История Рима от основания города

Книга XXVII, гл. 27

27. Ce­te­rum con­su­lem Mar­cel­lum tan­ta cu­pi­di­tas te­ne­bat di­mi­can­di cum Han­ni­ba­le ut num­quam sa­tis castra castris con­la­ta di­ce­ret. [2] Tum quo­que val­lo eg­re­diens sig­num de­dit ut ad lo­cum mi­les es­set pa­ra­tus, ut, si col­lis in quem spe­cu­la­tum irent pla­cuis­set, va­sa col­li­ge­rent ac se­que­ren­tur.

[3] Exi­guum cam­pi an­te castra erat; in­de in col­lem aper­ta un­di­que et conspec­ta fe­re­bat via. Nu­mi­dis spe­cu­la­tor, ne­qua­quam in spem tan­tae rei po­si­tus, sed si quos va­gos pa­bu­li aut lig­no­rum cau­sa lon­gius a castris prog­res­sos pos­sent ex­ci­pe­re, sig­num dat ut pa­ri­ter ab suis quis­que la­teb­ris exo­re­ren­tur. [4] Non an­te ap­pa­rue­re qui­bus ob­viis ab iugo ip­so con­sur­gen­dum erat quam cir­cu­mie­re qui ab ter­go in­terclu­de­rent viam. Tum un­di­que om­nes exor­ti, et cla­mo­re sub­la­to im­pe­tum fe­ce­re. [5] Cum in ea val­le con­su­les es­sent ut ne­que eva­de­re pos­sent in iugum oc­cu­pa­tum ab hos­te nec re­cep­tum ab ter­go cir­cum­ven­ti ha­be­rent, extra­hi ta­men diu­tius cer­ta­men po­tuis­set, ni coep­ta ab Et­rus­cis fu­ga pa­vo­rem ce­te­ris inie­cis­set. [6] Non ta­men omi­se­re pug­nam de­ser­ti ab Et­rus­cis Fre­gel­la­ni, do­nec in­teg­ri con­su­les hor­tan­do ip­si­que ex par­te pug­nan­do rem sus­ti­ne­bant; [7] sed postquam vol­ne­ra­tos am­bo con­su­les, Mar­cel­lum etiam transfi­xum lan­cea pro­la­ben­tem ex equo mo­ri­bun­dum vi­de­re, tum et ip­si — per­pau­ci autem su­pe­re­rant — cum Cris­pi­no con­su­le duo­bus iacu­lis ic­to et Mar­cel­lo ado­les­cen­te sau­cio et ip­so ef­fu­ge­runt. [8] In­ter­fec­tus A. Man­lius tri­bu­nus mi­li­tum, et ex duo­bus prae­fec­tis so­cium M’. Auli­us oc­ci­sus, L. Ar­re­nius cap­tus; et lic­to­res con­su­lum quin­que vi­vi in hos­tium po­tes­ta­tem ve­ne­runt, ce­te­ri aut in­ter­fec­ti aut cum con­su­le ef­fu­ge­runt. [9] Equi­tum tres et quad­ra­gin­ta aut in proe­lio aut in fu­ga ce­ci­de­runt, duo­de­vi­gin­ti vi­vi cap­ti. [10] Tu­mul­tua­tum in castris fue­rat, ut con­su­li­bus irent sub­si­dio, cum con­su­lem et fi­lium al­te­rius con­su­lis sau­cios exi­guas­que in­fe­li­cis ex­pe­di­tio­nis re­li­quias ad castra ve­nien­tes cer­nunt. [11] Mors Mar­cel­li cum alio­qui mi­se­ra­bi­lis fuit, tum quod nec pro aeta­te — iam enim maior se­xa­gin­ta an­nis erat — ne­que pro ve­te­ris pru­den­tia du­cis tam inpro­vi­de se con­le­gam­que et pro­pe to­tam rem pub­li­cam in prae­ceps de­de­rat.

[12] Mul­tos cir­ca unam rem am­bi­tus fe­ce­rim, si quae de Mar­cel­li mor­te va­riant auc­to­res om­nia ex­se­qui ve­lim. [13] Ut omit­tam alios, Coe­lius trip­li­cem ges­tae rei com­me­mo­ra­tio­nem or­di­ne edit: unam tra­di­tam fa­ma, al­te­ram scrip­tam in lau­da­tio­ne fi­li, qui rei ges­tae in­ter­fue­rit, ter­tiam quam ip­se pro in­qui­si­ta ac si­bi con­per­ta ad­fert. [14] Ce­te­rum ita fa­ma va­riat ut ta­men ple­ri­que lo­ci spe­cu­lan­di cau­sa castris eg­res­sum, om­nes in­si­diis cir­cum­ven­tum tra­dant.