История Рима от основания города

Книга XXVI, гл. 17

17. Ro­ma­ni pat­res per­functi quod ad Ca­puam at­ti­ne­bat cu­ra, C. Ne­ro­ni ex iis dua­bus le­gio­ni­bus quas ad Ca­puam ha­bue­rat sex mi­lia pe­di­tum et tre­cen­tos equi­tes quos ip­se le­gis­set et so­cium La­ti­ni no­mi­nis pe­di­tum nu­me­rum pa­rem et oc­tin­gen­tos equi­tes de­cer­nunt. [2] Eum exer­ci­tum Pu­teo­lis in na­ves in­po­si­tum Ne­ro in His­pa­niam transpor­ta­vit. Cum Tar­ra­co­nem na­vi­bus ve­nis­set, ex­po­si­tis­que ibi co­piis et na­vi­bus sub­duc­tis, so­cios quo­que na­va­lis mul­ti­tu­di­nis augen­dae cau­sa ar­mas­set, [3] pro­fec­tus ad Hi­be­rum flu­men exer­ci­tum ab Ti. Fon­teio et L. Mar­cio ac­ce­pit. [4] In­de per­git ad hos­tis ire. Hasdru­bal Ha­mil­ca­ris ad La­pi­des At­ros castra ha­be­bat; in Ause­ta­nis is lo­cus est in­ter op­pi­da Ili­tur­gim et Men­tis­sam. Hui­us sal­tus fau­ces Ne­ro oc­cu­pa­vit. [5] Hasdru­bal, ne in ar­to res es­set, ca­du­cea­to­rem mi­sit qui pro­mit­te­ret, si in­de emis­sus fo­ret, se om­nem exer­ci­tum ex His­pa­nia de­por­ta­tu­rum. [6] Quam rem cum lae­to ani­mo Ro­ma­nus ac­ce­pis­set, diem pos­te­rum Hasdru­bal con­lo­quio pe­ti­vit ut co­ram le­ges conscri­be­ren­tur de tra­den­dis ar­ci­bus ur­bium die­que sta­tuen­da ad quam prae­si­dia de­du­ce­ren­tur sua­que om­nia si­ne frau­de Poe­ni de­por­ta­rent. [7] Quod ubi im­pet­ra­vit, ex­templo pri­mis te­neb­ris at­que in­de to­ta noc­te quod gra­vis­si­mum exer­ci­tus erat Hasdru­bal qua­cum­que pos­set eva­de­re e sal­tu ius­sit. [8] Da­ta se­du­lo ope­ra est ne mul­ti ea noc­te exi­rent, ut ip­sa pau­ci­tas cum ad hos­tem si­len­tio fal­len­dum ap­tior, tum ad eva­den­dum per ar­tas se­mi­tas ac dif­fi­ci­lis es­set. [9] Ven­tum in­se­quen­ti die ad con­lo­qui­um est; sed lo­quen­do plu­ra scri­ben­do­que de­di­ta ope­ra quae in rem non es­sent die con­sumpto, in pos­te­rum di­la­tum est. [10] Ad­di­ta in­se­quens nox spa­tium de­dit et alios emit­ten­di; nec pos­te­ro die res fi­nem in­ve­nit. [11] Ita ali­quot dies dis­cep­tan­do pa­lam de le­gi­bus noc­tes­que emit­ten­dis clam e castris Car­tha­gi­nien­si­bus ab­sumptae. Et postquam pars maior emis­sa exer­ci­tus erat, iam ne iis qui­dem quae ultro dic­ta erant sta­ba­tur; [12] mi­nus­que ac mi­nus, cum ti­mo­re si­mul fi­de dec­res­cen­te, con­ve­nie­bat. Iam fer­me pe­destres om­nes co­piae eva­se­rant e sal­tu, cum pri­ma lu­ce den­sa ne­bu­la sal­tum om­nem cam­pos­que cir­ca in­te­xit. Quod ubi sen­sit Hasdru­bal, mit­tit ad Ne­ro­nem qui in pos­te­rum diem con­lo­qui­um dif­fer­ret: il­lum diem re­li­gio­sum Car­tha­gi­nien­si­bus ad agen­dum quic­quam rei se­riae es­se. [13] Ne tum qui­dem sus­pec­ta fra­us cum es­set, da­ta ve­nia eius diei, ex­templo­que Hasdru­bal cum equi­ta­tu ele­phan­tis­que castris eg­res­sus si­ne ul­lo tu­mul­tu in tu­tum eva­sit. [14] Ho­ra fer­me quar­ta dis­pul­sa so­le ne­bu­la ape­ruit diem, va­cua­que hos­tium castra conspe­xe­runt Ro­ma­ni. [15] Tum de­mum Clau­dius Pu­ni­cam frau­dem adgnos­cens, ut se do­lo cap­tum sen­sit, pro­fi­cis­cen­tem insti­tit se­qui pa­ra­tus confli­ge­re acie; sed hos­tis det­rec­ta­bat pug­nam; [16] le­via ta­men proe­lia in­ter extre­mum Pu­ni­cum ag­men prae­cur­so­res­que Ro­ma­no­rum fie­bant.