­tuit ta­men his ani­mos et il­lis mi­nuit auda­ciam par­va una res; sed in bel­lo ni­hil tam le­ve est quod non mag­nae in­ter­dum rei mo­men­tum fa­ciat. [4] T. Quinctio Cris­pi­no Ba­dius Cam­pa­nus hos­pes erat, per­fa­mi­lia­ri hos­pi­tio iunctus. Cre­ve­rat con­sue­tu­do, quod aeger Ro­mae apud Cris­pi­num Ba­dius an­te de­fec­tio­nem Cam­pa­nam li­be­ra­li­ter co­mi­ter­que cu­ra­tus fue­rat. [5] Is tum Ba­dius, prog­res­sus an­te sta­tio­nes quae pro por­ta sta­bant, vo­ca­ri Cris­pi­num ius­sit. Quod ubi est Cris­pi­no nun­tia­tum, ra­tus con­lo­qui­um ami­cum ac fa­mi­lia­re quae­ri, ma­nen­te me­mo­ria etiam in dis­ci­dio pub­li­co­rum foe­de­rum pri­va­ti iuris, pau­lum a ce­te­ris pro­ces­sit. [6] Postquam in conspec­tum ve­ne­re, «Pro­vo­co te» in­quit «ad pug­nam, Cris­pi­ne», Ba­dius; «conscen­da­mus equos sum­mo­tis­que aliis uter bel­lo me­lior sit de­cer­na­mus». [7] Ad ea Cris­pi­nus nec si­bi nec il­li ait hos­tes dees­se in qui­bus vir­tu­tem os­ten­dant; se, etiam­si in acie oc­cur­re­rit, dec­li­na­tu­rum, ne hos­pi­ta­li cae­de dextram vio­let; con­ver­sus­que abi­bat. [8] Enim­ve­ro fe­ro­cius tum Cam­pa­nus incre­pa­re mol­li­tiam ig­na­viam­que et se dig­na prob­ra in in­son­tem iace­re, hos­pi­ta­lem hos­tem ap­pel­lans si­mu­lan­tem­que par­ce­re cui sciat pa­rem se non es­se. [9] Si pa­rum pub­li­cis foe­de­ri­bus rup­tis di­rempta si­mul et pri­va­ta iura es­se pu­tet, Ba­dium Cam­pa­num T. Quinctio Cris­pi­no Ro­ma­no pa­lam duo­bus exer­ci­ti­bus audien­ti­bus re­nun­tia­re hos­pi­tium. [10] Ni­hil si­bi cum eo con­so­cia­tum, ni­hil foe­de­ra­tum, hos­ti cum hos­te, cui­us pat­riam ac pe­na­tes pub­li­cos pri­va­tos­que op­pug­na­tum ve­nis­set. Si vir es­set, congre­de­re­tur. [11] Diu cunctan­tem Cris­pi­num per­pu­le­re tur­ma­les ne im­pu­ne in­sul­ta­re Cam­pa­num pa­te­re­tur. [12] Ita­que tan­tum mo­ra­tus dum im­pe­ra­to­res con­su­le­ret per­mit­te­rentne si­bi extra or­di­nem in pro­vo­can­tem hos­tem pug­na­re, per­mis­su eorum ar­ma ce­pit equ­um­que conscen­dit et Ba­dium no­mi­ne com­pel­lans ad pug­nam evo­ca­vit. [13] Nul­la mo­ra a Cam­pa­no fac­ta est; in­fes­tis equis con­cur­re­runt. Cris­pi­nus sup­ra scu­tum si­nistrum ume­rum Ba­dio has­ta transfi­xit, su­per­que de­lap­sum cum vul­ne­re ex equo de­si­luit, ut pe­des iacen­tem con­fi­ce­ret. [14] Ba­dius, pri­us­quam oppri­me­re­tur, par­ma at­que equo re­lic­to ad suos aufu­git; [15] Cris­pi­nus equ­um ar­ma­que cap­ta et cruen­tam cus­pi­dem in­sig­nis spo­liis os­ten­tans cum mag­na lau­de et gra­tu­la­tio­ne mi­li­tum ad con­su­les est de­duc­tus lau­da­tus­que ibi mag­ni­fi­ce et do­nis do­na­tus.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 77Íå ïóòàòü ñ ðèì­ñêèì ïîë­êî­âîä­öåì òîãî æå èìå­íè, áóäó­ùèì êîí­ñó­ëîì 208 ã. äî í. ý. (ñì. íèæå, ãë. 26, 4, à òàê­æå: XXIV, 39, 12 è íå ðàç â êí. XXVII). Èñòî­ðèÿ, ðàñ­ñêà­çàí­íàÿ çäåñü Ëèâè­åì, èçëî­æå­íà è ó Âàëå­ðèÿ Ìàê­ñè­ìà (V, 1, 3).
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1260010226 1327007032 1327008059 1364002519 1364002520 1364002521