История Рима от основания города

Книга XXVI, гл. 19

19. Quam ubi ab re tan­to im­pe­tu ac­ta sol­li­ci­tu­di­nem cu­ram­que ho­mi­num ani­mad­ver­tit, ad­vo­ca­ta con­tio­ne ita de aeta­te sua im­pe­rio­que man­da­to et bel­lo quod ge­run­dum es­set mag­no ela­to­que ani­mo dis­se­ruit, [2] ut ar­do­rem eum qui re­se­de­rat ex­ci­ta­ret rur­sus no­va­ret­que et imple­ret ho­mi­nes cer­tio­ris spei quam quan­tam fi­des pro­mis­si hu­ma­ni aut ra­tio ex fi­du­cia re­rum su­bi­ce­re so­let. [3] Fuit enim Sci­pio non ve­ris tan­tum vir­tu­ti­bus mi­ra­bi­lis, sed ar­te quo­que qua­dam ab iuven­ta in os­ten­ta­tio­nem earum [4] com­po­si­tus, ple­ra­que apud mul­ti­tu­di­nem aut ut per noc­tur­nas vi­sa spe­cies aut ve­lut di­vi­ni­tus men­te mo­ni­ta agens, si­ve et ip­se cap­ti qua­dam su­persti­tio­ne ani­mi, si­ve ut im­pe­ria con­si­lia­que ve­lut sor­te ora­cu­li mis­sa si­ne cuncta­tio­ne ex­se­que­ren­tur. [5] Ad hoc iam in­de ab ini­tio prae­pa­rans ani­mos, ex quo to­gam vi­ri­lem sumpsit, nul­lo die pri­us ul­lam pub­li­cam pri­va­tam­que rem egit quam in Ca­pi­to­lium iret ingres­sus­que aedem con­si­de­ret et ple­rum­que so­lus in sec­re­to ibi tem­pus te­re­ret. [6] Hic mos, quem per om­nem vi­tam ser­va­bat, seu con­sul­to seu te­me­re vol­ga­tae opi­nio­ni fi­dem apud quos­dam fe­cit stir­pis eum di­vi­nae vi­rum es­se, [7] ret­tu­lit­que fa­mam in Ale­xandro Mag­no pri­us vol­ga­tam, et va­ni­ta­te et fa­bu­la pa­rem, an­guis im­ma­nis con­cu­bi­tu con­cep­tum, et in cu­bi­cu­lo mat­ris eius vi­sam per­sae­pe pro­di­gii eius spe­ciem in­ter­ven­tu­que ho­mi­num evo­lu­tam re­pen­te at­que ex ocu­lis elap­sam. [8] His mi­ra­cu­lis num­quam ab ip­so elu­sa fi­des est; quin po­tius auc­ta ar­te qua­dam nec ab­nuen­di ta­le quic­quam nec pa­lam ad­fir­man­di. [9] Mul­ta alia eius­dem ge­ne­ris, alia ve­ra, alia ad­si­mu­la­ta, ad­mi­ra­tio­nis hu­ma­nae in eo iuve­ne ex­ces­se­rant mo­dum; qui­bus fre­ta tunc ci­vi­tas aeta­ti haud­qua­quam ma­tu­rae tan­tam re­rum mo­lem tan­tum­que im­pe­rium per­mi­sit.

[10] Ad eas co­pias quas ex ve­te­re exer­ci­tu His­pa­nia ha­be­bat quae­que a Pu­teo­lis cum C. Ne­ro­ne traiec­tae erant, de­cem mi­lia mi­li­tum et mil­le equi­tes ad­dun­tur; et M. Iuni­us Si­la­nus prop­rae­tor adiu­tor ad res ge­ren­das da­tus est. [11] Ita cum tri­gin­ta na­vium clas­se — om­nes autem quin­que­re­mes erant — os­tiis Ti­be­ri­nis pro­fec­tus prae­ter oram Tus­ci ma­ris, Al­pes­que . . . et Gal­li­cum si­num et dein­de Py­re­naei cir­cum­vec­tus pro­mun­tu­rium, Em­po­riis, ur­be Grae­ca — oriun­di et ip­si a Pho­caea sunt — co­pias ex­po­suit. [12] In­de se­qui na­vi­bus ius­sis Tar­ra­co­nem pe­di­bus pro­fec­tus con­ven­tum om­nium so­cio­rum — ete­nim le­ga­tio­nes ad fa­mam eius ex om­ni se pro­vin­cia ef­fu­de­rant — ha­buit. [13] Na­ves ibi sub­du­ci ius­sit, re­mis­sis quat­tuor tri­re­mi­bus Mas­si­lien­sium quae of­fi­cii cau­sa ab do­mo pro­se­cu­tae fue­rant. [14] Res­pon­sa in­de le­ga­tio­ni­bus sus­pen­sis va­rie­ta­te tot ca­suum da­re coe­pit, ita ela­to ab in­gen­ti vir­tu­tum sua­rum fi­du­cia ani­mo ut nul­lum fe­rox ver­bum ex­ci­de­ret, in­gensque om­ni­bus quae di­ce­ret cum maies­tas ines­set tum fi­des.