История Рима от основания города

Книга XXVIII, гл. 32

32. Sci­pio, cum fi­de sol­ven­di pa­ri­ter om­ni­bus no­xiis in­no­xiis­que sti­pen­dii tum vol­tu ac ser­mo­ne in om­nes pla­ca­to fa­ci­le re­con­ci­lia­tis mi­li­tum ani­mis, pri­us­quam castra ab Car­tha­gi­ne mo­ve­ret, [2] con­tio­ne ad­vo­ca­ta mul­tis ver­bis in per­fi­diam re­bel­lan­tium re­gu­lo­rum in­vec­tus, [3] ne­qua­quam eodem ani­mo se ire pro­fes­sus est ad vin­di­can­dum id sce­lus quo ci­vi­lem er­ro­rem nu­per sa­na­ve­rit. [4] Tum se haud se­cus quam vis­ce­ra se­can­tem sua cum ge­mi­tu et lac­ri­mis tri­gin­ta ho­mi­num ca­pi­ti­bus ex­pias­se oc­to mi­lium seu impru­den­tiam seu no­xam; nunc lae­to et erec­to ani­mo ad cae­dem Iler­ge­tum ire. [5] Non enim eos ne­que na­tos in eadem ter­ra nec ul­la se­cum so­cie­ta­te iunctos es­se; eam quae so­la fue­rit fi­dei at­que ami­ci­tiae ip­sos per sce­lus ru­pis­se. [6] In exer­ci­tu suo se, prae­ter­quam quod om­nes ci­ves aut so­cios La­ti­ni­que no­mi­nis vi­deat, etiam eo mo­ve­ri quod ne­mo fe­re sit mi­les qui non aut a pat­ruo suo Cn. Sci­pio­ne, qui pri­mus Ro­ma­ni no­mi­nis in eam pro­vin­ciam ve­ne­rit, aut a pat­re con­su­le aut a se sit ex Ita­lia ad­vec­tus. [7] Sci­pio­num no­mi­ni aus­pi­ciis­que om­nes ad­sue­tos, quos se­cum in pat­riam ad me­ri­tum tri­um­phum de­du­ce­re ve­lit, quos con­su­la­tum pe­ten­ti, ve­lut si om­nium com­mu­nis aga­tur ho­nos, ad­fu­tu­ros spe­ret.

[8] Quod ad ex­pe­di­tio­nem at­ti­neat quae instet, im­me­mo­rem es­se re­rum sua­rum ges­ta­rum qui id bel­lum du­cat. Ma­go­nis her­cu­le si­bi, qui extra or­bem ter­ra­rum in cir­cum­fu­sam Ocea­no in­su­lam cum pau­cis per­fu­ge­rit na­vi­bus, maio­rem cu­ram es­se quam Iler­ge­tum; [9] quip­pe il­lic et du­cem Car­tha­gi­nien­sem et quan­tum­cum­que Pu­ni­cum prae­si­dium es­se, hic lat­ro­nes lat­ro­num­que du­ces, qui­bus ut ad po­pu­lan­dos fi­ni­ti­mo­rum ag­ros tec­ta­que uren­da et ra­pien­da pe­co­ra ali­qua vis sit, ita in acie ac sig­nis con­la­tis nul­lam es­se; ma­gis ve­lo­ci­ta­te ad fu­gam quam ar­mis pug­na­tu­ros es­se. [10] Ita­que non quod ul­lum in­de pe­ri­cu­lum aut se­men maio­ris bel­li vi­deat, ideo se, pri­us­quam pro­vin­cia de­ce­dat, oppri­men­dos Iler­ge­tes du­xis­se, [11] sed pri­mum ne in­pu­ni­ta tam sce­le­ra­ta de­fec­tio es­set, dein­de ne quis in pro­vin­cia si­mul vir­tu­te tan­ta et fe­li­ci­ta­te per­do­mi­ta re­lic­tus hos­tis di­ci pos­set. [12] Proin­de deis be­ne iuvan­ti­bus se­que­ren­tur, non tam ad bel­lum ge­ren­dum — ne­que enim cum pa­ri hos­te cer­ta­men es­se — quam ad ex­pe­ten­das ab ho­mi­ni­bus sce­les­tis poe­nas.