Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXVIII, ãë. 45

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì Ì., «Íàóêà», 1991.
Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ — Â. Ì. Ñìèðèí.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1949/1995.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

45. (1) Ñöè­ïè­î­íà ñëó­øà­ëè ñ áåñ­ïî­êîé­ñò­âîì. Äî âñåõ óæå äîøëà ìîë­âà: åñëè îí íå ïîëó­÷èò êîìàí­äî­âà­íèå â Àôðè­êå, òî ñðà­çó æå îáðà­òèò­ñÿ ê íàðî­äó. (2) Êâèíò Ôóëü­âèé, â ïðî­øëîì ÷åòû­ðå­æäû êîí­ñóë è öåí­çîð, ïîòðå­áî­âàë îò êîí­ñó­ëà, ÷òîáû òîò îòêðû­òî ñêà­çàë â ñåíà­òå, ïîç­âî­ëèò ëè îí ñåíà­òó ïðè­íÿòü ðåøå­íèå î ïðî­âèí­öè­ÿõ è áóäåò ëè ýòî ðåøå­íèå ñîáëþäàòü èëè îáðà­òèò­ñÿ ê íàðî­äó. (3) Ñöè­ïè­îí îòâå­òèë, ÷òî áóäåò äåé­ñò­âî­âàòü, êàê ïîòðå­áó­åò òîãî áëà­ãî ãîñóäàð­ñòâà. Òîãäà Ôóëü­âèé ñêà­çàë: (4) «ß çàäàë âîïðîñ, çíàÿ, êàê òû îòâå­òèøü è ÷òî ñäå­ëà­åøü; âåäü òû ÿñíî äàåøü ïîíÿòü, ÷òî íå ñîâå­òà ñïðà­øè­âà­åøü ó ñåíà­òà, à òîëü­êî âûâåäû­âà­åøü åãî ìíå­íèå, è åñëè ìû ñåé­÷àñ æå íå íàçíà­÷èì òåáå ïðî­âèí­öèþ, êàêóþ òû õî÷åøü, òî ó òåáÿ óæå çàãîòîâ­ëåí ïðî­åêò çàêî­íà». (5) «È ïîýòî­ìó, — çàêëþ­÷èë îí, — ÿ îòêà­çû­âà­þñü âûñêà­çàòü ñâîå ìíå­íèå, è ïðî­øó âàñ, íàðîä­íûå òðè­áó­íû, ïðèé­òè ìíå íà ïîìîùü, èáî, åñëè ñåíàò è ïîä­äåð­æèò ìåíÿ, êîí­ñóë íå áóäåò ñ÷è­òàòü­ñÿ ñ åãî ðåøå­íè­åì».

(6) Íà÷àë­ñÿ ñïîð: êîí­ñóë óòâåð­æäàë, ÷òî òðè­áó­íû íå èìå­þò ïðà­âà ïðè­áå­ãàòü ê âìå­øà­òåëü­ñòâó äëÿ ïîä­äåðæ­êè ñåíà­òî­ðà, îòêà­çû­âàþ­ùå­ãî­ñÿ âûñêà­çàòü â ñâîé ÷åðåä ñâîå ìíå­íèå. (7) Òðè­áó­íû ðåøè­ëè òàê: «Åñëè êîí­ñóë ïîç­âî­ëèò ñåíà­òó ïðè­íÿòü ðåøå­íèå î ïðî­âèí­öè­ÿõ, òî ìû æåëà­åì, ÷òîáû êîí­ñóë ýòî­ìó ðåøå­íèþ ïîä­÷è­íèë­ñÿ, è íå äîïó­ñòèì, ÷òîáû îí îáðà­òèë­ñÿ ê íàðî­äó; à åñëè íå ïîç­âî­ëèò, òî ìû ïðè­äåì íà ïîìîùü ñåíà­òî­ðó, êîòî­ðûé îòêà­æåò­ñÿ âûñêà­çàòü ñâîå ìíå­íèå î ðàñ­ñìàò­ðè­âàå­ìîì äåëå141». (8) Êîí­ñóë ïîïðî­ñèë äàòü åìó äåíü äëÿ ïåðå­ãî­âî­ðîâ ñ êîë­ëå­ãîé. Íà ñëå­äóþ­ùèé äåíü ñåíà­òó ïîç­âî­ëå­íî áûëî ðåøèòü âîïðîñ î ïðî­âèí­öè­ÿõ. Ïðî­âèí­öèè ðàñ­ïðå­äå­ëè­ëè òàê: îäíî­ìó êîí­ñó­ëó — Ñèöè­ëèÿ è òðèä­öàòü âîåí­íûõ êîðàá­ëåé, êîòî­ðûå áûëè ó Ãàÿ Ñåð­âè­ëèÿ â ïðî­øëîì ãîäó142; åìó òàê­æå ðàç­ðå­øå­íî áûëî ïåðå­ïðà­âèòü­ñÿ â Àôðè­êó, åñëè, ïî åãî ìíå­íèþ, ýòî­ãî ïîòðå­áó­åò áëà­ãî ãîñóäàð­ñòâà; (9) äðó­ãî­ìó êîí­ñó­ëó — Áðóò­òèé è âîé­íà ñ Ãàí­íè­áà­ëîì, à ñ.365 âîé­ñêî, êàêîå îí âûáå­ðåò <>143. Ëóöèé Âåòó­ðèé è Êâèíò Öåöè­ëèé ïóñòü ðåøàò æðå­áè­åì èëè äîãî­âî­ðÿò­ñÿ, êîìó èç íèõ âîå­âàòü â Áðóò­òèè âî ãëà­âå äâóõ ëåãè­î­íîâ, îñòàâ­ëåí­íûõ êîí­ñó­ëîì; ïîëó­÷èâ­øå­ìó ýòó ïðî­âèí­öèþ êîìàí­äî­âà­íèå áóäåò ïðî­äëå­íî íà ãîä. (10) È îñòàëü­íûì (êðî­ìå êîí­ñó­ëîâ è ïðå­òî­ðîâ), êòî áóäåò ðàñ­ïî­ðÿ­æàòü­ñÿ âîé­ñêà­ìè è ïðî­âèí­öè­ÿ­ìè, êîìàí­äî­âà­íèå ïðî­äëå­íî, (11) Êâèí­òó Öåöè­ëèþ ïî æðå­áèþ âûïà­ëî âåñòè â Áðóò­òèè âìå­ñòå ñ êîí­ñó­ëîì âîé­íó ïðî­òèâ Ãàí­íè­áà­ëà.

(12) Çàòåì Ñöè­ïè­îí ñïðà­âèë èãðû ïðè áîëü­øîì ñòå­÷å­íèè çðè­òå­ëåé — ëþäè ê íåìó áûëè ðàñ­ïî­ëî­æå­íû. Îòïðàâ­ëå­íû áûëè â Äåëü­ôû ïîñëà­ìè Ìàðê Ïîì­ïî­íèé Ìàòîí è Êâèíò Êàòèé ñ äàðà­ìè èç äîáû­÷è, âçÿ­òîé ó Ãàç­ä­ðó­áà­ëà. Îíè ïîâåç­ëè òóäà çîëî­òîé âåíåö âåñîì â äâå­ñòè ôóí­òîâ è ñåðåá­ðÿ­íûå èçî­áðà­æå­íèÿ òðî­ôå­åâ âåñîì â òûñÿ­÷ó ôóí­òîâ144.

(13) Ñöè­ïè­îí íå ïîëó­÷èë ðàç­ðå­øå­íèÿ ïðî­èç­âå­ñòè âîèí­ñêèé íàáîð, äà è íå î÷åíü íà ýòîì íàñòà­è­âàë: åìó ïîç­âî­ëè­ëè íàáðàòü äîá­ðî­âîëü­öåâ. (14) Îí çàÿâèë, ÷òî ãîñóäàð­ñòâî íè÷å­ãî íå èñòðà­òèò íà áóäó­ùèé ôëîò: ñîþç­íè­êè äàäóò åìó âñå, ÷òî íóæ­íî äëÿ ïîñòðîé­êè è ñíà­ðÿ­æå­íèÿ êîðàá­ëåé. (15) Ïåð­âû­ìè ïîîáå­ùà­ëè ïî ñâî­èì âîç­ìîæ­íî­ñòÿì ïîìî÷ü êîí­ñó­ëó ãîðî­äà Ýòðó­ðèè: Öåðå — äàòü õëåá è âñÿ­êîå ïðî­äî­âîëü­ñò­âèå äëÿ ìîðÿ­êîâ; Ïîïó­ëî­íèÿ145 — æåëå­çî; Òàðê­âè­íèÿ — õîëñò íà ïàðó­ñà; Âîëà­òåð­ðû — êîðà­áåëü­íûé ëåñ è õëåá; (16) Àððå­òèé — òðè òûñÿ­÷è ùèòîâ è ñòîëü­êî æå øëå­ìîâ, êîïüÿ, ãàëëü­ñêèå äðî­òè­êè, äëèí­íûå êîïüÿ — âñå­ãî ïÿòü­äå­ñÿò òûñÿ÷ ïðåä­ìå­òîâ, êàæ­äî­ãî âèäà îðó­æèÿ ïîðîâ­íó, — à òàê­æå òîïî­ðû, çàñòó­ïû, êîñû, êîð­çè­íû, ðó÷­íûå ìåëü­íè­öû, (17) ñêîëü­êî ýòî­ãî íóæ­íî äëÿ ñîðî­êà âîåí­íûõ ñóäîâ; ñòî äâà­äöàòü òûñÿ÷ ìîäè­åâ ïøå­íè­öû è äîðîæ­íûõ äåíåã äåñÿò­íè­êàì è ãðåá­öàì. (18) Ïåðó­çèÿ, Êëó­çèé è Ðóçåë­ëû ïîîáå­ùà­ëè êîðà­áåëü­íûé ñîñ­íî­âûé ëåñ è ìíî­ãî õëå­áà. Ñîñ­íû áðà­ëè èç îáùå­ñò­âåí­íûõ ëåñîâ. (19) Ãîðî­äà Óìáðèè è, êðî­ìå òîãî, Íóð­ñèÿ, Ðåà­òà, Àìè­òåðí146 è âñÿ çåì­ëÿ ñàáèí­ñêàÿ ïîîáå­ùà­ëè ñîë­äàò; ìíî­ãèå ìàð­ñû, ïåëèã­íû è ìàððó­öè­íû147 ïîøëè äîá­ðî­âîëü­öà­ìè âî ôëîò. (20) Êàìå­ðèí148, ðàâ­íî­ïðàâ­íûé ïî äîãî­âî­ðó ñ Ðèìîì, ïðè­ñëàë êîãîð­òó â øåñòü­ñîò âîîðó­æåí­íûõ. (21) Òðèä­öàòü êîðàá­ëåé áûëè íà÷à­òû ïîñòðîé­êîé (äâà­äöàòü êâèí­êâå­ðåì, äåñÿòü êâàä­ðè­ðåì): Ñöè­ïè­îí òàê òîðî­ïèë ðàáî­÷èõ, ÷òî íà ñîðîê ïÿòûé äåíü ïîñëå äîñòàâ­êè ëåñà ñóäà, ïîë­íî­ñòüþ ñíà­ðÿ­æåí­íûå, áûëè ñïó­ùå­íû íà âîäó.

45. Mi­nus aequis ani­mis audi­tus est Sci­pio, quia vol­ga­tum erat, si apud se­na­tum non ob­ti­nuis­set ut pro­vin­cia Af­ri­ca si­bi de­cer­ne­re­tur, ad po­pu­lum ex­templo la­tu­rum. [2] Ita­que Q. Ful­vius, qui con­sul qua­ter et cen­sor fue­rat, pos­tu­la­vit a con­su­le ut pa­lam in se­na­tu di­ce­ret per­mit­te­ret­ne pat­ri­bus ut de pro­vin­ciis de­cer­ne­rent, sta­tu­rus­que eo es­set quod cen­suis­sent, an ad po­pu­lum la­tu­rus. [3] Cum Sci­pio res­pon­dis­set se quod e re pub­li­ca es­set fac­tu­rum, tum Ful­vius: [4] «Non ego ig­na­rus quid res­pon­su­rus fac­tu­rus­ve es­ses quae­si­vi, quip­pe cum prae te fe­ras tempta­re te ma­gis quam con­su­le­re se­na­tum, et ni pro­vin­ciam ti­bi quam vo­lue­ris ex­templo de­cer­na­mus, pa­ra­tam ro­ga­tio­nem ha­beas. [5] Ita­que a vo­bis, tri­bu­ni ple­bis, pos­tu­lo» in­quit «ut sen­ten­tiam mi­hi ideo non di­cen­ti quod, et­si in meam sen­ten­tiam dis­ce­da­tur, non sit ra­tum ha­bi­tu­rus con­sul, auxi­lio si­tis». [6] In­de al­ter­ca­tio or­ta, cum con­sul ne­ga­ret aequ­um es­se tri­bu­nos in­ter­ce­de­re quo mi­nus suo quis­que lo­co se­na­tor ro­ga­tus sen­ten­tiam di­ce­ret. [7] Tri­bu­ni ita dec­re­ve­runt: «Si con­sul se­na­tui de pro­vin­ciis per­mit­tit, sta­ri eo quod se­na­tus cen­sue­rit pla­cet, nec de ea re fer­ri ad po­pu­lum pa­tie­mur; si non per­mit­tit, qui de ea re sen­ten­tiam re­cu­sa­bit di­ce­re auxi­lio eri­mus».

[8] Con­sul diem ad con­lo­quen­dum cum con­le­ga pe­tit; pos­te­ro die per­mis­sum se­na­tui est. Pro­vin­ciae ita dec­re­tae: al­te­ri con­su­li Si­ci­lia et tri­gin­ta rostra­tae na­ves quas C. Ser­vi­lius su­pe­rio­re an­no ha­buis­set; per­mis­sum­que ut in Af­ri­cam, si id e re pub­li­ca es­se cen­se­ret, trai­ce­ret; [9] al­te­ri Brut­tii et bel­lum cum Han­ni­ba­le cum eo exer­ci­tu, quem <mal­let>. L. Ve­tu­rius et Q. Cae­ci­lius sor­ti­ren­tur in­ter se com­pa­ra­rentve uter in Brut­tiis dua­bus le­gio­ni­bus quas con­sul re­li­quis­set rem ge­re­ret, [10] im­pe­rium­que in an­num pro­ro­ga­re­tur cui ea pro­vin­cia eve­nis­set. Et ce­te­ris, prae­ter con­su­les prae­to­res­que, qui exer­ci­ti­bus pro­vin­ciis­que prae­fu­tu­ri erant pro­ro­ga­ta im­pe­ria. [11] Q. Cae­ci­lio sor­ti eve­nit ut cum con­su­le in Brut­tiis ad­ver­sus Han­ni­ba­lem bel­lum ge­re­ret.

[12] Lu­di dein­de Sci­pio­nis mag­na fre­quen­tia et fa­vo­re spec­tan­tium ce­leb­ra­ti. Le­ga­ti Del­phos ad do­num ex prae­da Hasdru­ba­lis por­tan­dum mis­si M. Pom­po­nius Matho et Q. Ca­tius. Tu­le­runt co­ro­nam auream du­cen­tum pon­do et si­mu­lac­ra spo­lio­rum ex mil­le pon­do ar­gen­ti fac­ta.

[13] Sci­pio cum ut di­lec­tum ha­be­ret ne­que im­pet­ras­set ne­que mag­no­pe­re te­ten­dis­set, ut vo­lun­ta­rios du­ce­re si­bi mi­li­tes li­ce­ret te­nuit et, [14] quia in­pen­sae ne­ga­ve­rat rei pub­li­cae fu­tu­ram clas­sem, ut quae ab so­ciis da­ren­tur ad no­vas fab­ri­can­das na­ves ac­ci­pe­ret. Et­ru­riae pri­mum po­pu­li pro suis quis­que fa­cul­ta­ti­bus con­su­lem adiu­tu­ros pol­li­ci­ti: [15] Cae­ri­tes fru­men­tum so­ciis na­va­li­bus com­mea­tum­que om­nis ge­ne­ris, Po­pu­lo­nen­ses fer­rum, Tar­qui­nien­ses lin­tea in ve­la, Vo­la­ter­ra­ni in­te­ra­men­ta na­vium et fru­men­tum, [16] Ar­re­ti­ni tria mi­lia scu­to­rum, ga­leas to­ti­dem, pi­la gae­sa has­tas lon­gas, mi­lium quin­qua­gin­ta sum­mam pa­ri cui­us­que ge­ne­ris nu­me­ro exple­tu­ros, [17] se­cu­res rut­ra fal­ces al­veo­los mo­las, quan­tum in quad­ra­gin­ta lon­gas na­ves opus es­set, tri­ti­ci cen­tum et vi­gin­ti mi­lia mo­dium, et in via­ti­cum de­cu­rio­ni­bus re­mi­gi­bus­que con­la­tu­ros; [18] Pe­ru­si­ni Clu­si­ni Ru­sel­la­ni abie­tem in fab­ri­can­das na­ves et fru­men­ti mag­num nu­me­rum; abie­te et ex pub­li­cis sil­vis est usus. [19] Umbriae po­pu­li et prae­ter hos Nur­si­ni et Rea­ti­ni et Ami­ter­ni­ni Sa­bi­nus­que om­nis ager mi­li­tes pol­li­ci­ti. Mar­si Pae­lig­ni Mar­ru­ci­ni­que mul­ti vo­lun­ta­rii no­mi­na in clas­sem de­de­runt. [20] Ca­mer­tes cum aequo foe­de­re cum Ro­ma­nis es­sent, co­hor­tem ar­ma­tam ses­cen­to­rum ho­mi­num mi­se­runt. [21] Tri­gin­ta na­vium ca­ri­nae, vi­gin­ti quin­que­re­mes, de­cem quad­ri­re­mes, cum es­sent po­si­tae, ip­se ita insti­tit ope­ri ut die quad­ra­ge­si­mo quin­to quam ex sil­vis det­rac­ta ma­te­ria erat na­ves instruc­tae ar­ma­tae­que in aquam de­duc­tae sint.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 141Ýòî ðåøå­íèå òàê óêðå­ïè­ëî ïîçè­öèè ïðî­òèâ­íè­êîâ Ñöè­ïè­î­íà, ÷òî îí íå ðèñê­íóë ñòà­âèòü âîïðîñ íà ãîëî­ñî­âà­íèå íàðî­äà.
  • 142Ýòî áûëî íåìíî­ãî, ïî ñðàâ­íå­íèþ ñ ôëî­òîì èç 100 êîðàá­ëåé, âûäå­ëåí­íûì äëÿ Ñèöè­ëèè â 208 ã. äî í. ý. (ñ êîòî­ðûì Âàëå­ðèþ Ëåâè­íó ðàç­ðå­øå­íî áûëî ñîâåð­øàòü íàáå­ãè íà àôðè­êàí­ñêîå ïîáå­ðå­æüå). Åùå 30 êîðàá­ëåé äëÿ Ñöè­ïè­î­íà áûëè ïîñòðî­å­íû (ñð. íèæå, § 21). Íî äåé­ñò­âè­òåëü­íî ëèøü 40 âîåí­íûõ êîðàá­ëåé ñîïðî­âîæ­äà­ëè 400 òðàíñ­ïîðò­íûõ, íà êîòî­ðûõ Ñöè­ïè­îí â 204 ã. äî í. ý. ïåðå­ïðàâ­ëÿë ñâîå âîé­ñêî â Àôðè­êó. Ñì.: XXIX, 26, 3.
  • 143Ñëî­âî «âûáå­ðåò» äîáàâ­ëå­íî ïî ñìûñ­ëó, íî ïðåä­ïî­ëà­ãà­þò, ÷òî â òåê­ñòå ïðî­ïó­ùå­íî åùå íåñêîëü­êî ñëîâ (÷òî-íèáóäü âðî­äå «èç òåõ äâóõ, êîòî­ðûå òàì ñòî­ÿ­ëè» èëè «èç òåõ äâóõ, êîòî­ðû­ìè ðàñ­ïî­ëà­ãà­ëè êîí­ñó­ëû»).
  • 144Â ñâîå âðå­ìÿ (216 ã. äî í. ý.) äåëü­ôèé­ñêèå æðå­öû ïîðå­êî­ìåí­äî­âà­ëè ðèì­ëÿ­íàì ïðè­ñëàòü â õðàì äàðû, êîãäà èõ äåëà ïîïðà­âÿò­ñÿ. Ñð.: XXIII, 11, 3.
  • 145Ïîïó­ëî­íèÿ — ïîð­òî­âûé ãîðîä íà ìûñó íàïðî­òèâ îñò­ðî­âà Ýëü­áà. Çäåñü ñ V â. äî í. ý. áûëè ðàç­ðà­áîò­êè æåëåç­íîé ðóäû. Ñì.: Äèî­äîð, V, 13, 5.
  • 146Ñàáèí­ñêèå ãîðî­äà.
  • 147Âîèí­ñò­âåí­íûå ïëå­ìå­íà ãîð­öåâ Ñðåä­íåé Èòà­ëèè.
  • 148Êàìå­ðèí — ãîðîä â Ñåâåð­íîé Óìáðèè. Ðàâ­íî­ïðàâ­íûé äîãî­âîð íå îáÿ­çû­âàë åãî æèòå­ëåé ïîñòàâ­ëÿòü ñîë­äàò.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364002846 1364002900 1364002901