Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ —
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002)
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1940/1984. ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ
18. (1) Êîíñóëû âîøëè â Êàìïàíèþ, è èõ ñîëäàòû íà÷àëè ãðàáèòü è ðàçîðÿòü òî çäåñü, òî òàì; íî âûëàçêà êàïóàíöåâ è êîííèöà Ìàãîíà íàâåëè íà êîíñóëîâ òàêîé ñòðàõ è òðåïåò, ÷òî îíè ñîçâàëè ðàçáðåäøèõñÿ ñîëäàò, êîå-êàê ïîñòðîèëè èõ, íî áûëè îáðàùåíû â áåãñòâî è ïîòåðÿëè áîëüøå ïîëóòîðà òûñÿ÷ ñîëäàò. (2) Êàìïàíöû è îò ïðèðîäû ãîðäåëèâû, à ýòîò óñïåõ ïðèäàë èì äóõó, è îíè ñòàëè äðàçíèòü ðèìëÿí, ÷àñòî íà íèõ íàïàäàÿ, íî îäíî íåîñòîðîæíîå è íåîáäóìàííîå ñðàæåíèå ñäåëàëî êîíñóëîâ âíèìàòåëüíåå è îñòîðîæíåå. (3) Îäíèì ïðèäàëî äóõó, à äðóãèõ óêðîòèëî îäíî íåçíà÷èòåëüíîå ïðîèñøåñòâèå; íà âîéíå, âïðî÷åì, ëþáàÿ ìåëî÷ü ïîðîé ìîæåò ìíîãî çíà÷èòü. (4) Ó Òèòà Êâèíêöèÿ Êðèñïèíà77 áûë ãîñòåïðèèìåö è çàêàäû÷íûé ïðèÿòåëü — êàìïàíåö Áàäèé. Äðóæáà èõ åùå áîëåå îêðåïëà, êîãäà Áàäèé, çàáîëåâ, ëåæàë ó Êðèñïèíà (äåëî áûëî äî îòïàäåíèÿ Êàìïàíèè) è çà íèì óõàæèâàëè, íå æàëåÿ íè ñèë, íè äåíåã. (5) Ýòîò âîò Áàäèé ïîäîøåë ê äîçîðíûì, ñòîÿâøèì ó âîðîò, è ïîïðîñèë âûçâàòü Êðèñïèíà. Êðèñïèí ðåøèë, ÷òî Áàäèé õî÷åò ïîãîâîðèòü ñ íèì êàê äðóã è ïðèÿòåëü — (6) ðàçäîð ìåæäó ãîñóäàðñòâàìè íå óíè÷òîæàë ñâÿçåé ìåæäó ÷àñòíûìè ëèöàìè: î íèõ ïîìíèëè, — è ñäåëàë íåñêîëüêî øàãîâ åìó íàâñòðå÷ó. «ß âûçûâàþ òåáÿ íà ïîåäèíîê, Êðèñïèí, — çàêðè÷àë Áàäèé, — ñÿäåì íà ëîøàäåé, óäàëèì ïîñòîðîííèõ è ïîãëÿäèì, êòî ëó÷øå â áîþ». (7) Êðèñïèí îòâåòèë: ó íèõ îáîèõ åñòü âðàãè, â ñõâàòêå ñ êîòîðûìè îíè è ïîêàæóò ñâîþ äîáëåñòü; îí æå, åñëè äîâåäåòñÿ âñòðåòèòüñÿ â áîþ, óêëîíèòñÿ îò ýòîé âñòðå÷è, íå æåëàÿ çàïÿòíàòü ðóêó êðîâüþ äðóãà; çàòåì ïîâåðíóëñÿ è ïîøåë ïðî÷ü. (8) Êàìïàíåö íåèñòîâñòâîâàë: äîñòîéíîé åãî áðàíüþ îí îñûïàë íåâèíîâíîãî, óïðåêàÿ Êðèñïèíà â ñ.206 èçíåæåííîñòè è òðóñîñòè, êðè÷à, ÷òî Êðèñïèí ïðèòâîðÿåòñÿ, áóäòî õî÷åò ïîùàäèòü åãî, Áàäèÿ, êîòîðûé âî âñåì Êðèñïèíà ïðåâîñõîäèò. (9) Åñëè ðàçðûâ äðóæåñêèõ îòíîøåíèé ìåæäó ãîñóäàðñòâàìè íå âëå÷åò çà ñîáîé è êðóøåíèÿ äðóæáû ìåæäó ÷àñòíûìè ëèöàìè, òî îí, êàìïàíåö Áàäèé, Òèòó Êâèíêöèþ, ðèìëÿíèíó, ïðåä äâóìÿ âîéñêàìè îòêàçûâàåò â ãîñòåïðèèìñòâå. (10) Ìåæäó íèìè íåò íè÷åãî îáùåãî, íèêàêîé ñâÿçè íåò ó âðàãà ñ âðàãîì, ðàçîðèòåëåì åãî ðîäèíû è î÷àãà, äîìàøíåãî è ãîñóäàðñòâåííîãî. Åñëè Êðèñïèí — ìóæ÷èíà, ïóñòü âûõîäèò. (11) Êðèñïèí äîëãî íå îòçûâàëñÿ, íî òîâàðèùè-êîííèêè çàñòàâèëè åãî: íåëüçÿ ïîçâîëèòü êàìïàíöó áåçíàêàçàííî îñêîðáëÿòü ðèìëÿí. (12) Êðèñïèí òîëüêî èñïðîñèë ó êîìàíäèðîâ ðàçðåøåíèÿ âûéòè èç ñòðîÿ è ñðàçèòüñÿ ñ âðàãîì, åãî âûçûâàþùèì. Ïîëó÷èâ ðàçðåøåíèå, îí âîîðóæèëñÿ, ñåë íà ëîøàäü è âûçâàë Áàäèÿ, îêëèêíóâ åãî ïî èìåíè. (13) Êàìïàíåö íå çàìåäëèë îòâåòèòü, âðàãè ñòîëêíóëèñü. Êðèñïèí ðàíèë Áàäèÿ â ëåâîå ïëå÷î, ïîïàâ êîïüåì ïîâûøå ùèòà, ñîñêî÷èë ñ ëîøàäè è ñîáèðàëñÿ äîáèòü ðàíåíîãî, ëåæàâøåãî íà çåìëå, (14) íî Áàäèé óñïåë óáåæàòü ê ñâîèì, áðîñèâ è ùèò, è ëîøàäü. (15) Êðèñïèí âåðíóëñÿ, âçÿâ è êîíÿ, è îðóæèå; ïîòðÿñàÿ ñâîèì îêðîâàâëåííûì êîïüåì, îí ïîêàçûâàë äîáû÷ó. Âîèíû ñëàâèëè è ïîçäðàâëÿëè Êðèñïèíà; åãî ïðèâåëè ê êîíñóëàì, êîòîðûå ïîõâàëèëè åãî è ùåäðî îäàðèëè. |
18. Consules agrum Campanum ingressi cum passim popularentur, eruptione oppidanorum et Magonis cum equitatu territi et trepidi ad signa milites palatos passim revocarunt, et vixdum instructa acie fusi supra mille et quingentos milites amiserunt. [2] Inde ingens ferocia superbae suopte ingenio genti crevit, multisque proeliis lacessebant Romanos; sed intentiores ad cavendum consules una pugna fecerat incaute atque inconsulte inita. [3] Restituit tamen his animos et illis minuit audaciam parva una res; sed in bello nihil tam leve est quod non magnae interdum rei momentum faciat. [4] T. Quinctio Crispino Badius Campanus hospes erat, perfamiliari hospitio iunctus. Creverat consuetudo, quod aeger Romae apud Crispinum Badius ante defectionem Campanam liberaliter comiterque curatus fuerat. [5] Is tum Badius, progressus ante stationes quae pro porta stabant, vocari Crispinum iussit. Quod ubi est Crispino nuntiatum, ratus conloquium amicum ac familiare quaeri, manente memoria etiam in discidio publicorum foederum privati iuris, paulum a ceteris processit. [6] Postquam in conspectum venere, «Provoco te» inquit «ad pugnam, Crispine», Badius; «conscendamus equos summotisque aliis uter bello melior sit decernamus». [7] Ad ea Crispinus nec sibi nec illi ait hostes deesse in quibus virtutem ostendant; se, etiamsi in acie occurrerit, declinaturum, ne hospitali caede dextram violet; conversusque abibat. [8] Enimvero ferocius tum Campanus increpare mollitiam ignaviamque et se digna probra in insontem iacere, hospitalem hostem appellans simulantemque parcere cui sciat parem se non esse. [9] Si parum publicis foederibus ruptis dirempta simul et privata iura esse putet, Badium Campanum T. Quinctio Crispino Romano palam duobus exercitibus audientibus renuntiare hospitium. [10] Nihil sibi cum eo consociatum, nihil foederatum, hosti cum hoste, cuius patriam ac penates publicos privatosque oppugnatum venisset. Si vir esset, congrederetur. [11] Diu cunctantem Crispinum perpulere turmales ne impune insultare Campanum pateretur. [12] Itaque tantum moratus dum imperatores consuleret permitterentne sibi extra ordinem in provocantem hostem pugnare, permissu eorum arma cepit equumque conscendit et Badium nomine compellans ad pugnam evocavit. [13] Nulla mora a Campano facta est; infestis equis concurrerunt. Crispinus supra scutum sinistrum umerum Badio hasta transfixit, superque delapsum cum vulnere ex equo desiluit, ut pedes iacentem conficeret. [14] Badius, priusquam opprimeretur, parma atque equo relicto ad suos aufugit; [15] Crispinus equum armaque capta et cruentam cuspidem insignis spoliis ostentans cum magna laude et gratulatione militum ad consules est deductus laudatusque ibi magnifice et donis donatus. |
ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß