История Рима от основания города

Книга XXVII, гл. 42

42. Non­dum Han­ni­bal e castris exie­rat cum pug­nan­tium cla­mo­rem audi­vit. Ita­que ex­ci­tus tu­mul­tu rap­tim ad hos­tem co­pias agit. [2] Iam pri­mos oc­cu­pa­ve­rat equestris ter­ror; pe­di­tum etiam pri­ma le­gio et dextra ala proe­lium ini­bat. In­com­po­si­ti hos­tes, ut quem­que aut pe­di­ti aut equi­ti ca­sus ob­tu­lit, ita con­se­runt ma­nus. [3] Cres­cit pug­na sub­si­diis et pro­cur­ren­tium ad cer­ta­men nu­me­ro auge­tur; pug­nan­tis­que — quod ni­si in ve­te­re exer­ci­tu et du­ci ve­te­ri haud fa­ci­le est — [4] in­ter tu­mul­tum ac ter­ro­rem instru­xis­set Han­ni­bal, ni co­hor­tium ac ma­ni­pu­lo­rum de­cur­ren­tium per col­les cla­mor ab ter­go audi­tus me­tum ne in­terclu­de­ren­tur a castris inie­cis­set. [5] In­de pa­vor in­cus­sus et fu­ga pas­sim fie­ri coep­ta est. Mi­nor­que cae­des fuit, quia pro­pin­qui­tas castro­rum bre­vio­rem fu­gam per­cul­sis fe­cit. [6] Equi­tes enim ter­go in­hae­re­bant; in transver­sa la­te­ra in­va­se­rant co­hor­tes se­cun­dis col­li­bus via nu­da ac fa­ci­li de­cur­ren­tes. [7] Ta­men sup­ra oc­to mi­lia ho­mi­num oc­ci­sa, sup­ra sep­tin­gen­tos cap­ti; sig­na mi­li­ta­ria no­vem adempta; ele­phan­ti etiam, quo­rum nul­lus usus in re­pen­ti­na ac tu­mul­tua­ria pug­na fue­rat, quat­tuor oc­ci­si, duo cap­ti. [8] Cir­ca quin­gen­tos Ro­ma­no­rum so­cio­rum­que vic­to­res ce­ci­de­runt.

Pos­te­ro die Poe­nus quie­vit; Ro­ma­nus in aciem co­piis educ­tis, postquam ne­mi­nem sig­na contra ef­fer­re vi­dit, spo­lia le­gi cae­so­rum hos­tium et suo­rum cor­po­ra con­la­ta in unum se­pe­li­ri ius­sit. [9] In­de in­se­quen­ti­bus con­ti­nuis die­bus ali­quot ita insti­tit por­tis ut pro­pe in­fer­re sig­na vi­de­re­tur, [10] do­nec Han­ni­bal ter­tia vi­gi­lia creb­ris ig­ni­bus ta­ber­na­cu­lis­que, quae pars castro­rum ad hos­tes ver­ge­bat, et Nu­mi­dis pau­cis qui in val­lo por­tis­que se os­ten­de­rent re­lic­tis, pro­fec­tus Apu­liam pe­te­re in­ten­dit. [11] Ubi in­lu­xit, suc­ces­sit val­lo Ro­ma­na acies, et Nu­mi­dae ex com­po­si­to pau­lis­per in por­tis se val­lo­que os­ten­ta­ve­re, frustra­ti­que ali­quam­diu hos­tes ci­ta­tis equis ag­men suo­rum ad­se­quun­tur. [12] Con­sul ubi si­len­tium in castris et ne pau­cos qui­dem qui pri­ma lu­ce obam­bu­la­ve­rant par­te ul­la cer­ne­bat, duo­bus equi­ti­bus spe­cu­la­tum in castra prae­mis­sis, postquam sa­tis tu­ta om­nia es­se explo­ra­tum est, in­fer­ri sig­na ius­sit; [13] tan­tum­que ibi mo­ra­tus, dum mi­li­tes ad prae­dam dis­cur­runt, re­cep­tui dein­de ce­ci­nit mul­to­que an­te noc­tem co­pias re­du­xit. [14] Pos­te­ro die pri­ma lu­ce pro­fec­tus, mag­nis iti­ne­ri­bus fa­mam et ves­ti­gia ag­mi­nis se­quens haud pro­cul Ve­nu­sia hos­tem ad­se­qui­tur. [15] Ibi quo­que tu­mul­tua­ria pug­na fuit; sup­ra duo mi­lia Poe­no­rum cae­sa. In­de noc­tur­nis mon­ta­nis­que iti­ne­ri­bus Poe­nus, ne lo­cum pug­nan­di da­ret, Me­ta­pon­tum pe­tiit. [16] Han­no in­de — is enim prae­si­dio eius lo­ci prae­fue­rat — in Brut­tios cum pau­cis ad exer­ci­tum no­vum com­pa­ran­dum mis­sus; Han­ni­bal co­piis eius ad suas ad­di­tis Ve­nu­siam ret­ro qui­bus ve­ne­rat iti­ne­ri­bus re­pe­tit, at­que in­de Ca­nu­sium pro­ce­dit. [17] Num­quam Ne­ro ves­ti­giis hos­tis absti­te­rat et Q. Ful­vium, cum Me­ta­pon­tum ip­se pro­fi­cis­ce­re­tur, in Lu­ca­nos, ne re­gio ea si­ne prae­si­dio es­set, ar­ces­sie­rat.