История Рима от основания города

Книга XXVIII, гл. 3

3. Sci­pio, ubi ani­mad­ver­tit dis­si­pa­tum pas­sim bel­lum, et cir­cum­fer­re ad sin­gu­las ur­bes ar­ma diu­ti­ni ma­gis quam mag­ni es­se ope­ris, ret­ro ver­tit iter. [2] Ne ta­men hos­ti­bus eam re­lin­que­ret re­gio­nem, L. Sci­pio­nem frat­rem cum de­cem mi­li­bus pe­di­tum, mil­le equi­tum ad op­pug­nan­dam opu­len­tis­si­mam in iis lo­cis ur­bem — Oron­gin bar­ba­ri ap­pel­la­bant — mit­tit. [3] Si­ta in Mae­ses­sum fi­ni­bus est, Bas­te­ta­nae gen­tis; ager fru­gi­fer; ar­gen­tum etiam in­co­lae fo­diunt. Ea arx fue­rat Hasdru­ba­li ad ex­cur­sio­nes cir­ca me­di­ter­ra­neos po­pu­los fa­cien­das. [4] Sci­pio castris pro­pe ur­bem po­si­tis, pri­us­quam cir­cum­val­la­ret ur­bem, mi­sit ad por­tas qui ex pro­pin­quo al­lo­quio ani­mos tempta­rent sua­de­rentque ut ami­ci­tiam po­tius quam vim ex­pe­ri­ren­tur Ro­ma­no­rum. [5] Ubi ni­hil pa­ca­ti res­pon­de­ba­tur, fos­sa dup­li­ci­que val­lo cir­cum­da­ta ur­be in tres par­tes exer­ci­tum di­vi­dit, ut una sem­per pars quie­tis in­te­rim dua­bus op­pug­na­ret. [6] Pri­ma pars cum ador­ta op­pug­na­re est, at­rox sa­ne et an­ceps proe­lium fuit: non su­bi­re, non sca­las fer­re ad mu­ros prae in­ci­den­ti­bus te­lis fa­ci­le erat; [7] etiam qui ere­xe­rant ad mu­rum sca­las, alii fur­cis ad id ip­sum fac­tis det­ru­de­ban­tur, in alios lu­pi su­per­ne fer­rei iniec­ti, ut in pe­ri­cu­lo es­sent ne sus­pen­si in mu­rum extra­he­ren­tur. [8] Quod ubi ani­mad­ver­tit Sci­pio ni­mia pau­ci­ta­te suo­rum exae­qua­tum cer­ta­men es­se, et iam eo su­pe­ra­re hos­tem quod ex mu­ro pug­na­ret, dua­bus si­mul par­ti­bus, pri­ma re­cep­ta, ur­bem est adgres­sus. [9] Quae res tan­tum pa­vo­ris inie­cit fes­sis iam cum pri­mis pug­nan­do, ut et op­pi­da­ni moe­nia re­pen­ti­na fu­ga de­se­re­rent, et Pu­ni­cum prae­si­dium me­tu ne pro­di­ta urbs es­set re­lic­tis sta­tio­ni­bus in unum se col­li­ge­ret.

[10] Ti­mor in­de op­pi­da­nos in­ces­sit ne, si hos­tis ur­bem intras­set, si­ne discri­mi­ne Poe­nus an His­pa­nus es­set ob­vii pas­sim cae­de­ren­tur; [11] ita­que pa­te­fac­ta re­pen­te por­ta fre­quen­tes ex op­pi­do se­se eie­ce­runt, scu­ta prae se te­nen­tes, ne te­la pro­cul co­ni­ce­ren­tur, dextras nu­das os­ten­tan­tes, ut gla­dios abie­cis­se ap­pa­re­ret. [12] Id ut­rum pa­rum ex in­ter­val­lo sit conspec­tum an do­lus ali­quis sus­pec­tus fue­rit in­com­per­tum est; im­pe­tus hos­ti­lis in transfu­gas fac­tus, nec se­cus quam ad­ver­sa acies cae­si; eadem­que por­ta sig­na in­fes­ta ur­bi in­la­ta. [13] Et aliis par­ti­bus se­cu­ri­bus do­lab­ris­que cae­de­ban­tur et ref­rin­ge­ban­tur por­tae, et ut quis­que intra­ve­rat eques, ad fo­rum oc­cu­pan­dum — ita enim prae­cep­tum erat — ci­ta­to equo per­ge­bat. [14] Ad­di­tum erat et tria­rio­rum equi­ti prae­si­dium; le­gio­na­rii ce­te­ras par­tis ur­bis per­va­dunt. Di­rep­tio­ne et cae­de ob­vio­rum, ni­si qui ar­mis se tue­ban­tur, absti­nue­runt. [15] Car­tha­gi­nien­ses om­nes in cus­to­diam da­ti sunt, op­pi­da­no­rum quo­que tre­cen­ti fer­me qui clau­se­rant por­tas; ce­te­ris tra­di­tum op­pi­dum, suae red­di­tae res. [16] Ce­ci­de­re in ur­bis eius op­pug­na­tio­ne hos­tium duo mi­lia fer­me, Ro­ma­no­rum haud ampli­us no­na­gin­ta.