Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà

Êíèãà XXIX, ãë. 1

Òèò Ëèâèé. Èñòîðèÿ Ðèìà îò îñíîâàíèÿ ãîðîäà. Òîì II. Ì., èçä-âî «Ëàäîìèð», 2002. Ñâåðåíî ñ èçäàíèåì Ì., «Íàóêà», 1991.
Ïåðåâîä Ì. Å. Ñåðãååíêî.
Êîììåíòàðèé ñîñòàâëåí Â. Ì. Ñìèðèíûì, Ã. Ï. ×èñòÿêîâûì è Ô. À. Ìèõàéëîâñêèì. Ðåäàêòîð êîììåíòàðèåâ — Â. Ì. Ñìèðèí.
Ðåä. ïåðåâîäà è êîììåíòàðèåâ (èçä. 1991) Â. Ì. Ñìèðèí. Ðåäàêòîðû ïåðåâîäà (èçä. 2002) Ì. Ë. Ãàñïàðîâ è Ã. Ñ. Êíàáå.
Ëàò. òåêñò: Loeb Classical Library, F. G. Moore, 1949/1995.
ÑÊÐÛÒÜ ËÀÒÈÍÑÊÈÉ ÒÅÊÑÒ

ò. II, ñ. 367 1. (1) Ïðè­áûâ â Ñèöè­ëèþ, Ñöè­ïè­îí ðàñ­ïðå­äå­ëèë ñâî­èõ äîá­ðî­âîëü­öåâ ïî ñîò­íÿì. (2) Òðè­ñòà ÷åëî­âåê, ïîë­íûõ ñèë, â ðàñ­öâå­òå þíî­ñòè, îí îñòà­âèë ïðè ñåáå, íî îðó­æèÿ èì íå äàë; þíî­øè íåäî­óìå­âà­ëè, ê ÷åìó îíè ïðåä­íà­çíà­÷å­íû, ïî÷å­ìó èõ íå çà÷èñ­ëÿ­þò â ñîò­íè è îñòàâ­ëÿ­þò áåç­îðóæ­íû­ìè. (3) Çàòåì îí îòî­áðàë èç ñèöè­ëèé­ñêîé ìîëî­äå­æè, íàè­áî­ëåå çíàò­íîé è áîãà­òîé, òðè­ñòà âñàä­íè­êîâ, ÷òîáû âìå­ñòå ñ íèìè ïåðå­ïðà­âèòü­ñÿ â Àôðè­êó, è íàçíà­÷èë äåíü, êîãäà îíè äîëæ­íû áûëè ÿâèòü­ñÿ âåð­õîì è â ïîë­íîì âîîðó­æå­íèè. (4) Íå òîëü­êî èõ ñàìèõ, íî è ðîäè­òå­ëåé èõ è ðîä­ñò­âåí­íè­êîâ óãíå­òà­ëà ìûñëü îá ýòîé ñëóæ­áå âäà­ëè îò äîìà, òðóä­íîé, ñóëèâ­øåé ìíî­ãèå îïàñ­íî­ñòè è íà ñóøå, è íà ìîðå. (5)  íàçíà­÷åí­íûé äåíü âñå ÿâè­ëèñü, ïðåäú­ÿâè­ëè è ñâî­èõ êîíåé, è îðó­æèå. Òóò Ñöè­ïè­îí ñêà­çàë: åìó ñîîá­ùè­ëè, ÷òî êîå-êòî èç ñèöè­ëèé­ñêèõ âñàä­íè­êîâ íàïó­ãàí ïðåä­ñòî­ÿ­ùèì òðóä­íûì è òÿãîñò­íûì ïîõî­äîì; (6) îí ïðåä­ïî­÷è­òà­åò, ÷òîáû ëþäè, òàê íàñòðî­åí­íûå, ñêà­çà­ëè îá ýòîì ñåé­÷àñ, à íå æàëî­âà­ëèñü áû ïîòîì, íå îêà­çà­ëèñü áû íèêóäà íå ãîä­íû­ìè ñîë­äà­òà­ìè; ïóñòü âûñêà­æóò­ñÿ ïðÿ­ìî — îí ìèëî­ñòè­âî èõ âûñëó­øà­åò.

(7) Êòî-òî íàêî­íåö îñìå­ëèë­ñÿ è ñêà­çàë: áóäü åãî âîëÿ, îí íå ïîøåë áû âîå­âàòü. (8) Òîãäà Ñöè­ïè­îí îòâå­òèë åìó: «Òû íå ïðè­òâî­ðÿë­ñÿ, þíî­øà, è ïîòî­ìó ÿ äàì òåáå ÷åëî­âå­êà, êîòî­ðûé òåáÿ çàìå­íèò: òû åìó ïåðå­äàøü îðó­æèå, êîíÿ è ïðî­÷åå âîèí­ñêîå ñíà­ðÿ­æå­íèå, âîçü­ìåøü åãî ñåé­÷àñ æå ê ñåáå äîìîé è âûó÷èøü îáðà­ùàòü­ñÿ ñ îðó­æè­åì è êîíåì». (9) Óñëî­âèå áûëî ðàäîñò­íî ïðè­íÿ­òî, à Ñöè­ïè­îí ïîðó­÷èë åìó îäíî­ãî èç òðåõ­ñîò ÷åëî­âåê, êîòî­ðûõ äåð­æàë ïðè ñåáå áåç­îðóæ­íû­ìè. Êîãäà îñòàëü­íûå óâèäå­ëè, êàê ýòîò âñàä­íèê îñâî­áî­äèë­ñÿ ñ ñîãëà­ñèÿ ïîë­êî­âî­ä­öà îò âîåí­íîé ñëóæ­áû, âñå ñòà­ëè îòêà­çû­âàòü­ñÿ îò ñëóæ­áû è ïðî­ñèòü ñåáå çàìå­íó. (10) Òàêèì îáðà­çîì, òðè­ñòà ñèöè­ëèé­öåâ çàìå­íå­íû áûëè ðèì­ñêè­ìè âñàä­íè­êà­ìè, íå ñòî­èâ­øè­ìè êàçíå íèêà­êèõ çàòðàò; èõ îáó­÷å­íèå è òðå­íè­ðîâ­êà ëåæà­ëè íà ñèöè­ëèé­öàõ — ïî ïðè­êà­çó âîå­íà­÷àëü­íè­êà óêëî­íèâ­øè­å­ñÿ îò ýòî­ãî äîëæ­íû áûëè èäòè íà âîé­íó ñàìè1. (11) Ãîâî­ðÿò, ïîëó­÷èë­ñÿ ïðå­âîñ­õîä­íûé îòðÿä êîí­íè­êîâ, õîðî­øî ïîñëó­æèâ­øèé ãîñóäàð­ñòâó âî ìíî­ãèõ ñðà­æå­íè­ÿõ.

(12) Äåëàÿ ñìîòð ëåãè­î­íàì, Ñöè­ïè­îí âûáðàë èç ñîë­äàò ñòà­ðûõ ñëó­æàê, ïðåæ­äå âñå­ãî òåõ, êòî âîå­âàë ïîä êîìàí­äîé Ìàð­öåë­ëà2. (13) Îí ñ÷è­òàë, ÷òî îíè âîîá­ùå õîðî­øî îáó­÷å­íû è, äëè­òåëü­íî îñà­æäàÿ Ñèðà­êó­çû, ïðè­îá­ðå­ëè áîëü­øîé îïûò â îñàä­íîì äåëå; çàìûø­ëÿë æå îí íè áîëü­øå íè ìåíü­øå êàê ðàç­ðó­øå­íèå ñ.368 Êàð­ôà­ãå­íà. (14) Îí ðàç­ìå­ñòèë âîé­ñêî ïî ãîðî­äàì, ïîòðå­áî­âàë îò ñèöè­ëèé­öåâ õëå­áà (âçÿ­òî­ãî ñ ñîáîé èç Èòà­ëèè íå òðî­íóë), ïî÷è­íèë ñòà­ðûå ñóäà è îòïðà­âèë íà íèõ Ëåëèÿ â Àôðè­êó çà äîáû­÷åé; íîâûå ñóäà, ñïåø­íî ïîñòðî­åí­íûå èç ñâå­æå­ãî ëåñà, âûòà­ùèë íà áåðåã â Ïàíîð­ìå: ïóñòü ïåðå­çè­ìó­þò íà ñóøå.

(15) Ïðè­ãîòî­âèâ âñå ê âîéíå, Ñöè­ïè­îí îòáûë â Ñèðà­êó­çû, åùå íå óñïî­êî­èâ­øè­å­ñÿ ïîñëå âîé­íû è åå òðå­âîã. (16) Ãðå­êè òðå­áî­âà­ëè íàçàä ñâîå èìó­ùå­ñòâî, êîòî­ðîå êàêèå-òî èòà­ëè­êè îòî­áðà­ëè âî âðå­ìÿ âîé­íû ñèëîé è ñèëîé óäåð­æè­âà­ëè, õîòÿ ñåíàò îñòà­âèë åãî çà ïðåæ­íè­ìè âëà­äåëü­öà­ìè3. (17) Ñöè­ïè­îí ñ÷è­òàë ñàìûì ãëàâ­íûì ñîáëþäå­íèå ãîñóäàð­ñò­âåí­íûõ îáå­ùà­íèé: îí óêà­çîì âåð­íóë ñèðà­êó­çÿ­íàì èõ èìó­ùå­ñòâî, à ó òåõ, êòî óïîð­ñò­âî­âàë, ïðè­ñâî­åí­íîå îòáè­ðà­ëîñü ïî ñóäåá­íûì ðåøå­íè­ÿì. (18) Ýòî ðàñ­ïî­ëî­æè­ëî ê Ñöè­ïè­î­íó íå òîëü­êî âëà­äåëü­öåâ, íî è âñå íàñå­ëå­íèå Ñèöè­ëèè: â âîéíå Ñöè­ïè­î­íó äåÿ­òåëü­íî ïîìî­ãà­ëè.

(19) Òåì æå ëåòîì â Èñïà­íèè âñïûõ­íó­ëà áîëü­øàÿ âîé­íà: íà÷àë åå èëåð­ãåò Èíäè­áè­ëèñ4, è òîëü­êî ïîòî­ìó, ÷òî, âîñ­õè­ùà­ÿñü Ñöè­ïè­î­íîì, îí ñòàë ïðå­çè­ðàòü îñòàëü­íûõ âîå­íà­÷àëü­íè­êîâ. (20) Îí äóìàë: ó ðèì­ëÿí îñòàë­ñÿ îäèí-åäèí­ñò­âåí­íûé ïîë­êî­âî­äåö — îñòàëü­íûå óáè­òû Ãàí­íè­áà­ëîì; ðèì­ëÿ­íàì áîëü­øå íåêî­ãî áûëî ïîñëàòü â Èñïà­íèþ, êîãäà ñòàð­øèå Ñöè­ïè­î­íû ïîãèá­ëè, à êîãäà âîé­íà â Èòà­ëèè ñòà­ëà òÿæå­ëåå, åãî âûçâà­ëè òóäà ïðî­òèâ Ãàí­íè­áà­ëà. (21) Íûíåø­íèå ðèì­ñêèå êîìàí­äè­ðû â Èñïà­íèè — êîìàí­äè­ðû òîëü­êî ïî èìå­íè; ñòà­ðîå âîé­ñêî îòñþäà óâåäå­íî; âîêðóã îäíè òðó­ñû, áåñ­ïî­ðÿäî÷­íàÿ òîë­ïà íîâî­áðàí­öåâ. (22) Äðó­ãî­ãî òàêî­ãî ñëó­÷àÿ îñâî­áî­äèòü Èñïà­íèþ íå áóäåò. (23) Äî ñåãî äíÿ èñïàí­öû ñëó­æè­ëè èëè êàð­ôà­ãå­íÿ­íàì, èëè ðèì­ëÿ­íàì, èíî­ãäà òåì è äðó­ãèì ðàçîì; (24) êàð­ôà­ãå­íÿí ïðî­ãíà­ëè ðèì­ëÿíå; èñïàí­öû, åñëè îáú­åäè­íÿò­ñÿ, ïðî­ãî­íÿò ðèì­ëÿí; Èñïà­íèÿ íàâå­êè èçáà­âèò­ñÿ îò âñÿ­êî­ãî èíî­çåì­íî­ãî âëà­äû­÷å­ñòâà è áóäåò æèòü ïî îòå­÷å­ñêèì îáû­÷à­ÿì è çàâå­òàì. (25) Òàêè­ìè è ïîäîá­íû­ìè ðå÷à­ìè îí âîîäó­øå­âèë íå òîëü­êî ñîïëå­ìåí­íè­êîâ, íî è ñîñåä­ñò­âó­þ­ùèõ ñ íèìè àâñå­òà­íîâ5 è äðó­ãèå íàðî­äû, îáè­òàþ­ùèå ïîáëè­çî­ñòè. (26) Çà íåñêîëü­êî äíåé òðèä­öàòü òûñÿ÷ ïåõîòû è îêî­ëî ÷åòû­ðåõ òûñÿ÷ êîí­íè­öû ñîáðà­ëîñü â îáëàñòü ñåäå­òà­íîâ6, êàê òî è áûëî íàçíà­÷å­íî.

1. Sci­pio postquam in Si­ci­liam ve­nit, vo­lun­ta­rios mi­li­tes or­di­na­vit cen­tu­ria­vit­que. [2] Ex iis tre­cen­tos iuve­nes, flo­ren­tes aeta­te et vi­rium ro­bo­re in­sig­nes, iner­mes cir­ca se ha­be­bat, ig­no­ran­tes quem ad usum ne­que cen­tu­ria­ti ne­que ar­ma­ti ser­va­ren­tur. [3] Tum ex to­tius Si­ci­liae iunio­rum nu­me­ro prin­ci­pes ge­ne­re et for­tu­na tre­cen­tos equi­tes qui se­cum in Af­ri­cam trai­ce­rent le­git, diem­que iis qua equis ar­mis­que instruc­ti at­que or­na­ti ades­sent edi­xit. [4] Gra­vis ea mi­li­tia pro­cul do­mo, ter­ra ma­ri­que mul­tos la­bo­res mag­na pe­ri­cu­la al­la­tu­ra vi­de­ba­tur; ne­que ip­sos mo­do sed pa­ren­tes cog­na­tos­que eorum ea cu­ra an­ge­bat. [5] Ubi dies quae edic­ta erat ad­ve­nit, ar­ma equos­que os­ten­de­runt. Tum Sci­pio re­nun­tia­ri si­bi di­xit quos­dam equi­tes Si­cu­lo­rum tam­quam gra­vem et du­ram hor­re­re eam mi­li­tiam; [6] si qui ita ani­ma­ti es­sent, mal­le eos si­bi iam tum fa­te­ri quam postmo­do que­ren­tes seg­nes at­que inu­ti­les mi­li­tes rei pub­li­cae es­se; expro­me­rent quid sen­ti­rent; cum bo­na ve­nia se audi­tu­rum. [7] Ubi ex iis unus ausus est di­ce­re se pror­sus, si si­bi ut­rum vel­let li­be­rum es­set, nol­le mi­li­ta­re, tum Sci­pio ei: [8] «Quo­niam igi­tur, adu­les­cens, quid sen­ti­res non dis­si­mu­las­ti, vi­ca­rium ti­bi ex­pe­diam cui tu ar­ma equ­um­que et ce­te­ra instru­men­ta mi­li­tiae tra­das et te­cum hinc ex­templo do­mum du­cas, exer­ceas, do­cen­dum cu­res equo ar­mis­que». [9] Lae­to con­di­cio­nem ac­ci­pien­ti unum ex tre­cen­tis quos iner­mes ha­be­bat tra­dit. Ubi hoc mo­do exauc­to­ra­tum equi­tem cum gra­tia im­pe­ra­to­ris ce­te­ri vi­de­runt, se quis­que ex­cu­sa­re et vi­ca­rium ac­ci­pe­re. [10] Ita tre­cen­tis Si­cu­lis Ro­ma­ni equi­tes sub­sti­tu­ti si­ne pub­li­ca in­pen­sa. Do­cen­do­rum at­que exer­cen­do­rum cu­ram Si­cu­li ha­bue­runt, quia edic­tum im­pe­ra­to­ris erat, ip­sum mi­li­ta­tu­rum qui ita non fe­cis­set. [11] Eg­re­giam hanc alam equi­tum eva­sis­se fe­runt mul­tis­que proe­liis rem pub­li­cam adiu­vis­se.

[12] Le­gio­nes in­de cum inspi­ce­ret, plu­ri­mo­rum sti­pen­dio­rum ex iis mi­li­tes de­le­git, ma­xi­me qui sub du­ce Mar­cel­lo mi­li­ta­ve­rant, [13] quos cum op­ti­ma dis­cip­li­na insti­tu­tos cre­de­bat, tum etiam ab lon­ga Sy­ra­cu­sa­rum ob­si­dio­ne pe­ri­tis­si­mos es­se ur­bium op­pug­nan­da­rum; ni­hil enim par­vum, sed Car­tha­gi­nis iam ex­ci­dia agi­ta­bat ani­mo. [14] In­de exer­ci­tum per op­pi­da dis­per­tit; fru­men­tum Si­cu­lo­rum ci­vi­ta­ti­bus im­pe­rat, ex Ita­lia ad­vec­to par­cit; ve­te­res na­ves re­fi­cit et cum iis C. Lae­lium in Af­ri­cam prae­da­tum mit­tit; no­vas Pan­hor­mi sub­du­cit, quia ex vi­ri­di ma­te­ria rap­tim fac­tae erant, ut in sic­co hi­ber­na­rent.

[15] Prae­pa­ra­tis om­ni­bus ad bel­lum Sy­ra­cu­sas, non­dum ex mag­nis bel­li mo­ti­bus sa­tis tran­quil­las, ve­nit. [16] Grae­ci res a qui­bus­dam Ita­li­ci ge­ne­ris eadem vi qua per bel­lum ce­pe­rant re­ti­nen­ti­bus, con­ces­sas si­bi ab se­na­tu re­pe­te­bant. [17] Om­nium pri­mum ra­tus tue­ri pub­li­cam fi­dem, par­tim edic­to, par­tim iudi­ciis etiam in per­ti­na­ces ad ob­ti­nen­dam iniu­riam red­di­tis suas res Sy­ra­cu­sa­nis res­ti­tuit. [18] Non ip­sis tan­tum ea res, sed om­ni­bus Si­ci­liae po­pu­lis gra­ta fuit, eoque eni­xius ad bel­lum adiu­ve­runt.

[19] Eadem aes­ta­te in His­pa­nia coor­tum in­gens bel­lum con­cien­te Iler­ge­te In­di­bi­li, nul­la alia de cau­sa quam per ad­mi­ra­tio­nem Sci­pio­nis con­temptu im­pe­ra­to­rum alio­rum or­to. [20] Eum su­pe­res­se unum du­cem Ro­ma­nis, ce­te­ris ab Han­ni­ba­le in­ter­fec­tis, re­ba­tur; eo nec in His­pa­niam cae­sis Sci­pio­ni­bus ali­um quem mit­te­rent ha­buis­se, et postquam in Ita­lia gra­vius bel­lum ur­gue­ret, ad­ver­sus Han­ni­ba­lem eum ar­ces­si­tum. [21] Prae­ter­quam quod no­mi­na tan­tum du­cum in His­pa­nia Ro­ma­ni ha­be­rent, exer­ci­tum quo­que in­de ve­te­rem de­duc­tum; tre­pi­da om­nia et in­con­di­tam tur­bam ti­ro­num es­se. [22] Num­quam ta­lem oc­ca­sio­nem li­be­ran­dae His­pa­niae fo­re. [23] Ser­vi­tum ad eam diem aut Car­tha­gi­nien­si­bus aut Ro­ma­nis, nec in vi­cem his aut il­lis, sed in­ter­dum ut­ris­que si­mul. [24] Pul­sos ab Ro­ma­nis Car­tha­gi­nien­ses; ab His­pa­nis, si con­sen­ti­rent, pel­li Ro­ma­nos pos­se, ut ab om­ni ex­ter­no im­pe­rio so­lu­ta in per­pe­tuum His­pa­nia in pat­rios re­di­ret mo­res ri­tus­que. [25] Haec ta­lia­que di­cen­do non po­pu­la­res mo­do, sed Ause­ta­nos quo­que, vi­ci­nam gen­tem, con­ci­tat et alios fi­ni­ti­mos si­bi at­que il­lis po­pu­los. [26] Ita­que intra pau­cos dies tri­gin­ta mi­lia pe­di­tum, quat­tuor fer­me equi­tum in Se­de­ta­num ag­rum, quo edic­tum erat, con­ve­ne­runt.

ÏÐÈÌÅ×ÀÍÈß


  • 1Ïîäîá­íûé ñïî­ñîá ôîð­ìè­ðî­âà­íèÿ êîí­íè­öû áûë èñïîëü­çî­âàí ñïàð­òàí­ñêèì öàðåì Àãå­ñè­ëà­åì â 395 ã. äî í. ý., êîãäà îí, íàõî­äÿñü â Ýôå­ñå, ãîòî­âèë­ñÿ ê âîéíå ñ ñàòðà­ïîì ïåð­ñèä­ñêî­ãî öàðÿ Òèñ­ñà­ôåð­íîì. Ñð.: Êñå­íî­ôîíò. Ãðå­÷å­ñêàÿ èñòî­ðèÿ, III, 4, 15; Àãå­ñè­ëàé, I, 24.
  • 2Â 213—211 ãã. äî í. ý.
  • 3Î÷å­âèä­íî, Ëåâèí íå ñëèø­êîì ïðå­óñïåë â ñâî­åì æåëà­íèè íàâå­ñòè â çàìè­ðåí­íûõ Ñèðà­êó­çàõ ïîðÿäîê (ñð.: XXVI, 40, 1) è ïîêîí­÷èòü ñî çëî­óïîòðåá­ëå­íè­ÿ­ìè (ñð.: XXVI, 30, 1; 32, 6).
  • 4Ñð.: XXVIII, 24 è äàëåå; XXVI, 49, 11 è äð.
  • 5Ñð.: XXI, 23, 2; 61, 8, à òàê­æå ïðè­ìå÷. 84 è 220 ê êí. XXI.
  • 6Ñð.: XXVIII, 24, 4; 31, 7; ñì. ïðè­ìå÷. 83 è 100 ê êí. XXVIII.
  • ÈÑÒÎÐÈß ÄÐÅÂÍÅÃÎ ÐÈÌÀ
    1327007031 1327008013 1327009001 1364002902 1364002903 1364002904